Intervista e Forumit Shqiptar me ...

[Diabolis]

me poetin Agim Doçi

Për tju dhënë lexuesve portretin e krijuesve shqiptare, me jetën, krijimtarinë, arritjet, dhe mendimet e tyre mbi letërsinë në përgjithësi po hapim këtë temë të re me dëshirën e mirë që ajo të kthehet në një traditë, të kthehet në një kënd ku lexuesi të gjejë më shumë rreth përfaqsuesve të letërsisë bashkëkohore shqiptare. Pa mëdyshjen më të vogël nderi i këtij përurimi i takoi poetit Agim Doçi i cili në vazhdimësi ka ndarë me antarët e forumit krijimtarinë dhe përvojën vetiake ashtu dhe mbështetjen dashamirëse për krijuesit e tjerë.


Forumi Shqiptar: Agim Doçi lindi ....

Përgjigje: U linda 1kG.700 gr nga nëna ime kolonjare me emrin Shqiponja, dhe sipas gjasave me babë miriditasin Mëhill Doçi, rreth mëngjezit të datës 9 maj 1948.Pra prindër ishpartizanë, ishanëtarë të PPSH-së. Mbasi kreva arsimimin tem në Shkodër deri në gjimnaz(me rezultate të shkëlqyera në mësime dhe me 2 nota të thyera në sjellje)., u regjistrova në Universitetin Shtetror Tiranë në Fakultetin e Inxhinierisë Dega Elektrike në të cilin Diplomën e mbrojta me Notën 10. Me 3 korrik 1971 ma dorzoj Hysni Kapo në ceremoninë e bërë enkas. .. etj, etj, Martohem me dëshirën teme dhe të Tanës (ime shoqe) në praninë e qindra e mijra servilave e kushurinjve me 18 korrik 1971 në Kukës (im atë asokohe ishte Kryetar i Kukësit) duke vajtur 3 orë e gjysëm me vonesë në dasmën time, sepse koincidoj që atë natë luante Pelé - ylli i botës në futboll ndeshjen e fundit! Mu duk më me rëndësi kjo ndeshje sesa dasma ime!...Mbasi ndenja 10 ditë me time shoqe (dhëndër unë) na përlanë 6 muaj në ZBOR USHTARAK sepse duhej të instruktoheshim si kuadro të partisë e të shtetit për oficera (nuk ka qenë kurrë dhe as nuk jam anëtar i ndonji partie politike). Kam filluar punën në Montimet Industriale duke marrë pjesë në të gjitha objektet e rendësishme si Fabrika çimentosh, Metalurgjik, Superfosfat Laç, Poligrafik Tiranë ej. etj. Pastaj mbasi "vrau vehten" Mehmet Shehu u emrova k/energjitik i Komb. Drurit "M. Mame". Në vitin 1989 falë Llambi Gegëpriftit i shpëtova arrestimit sipas nenit famëkeq 55 (ndër kohë kisha 15 anëtarë të familjes nga babaj në burg politik (4 xhaxhallarë, 8 djem xhaxhallarësh dhe 3 djem hallash). Më dërguan me 3 turrne në fabrikën e Letër - Kartonit. Pastaj në Levizjet e dhjetorit e deri 4 ditë pas vrasjes makabre kam qëndruar pranë PD-së dhe mikut tem të paharuar Azem Hajdarit. Padyshim habiten të gjithë por kam qenë i papunë - kam punuar këpucar (qepja këpucë të shqepura dhe i shisnim në trotuare, kam punuar 2 vite edhe peshkatar me djem nga Shëngjini dhe nga Vlora). Realizova sapo filloj lufta në Kosovë një Koncert Homazh sëbashku me Edmond Zhulalin duke i rënë kryq e terthor Europës në 22 shtete për të mbledhur ndihma për popullin e rrezikuar në Kosovë sëbashku me 8 artistë të tjerë si Kastriot Tusha, Manjola Nallbani, Lejdi Celo, Cun Lajçi, Ilir Shaqiri, Numon Mushkolaj, Liri Lushi, Arif Vladi e Leonora Jakupi duke realizuar me tekstet e mija dhe muzikë të Zhulalit rreth 103 këngë nga të cilat "Marrshin e UCK-së". "A vritet pafajsia", "Ali Ajetit" ;"Adem Jasharit" "Zahir Pajazitit" etj.etj. Mbeta pastaj në Zvicër, i vlersuar nga një Njeri Gjigand i kombit që është jo vetëm atdhetar i shquar por edhe biznesmen me famë botnore Behgjet Pacolli ku prej më se 5 vitesh punoj si Drejtor i Shtypit. Banoj në Lugano, ime bijë përfundon Universitetin për Shkenca Komunikative, ime shoqe si inxhiniere konstruktore është efektiv i Arkivit Teknik Shkencor.

F.Sh.: Ju falenderoj për përgjigjen pozitive ndaj fteses për një intervistim të këtij lloji, dhe po ju pyes çfarë e bën Agim Doçin kaq të hapur në komunikimin me njerzit?

PËRGJIGJE: Me merr malli shumë për njerzit kudo që janë. Ata kanë përveç respektit dhe dëshirës, shumë nevojë të komunikojnë sinqerisht me njëri tjetrin. Duke e vlersuar faktin që GËNJESHTRA sado e bukur të jetë nuk tregohet 2 herë njësoj, preferoj të jem i hapur, sepse brenda të qënurit i hapur mbretëron e VËRTETA!

F.Sh.: Në vazhdim të kësaj çiltërsie, cilat janë arritjet kryesore të Agimit si poet, dhe a ka dështime? Nëse do tju kërkohet të veçonit disa prej krijimeve tuaja cilat do të ishin ato?

PËRGJIGJE: Në krijimet e mija jam udhëhequr nga MËSIMI i madh i Mjeshtrit Kombëtar të Muzikës së Lehtë Shqiptare i paharruari Agim Prodani : - "Mos të bëjmë këngë për çmim, por t'ua vemë njerëzve këngën në buzë!.." Kësisoj, këngët e mija kërkojini në buzën e njerëzve, fëmijëve, të të dashuruarëve, të nënave të dëshmorëve dhe pse jo edhe të gjithë atyre që ja dijnë vlerën këngës - gjinisë më demokratike të artit! Bëjeni llogari, vetëm 3 deri 4 minuta kemi në dispozicion që të japim mesazh, tu pëlqejë muzika, interreptimi dhe orkestracioni. Ndërsa një roman ka edhe 400 pse jo edhe 600 faqe, tre volume, 6 ribotime etj.etj. Aha, si këngë të sukeshme dëgjoni ato të kënduara nga P. Simaku(me fëmijtë etj. E DUAM LUMTURIMË), dëgjoni L. Zhegu. I. Libohova, M.Nallbani, pastaj nga 647 këngë për Kosovën duke përfshirë ato të Arif Vladit dhe Leonora Jakupit, Edona Llalloshit, Sabri Fejzollahut, e plot e plot! U benë shumë sinqerisht. Janë nja 2 mijë e 14 këngë të krijuar në këto 30 vite që marr pjesë në Festivalin Kombetar të Këngës në RTV.

F.Sh.: Duke qëndruar tek krijimtaria artistike e Agimit, me se po merreni, çfarë jeni duke shkruar, a mbi se po punoni?

PËRGJIGJE: KAM PËRFUNDUAR vëllimin poetik të përkthyer në italisht "Borxhi i dashurisë", Jam në finalen e librit DOSJE "Kush e vrau kryeministrin!", kam në proces përfundimtar vëllimin humoristik "Tef Palushi dhe né!...", më ka marrë një mike imja në Romë 100 poezi intime për të botuar vëllimin me poezi intime "Rrugaçi i poezive që zhvirgjëroj...". Po u jap dorën e fundit poemave humoristike me tituj H-ALLVANIJA, BALLADA E PLESHTI, PORDHËT E KALIOPIT, PRAP SALI BERISHA, KUSH MA FUTI E KUJT T'JA FUS!?, HAJDE DRU ME PRE, KESH ME LESH, VETERUCËT DHE E VERTETA, MA JEPNI NJË PORDHË HUA!, MARRSHI I ZAGARËVE, KOHA E MASKARENJËVE, NGRIHU SHQIPËRI!, KOT SË KOTI M'U LAG BAROTI, SADAMIADA!, JAM ^LEGEN DENBABADEN, KU KEMI LERË KRENARË DHE TË DHJERË, SHËNDETIN TË KEMI SE NDERI SHKON E VJEN, KORRUPSIONI ASHT ME NE, BUKË E GJIZË DHE STRIPTIZË, etj. nja 50 copë!

F.Sh.: Në një kohë ku për poezinë përgjithësisht në botë nuk ka treg, cili është sekreti që e mban Agimin të vazhdojë të shkruajë, dhe cila do ishte këshilla juaj për një krijues të ri që mund të stepet nga një fakt i tillë?

PËRGJIGJE: Vëllimi me poezi botohet e shumta në 2 mijë kopje, ndërsa një tekst kënge botohet në 3 milion kopje! Pra të bësh vëllime nuk ka përfitime, të bësh tekst bëhesh i dëgjuar! Ja p.sh. Adem Demaçi bëri 30 vjet burg, unë u kushtova 30 vargje që u kënduan në vitin 1990 "Ban gajret Adem Demaçi". Baca Adem shahet, unë lëvdohem! Absurd apo jo!? Ndërsa këngëtarët që e kanë kënduar me markat, frangat dhe dollarët që u kanë hedhur patriotët kosovarë, kanë fituar më së paku nga 60 mijë marka, kanë bërë Vila dhe prokopi, ndërsa unë kam bërë shëtitje nga Shën Prokopi...Kështu që poetët e vërtetë e kanë nga 1 drrasë mangut...unë kam 1 metër kub!!! Por ama kam famë si i tillë!

F.Sh.: Si do ta vlerësonte Agimi gjendjen e letërsisë shqiptare bashkëkohore, veçanërisht të poezisë? Një bum i paparë krijuesish të rinj, mijra tituj, panaire libri, e takime krijuesish, sa prej tyre sjellin cilësi, origjinalitet dhe vlera në letrat e shqipes?

PËRGJIGJE: Tani "poetët" janë shtuar si miza pas mjaltit. Cilësi lë për të dëshiruar, ama sasi ka! Shoku Enver ka thënë:"Sasia është cilësi!"....

F.Sh.: A mund të sillni emra krijuesish, më të vjetër dhe më të rinj tek të cilët shpresoni se do ti sjellin vlera letërsisë shqiptare në vitet që vijnë? A ka midis të rinjve starti i të cilëve ka nisur apo do nisë nën vëmendjen e Agimit?

PËRGJIGJE: Forumi Shqipëtar është plot me emra të spikatur, por dua të përmend Skënder Rusi, Macen Blue, Lot i shpirtit, NitRoshi, Acidi Burn, Dreri, Dikeafajtore, Asgjësikurdielli, ALBA, DetiBajri, Dita, Kulla, Fiori, Shigjeta e plot e plot të tjerë. Të gjithëve urime dhe punë e punë!

F.Sh.: Ç’mund të thoni për Lidhjen e Shkrimatrëve dhe Minstrinë e Kulturës, sa mbështetëse janë ato për një krijues, ç’mund të prëmirësohet? Po për botuesit ç’mendoni?

PËRGJIGJE: Lidhja e shkrimtarëve është Agjensia e të Vobegtëve Shqiparë, Ministria e Kulturës ka drejtues njerëz që kanë evtëm kulturë socialiste, botuesit janë shkuesit, ose ata që lodhen të fitojnë opingat...(kështu shkruhet tek KANUNI)

F.Sh.: Si përfaqsues i një brezi që ka shkruar dhe nën shtypjen e lirisë prej regjimit komunist, sa prej veprës së Agimit ka humbur, si u arrit mbijetesa?

PËRGJIGJE: OHUA! Nuk kam qenë budallë të tregohesha i mënçur. Kam shkruar sipas midesë së sistemit dhe konkretisht asnjë këngë për Partinë e shokun Enver sepse nuk kisha AUTORIZIM! Ishin poetë të tjerë ata që e kishin atë lloj autorizimi! Unë kam punuar inxhinier në kantjere, uzina e kombinate, ndërsa në festivale fitoja çmime sepse bëja këngë "ndryshe". Isha jashtë kornizave por brenda kuadrit!

F.Sh.: Ndërsa e kemi më të lehtë të ngrejmë panteonin e krijuesve shqiptarë ndër vite, bëhet më e vështirë zgjedhja për një panteon krijimesh, vlerat dhe bukuria e të cilave dalin fitimtare ndaj çdo kohe. Cilat do të ishin disa prej më të spikaturve të letërsisë shqiptare?

PËRGJIGJE: Të gjithë kanë vlerat e tyre, por mbi të gjithë janë At Fishta, Kadaré, Driteroi (në disa vepra), Xh. Spahiu, B. Londo, Azem Shkreli, Agim Vinca, etj.

F.Sh.: Letërsia mbarëkombëtare shqiptare që prej fillimeve të saj ka arritur të thyejë barriera e kufij, e së fundi duket e forcuar si një e tillë. Duke kujtuar se krijuesit shqiptarë sot i gjen në çdo cep të globit, cila do të jetë rruga që duhet të ndjekë letërsia shqiptare dhe krijuesit e saj për ta ruajtur dhe zhvilluar atë?

PËRGJIGJE: Gjetja e përkthyesit të dimensionit gjigand si Robert Schwartz dhe gjetja e sponsorizuesit.

F.Sh.: Atdheu dhe kombi, një dashuri e përjetshme e poetëve shqiptarë. E ardhmja e tyre e xhveshur nga poetika cila është, ç'po bëjmë e ç'duhet të bëjmë më mirë?

PËRGJIGJE: Atdheu është cunguar, kombi përçudnuar, poetika rëgjuar...

F.Sh.: Ndërsa duket se brenda Agimit poeti është sipëror ndaj inxhinierit por si një sfidant ndaj të dyve shfaqet politikani. Cili është angazhimi politik i Agimit dhe cilat janë mundësitë e politikanit për të kryesuar?

PËRGJIGJE: Në poezi më digjen siguresat, në inxnhinieri më digjen vargjet, në jetë ndez të qeshurat dhe shuaj sfidat...E vetmja prostitutë që nuk të lyp pare është politika. Pra "kurvarët" që shkojnë me të... me sa duket nuk ua japin prostitutat e tjera.

F.Sh.: Duke respektuar privacinë, kush është Agimit njeri dhe familjar, shok dhe mik, si e kalon ai kohë e lirë, nëse ka të tillë?

PËRGJIGJE: Si njeri jam kafshë...si familjar jam beqar....si shok jam tekanjoz...si mik zevëndsoj armikun...kohën e lirë e kaloj në burgun e mallit...kur nuk kam kohë lexoj...kur nuk kam se çfarë të lexoj shkruaj vetë...

Faleminderit dhe suksese!


Poshtë shënim: të nderuar antarë të Forumit Shqiptar, temën e keni në dispozicion për të sjellë të gjithë ata që përfaqsojnë letërsinë shqiptare. Mund ti intervistoni vetë dhe ti sillni këtu, ose nëse për një arsye a një tjetër nuk mundeni (mbase jeni të afërmit e tyre), unë jam gati.

[StterollA]

Pershendetje,

Meqe z. Doci eshte anetar i ketij forumi, une desha t'i parashtroj nje pyetje: Nese do veconit kater vargje qe i kujtoni sa here qe ju shkon neper mendje realiteti i botes se socme, cilat do ishin ato? Me nje fjale, cilat jane ato vargje me te cilat me pak fjale me se mirti do pershkruhej bota e socme pare nga syte e tu.

Me nderime,
StterollA

[Diabolis]

Dr. Robert Elsie: Intervistë (09 shkurt 2004) për Forumin Shqiptar


Albanologu Robert Elsie lindi në Vankuvër (Vancouver) të Kanadasë më 29 qershor 1950. Ndoqi Universitetin e Kolumbisë Britanike (University of British Columbia), ku mbaroi studimet e filologjisë klasike dhe të gjuhësisë më 1972. Po në atë vit, erdhi në Evropë me një bursë studimesh. Vazhdoi studimet e larta në Universitetin e Lirë të Berlinit Perëndimor (Freie Universität Berlin), në Shkollën Praktike të Studimeve të Larta (Ecole Pratique des Hautes Etudes) në Paris, në Institutin e Dublinit për Studime të Larta (Dublin Institute for Advanced Studies) në Irlandë, dhe në Universitetin e Bonit (Universität Bonn), ku mbrojti doktoraturën më 1978. Që nga 1978 pati mundësi të vizitojë Shqipërinë disa herë në kuadrin e 'takimeve shkencore' midis Institutit të Gjuhësisë së Universitetit të Bonit dhe Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Gjithashtu mori pjesë disa vite me radhë në Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare në Kosovë. Pas studimeve universitare ai punoi për Ministrinë e Punëve të Jashtme gjermane në Bon. Është anëtar i Shoqatës së Evropës Juglindore (Südosteuropa-Gesellschaft) ), anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, si dhe anëtar nderi i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Jeton në një fshat malor të Gjermanisë afër kufirit belg.


F. Sh. Ju falenderoj për përgjigjen ndaj kësaj interviste në distancë dhe për urimet tuaja për faqen e ForumitShqiptar. Mbas kontaktit tuaj të parë me gjuhën shqipe cila ishte puna e parë në fushën e albanologjisë dhe përkthimi i parë letrar?

R.E. Unë fillova me poezinë shqiptare duke qenë se ajo ishte e panjohur në botën e jashtme. Duhet të keni parasysh se në vitet ‘80, bota dinte po kaq shumë për letërsinë shqiptare sa dimë sot, apo të paktën sa di unë sot, për letërsinë e Koresë së Veriut.
Së pari, hartova dy antologji të poezisë shqiptare, një vëllim gjermanisht Einem Adler gleich: Anthologie albanischer Lyrik vom 16. Jahrhundert bis zur Gegenwart (Si një shqiponje: antologjia e lirikës shqiptare që prej shekullit 16 deri me sot) botuar në vitin 1988, dhe një vëllim anglisht, Anthology of Modern Albanian Poetry: an Elusive Eagle Soars (Antologjia e poezisë moderne shqiptare: një shqiponje e arratisur fluturon) botuar me vonesë në vitin 1993. Kisha përkthyer edhe tërë veprën poetike të Migjenit (nuk ishte shumë), botuar gjermanisht në vitin 1987 dhe anglisht në vitin 1991. Përveç kësaj, botova në ShBA një fjalor të letërsisë shqiptare anglisht, Dictionary of Albanian Literature (1986) për të përhapur njohuri baze për këtë letërsi. Problemi im kryesor që prej fillimit dhe deri me sot nuk ka qenë hartimi i përkthimeve dhe i librave, por gjetja e një shtëpie botuese gati të botojë librat. Kuptohet që përkthime të letërsisë shqiptare nuk janë me fitim financiar as për mua as për botuesin.


F. Sh. Për mbi 20 vjet keni dhjetra e dhjetra studime, artikuj, reçenisone, përkthime, etj. Cilat nga punët tuaja do të veçonit si arritjet më të spikatura dhe për cilat keni mëdyshjen apo dyzimin për ta riparë?

Mua më pëlqejnë gjithmonë librat e fundit, kurse me kalimin e kohës librat e para humbasin vlerën e tyre për të pasqyruar dhe të përhapur kulturën shqiptare në botë. Për shembull, History of Albanian Literature (1995) dhe përkthimi i tij shqip Histori e letërsisë shqiptare (1997), do ti kisha bërë ndryshe sot. Mund të ju njoftoj se kam gati një botim të ri anglisht, i cili ka të ngjarë të quhet Introduction to Albanian Literature (Hyrje në letërsinë shqiptare), por deri me sot nuk kam gjetur një shtëpi botuese në Amerikë e cila e pranon. Gjithmonë i njëti problem: kultura e vogël, e panjohur, dhe mungesa e fitimit financiar për botuesin.


F. Sh. A mund të na tregoni disa hollësi rreth librave tuaj më të fundit të botuar, dhe të atyre që keni ende në punim e sipër?

R.E. Gjatë këtyre dy viteve të fundit kam botuar mjaft. Në vitin 2003 dolën: përkthimi anglisht i veprës letrare të poetit Eqrem Basha: Neither a Wound nor a Song: Poetry from Kosova (As plagë as këngë: poezi nga Kosova); Behind Stone Walls (Prapa mureve të ngurta), monografi e etnologes norvegjeze Beritë Baker; një antologji tekstesh historike: Early Albania: a Reader of Historical Texts, 11th-17th centuries (Shqipëria e hershme: një doracak tekstesh historike, shek. 11-17); si dhe përkthimi anglisht i pesë këngëve të para të Lahutës së Malcis së Fishtës, The Highland Lute: the Albanian National Epic, Cantos I-V, The Cycle of Oso Kuka (Lahuta e Malcis: epika kombëtare shqiptare, këngët I-V, cikli i Oso Kukës).
Në fillimin e vitit 2004, dolën edhe dy vepra kryesore në ShBA: Historical Dictionary of Albania (Fjalori Historik i Shqipërisë) me më shumë se 700 zëra; dhe, në bashkëpunim me Janice Mathie-Heck nga Kalgari (Calgary) në Kanada, Songs of the Frontier Warriors: Albanian Epic Verse in a Bilingual English-Albanian Edition (Këngë Kreshnikësh: poezia epike shqiptare një një botim dygjuhësor shqip-anglisht). Të dhëna për gjithë këto botime dhe për botime të tjera të mia mund të lexoni në faqjen time të internetit: www.elsie.de.
Në punim e sipër, si projekt afatgjatë, e kam që prej vitesh përkthimin anglisht të Lahutës së Malcis tërësisht (një çmenduri nga ana ime!). Përveç kësaj, i kam gati një fjalor historik për Kosovën, një antologji tregimesh shqiptare anglisht (e cila pret botimin e saj në Çikago), dhe vëllime të veçantë të përkthimit anglisht të poetëve Azem Shkreli dhe Visar Zhiti.


F. Sh. Poezia e për më tepër epika në botë nuk ka treg, shtoi dhe faktin që kjo vjen nga një vend i vogël, si ja dolët mbanë me Këngë Kreshikësh, dhe si e mendoni ta arrini me Lahutën e Malësisë?

Për Këngët e Kreshnikëve arrita për fat të interesoj një botues, Bolchazi-Carducci, në Illinois. Kjo shtëpi botuese, slovake, ka botuar mjaft letërsi epike. Botuesi vetë, Zoti Lou Bolchazy, kishte studiuar pranë profesorit Berkeley Peabody-t, i cili vetë kishte qenë student i Albert Lord-it në Harvard. Lordi, bashkë me Milman Parry, shquhen në botën perëndimore si zbuluesë të epikës ballkanase. Lordi kishte kryer hulumtime etnografike edhe në Shqipëri në vitin 1937. Figurat e tyre u përfytyruan në librin e Ismail Kadaresë, Dosja H. Pra, ka një vazhdimësi të çuditshme deri tek unë, gjë që nuk e dija në fillim të procesit botimor.


F. Sh. Cila ka qënë ndihma konkrete që ju ka dhënë shteti shqiptar dhe organizmat e varura prej tij në këtë promovim të pandalshëm të kulturës shqiptare? Po nga Presidentët tanë a ju janë dhënë urdhra a medalje? Raporti juaj me Akademinë e Shkencave dhe Universitet, (theksoj Universitetin e Tiranës) cili është?

R.E. Nuk them se shteti shqiptar më ka dhënë ndonjë ndihmë konkrete koha e fundit, por as nuk i kam kërkuar ndonjë ndihmë të veçantë. Nuk ankohem. Kam marrëdhënie të mirë profesionale dhe miqësore me shumë shkencëtarë shqiptarë nga Akademia dhe nga Universiteti i Tiranës, njerëz që punojnë në kushte shumë të vështira. Për sa i përket urdhrave dhe medaljeve, unë nuk kam shumë dëshirë të bëhëm një personalitet publik.


F. Sh. Si një ndër përkthyesit e pakët nga shqipja në anglisht, sa prej letërsisë veçanërisht poezisë që botohet sot ju bie në dorë? Ç’’mendim keni për këto krijime dhe autorët e tyre?

R.E. Në vite ‘90 udhëtoja rregullisht në Shqipëri, gati çdo dy muaj, dhe bleja gati tërë librat që më duheshin. Gjatë pesë viteve të fundit, ku më rrallë shkoj në Shqipëri, them se nuk arrij të gjej tërë librat që më duhen, veçanërisht sepse vëllimet më të mira poetike shpesh nuk gjenden në libraritë ku kërkoj. Shpërndahen privatisht.
Kuptohet që nuk mund të jap një mendim të saktë për krijimtarinë letrare në Shqipëri sot, por them se dy-tre vite të fundit kanë qenë më interesante se vitet ‘90, ku kishte shumë eksperimentime kot dhe kopijime të letërsisë së huaj. Kam përshtypjen të pakten që ka lëvizje tani në fushen e poezisë.


F.Sh. A do të kemi prej jush përkthime të tjera të poezisë bashkëkohore, nëse po, nëpër cilët rrugë a filtra do kalojnë këto krijime? Nëse po, do të zgjidhnit midis fituesve në çmimet e konkurseve letrare, apo do preferonit një përzgjedhjen tuaj?

R.E. Besoj se do të vazhdoj herë pas here të përkthej letërsi, nëse kam kohë dhe nëse arrij të gjej një botues. Kjo është pengesa kryesore për mua. Kot të përkthesh nëse përkthimet nuk botohen. Pikërisht për këtë arsye, them nga dëshpërimi, i futa gati tërë përkthimet e mia letrare në internet, në faqjen time të dytë: www.albanianliterature.com sepse përndryshe kot janë në kompjuterin tim.
Përsa i përket përzgjedhjes, them se nuk kam një strategji të veçantë. Disa vepra i përkthej sepse më pëlqejnë personalisht, apo autorët e tyre më pëlqejnë si individë, por zakonisht pyes shumë, marr mendime të ndryshme dhe në fund bëj një sintezë. Natyrisht e kam të qartë se një filan autori shahet tmerresisht nga konkurenti i tij dhe lavderohet jashtë mase nga kushëriri i tij i dytë. Në Ballkan duhet të kesh këto gjëra parasysh. Duke qenë se letërsia shqiptare njihet pak, është e arsyeshme parimisht që të përkthehen fillimisht autorë më të njohur në Shqipëri dhe në Kosovë, por kjo nuk duhet të përjashtojë aspak autorë të rinj.


F. Sh. E kemi të lehtë të ngrejmë panteonin e krijuesve shqiptarë ndër vite, por të vështirë një panteon krijimesh, vlerat dhe bukuria e të cilave të dalin fitimtare mbi kohën. Cilat do të ishin disa prej veprave më të spikatura të letërsisë shqiptare?

R.E. Kjo është në fakt një pyetje e vështirë. Përveç Kadaresë, nuk shoh se kush do të rrijë në panteonin e letërsisë shqiptare pas 20 viteve, por kam përshtypje se do të ketë shumë figura që nuk i njohim sot. Pas tronditjeve të rënda politike, ekonomike por edhe kulturore të 15 viteve të fundit, Shqipëria ngadalë ngadalë po merr vetën, në mënyrën e saj, dhe jam i bindur se do te ketë autorë me shumë talent (por ndoshta shumica do të jënë në emigracion). Në fund të fundit, është lexuesi shqiptar, dhe jo unë, i cili do të vendosë, apo të themi më realisht, i cili duhet të vendosë për pranimin afatgjatë apo mospranimin e autorëve të kësaj letërsie.


F. Sh. Vështirë të mendohet një përkthyes poezie të mos shkruajë dhe vetë. A keni krijime të tilla dhe a mendoni tja jepni në shqip publikut mbase nëpërmjet një botuesi shqiptar?

R.E. Të zhvishem krejt para jush? Jo, jo...


F.Sh. Përkthyes dhe interpret në Hagë në gjyqin ndaj Millosheviçit, dhe njohës i përmasës së dhimbjes në vargjet e poetëve shqiptarë të Kosovës. A pati raste të bënit një lidhje të tillë shkak pasojë?

R.E. Them përgjithësisht se vuajtja nxit frymëzimin dhe krijimtarinë letrare. Çfarë ka prodhuar një vend si Zvicra, e cila nuk ka njohur dhimbje apo tronditje? Orë me qyqe dhe çokollate. Por ndonjë autor botëror? Nuk ka vend tjetër në Evropë i cili ka vuajtur më shumë së Kosova gjatë 15 viteve të fundit. Kështu unë pres gjëra të mëdha prej asaj. Në anën tjetër habitem nga pak se deri tani nuk ka dalë prej Kosovës një vepër madhore për atë që ky popull ka pësuar.


F.Sh. Një veprimtari në albanologji me sa duket e lidhur pazgjithshmërisht. A e keni menduar ti dhuroni Arkivit të Shtetit Shqiptar, dorëshkrimet, shënimet origjinale etj si këto?

R.E. Nuk besoj se jam kaq i rëndësishëm sa që shënimet e mia të mblidhen në Arkivin e Shtetit. Më interesant në rastin tim do të jetë ndonjë ditë biblioteka ime. Kam përshtypjen se kam një ndër bibliotekat kryesore albanologjike në botën perëndimore, ndoshta koleksionin më të madh të letërsisë shqiptare jashtë Ballkanit. Por biblioteka ime është një problem për të ardhmen. Akoma e shfrytëzoj.


F.Sh. Me bindjen se e keni skalitur emrin tek miqtë e vyer të shqiptarëve, apo jeni një shqiptar pa pashaportë, çfarë do ti thoshit popullit gjuhën e të cilit e flisni si bir i tij?

R.E. Nuk besoj se mund të bëhem shqiptar tamam. Unë veç i vëzhgoj shqiptarët nga largët, me dashamirësi por edhe me shume kritikë. Një fjalë popullit shqiptar? Kam një urim të dyfishtë. Unë uroj që shqiptarët të ruajnë identitetin e tyre kulturor në botë (pra elementet fisnike dhe pozitive të kësaj kulture), por, njëkohësisht, uroj që shqiptarët të lënë mënjanë mendjengushtësinë, nacionalizmin dhe etnozentrizmin e tyre dhe që ata të bëhen evropianë dhe qytetarë të botës.