Dy janė takimet kryesore tė vitit 2004: nė maj, zgjerimi i Bashkimit Evropian, me hyrjen e dhjetė vendeve tė reja, dhe nė qershor zgjedhjet e pėrgjithshme politike. Ngjarje kėto qė do tė spostojnė vėmendjen e kontinentit gjithmonė e mė shumė drejt Lindjes. Vendimi i Bashkimit Evropian pėr hapjen e kufijve ndaj 10 vendeve tė reja (dhjetor 2002), pėrveē se i njė rėndėsie sasiore (njė hapėsirė me 450 milionė banorė dhe njė vlerė tė PBB prej 11 trilionė euro), ka sidomos njė rėndėsi tė veēantė pikėpamja cilėsore nė krahasim me vendimet e tij tė mėparshme. Ky vendim tregon rėndėsinė e rritjes sė vullnetit tė Bashkimit Evropian pėr krijimin e njė zone tė gjėrė paqeje dhe stabiliteti dhe vė nė dukje njė fleksibilitet tė ri tė kritereve tė tij tė pėrgjithshme.
Komisioni Evropian nėnvizon faktin qė: “Hyrja e shteteve tė reja anėtare do tė forcojė interesin e Bashkimit Evropian pėr thellimin e raporteve me fqinjėt e rinj”. Nė 1 Korrik 2003 ai doli me njė komunikatė tė quajtur “Pėrgatitja e terrenit pėr Instrumentin e ri tė Fqinjėsisė”, qė do tė ketė si qėllim pėrmirėsimin e veprimtarisė sė Bashkimit Evropian nė zonat kufitare pas procesit tė zgjerimit dhe forcimin e bashkėpunimit me vendet e Ballkanit perėndimor dhe tė Mesdheut, me Rusinė, Ukrainėn, Bjellorusinė dhe Moldavinė. Bėhet fjalė pėr njė territor tė gjėrė, nė tė cilin do tė realizohet njė treg i vetėm, ku katėr liritė themelore dhe principet qė krijuan BE, fryt i 50 vjetėve historie komunitare, do tė pėrbėjnė njė platformė ideale pėr konsolidimin e raporteve ekzistuese dhe krijimin e marrėdhėnieve ekonomike dhe politike tė reja dhe mė tė ngushta me vendet kufitare tė Bashkimit. Pėrfundimi i procesit tė zgjerimit ndaj vendeve tė Evropės Qendrore dhe Lindore, i parashikuar pėr nė 1 maj 2004, do tė prodhojė detyrimisht impakte tė shumta dhe tė rėndėsishme, si nė kuadrin gjeo-politik tė kontinentit evropian ashtu dhe nė asetin juridik, institucional dhe financiar tė Bashkimit Evropian.
Politika strukturale e BE-sė sot
Pėr periudhėn aktuale tė programimit (2000-2006), Bashkimi Evropian ka nė fuqi njė mori instrumentash tė ndryshėm, ku secili prej tyre pėrndjek objektiva specifike tė pėrcaktuara. Pėrsa i pėrket politikės sė bashkėpunimit ndėrkufitar, efektet e kėtyre instrumentave kanė qenė paksa tė kufizuar, pėr shkak tė vetė fondeve tė kufizuara. Nė veēanti, iniciativa komunitare INTERREG, qė mbėshtet bashkėpunimin midis vendeve anėtare dhe vendeve kufitare, parashikon mundėsinė e pėrdorimit te fondeve tė FEZHR (Fondi Evropian pėr Zhvillimin Rajonal qe financon ndėrmjet tė tjerave edhe PIK INTERREG III) ekskluzivisht mbi territorin komunitar, me pasojen e vetme qė veprimtaria e bashkėpunimit me vendet kufitare ndjen sot mė shumė se kurrė nevojėn pėr njė burim tė pavarur dhe tė veēantė financimi. Pėr kėtė, u pa e arsyeshme ndėrhyrja nė sistemin aktual pėr tė krijuar instrumenta specifike tė bashkėpunimit ndėrkufitar, tė cilat do tė pėrbėnin njė lloj kufiri juridiko-financiar ndaj bashkėpunimit pėr vendet e treta pėrfituese.
E ardhmja - “Wider Europe”
Efikasiteti i njė politike fqinjėsie tė pėrbėrė nga njė mori instrumentash kompromentohet thellė nga vėshtirėsitė reale pėr tė koordinuar legjislacionet e ndryshme, sidomos pėrsa i pėrket diferencave nė metodologjitė e programimit dhe tė zbatimit tė ndėrhyrjeve (proceset e vlerėsimit dhe tė seleksionimit, procedura tė ndryshme vendimmarrėse dhe monitorimi) dhe nė pavarėsinė e menaxhimit tė fondeve.
Debati i hapur aktualisht nė institucionet komunitare ėshtė i pėrqendruar nė hartimin e njė iniciative tė re tė quajtur “Wider Europe”, e cila pas krijimit tė njė Evrope me 25 shtete anėtare, do tė pėrbėjė bazėn politike pėr raportet e ardhshme me vendet e reja kufitare.
Komisioni ka propozuar lanēimin e programeve tė fqinjėsisė pėr periudhėn 2004-2006, qė do vazhdojnė tė bazohen nė legjislacionin ende nė fuqi, por qė do tė jenė nė gjendje tė propozojnė zgjidhje tė reja pėr problemet ekzistuese, nėpėrmjet realizimit tė projekteve tė bashkėpunimit ndėrkufitar pas zgjerimit tė BE-sė. Kėto programe tė reja do tė bazohen nė procedurat e programeve INTERREG nė fuqi nė kufijtė e jashtėm tė Bashkimit Evropian, por sidomos do tė bazohen nė programin INTERREG IIIA Ndėrkufitar Adriatik, i cili ka si qėllim krijimin e njė euro-rajoni Adriatik i cili do tė pėrbėjė themelin pėr aderimin e vendeve ballkanike nė BE. Njė hap i parė qė po ndėrmerret aktualisht nė tė gjitha vendet ballkanike pėr zbatimin e udhėzimeve tė Komisionit Evropian tė pėrmbajtura nė komunikatėn nr. 393/2003, ka tė bėjė me alokimin e njė pjese tė fondeve CARDS pėr financimin e aktiviteteve ndėrkufitare dhe me ripėrcaktimin e partnership-it, pėr tė arritur njėfarė barazie ndėrmjet vendeve ballkanike dhe rajoneve adriatike italiane nė proceset vendimmarrėse. Faza e dytė, pas 2006, parashikon krijimin e njė instrumenti tė ri tė fqinjėsisė, qė do interesojė tė gjitha zonat qė aktualisht mbulohen nga Programet Komunitare tė Bashkėpunimit Ndėrkufitar. Ky instrument do tė mobilizojė njė veprimtari kooperimi tė pėrzier, ndėrkufitar dhe rajonal, e cila do tė kryhet pėrgjatė kufijve tė jashtėm tė Evropės sė zgjeruar dhe do tė kombinojė objektiva tė politikės sė jashtme dhe tė kohezionit ekonomik dhe social.
*Programi i Komisionit Evropian, pėrfaqėsuese e Shqipėrisė pranė Sekretariatit Teknik