Vegla te muzikes popullore

[edspace]

Një grup Shqiptar-Amerikan me veglat muzikore Shqiptare.

[Gjallica]

Oh te flm per keto foto kaq te bukura qe solle ketu.Me keto te fundit na ktheve kohen prapa, e na fute ne mendime

[Cupke_pe_Korce]

po gajden ku ma kini? do i kete mbetur hatri qe s'e kini permendur gjekund.

[kolombi]

po gajden ku ma kini? do i kete mbetur hatri qe s'e kini permendur gjekund.

Gajdja

Vegël muzikore aerofone.

Gajdja përbëhet nga shakulli prej lëkure bagëtie të vogël, buçalla e isos dhe pipa e notave. Gajdja tek shqiptarët është e lidhur ngushtë me kultin e blegtorisë. Për këtë arsye, repertori i gajdes përkon ngushtë me këtë sferë të jetës shqiptare. Që në kohët e vjetra sipas Thalloczy: ilirët këndonin këngë lufte të shoqëruara me fyej e gajde. Sot, gjeografikisht gajdja gjendet e përhapur në Shqipërinë e Jugut kryesisht në Toskëri, në rrethet e Beratit, Kuçovës, Pogradecit, Gramshit, Devollit, Korçës, Librazhdit etj. Përdoret si vegël solistike në pjesë të ndryshme, kryesisht kaba, por edhe si vegël shoqëruese në ansamble me vegla popullore kryesisht në funksion të melodisë dhe veçanërisht të iso-pedalit. Si vegël popullore mjaft e përdorur dhe e përhapur, e gjejmë të ndërfutur edhe si “të panjohur” në gjë a gjëzat:

-Qafë kam
kokë s’kam
katër shalësh dhe pa këmbë
me frymë dhe i vdekur jam
as me kocka as me dhëmbë.
(Gajdja) Korçë

[shigjeta]

Lahuta

Eshte nje vegel popullore me hark dhe me nje korde te perbere prej qimeve te kalit. Trupi i lahutes behet nga nje cope e vetme druri (panje, arre, etj). Kasa ka trajt gjysem sferike dhe mbulohet me lekure te rregjur e cila mberthehet ne anet e saj me kunja druri. Harku i lahutes behet zakonisht nga druri i thanes, qimet lyhen me rreshire pishe. Lahuta shpesh here eshte e zbukuruar me simbole kultesh te lashta si koka e dhise, gjarpri, ose figura historike etj. Timbri i lahutes eshte hundor dhe pershtatet shume mire me permbajtjen e kengeve epike. Me lahute luhen hyrjet, interludet dhe shoqerohet ne menyre heterofonike kengetari. Lahuta eshte e perhapur ne Malesine e Madhe, Dukagjin, Postrib, Nikaj-Mertur, ne Malesine e Gjakoves etj. Ndeshet edhe ne krahinat poshte Drinit si ne Puke, Diber, Mat dhe aty ketu ne disa fshatra te Shqiperise se Mesme.

Lahuta/ Elementët mitikë të veglës muzikore

Mbetet një nga veglat më të lashta, po pjesa problematike mbetet prodhimi i tyre se krijohen në kushte familjare.
Lahuta është një ndër veglat më të lashta muzikore të popullit tonë.

“Eposi i Kreshnikëve” tashmë prej një viti është miratuar nga komisioni kombëtar që kjo pasuri shpirtërore të jetë pjesë e UNESCO-s për mbrojte, pasi vitet e fundit kjo dukuri është rrudhur së tepërmi.

ABC

Ne videon me poshte ka disa informacione vertet interesante, si ato qe shpjegon studiuesi dhe koleksionisti i lahutave, Jaho Brahaj.

[Izber]

Shpjegimi per qiftelin me duket disi jo i plote.Qiftelia nuk quhet dyzen,dyzen dmth,me akordu,karadyzen eshte vegel tjeter qe i thon edhe prim.Duhet shpjeguar se nga e kane marr qiftelin shqiptaret dhe ne cilen kohe eshte perdor deri me sot.

[-BATO-]

Duhet shpjeguar se nga e kane marr qiftelin shqiptaret dhe ne cilen kohe eshte perdor deri me sot.

Duke u nisur dhe nga emri që ka, duket se çiftelia është një vegël që ka hyrë në Ballkan gjatë pushtimit osman. Ja ç'lexova në një enciklopedi shqiptare për folklorin:

_________

e.f., Vegël muzikore kordofone me dy tela që gjendet në veri të Shqipërisë.
Etim. Sokoli: nga fjala turke “çift” dhe nga fjala arabe “tel”. Në greqishte “kitelis” në maqedonishte “kitelija”.

Enci. Vegla e çiftelisë ka një përhapje në veri të Shqipërisë dhe në Kosovë. E gjejmë të përdorur edhe në fshatrat e “Maqedonisë toske”. Kemi disa lloje çiftelish. Çiftelia e vogël quhet ndryshe edhe çifteli Dukagjini, sepse kjo çifteli përdoret në regjistrin e lartë. Çiftelia mesatare quhet ndryshe edhe çifteli Tirane, në nonjë rast edhe çifteli Elbasani. Çifteli e madhe quhet çiftelia e Dibrës, çifteli e cila nuk kombinohet me sharki për shkak të regjistrit të saj të poshtëm që është i ngjashëm me sharkinë. Dy telat e çiftelisë akordohen në mënyra të ndryshme dhe mbi tela luhet me pendë ose me pendën e bërë nga lëkura e drurit të qershisë.

E gjejmë të përdorur kryesisht në funksion të vokalit, si vegël solistike por edhe si vegël përbërësë në ansamble me vegla kordofone dhe membranofone. Zakonisht interpreti në çifteli është edhe këngëtar.. Veglën e çiftelisë e gjejmë të përmendur edhe në krijime të ndryshme të folklorit gojor:

Me emrin qyteli dhe qiteli e gjejmë të përdorur në Kosovë. Në 16 Maj të vitit 1966, në qytetin e Lezhës formohet ansambli folklorik me emrin “Çiftelia” , pjesëmarrës në të gjitha festivalet folklorike kombëtare dhe lokale, vlerësuar me çmime dhe medalje. Ansambli “Çiftelia” dekorohet më 24 Janar 1970 me urdhërin “Naim Frashëri” të klasit të dytë.

Literatura: “Melodi dhe valle popullore instrumentale”, Tiranë, 1969; Sokoli. R, “Gjurmime folklorike”, Tiranë, 1981; Miso. P, “Muzikë popullore instrumentale”, Tiranë, 1990, Sokoli. R, Miso. P, “Veglat muzikore të popullit shqiptar”, Tiranë, 1991; Çobani, Tonin. “Çiftelia e festivaleve kombëtare”, “Paralele kulturore”, Lisitan, 2001 etj.

http://www.vasiltole.com/Albanian/En...lopediaCC.html

.

[[Perla]]

Ja dhe Lahuta

Lahuta, “racë” në zhdukje

Muzeu Historik Kombëtar prezanton “Lahuta e Eposit Shqiptar”, ekspozitë e tridhjetë lahutave të rralla shumica mbi 100-vjeçare.

Në një sfond etnografik rrinin dy palë kostumesh të burrit malësor dhe xhubleta femërore përdorur në Malësinë e Madhe, në Rrafshin e Dukagjinit dhe në Mal të Zi. Koleksionistja e tyre është poetja Luljeta Dano, e cila i ka emërtuar “Burrë e grua nga Dukagjini” dhe “Burrë e grua nga Kelmendi”.

Ndërsa lahutat, pothuajse të gjitha u përkasin koleksioneve private të Bajram Hysenit, Mustafa Arapit, Nikolit Vasisë, e Luljeta Danos e cila i koleksionon prej fundit të viteve tetëdhjetë. Vetëm tri janë pjesë e koleksionit etnografik të Muzeut Historik Kombëtar, për të cilat thuhet që i ka mbledhur Gjon Duglia në Shkodër, e që mbajnë shënimin “Gegë e Toskë”.

Lahuta është vegël muzikore popullore me një tel ose një qime kali, mbi të cilën luhet me një hark të përkulur. Është përdorur kryesisht në Shqipërinë e Veriut, në Kosovë dhe në Mal të Zi. Përbëhet nga një kupëz e drunjtë në trajtë vezake të mbuluar me lëkurë, që quhet shark, dhe ka një bisht në të cilin janë të pikturuara figura të ndryshme dhe që nuk është shumë i gjatë. Harku i lahutës ndërtohet nga degët e drurit të thanës të tërhequra me qime nga bishti i kalit. Trupi i saj përbëhet nga kasa e drurit dhe lëkura mbështjellëse e kasës, e cila zakonisht është lëkurë keci. Gdhendjet më të zakonshme të lahutës janë me kokë dhie, por ka dhe figura të tjera mitologjike. Këto figura, të vizatuara veçan ishin ekspozuar përbri instrumenteve. Janë qenie ose skena mitologjike nga areale ballkanike. Në lahutë gjen të gdhendura të quajturat Orët e bjeshkëve, figurën e kreshnikut, gjarprin shërues, – figurë e cila sipas studiuesit Jaho Brahaj ekziston vetëm në mitologjinë shqiptare – dielli dhe hëna apo brirët e bollëkut. Të gjitha këto njohësit e instrumentit i quajnë “zgjatime të lahutës, kode të saj që tregojnë një larmi të jashtëzakonshme të një pasurie shumë të lashtë që i ka rrënjët që nga kultura e ilirëve dhe arbërve”.

Lahuta më e vjetër në ekspozitë ka të dizajnuar figurën e kreshnikut. Sipas Brahajt “ai jeton ende i gdhendur në mentalitetin e popullit, sepse populli s’mund ta pranojë vdekjen e tij. Prandaj ai gjendet këmbëkryq në shpella ose në varrin ku mendohet që është varrosur”. Ky është një transformim që ka ardhur deri në ditët e sotme.

Studiuesi Brahaj shton se dy faktorët kryesorë të cilat po ndikojnë në zhdukjen e këtij instrumenti tradicional të Shqipërisë së Veriut janë “lënia pas dore nga ata persona që e kanë një vegël të tillë muzikore dhe blerjet e të huajve që e dinë rëndësinë që ka ky instrument.”

Eposi i Kreshnikëve bashkë me mjeshtërinë e punimit të veglave muzikore tradicionale presin të marrin statusin “Kryevepra të Trashëgimisë Shpirtërore Shqiptare”.

Ndërsa Ministri i Kulturës Aldo Bumçi në fjalën e tij, falënderoi koleksionistët për punën e bërë dhe tha se “jemi në pritje që kjo vlerë shpirtërore e popullit shqiptar të njihet e dokumentuar nga UNESCO”.

Valeria Dedaj

[EncounterAL]

Nje fraze nga Libri_1:

. . . the picture of Domenico Colas, playing the two-stringed colascione(no.284)
is a gratifying addition to the rare illustrations of this instrument . . .


---------------- Liber 1 ------------------

Titulli:
Il Mondo novo musicale di Pier Leone Ghezzi

Autori:
Giancarlo Rostirolla
Publ:
Milano: Skira;
Roma: Accademia nazionale di Santa Cecilia, 2001

[ 495 p ISBN 8-881-18427-3. 92.96.] Illustrations, bibliography, indexes.


------------------------ Liber_2 (www tekst) -----------------------------
THE STRINGED INSTRUMENTS OF THE MIDDLE AGES
THEIR EVOLUTION AND DEVELOPMENT

FROM THE DANISH OF HORTENSE PANUM

----------------------------------------------
Nje fragment nga Libri_2:

. . .
The Colascione was mentioned for the last time when the
Brescian brothers Colla gave concerts in various towns of
Europe in the second half of the eighteenth century, in order
to popularise "two entirely new instruments".

In November, 1763, and in April, 1771,
they performed at the Royal Theatre in Copenhagen (Overskou).
By that time the instrument must have so far fallen into
disuse that its previous existence had been forgotten.

. . .

[ Domenico Colla, Bresciano, il suonatore di Colascione ]

--------------------------------------------------------------------------

Ne adresen www qe vijon eshte nje varg vizatimesh nga Pier Leone Ghezzi.
Vizatimi i njezete paraqet nje rapsod me cifteli (ngjitur).
Ndoshta eshte Domenik Kola qe permendet ne dy librat e cituar.


www.bildindex.de/

[sirena_adria]

Artisti i huaj promovon çiftelinë: Ky instrument mikrotonal më ndryshoi mënyrën se si unë mendoj për muzikën

Nuk janë të pakta rastet kur kultura shqiptare promovohet nga të huajt. Njësoj ka ndodhur edhe me instrumentin e çiftelisë, e cila është promovuar nga kompozitori dhe programuesi David Hilowitz, me banim në Filadelfia, i cili promovon kultura të ndryshme


Nuk janë të pakta rastet kur kultura shqiptare promovohet nga të huajt. Njësoj ka ndodhur edhe me instrumentin e çiftelisë, e cila është promovuar nga kompozitori dhe programuesi David Hilowitz, me banim në Filadelfia, i cili promovon kultura të ndryshme.

Fokusi i tij më së shumti qëndron te objektet, të cilat janë të vjetra, instrumentet që nuk janë aq të njohura dhe gjithçka tjetër me të cilën mund të krijojë muzikë.

Në platformën “YouTube”, në kanalin personal të David Hilowitz (“David Hilowitz Music”) në një prej videove të tij, Hilowitz tregon rrugëtimin e tij deri te një dyqan i antikave. Ndër të tjera, ajo që ia merr vëmendjen është një çifteli me flamurin kombëtar dhe me mbishkrimin “Kosova”.

Programuesi e merr instrumentin shqiptar për të mësuar më shumë për të. Madje ai promovon edhe artistë të ndryshëm shqiptarë, të cilët dinë t’i bien instrumentit me dy tela. Ai vazhdon edhe më tej ta eksplorojë çiftelinë, por bën edhe krahasimin e çiftelisë me instrumentet e tjera si kitarë etj.

Kjo hap rrugën për një adoptim më të gjerë të notave muzikore të çiftelisë dhe muzikës shqiptare.

Gjithë këtë proces ai e emëron me “Ky instrument mikrotonal ndryshoi mënyrën se si unë mendoj për muzikën”.

Te videoja e postuar nuk mungojnë dhe komentet nga shqiptarët.

“Si shqiptar ndihem i nderuar duke parë një joshqiptar duke ecur në këtë rrugë të gjatë për t’i shtuar kaq vlerë traditës sonë muzikore dhe për t’u ofruar mundësi kaq të mëdha artistëve të rinj dhe kujtdo që vendos të krijojë muzikë”, shkruan një ndjekës.

Madje ka nga ata edhe që ndërrojnë mendim për çiftelinë.

“Unë u rrita duke u mërzitur prej çiftelisë dhe duke e urryer pasi më duhej ta dëgjoja çdo ditë, por gjeta një vlerësim të ri”, thotë një tjetër komentues.


/ Gazeta SI / Shqiptarja.com

https://shqiptarja.com/lajm/artisti-...oj-per-muziken