Close
Faqja 0 prej 2 FillimFillim 12 FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 21
  1. #1
    Proud to be an Albanian Maska e cobra
    Anëtarësuar
    25-06-2002
    Vendndodhja
    Detroit Michigan USA
    Postime
    16

    Post Rreth Përhapjes Së Islamit Ndër Shqiptarët

    horizonti

    RRETH PËRHAPJES SË ISLAMIT NDËR SHQIPTARËT
    Përmbledhje studimesh nga Muhidin AHMETI

    TENTATIVË E PASUKSESSHME DHUNË FETARE

    Sherif Delvina

    Më 1520, Sulltan Selimi I, deshi të konvertonte me dhunë në fenë islame të gjithë të krishterët e Perandorisë Osmane. Ai kërkonte të suprimonte Patriarkën Ekumenike si dhe të transformonte të gjitha kishat në xhamia.

    Ky rrezik u mënjanua falë ndërhyrjes në kohën e duhur të Vezirit të Madh Piri Pasha, Patriarkut Theolopatos VIII dhe Shejh-UI-Islamit (Robert d'Angely, Enigma, vëllimi IV, "Nga Perandorla Osmane te shqiptarët e Epirit", faqe 440-441). Në këtë mënyrë u asgjësua pa -filluar, tentative e konvertimit me dhunë të krishterëve të Perandorisë Osmane në fenë Islame. Pra, e vetmja dëshmi historike e kthimit me dhunë mbetet kjo tentative e pasuksesshme. Sulltan Selimi I u tërhoq para ndalesës që i bënte Kur'ani këtij akti antinjerëzor si dhe nga urdhëresat e dhëna në shekullin e kaluar nga Sulltan Mehmeti II. Këto urdhëresa përforconin atë që thoshte Kur'ani.

    POPULLI SHQIPTAR DHE TRI FETË E TIJ

    "Nuk ka ekzistuar absolue asnjë rast kihim feje me dhunë nga ana e turqve."(Aristidh Kolaj, "Arvanitët", Athinë, 1985)

    Tre vjet më parë, shkrimtari Foto Malo, në gazetën "Zëri i Omonias" (pararojë e shovinizmit grek) ftonte shqiptarët myslimanë të rishikojnë e korrigjojnë gabimin e tyre historik, imponues e të dhunshëm, që kanë kryer në të kaluarën, duke u rikthyer në besimin e tyre të krishterë, meqënëse vetëm kështu mund të hyjnë në Evropë. Po këtë thirrje ua bën myslimanëve edhe Pirro Prifti këtë vit në gazetën "Aleanca", duke çelur bile edhe debat.

    Kthimi i pjesës dërmuese të shqiptarëve nga feja e krishterë në atë Islame' Prifti e quan "akt të dhunshën e dinakëri të bërë nga turqit"; Pirro Prifti, moskthimin ende të myslimanëve shqiptarë në fenë e krishterë e quan "mungesë fondamentale" që na ndan ne nga Evropa si dhe nga Zoti që i falet ajo (Evropa Sh.D.). Po u përgjigjemi këtyre dy shkrimtarëve në shërbim të shovinizmit grek.

    Në Iliri krishtërimi hyri nga Perëndimi e jo nga, Lindja, siç thotë Vasil Prifti. "Në raportet e saj fetare, provinca Ilirikumit ruajti marrëdhëniet me Romën e vjetër, atë të Perëndimit, që i dha misionarët e parë, duke e bërë të aderojë në qytetërimin latin, i cili përfaqësohej nga Kisha Perëndimore (Nikolla jorga, "Histori e shkurtër e Shqipërisë dhe e popullit shqiptar', kapitulli II: "Shqiptarët dhe Bizanti-Bukuresht", 1919, faqe 88.).

    Edhe pas vdekjes së Theodhosit të Madh (395) Kisha e Ilirisë mbeti nën juridiksionin e Romës, profili fetar i Shqipërisë i përkiste Patriarkanës Romake, sipas bizantologut më të madh që ka bota e sotme, Paul Remerle. Në "Historia e Bizantit", Paris 1993, pohohet se "Nuk është e saktë të thuhet që me vdekjen e Thoedhosit, Perandoria Romake u nda më dysh dhe se midis Honorit dhe Arkadit pati një ndarje définitive të Lindjes nga Perëndimi".

    Kisha shqiptare, deri në vitin 731 ishte në varësi të Romës. Kur ajo kaloi në varësi të Kostandinopojës, kërcënohej nga rreziku i greqizimit të popullit si dhe i sllavizimit, për këtë akademiku Jorga pohon se: "Shqipëria pa prestigjin dhe forcën e doxhëve të Venedikut kurrë nuk do të ishte shkëputur nga Kostandinopoja; vetë karakteri i racës së saj do të goditej dhe ndoshta do të përzihej me sllavizmin dhe me greqizmin e fqinjëve kundër karakterit ortodoks të të cilëve ajo luftonte prej shekujsh, duke ruajtur kombësinë e vet dhe duke u ndihmuar nga misionarët që vinin nga Perëndimi... Nga vrulli kalorsiak i Normanëve italianë dhe nga ekspansioni ekonomik i venedikut, ajo, pothuajse, i shpëtoi plotësisht sovranitetit bizantin. Shqipëria u ringjall". Pra, ishte ofensiva perëndimore ajo që i dha një ndihmë të madhe popullit tonë që të mbante marrëdhëniet e vjetra politike dhe fetare me Evropën.

    Shqipëria shpëtoi nga greqizimi dhe sllavizimi dhe për këtë atë e ndihmoi rënia e Kostandinopojës me 1204, e cila solli si rrjedhim marrjen nga ana e Venedikut të shumë tokave (1/4 dhe gjysmën e tokave të Perandorisë Bizantine), në të cilën përfshiheshin mjaft toka shqiptare. Për Peranrjdorinë Bizantine shprehet mjaft bukur Volteri, që thotë: "Ajo është një grumbull tregimesh të padenja, të cilat nuk përmbajnë gjë rjetër përveç britmave dhe mrekullive. Ajo është përbuzja e shpirtit njerëzor, përbuzja e Tokës. Turqit të paktën janë të mençur, ata fituan, ata e gëzuan fitoren, por kanë shkruar shumë pak".

    Ishte kjo perandori bizantine që ushtronte dhunë fetare mbi konglomeratin e shteteve që ajo sundonte. Po japim një shembull dhune fetare në Greqi. Theodhosi i Madh bëri ekzekutime të shumta të atyre që nuk përqafonin fenë e krisht.erë. Në stadiumin e qytetit bregdetar Kavalla ai theri rreth 50 000 grekë, kurse vite më parë, kur erdhi Shën Pavli në Athinë, paganët grekë vunë një kurorë në altarin e fesë së re me mbishkrimin "Dhuratë fesë së panjohur" (Krishtërimit).

    Banorët e Epirit patën në krye Mihal Engjëll Komenin, i cili ishte "shefi grek i racës shqiptare" (N. Jorga, po aty). Shqiptarët mbështetën edhe bastardin e familjes së Komnenëve, Mihalin Il, pse deshën të thyenin bizantinët, të cilët ata gjithmonë i luftonin me sa mundnin, aq sa luftonin edhe serbët. Po të vërejmë regjistrat angevins të Napolit, do të shohim se fisnikëria shqiptare është e lidhur me traditat latine, pavarësisht se pengohej në zhvillimin e saj nga këta pushtues të rinj.

    Vendi ynë ka qënë i lidhur me kishën e Shën Pjetrit. Feja ortodokse i imponohej popullit,shqiptar nga pushtuesit lindorë. Mjafton të përmendim dënimet me vdekje dhe konfiskimet e pasurisë që jepte Stefan Dushani me kodin e tij barbar. Sipas ligjit nr.6 të këtij Kodi antinjerëzor "autoritetet fetare duhet të përpiqen që katolikët t'i kthejnë në fenë e vërtetë. Në se një i tillë nuk Io të konvertohet..., ai do të dënohet me vdekje'. Sipas ligjit nr.8, "Nëse një prift latin zbulohet duke u përpjekur që një të krishterë ta konvertoje në fenë latine, ai do të dënohet me vdekie" (S.Juka, "Rilindja javore", Nëntor 1995).

    Shqiptarët ktheheshin në katolikë nga ortodoksë që qenë kthyer më parë me dhunë sa herë duhej të shpëtonin prej sundimit të huaj, si në veri, ashtu edhe ne j'u-. Kjo lidhje me Kishën Katolike, të cilën ia lanë si trashëgim popullit shqiptar prijësat e tij, në mënyrë të veçantë familja e Balshajve, i solli Shqipërisë mbrojrjen e Papës dhe përkrahjen e fuqive katolike të Perëndimit. Kështu, Shqipëria në shekullin XV, në shumlcën e saj ishte katolike romane. M. Shuflai në librin e tij "Serbët dhe shqiptarët" shkruan: "Në Shqipëri lufta e gjatë e Papatit me Bizantin nuk mori kurrë forma të këqia". Pra, në Shqipëri kurrë nuk ka pasur luftë fetare.

    "Pas marrjes së Kostandinopojës, me 1453 u hodhën bazat e sundimit turko-grek, mbi të krishterët e ballkanit", thotë Dhimitër Kicikis ('Encyclopedia Universalis", corpus 8, Francë, S.A. 1988). Në pozitë të favorshme gjatë shekullit XVI kaloi edhe Kisha Serbe. Atë e përkveziri i Perandorisë Osmane, serbi Mehmet Sokoish seminarist i një manastiri serb, kurse Partrirkana e Ohrit ishte kryekëput nën ndikimin bullgar. Në kundershtim me Kishën Katolike, që nuk kishte qëllime shkombëtarizuese, kishat ortodokse të fqinjve predikonin shkombëtarizimin në emër të Krishtit. Ata bekojnë dhe nxisin shkombëtarizimin si dje, ashtu edhe sot. Në veprimet e tyre shoviniste këto vende shkombëtarizuan shqiptarët ortodoksë të Malit të Zi, fiset e Piperit, të Kuçit etj. Duke i konvertuar nga katolikë në ortodoksë ato fise humbën gjuhën, kombësinë. Këtu popullsia e ruajnë edhe sotë veshjen shqiptare dhe melodinë e këngëve të tyre. Po kështu humbën edhe ortodoksët e Kosovës, ndërsa po asimilohen tërësisht shqiptarët ortodoksë të Maqedonisë. Po nuk u mbështetën nga shteti shqiptar, rrezikohet që në dekadat e ardhëshrne të shkombëtarizohen edhe mbi dy milion shqiptarë ortodoksë të greqisë. Ata janë lënë në mëshirë të fatit pa shkolla shqipe, me greqishte të detyr në shkollë, duke iu shkelur të drejtat më elementare njeriut sipas të drejtës ndërkombëtare. Demokracia shqiptare hesht për këtë shkombëtarizim. Deri kur do të vazhdojë kjo heshtje për këtë shkombëtarizim? Deri kur do të vazhdojë kjo heshte kobndjellëse dhe vdekjeprurëse për bashkëatdhetarët tanë në Greqi?

    KTHIMI I SHQIPTARËVE NË FENË ISLAME ËSHTË BËRË PA DHUNË

    Instituti i Studimeve Ballkanike pranë Akademisë Bullgare të Shkencave ka botuar librin e Nikolaj Todorovskit dhe Asparuh Velkovit "Situata demografike e Gadishullit Ballkanik (fundi i shekullit XV - fillimi i hekullit XVI, Sorje, 1988). Autorët e këtij libri japin një pjasqyrë të sanxhaqeve në vendet që përfshijnë territoret ku banojnë popujt e këtij gadishulli. Aty janë të regjistruar sipas numrit të shtëpive myslimanët dhe jomyslimanët e çdo sanxhaku. Sipas L.Barkhan, ku është bazuar autori, sanxhaku shqiptar i Ohrit ka 32 748 shtëpi jomyslimanë = 98% të popullatës dhe 611 shtëpi myslimane = 2% të popullatës. Janina ka 32 079 jomyslimanë = 98% të popullatës, shtëpi myslimane janë 613 = 2% e popullatës; Shkodra ka 23 859 familje jomyslimane = 95.6%; 1116 familje myslimane = 4.68%: Vuçiterni 18 914 = 96.5% shtëpi jomyslimane, 700 shtëpi myslimane = 3.5%; Prizreni 18 832 shtëpi jomyslimane = 98%, 359 shtëpi myslimane = 2%; Preveza 11 395 familje jomyslimane = 100%; 7 familje myslimane; Elbasani 8916 shtëpi jomyslimane = 94.5%, 536 familje myslimane = 5.5%; Dukagjini 1829 shtëpi jomyslimane -- 100%.

    Nga kjo statistikë vetëkuptohet se islamizmi është ushtruar pa dhunë në vendin tonë, po kështu edhe në Gadishullin Ballkanik.

    Duhet vënë në dukje këtu edhe mendimi i studiuesit të sotëm të historisë osmane R.Grousset, i cili në veprën e tij "Perandoria e Lindjes" Paris 1946, fq 609-610, e shpjegon pushtimin e Ballkanit nga ana e turqve kështu:"Duke tërhequr renegatë të ndryshëm, duke marrë e rekrutuar fëmijë të shumtë në shërbim ushtarak, si dhe duke marrë vajza të shumta greke e sllave, të destinuara të bëheshin nëna të gjeneratave të reja osmane, turqit pushtuan Ballkanin".

    Duhet patur parasysh se numri i fëmijëve të krishterë të rriarrë me anën e devshirmës sillet rreth shifrës 1 milion. Dhe të mos harrojmë se ata fëmijë turqit i morën në një hapësirë që shtrihej që nga Danubi deri në Eufrat. Historiani i shquar H.Gibbon në "Themelimi i Perandorisë Osmane" Oxford; 1916, fq 80-81, diferencon turqit nga osmanët. Ai vë në dukje se: "Nuk janë turqit ata që kanë pushtuar tokat evropiane. Një kombësi e re e përbërë nga elementë turq dhe nga mjaft përfaqësues të popujve të krishterë kishte bërë të mundur krijimin e perandorisë së pafundme osmane".

    Hammeri theksonte: "Sukseset osmane patën rezultate vetëm në sajë të shpirtit të iniciativës dhe shkathtësisë të pandarë që karakterizon popullin grek dhe popujt sllavë, trimërisë së shqiptarëve, durimit të boshnjakëve dhe kroatëve, që do të thotë cilësirat dhe talenti i popullsl:së vendase të vendeve të pushtuara (J.Hammer, "Historia e Perandorisë Osmane", V.II, Paris 1940, fq 196-197).

    N.Jorga, në veprën "Bizanci pas Bizantit", Bukuresht 1935, ngul këmbë në idenë e tij se "Rënia e Kostandinopojës kishte shkaktuar një ndërrim forme përsa i përket anës fetare, por ana thelbësore dhe institucionet bizantine ngelën po ato që ishin, duke ndjekur vetë evolucionin e tyre."

    Arsyen e kthimit të pjesës më të madhe të popullit shqiptar në myslimanë na e sqaroi Aristidh Kolja në librin "Arvanitët", Athinë 1986, duke thënë se: "Ndërrimi i fesë së shqiptarëve me anë të dhunës është pjellë e fantazisë dhe shpikje e murgjëve dhe nuk është aspak e hijshme që ta pretendojnë këtë historianët". Të vjen keq që disa lakej në shërbim të shovinizmit grek mbështetin tezën e kthimit me dhunë. Këtë tezë kryetari i arbërorëve të Greqisë, Aristidh Kolja, e quan një "gënjeshtër qëllimkeqe". Për këtë citojmë autorin: "Nuk ka ekzistuar absolutisht asnjë rast kthim feje me dhunë nga ana e turqve".

    "Shqiptarët bëheshin myslimanë sepse kjo fe pajtohej me natyrën e tyre dhe nuk toleronte përuljen, martirizimin, servilizmin dhe ofendimin", thotë për këtë koloneli Lik në librin "Udhëtime nëpër Shqipëri". Pasi vizitoi Kardhiqin më 1804 ai shkruan "të gjithë myslimanët (banorët myslimanë të Kardhiqit - Sh.D.) janë të gatshëm të hyjnë në shërbimin e mbretit anglez. Thonë se myshqeta (dyfeku) është i vetmi zanat i tyre dhe e vetmja pasuri që kanë". Eshtë kjo arsyeja që edhe tufat e bagëtive ua linin të krishterëve, që i konsideronin të "aftë" për këtë punë, kurse dyfeqet ishin për leber myslimanë si dhe shumë vise të qera të Shqipërisë. Liku vijon duke thënë "Myslimanët martoheshin me gra ortodokse. Aqe është zakoni që djemtë të bëhen myslimanë ndërsa vajzat të krishtera. Kështu shikonin që në të njëjtën tavolinë qëngji të shoqërojë derrin".

    Sipas Aristidh Koljes "shqiptari i pabindur, krenar dhe egoist dhe me prirje për konflikte, nuk honeps dot përuljen dhe thirrjen, "Duajini armiqt tuaj". Ai nuk duron dogmat e përulësisë dhe të varfanjakëve nga mendja dhe nuk ka durim të presë që të marrë atë që i takon në jetën e ardhshme, gjë që, sipas tij, është e pasigurtë. Përveç këtyre shqiptari nuk është fare i predispozuar që t'i japë faqen e majtë atij që i ka dhënë një shuplakë në faqen e djathtë. Feja e krishterë mbështetet në mëshirën. Shqiptari nuk e do mëshirën. Kështu mund të themi se ndërrimi i feve nga shqiptarët konsiston në interesin ekonomik për të pasurit dhe karakterin e traditës së lashtë të të varfërve. Shumica dërrmuese e shqiptarëve ishin gjithmonë të varfërit, ishte gjithmonë populli. Shumica e popullsisë nuk u mor me tregëti, me zanate, me bakallekë dhe rishiqet. Nga do t'i nxirrte populli të hollat? "Zanati" kryesor ishte dyfeku dhe shpata. Feja islame, përveç motiveve që referuam, ishte shumë më afër karakterit të tyre luftarak".

    Me të drejtë Zef Skiroi në librin e tij 'Shqiptarët dhe çëshqa ballkanike", Napoli 1904, na përmend Dora d'Istrian që thotë: "Shqiptàrët janë vasalë jo të sigurtë, ata kërkojnë gjithmonë të shkundnin zgjedhën osmane".

    Autori i lartpërmendur në faqen 3 të këtij libri na thotë se: "Shqiptarët, duke përqafuar fenë (islamin Sh.D.), sakrifikuan përgjithmonë idealin fetar ndaj atij patriotik, besnikë të motos së tyre të vjetër: "Perëndia në fillim bëri popujt, pastaj fetë". Prandaj shqiptarët e dinë mirë se "Qielli kurrë nuk mban anën e të mundurve'. Rëndësi ka që shqiptarët, "pavarësisht nga feja të cilës i përkasin', janë plot entuziazëm për vendin e tyre dhe gjithmonë kur flasin për të, e ngrenë mbi çdo vend qetër dhe "po të vendosen në vende të qera kurrë nuk e heqin shikimin nga malet e Epirit', na thotë Pukevili.

    "Shqiptari, qoftë mysliman apo i krishterë, -vë në dukje Falmarayeri, -i ngjan një gjigandi të varrosur nën vullkanin Etna, i cili duke lëvizur trondit tokën".

    Islami kurrë nuk ka përdorur dhunë gjatë historisë njerëzore në çdo skaj të botës. Edhe Lakhni, Kinda, Ghasaan, fise jemenite dhe të krishterë në kohën e Muhammedit (nestorianë ose monofizitë) u kthyen në myslimanë. Këto fise arabe u kthyen në fenë Islame pa më të voglën dhunë. Kështu nisi dhe vijoi në të gjitha kohët feja islame. Arabët nuk i kthyen me dhunë spanjollët në fenë islame, megjithëse sunduan aqe nga shekulli VIII deri në fund të shekullit XV. Mjaft katolikë u konvernë mslimanë gjatë këtyre shekujve, por pasi u kthye rikonkuista (ripushtimi i Spanjës) me sukses në vitin 1492, kush ndenji mysliman në Spanjë dhe nuk u kthye në katolik, u vra. Mbetën myslimanë vetëm ata që mundën të shpëtonin, duke ikur në Afrikë. E thënë me dy fjalë, kjo është dhunë fetare (1). Kur'ani, sipas L. Massinjon është një "diktim mbinjerëzor i regjistruar nga profeti Muhammed i frymëzuar nga Allahu, bindja ndaj urdhërave të Tij: kryerja e luqeve dhe dhënia e sevapit".

    Paul Paupardi, në librin e tij "Fetë" Paris 1993 (autori është kardinal, President Pontifikal i Kulturës), thotë: "Feia e krishterë pohon se jezu Krishti është në të njëjtën kohë njeri i vërtetë si dhe Perëndi i vërtetë (fq 9899), jezusi i Nazaretit është djali i virgjëreshës Mari, ljezusi është Perëndi në "pozicionin" e të Birit.

    Krishtërimi pohon një pluripersonalitet të Perëndisë. Perëndia është për të Baba, Djalë dhe Shpirt i Shenjtë (po aty fq.99). Nëpërmjet lezu Krishtit, Ati u ka dërguar njerëzve shpirtin e tij (2.P.1.4.). Në fenë ortodokse pati mjaft abuzime gjatë shekujve. Le t'u referohemi fakteve.

    FSHATARËT E PERANDORISË BIZANTINE I PRITËN TURQIT SI ÇLIRIMTARË

    "Pronarët e tokave në Bizant e shtonin gjithnjë shfrytëzimin e fshatarësisë me taksa dhe tatime shumë të rënda. Gemistosi me largpamësi shikonte se zotëruesit e tokave bënin lojën e turqve".

    Kriza morale që pat përfshirë Perandorinë Bizantine nuk ishte më pak e rëndësishme se shfrytëzimi i fshatarëve, manastiret me pronat e tyre të mëdha merrnin pjesë në shfrytëzimin e fshatarëve. Mjaft klerikë, të pangopur nga pasuria e grumbulluar, bënin një jetë imorale dhe disa murgjër futnin në manastiret e tyre femra të përdala. Në këtë mënyrë indiferenca ndaj fesë së krishterë fitonte gjithnjë terren.

    Turqit ishin në dijeni të kësaj krize të dyfishtë morale dhe shoqërore. Ata u përshkruan prej udhëtarëve të huaj të gjysmës së dytë të shekullit XV si një popull i moralshëm. Turku ishte bërë sinonimi i njeriut të virtytshëm që zbatonte drejtësinë shoqërore. Gjithashtu na rezulton se më shumë për grekët se sa për turqit, pushtimi osman i Bizantit ishte dëshirë e Perëndisë...

    "Propaganda ideologjike turke në masat fshatare të krishtera shoqërohej nga heqja e punës angari, nga lehtësimi i taksave, falë një sistemi tatimor më të evoluar, dhe nga dhënia në rregull e sistemit fiskal dhe e centralizimit osman, që i doli për zot rënies së pushtetit qëndror Bizantin". Kështu shkruan jani Kicikis në "Encyclopedia Universalis" Corpus 8, Francë S.A.1988, fq.1002.

    Manuel Paleologu (1391-1425) për miqt e tij turq shkroi "Dialogjet më një mysliman", vepër që bënte një paralelizëm midis dy feve. Së fundi Gjergj Amiruce, kancelar i madh i perandorit grek të Trebizondës, studioi mundësinë e një marrëveshjeje me islamin. Pastaj, ai e bindi perandorin e Trebizondës që t'i besojë fatin e perandorisë së tij Mehmetit pa rezistencë. Më vonë ai kaloi në shërbim të sulltanit, duke u bërë një nga njerëzit më të rjbesuar të tij; i biri, kurse ai vetë u konvertua në mysliman dheubëministërisulltanit"(D.-UmitërKici poaty.

    BABAI I HELENOTURQIZMIT

    Dy muaj para se të binte Kostandinopoja, Gjergj Trebizonda i dërgoi që nga Italia Mehmetit II një studim në të cilin i propozohej bashkimi politik i popullit grek me atë turk. Ai deklaronte se e vetmja pengesë në këtë bashkim ishte ndryshimi fetar që mund të kalohej lehtë, duke i dhënë identitetin themelor krishtërimit dhe islamit. Nga të gjithë oborrtarët e Bizantit që u morën me këtë punë, ai mund të konsiderohet si babai i helenoturqizmit, që dëshironte krijimin e një shtëti biafal (dykrerësh).

    PATRIKANA E STAMBOLLIT NË SHËRBIM TË SULLTANIT

    Fill pas rënies së Kostandinopojës më 29 Maj 1453, më 1 qershor u shpall patriark Genadiozi, njeriu i besuar i sulltanit. Që nga ai vit e në shekujt e mëvonshëm, Patrikana e Stambollit kishte pushtetin e plotë mbi të krishterët e Ballkanit. Në juridiksionin e Patriarkanës përfshiheshin arsimi, martesa, familja, trashëgimia, eq.. 'Patriarku u shpall Vezir në rangun e një pashai me tre rjtuje. Ai zgjidhej me ankand: kush i jepte më shumë para sulltanit dhe oborrtarëve të tij, zgjidhej Patrik.

    ApostolosVokalopulos, në botimet e Horvathit, 'Historia bashkëkohore greke", 1975, fq.48, thekson: "Për të mbërritur qëllimin e tyre disa nga paria e Patrikanës i jepnin me mijëra napolona njerëzve të sulltanit, madje edhe vetë sulltanit. Kështu që u mbyt në borxhe arka e patrikanës dhe paratë që duhej të jepëshin për emërimet kishtarë u bënë objekt allishverishesh dhe trafiku. Ky veprim i Patrikanës së Kostandinopojës u shtri edhe në provinca të tjera.

    "Peshkopët merrnin para me anë të përfaqësuesve të tyre në rast se dëshironin peshkopatën ose detyrën e priftit. Ishte mbretëria e simonisë".

    "Peshkopët ortodoksë ushtronin mbi të krishterët ortodoksë një pushtet fetar dhe shtetëror. Për këtë L.Stavrianas (Bakklani pas 1453", fq.104) shkruan- "Peshkopët funksiononin në dioqezat e tyre si prefektë ashtu edhe klerikë".

    Patrikana merrte nga sulltani dy detyra kryesore:

    1. Të gjithë të krishterët e Ballkanit të ushqenin urrejtje ndaj Perëndimit.

    2. Të mos lejoheshin të bëheshin kryengriqe nga popujt e Ballkanit.

    FANARIOTËT

    Pas rënies së Kostandinopojës, grekët u përkrahën nga qeveria osmane, deti Egje u mbush me anije greke, dhe tregëtia bëhej prej tyre. Ata vazhduan të pasurohen duke blerë taksat që u viheshin shtetasve osmanë pa dallim feje, qofshin myslimanë apo të krishterë. Këtij fitimi nuk i vihej tatim nga ana e turqve. Në fillim të shekullit XVII në kryeqytetin e Turqisë, Stamboll, u formua një aristokraci e re greke, klasa e fanariotëve, që rridhte nga mbeturinat e fisnikërisë së vjetër bizantine, e cila u lidh me borgjezinë e re e të pasur greke. E themeluar nga pushteti i parasë, ajo krenohej me pasurinë që zotëronte dhe nga martesat që kryente me familjet fisnike të Bizantit. Kjo aristokraci në mjaft raste mbante emrat e familjeve fisnike si Paleolog, Komnen, Kantakuzen si dhe familjeve të qera të ndritura të Bizantit. Fanariotët pushtuan poste të rëndësishme në administratën e sulltanit, duke formuar kështu opozitën turko-greke kundër perëndimit.

    PERANDORIA OSMANE NË KULMIN E SAJ

    Sipas Dh.Kicikis, "Perandoria Osmane në shekullin XVII kishte arritur kulmin e saj. Ajo u kishte dhënë të gjithë popujve që e përbënin atë, një qytetërim të përbashkët. Të gjithë ata që në Perëndim nuk duronin intolerancën katolike e cila u ishte bërë e padurueshme si çifutët, maurët e Spanjës, gjithë punëtorët e kualifikuar, zanatçinjtë, endësit, specialistët e ndërtimeve detare, fonditorët e artilierisë, etj., të tërhequr nga fitimi, në pjesën më të madhe u konvertuan vullnetarisht në fenë islame. Aderuan në këtë fe të bindur në superioritetin e fesë islame mbi fetë e tjera" ("Encyclopedia Universalis' Corpus 8, Francë S.A, 1988).

    Kthimet e qytetarëve myslimanë u bënë pa dhunë. Të gjithë të krishterët ortodoksë, pavarësisht nga kombësia, bënin pjesë me urdhër të Sulltanit në miletin grek, kurse shefi i tyre ishte patriarku grek, që ndodhej afër Sulltanit në Stamboll. Eshtë kjo arsyeja që historiani i madh grek K.Paparigopullos qorton patriarkën e Stambollit se "nuk arriti për neglizhencë të helenizonte të gjithë popujt e ballkanit duke përfituar nga situata tepër e favorshme që ajo kishte. Ai konkluzion i K.Paparigopullos është i drejtë. Ai në mënyrë indirekte na tregon së ndaj të krishterëve të Ballkanit nuk është përdorur dhunë.

    IDENTITETI KOMBËTAR DHE FEJA TEK SHQIPTARËT

    Dëshira për të mbrojtur identitetin kombëtar tek shqiptarët ka qënë e madhe. Sipas studiuesve Safet Juka dhe Hasan Kaleshi, "Osmanët ishin gjeografikisht larg, kurse ata që shqiptarët u druheshin se mos i thethitnin, ishin popujt kufitarë me origjinë sllave dhe greke". Për këtë juka na kujton ngjarjen paralele të boshnjakëve të cilët u bënë myslimanë për t'u mbrojtur nga asimilimi i fqinjve të fuqishëm, kroatët katolikë dhe serbët ortodoksë. Po kështu mendojnë respektivisht z.J.Irein në lîbrin "Fati i islamit ballkanik", 1984, R.Falaski në "Ismail Qemal Bej Vlora", 1985, fq 11-12 dhe William S.Daeis në veprën e tij "Historia e vogël e Lindjes së Afërt", New York, fq.211-214. Ja ç'shkruan ky i fundit për këtë: "Klerikët i detyronin besnikët e tyre të ushtronin besimin në gjuhën greke dhe i terrorizonin ata që nuk u nënshtroheshin". Pra, elementët jogrekë të Perandorisë Osmane fiIluan të dyshojnë se mos ishte për ta një zgjidhje më e lehtë të përqafonin besimin e sunduesit osman se sa të gjendeshin vazhdimisht në mes të presionit të dyfishtë politiko-fetar". Përqafimi i fesë islame nga pjesa më e madhe e shqiptarëve ndikoi në ruajqen e identitetit kombëtar, sidomos në zonat e kërcënuara nga shovinizmi fqinj. Ajo kaloi në pjesën më të madhe një "rum-milet" në Ilosman-milet", me një fialë, nga popullsia greke që quheshin nga turqit ortodoksët, në popullsi osmane. Kështu emëroheshin myslimanët e gadishullit tonë. Me këtë konvertim u kalua nga shkombëtarizimi përmes krishtërimit ortodoks që ushtronin fqinjët kufitarë ortodoksë grekosllavë, në fenë e huaj të pushtuesit osman pa u shkombëtarizuar.

    Sot, disa gazetarë "të pavarur" (por të varur nga dhrahmia greke dhe dinari serb), kërkojnë unifikimin fetar pa dhunë. Këtë e bëjnë për të hequr mallkimin shekullor që i është dhënë vendit tonë nga Zoti" (!). Feja islame quhet prej tyre fondamentalizëm islamik; kështu quajnë sot shovinistët grekë dhe veglat e tyre në Tiranë shqiptarizmin. Ky fondamentalizëm që nuk ekziston, sapas tyre "na ndau jo vetëm nga Evropa, por edhe nga Zoti që i falet ajo". Të gjitha këto gjepura ngrihen nga z.Prifti në artikullin e tij "Shqipëria midis tri feve Eshtë rasti këtu t'i kujtojmë zotit Prifti se ky opinion i tij bie ndesh me vendimet e Lidhjes së Kombeve të marra qysh në fiiiim të këtij shekulli. Po citojmë një paragraf nga numri 5 dhe 6 i Buletinit të Lidhjes së Kombeve, "Minoritetet Kornbëtare", nëntor-dhjetor 1933, "Karli V kërkoi të krijojë unitetin e Evropës mbi bazën e Krishtërimit dhe për këtë fakt ai u bë i padrejtë dhe mizor ndaj dy racave dhe dy feve, islame dhe çifute. Ne besojmë se Shoqëria e Kombeve është një manifestim në mbretërinë e institucioneve, një unitet organik dhe i ndërgjegjshërn i njerëzimit në tërë rruzullin tokësor, ne kemi kështu një fe intelektuale të patundur".

    Në Shqipëri është ushtruar greqizmi nga shkolla dhe kleri grek. Po ilustrojmë këto në mënyrë të dokumentuar me disa fshatra-. "Fshati Cukë në fillim të shekullit XX kishte dhjetë familje, katër prej tyre kanë ardhur nga Carnëria (farniljet Srtamati, Turla, Zehari dhe Gunella) si dhe tre farnilje që ishin të ardhura nga fshati i Lekures, i djegur nga andartet grekë-familjet Dajko, Shkurti dhe Naço.

    Fshati Finiq më 1900, përbëhej nga 31 familje, prej të cilave 25 ishin të ardhura në këtë fshat si më poshtë: 10 farnilje nga fshatrat e Labërisë- familjet Mitro dhe Spiro nga Senica, Kardhashi, Lila nga Theodhosi, dy fainilje nga Qesarati, dy familje nga Niviçe-Bubari, Cavo nga Cuka, Ziso nga Himara. Familjet e qera kanë ardhur në këtë fshat nga fshatrat e afërta. Në fshatin Mamushbej familja e Gjyzelëve ka ardhur nga Progonati; ajo e Tokajve nga Kudhesi, ndërsa ajo e Sulajve nga Llaka e sulit.

    Në fshatin Caush familja e parë që u ngul këtu ishte ajo e Kuçajve, mbiemri i së cilës tregon vendin nga ka ardhur. Pas kësaj erdhën edhe familje të tjera nga Kurveleshi (Burdeni, Lalaj, Koka, Boraj), Dojakët nga Suli, etj.. Numri i familjeve të zbritura nga Kurveleshi është i madh.

    Familjet e sipërthëna ishin shqiptarë të konfesionit ortodoks. Sot ato janë kthyer nga kombësi shqiptare në kombësi greke nga binomi kishë + shkollë greke.

    Elefterias Nikolaidhu në tezën e doktoratës, "Kriptokristianët e Shpatit", janinë 1979, na e përcakton kështu islamin: "Islamizmi përbën rrezikun vdekjeprurës për kombin grek dhe godiqen më të tmerrshme që mori gjatë kalimit të tij historik". ja pra përse kërkohet suprimimi i fesë islame nga shoviiùstët grekë dhe veglat e tyre në Shqipëri. Myslimanët shqiptarë ruajtën identitetin kombëtar edhe në kohën kur ekzistonte institucioni i kalifatit. Ai kurrë nuk urdhëronte kthimin me dhunë të besimtarëve të feve të tjera në myslimane; po kështu edhe Republika Turke e ka suprimuar gjysmë shekulli më parë kalifatin arab. Turqia nuk ka ndërhyrë në çëshqet e vendit tonë, jo vetëm në punën e fesë, por edhe në të gjitha fushat qera.

    Sipas profesorit të Universitetit të Selanikut Glavinas, në librin e tij "Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë", botim i dytë, Selanik 1989: "Myslimanët u lidhën me katolikët e Veriut të Shqipërisë, duke u bërë kështu bazë e nacionalizmit. Shqiptarët myslimanë nuk ishte e mundur të ndjenin se çfarë kishin të përbashkët me gr kët e serbët; ata së'bashku me katolikët mbanin qëndrim armiqësor ndaj ortodoksëve shqiptar" (kjo nuk është e vërtetë, myslimanët, katolikët dhe ortodoksët shqiptarë gjithnjë kanë qënë të bashkuar si kundër sunduesve osmanë, ashtu edhe kundër shovinistëve serbogrekë, Sh.D.).

    Ky "historien" popullarizon në këtë libër tezën shoveno-greke se "Shqipëria para vitit 1912 nuk pa patur asnjëherë unitet kombëtar gjeografik dhe historik; ajo sipas tij nuk ka patur emër. Lumi Shkumbin - për profesor Glavinasin - përbën një kufi politik. Tokat që shtrihen poshtë lumit Shkumbin u përkasin greko-shqiptarëve të sotëm. Toskët ndryshojnë nga gegët nga pikëpamja ideologjike, etnologjike, antropologjike, gjuhësore, eq.. Në jug shumica e banorëve janë grekë". Më tej ky "profesor" thotë: "Në qytetin e Korçës, në vitin 1905, jetonin 14 000 grekë dhe 4000 turko-shqiptarë (myslimanë). Epirin e Veriut me të drejtë e pretendon Greqia se munrin më të madh në këtë vend e përbën popullsia greke". Më tuqe ai vazhdon: "Gjuha greke në Epirin e Veriut (jugun e Shqipërisë) ishte rrenjosur thellë në ndërgjegjen e shumicës së popullit, pse atie ndodhej një popullsi e një gjaku me popullin grek që është vëlla me të".

    Të gjitha këto përralla shovene greke janë të bazuara në gënjeshtra vorioepirote, të cilat karakterizohen nga urrejtja e madhe që kanë shovinistët grekë. Në këtë libër ky historian-komëdian merr poza komike dhe deklaron gënjeshtra sipas parimit Gebelsian: 'Gënje, gënje se diçka do të mbetet". Po e citojmë përsëri: "Shqiptarët, pasi morën fenë e Muhammedit, që për të do të thotë feja islame (i bëjmë të ditur këtij profesori se Muhammedi nuk krijoi ndonjë fe. Ai ishte vetëm i dërguari i Zotit. Këtë e vumë në dukje edhe më parë), shqiptarët pra, -vijon autori, -u vendosën kryesisht në Serbinë e Vjetër, kurse serbët ikën në krahinat sllave të Austrisë nga reprezaljet e ushtruara prej Perandorisë Osmane. Shqiptarët myslimanë shkuan në Kosovë, ku u shtuan shumë. Ata sot krijojnë probleme dhe shkaktojnë çrregullime, duke patur si qëndër qytetin e tyre, Prishtinën! (!).

    Të tilla dokrra i kanë shpikur historianët shovinistë serbë. Pasi i shkruajnë këto gënjeshtra me bisht, i kopjojnë dhe i mbrojnë me fanatizëm profesorët e kallëpit të Greqisë.

    I themi këtij autori se feja kurrë nuk është kombësi. Shqipëria është vendi i harmonisë fetare dhe ne nuk kemi nevojë të unifikojmë fetë, siç thotë Pirro Prifti. Feja e të parëve tanë është paganizmi. Lëvdatat që i bëhen Greqisë e cila ka krijuar një shtet "homogjen" grek të të krishterëve, janë absurde. Greqia kur fitoi pavarësinë, kishte një të tretën e popullsisë së saj në fenë islame dhe dhjetra e mijëra katolikë. Ndërsa kjo vetë kundër feve të rjera përdori dhunën. Askush nuk merr eksperiencë nga ato qeveri dhe shtete fqinjë që tradicionalisht shtypin të drejtat e njeriut. Ka shtete të qéra që veprojnë në harmoni fetare si ne, për shembull, Siria ku të krishterët dhe myslimanët e atij vendi e duan dhe e respektojnë njëriqetrin vëllazërisht. Në Siri antroponimet (emrat e njerëzve) dhe patronimet (mbiemrat) janë edhe myslimanë edhe të krishterë. Në këtë shtet arab nuk ka emra të sferës ortodokse dhe emra të sferës myslimane. Atje bëhet si tek ne. Martesa midis myslimanëve dhe të krishterëve. Ungjijtë dhe Kur'ani janë të ekspozuar së bashku nëpër vitrina. Festohet me madhështi Pashka dhe Bajrami. Të gjitha fetë e botës janë pranvera të jetës. Le të kujtojmë 4alët e Pier Emanuelit: "Ateizmi është dimri i botës, kurse feja është pranvera". Pra, pranvera shqiptare vjen me lule ortodokse, katolike dhe myslimane. U kujtojmë lexuesve se Sharl Botleri thoshte: "S'ka gjë më interesante në botë se sa fetë'. Për të kuptuar gjëndjen e fesë në situatën aktuale në Evropë, mund të marrim shembull Francën. Në Francë nëntë të dhjetat e popullsisë pagëzohen, prej këtyre 1/4 shkon në meshë, një e treta janë deista, ndërsa më tepër se gjysma e popullsisë bën pjesë në kategorinë e "festivëve", ku thelbi dhe praktika e kultit koncentrohen në ceremonitë e mëdha të pagëzimit, kungimit, martesës, vdekjes dhe festimet e festave fetare.

    Përsa i përket kundërvënies që synohet të krijohet në mes të krishterëve dhe myslimanëve, le të dëgjojmë fjalët e rilindasit të madh feronim de Rada në artikullin e tij "Nulla fides in Graeco" (Greku s'ka besë) në "La nacione albanese", nr. 5, viti 1897: "Kundërvënia që bëhet midis të krishterëve dhe myslimanëve e ka bazën e vet në të njëjtën dredhi mashtrimesh të paturpshme. Sot Krishtit nuk i kushtohet as mendimi e jo me veprimi, ndërsa besimi tek Muhammedi është bërë i padëmshëm si për ata që ndodhën larg, ashtu edhe për ata që ndodhen afër, kurse sharlatanët që preken nga kjo, s'e kanë njohur kurrë as Krishtin, as Zotin, sepse janë të paaftë të ngrihen deri në sferën e njohjës së tyre. Tani në fushën e betejës nuk janë përballë njëri-tjetrit të krishterë e muhamedanë, apo grekët e turqit, tani janë përballë fisi pellazg (shqiptar) dhe ai helen (të cilin e ka përreth).

    Më 22 Prill të vitit 1994 presidenti Klinton deklaroi se i kishte kërkuar qeverisë turke që të ndërronte statusin e Patrikanës (Kishës Ortodokse Greke në Stamboll). Ai donte t'i jepte asaj karakter ekumenik (uiniversal), kështu që ajo të mund të shërbente si udhëheqëse e tërë botës ortodokse. Me të drejtë shtohet pyeqa: 'Pse Greqia kërkon të ndërrojë statusin e Patrikanës?' Pyerja e merr përgjigjen menjëherë. Ajo kërkon të dërgojë janullatosa në të gjitha kishat autoqefale të Ballkanit e, pastaj, në të gjithë globin tokësor për të mbrojtur helenizmin donkishotesk fondamentalist grek. Mbrapa këtij akti fshihet lobi i fuqishëm grek, që jeton në Amerikë dhe përbëhet prej 3 000 000 vetësh. Fuqia reale ku bazohet Patrikana e Stambollit nuk janë 3000 besnikët e saj, që jetojnë në Stamboll, -por ai lob grek që sot manipulon administratën shtetërore të SHBA-së përsa i përket kësaj çëshrjeje.

    Kërkesa e presidentit të SHBA-së është e padrejtë. Sepse Patrikana sipas Traktatit të Lozanës, u zhvesh nga të gjitha fuqitë e saj politike. Asaj iu kufizuan aktivitetet vetëm në funksionet fetare. Patrikana e Stambollit, sipas këtij traktati u vendos që të ishte një institution i zakonshëm turk, i cili do të vepronte duke iu nënshtruar ligjeve të këtij vendi. Patrikana, në bazë të këtij traktati, do të jetë vetëm institution i zakonshëm turk dhe subjekt i ligjeve turke. Ndërhyrja e presidentit Klinton në punët e brëndëshme të Turqisë në këtë rast pa dyshim është edhe në dëm të politikës amerikane. Ky president mbron interesat e Partisë Demokratike, duke harruar në rastin konkret së është président i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Mesazhi që ai i dërgonte Tansu Cilerit në të cilin ai kërkonte njohjen e karakterit "ekumenik" Patrikanës së Stambollit, përmblidhet me dy fjalë: Patrikana e Stambollit, ose Kisha e Djallit, siç e ka quajtur Noli i madh, e cila "drejtonte e frymëzonte masakrat e Anatomisë dhe të Shqipërisë gjatë shekullit XX, është mësuesja dhe prijësja e organizatave tradhëtare greke që vranë në Turqi qindra pleq, gra dhe fëmijë të pafajshëm, duke ia çarë barkun dhe duke futur në të flamurin grek, ose duke i djegur viktimat me benzinë. Krimet e kryera nga organizatat genocidiste "Etniqi Etnia", "Mavri Mira", "Shoqata greke e Potnusit", nuk shlyhen dot nga kujtesa e turqve dhe e mbarë njerëzimit. Ortodoksët e Ballkanit nuk mund të lejojnë që Patrikana të bëhet Vatikan i dytë, duke dërguar antikrishtët e saj si nunca apostolikë. Patrikana është Kalë Troje në çdo vend ku ajo hyn. Cdo përkrahje që mund t'i jepet shovinizmit grek, nga ana e administratës së SHBA, është në kundërshtim me rrugën e ndjekur nga presidenti demokrat Uillson, për të cilin mbarë bota ka respekt të madh.

    Islami nuk ia kthen asnjë njeriu fenë me dhunë. Ai udhëhiqet nga urdhëri i Zotit drejtuar profetit Muhammed: "Detyra jote është vetëm të predikosh". Kurse në një urdhër rjetër thotë: "Të mos përdoret asnjë formë detyrimi për t'i larguar njerëzit nga bindjet e tyre fetare".

    E kundërta ndodh me Pankristianizmin Ekumenik (universel grek), ku shumica dërrmuese e kishave janë bërë autoqefale për të ndaluar ndërhyrjen antikombëtare greke që ushtrohej mbi shtetet e tyre. Patrikana Ekumenike e Stambollit ka tendenca shkombëtarizuese dhe vepron në mënyrë intensive me moton "Greqizo sa të mundësh popujt e qerë".

    Sot, ajo, për banorët e jugut të Shqipërisë përdor termin "Vorioepirot", term i shpikur në kuzhinën e fondamentalizmit greko-ortodoks. Ajo përpiqet që t'i kthejë të gjithë shqiptarët që punojnë në Greqi, në fenë ortodokse, të ndërrojnë emrat dhe të regjistrohen në kombësinë "Vorioepirote", e cila sipas këtyre shovenëve, do të thotë grekë të Shqipërisë". Qëllimi është që këto vise t'i aneksohen Greqisë. Shqiptarët arje kanë vajtur që të sigurojnë mjetet e jetesës e jo për t'u t yer me rcë në Vorioepirotë. A nuk është kjo një formë dhune moderne fetare shovinisto-greke? Asnjë shtet në botë nuk i përdor këto metoda impunuese.

    Shovinistët grekë kanë krijuar Greqinë e grekëve të krishterë, e cila nuk pranon asnjë Iloj feje qetër, përveç fesë ortodokse.

    A nuk është dhunë fetare edhe kjo? Po Kombet e Bashkuara, pse qëndrojnë indiferentë, kur konstatojnë këtë dhunë fetare në Greqi?

    Serbët nuk lejojnë që të jetë autoqefale Kisha e Shenjtë e Ohrit, e cila është nëna e Kishës Serbe. Ata marrin nëpër këmbë historinë e Kishës Serbe, e kthejnë nga bij të Kishës së Shën Naumit në nënë të Kishës së Ohrit (!), sepse kanë qëllime shoviniste ndaj republikës së re të Maqedonisë. A nuk është kjo një shfaqje e dhunës fetare?

    Fan Noli me të drejtë shpalli se: "Fatkeqësitë e shqiptarëve nuk vijnë nga ndryshimet fetare, të cilat duhet të jenë patjetër patriote, shqiptare dhe kurrë të huaja". Dhe jo siç ndodh sot, kur në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare qëndron armiku i popullit shqiptar, Janullatosi, tipi më i rrezikshëm i klerikëve grekë dhe i nepërkave të helmatisura, të dërguara nga Patrikana e Stambollit në vendin tonë. Atdheu është besa dhe ideali i shqiptarëve. Ne nuk bëjmë dallime fetare si shovinistët grekë.

    "Atdheu, bijt e mij, është feja e qytetarit, ligjet janë kredoja e tij" -thotë një autoritet i dëgjuar i Italisë...

    Kombi nuk la lidhje me fenë. Ai shpreh në vetvete përbërjen e një uniteti etnik dhe kulturor të themeluar mbi homogjenitetin fillestar dhe etnik.

    Ndërsa Pirro Prifti dhe ndjekësit e tij kërkojnë që shteti laik shqiptar të kthehet në shtet fetar. Por ai dhe shokët e tij duhet ta ngulitin mirë në kokë se shteti shqiptar ka qënë, është dhe do të mbetet gjithmonë shtet laik.

    Populli shqiptar është 90% mysliman, megjithatë Shqipëria është shtet laik, po kështu edhe Republika e Kosovës dhe trojet e gjera etnike shqiptare.

    Shifra 90% u tregon omoniaxhinjve të vendit tonë, mercenarë dhe shërbëtorë të shovinizmit të shtetëve fqinje, se sa laike janë këto treva shqiptare. Diametralisht i kundërt me këtë është qëndrimi i shtetit fetar grek, që ushtron dhunë fetare mbi besimtarët e feve të qera. Edhe kjo është dënuar botërisht nga Kongresi Amerikan dhe organizmat e rjera ndërkombëtare. Por këto nuk i di Pirro Prifti & Co? Nga këto kuptohet qartë se sa absurde, antikombëtare dhe antihumane është kërkesa e çmendur e Pirro Priftit. Republika e Kosovës, Republika e Shqipë risë dhe trevat e tjera shqiptare nuk mund të marrin 'shembull në këtë drejtim nga shteti grek! Eshtë për të ardhur keq që Televizioni Shqiptar, në një rast, gati për një orë rresht, iu drejtua "mëkatarëve" shqiptarë me këshillën: "Doni t'ë shpëtoni nga mëkatet që keni kryer? E vetmja rrugë është që të futni në zemrat tuaja Krishtin, të bëheni të krishterë(!).

    Ky emision mohoi haptazi fenë islame, kulturën e saj, duke paraqitur si vlerë të vetme shpirtërore besimin tek Krishti (!)...

    Cilët duhen konsideruar mëkatarë të mirfilltë e të vërtetë?

    Myslimanët që nuk konvertohen në të krishterë apo ata që u rekomandojnë këtyre ndërrimin e fesë, duke u bërë shantazhe edhe me mjetet e masmedias.
    Fotografitë e Bashkëngjitura Fotografitë e Bashkëngjitura  
    A woman marries a man expecting he will
    change, but he doesn't.
    A man marries a woman expecting that she won't
    change, and she does.
    - COBRA-

  2. #2
    i/e regjistruar Maska e baobabi
    Anëtarësuar
    08-05-2002
    Postime
    407
    Mua nje mysliman me ka thene se stergjyshi i tij ktheu fene nga katolike ne islame sepse nuk donte te vritej nga turqit.

    Si thua ti me genjeu ai mua?

  3. #3
    I Djathtë
    Anëtarësuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Deutschland
    Postime
    713
    Islamizimi te shqiptarët

    Georg STADTMÜLLER*

    Përmbledhje

    Shkaqet e përhapjes relativisht të shpejtë të islamit në Siujdhesën Ballkanike - para së gjithash në Shqipëri - nuk ishin religjioze por të llojit juridik dhe ekonomik. Sipas rregullave të së drejtës fetare (Fikh) i takonte çdo musliman të shtresës së lartë sunduese politike të Perandorisë Osmane, përderisa të gjithë jomuslimanët ishin të përjashtuar plotësisht nga të drejtat politike. Kalimi në islam kuptohej njëkohësisht edhe si ngritje në shtresën e lartë politike, që gëzonin privilegje të ndryshme. Shtresa e ulët jomuslimane - të ashtuquajturit „Rajah“ - ishte gati pa të drejta dhe ishin të detyruar të paguanin tatim (ðizja) të lartë për frymë të popullsisë. Këto përfitime ekonomike dhe privilegjore të shtresës së lartë muslimane ishin natyrisht një shtytje e fuqishme të „turqizohen“ me pranimin e islamit. Në fakt kalimi në islam pasonte thuajse menjëherë pas pushtimeve turke. Gjatë islamizimit në tokën shqiptare ka ardhur te paraqitja e çuditshme e një sinkretizmi religjioz. Kalimi, që gati përherë bëhej vetëm nga arsyet ekonomike, nuk ka ndryshuar fillimisht aspak në pikëpamjet, mënyrat e jetës dhe në zakonet e të „turqizuarëve“. Shumëherë kalimin në islam e proklamonte, e bënte vetëm kryefamiljari me çka arrihej liria nga tatimet shtypëse për frymë të popullsisë. Anëtarët tjerë të familjes mbetnin në besimin e krishterë. Deri në mbarim të shek. XVI kalimet në islam kanë mbetur ende të kufizuara në renegata të vetme dhe ato familjare. Popullatën fshatare të Shqipërisë në atë kohë islamizmi ende nuk e kishte përfshirë. Në vitin 1577 Shqipëria Veriore dhe Qëndrore ishte krejtë katolike. Hierarkia katolike e vendit duket se ka qëndruar edhe mëtutje në shtrirjen e vjetër. Argjipeshkvijtë dhe priftërinjtë vërtet kanë vuajtur nën jotolerancën turke.

    1. Arsyet dhe format e paraqitjes së islamizimit

    Shkaqet e përhapjes relativisht të shpejtë të islamit në Siujdhesën Ballkanike1 - para së gjithash në Bosnjë dhe Shqipëri – nuk ishin religjioze por të llojit juridik dhe ekonomik. Sipas rregullave të së drejtës fetare (Fikh) i takonte çdo musliman të shtresës së lartë sunduese politike të Perandorisë Osmane, përderisa të gjithë jomuslimanët ishin të përjashtuar plotësisht nga të drejtat politike.2 Kalimi në islam kuptohej njëkohësisht edhe si ngritje në shtresën e lartë politike, që gëzonin privilegje të ndryshme. Shtresa e ulët jomuslimane – të ashtuquajturit „Rajah“ – ishte gati pa të drejta dhe ishin të detyruar të paguanin tatim (ðizja) të lartë për frymë të popullsisë.3 Këto përfitime ekonomike dhe privilegjore të shtresës së lartë muslimane ishin natyrisht një shtytje e fuqishme të „turqizohen“ me pranimin e islamit. Në fakt kalimi në islam pasonte thuajse menjëherë pas pushtimeve turke. Në fillim ishin individë, të cilët „turqizoheshin“, pastaj vinin fshatrat dhe më në fund gjithë krahinat dhe rajonet fisnore.

    Ky zhvillim ndihmohej nga pasiguria e përgjithshme juridike dhe korrupcioni i sistematizuar,4 ku jomuslimani në raport me nëpunësit turkë dhe feudalët ishte i përjashtuar. Ky drejtim i keq i administratës turke, i cili vërehej që nga fundi i kohës së vjetër osmane – pjesa e parë të shek. XVI dhe pastaj në kohën e mesme dhe të vonshme osmane merr përmasa të mëdha e që lidhej me sistemin e shitjes së posteve për çdo vit. Blerja e një posti shtetëror ishte një kapital, i cili duhej të shfrytëzohej sa më shpejt dhe mundësisht të sjellë rentë të lartë, ngase mbajtësi përkatës i ndonjë posti nuk ishte i sigurtë se a do të vijë apo jo ndokush tjetër në postin e tij. Prandaj nëpunësit turkë përpiqeshin me të gjitha mjetet në mënyrë të pamëshirshme të nxjerrin tatime të larta nga popullata e varfër dhe e torturuar. Përballë këtij despotizmi me shtypje të vazhdueshme popullata kishte mundësinë të zgjedhë mes ikjes në ndonjë krahinë tjetër (ose në Dalmacinë Jugore venedikase fqinje) dhe islamizimin. Nëse ndokush nuk donte ta lëshonte vendin detyrohej të „turqizohej“. Të paktën kështu mund t‘i ikej shtypjes së rëndë tatimore të aristokracisë muslimane dhe nëpunësve. Nga kjo arsye ekonomike shprehej përhapja e shpejtë dhe e pandalshme e islamit ndër shqiptarë pasi që islamizimi si lëvizje veç kishte filluar.

    Islami ka ngulë këmbë në shumë vende të Siujdhesës Ballkanike: fillimisht në Bosnjë dhe Herzegovinë. Atje menjëherë pas okupimit turk të vendit (1463) një pjesë e madhe e popullsisë ka kaluar në islam – para se gjithash aristokracia. Motiv i padyshimt i aristokracisë ka qenë dëshira për mbajtjen e tokave; një arsye tjetër, e cila islamin atje e bënte aq popullor qëndron shumë më thellë. Anëtarët e religjionit bogomil, që ishte shumë i përhapur – e ashtuquajtur „kisha boshnjake“5 - për shkak të kundërshtimit të tyre ndaj katolicizmit romak, pra mu për këtë pa rezistencë me dëshirë kanë pranuar islamin. Që nga mbarimi i shekullit të XV është bërë një „përforcim“ si lëvizje e masës.6

    Pastaj islamizimi prej shek. XVI përfshinte edhe krahinat tjera ballkanike. Atje pjesërisht ndikuan kushtet tjera psikologjike.

    Në Bullgarinë Lindore përhapja e islamit mbështetej pjesërisht në „turqizim“ të popullatës paraturke të krishterë (të ashtuquajtur „Pomakët“ në Radope), ndërsa pjesa më e madhe mbështetej me ardhjen, ngulimin e bujqëve anado-turq dhe tatarë në mënyrë të planifikuar.7 Në ujdhesën e Kretës është bërë një islamizim në mënyrë të ngjajshme si në Shqipëri: pas okupimit turk (1669) bëhej një kalim masiv në islam, një pjesë si pasojë e shtypjes turke, dhe pjesa tjetër nga arsyet e njohura ekonomike.8 Përderisa greku më parë jepte lirinë se besimin, te shqiptarët mesatarisht ishte e kundërta. Shqiptari është i gatshëm të paguajë lirinë nga shtypja politike me çmimin e besimit të trashëguar. Kjo bindje ka gjetur shprehjen e saj në proverbin e njohur shqiptar „ku esht shpata, esht feja“.9 Ky vlerësim tepër i vërtetë shqiptar i lirisë nacionale, sociale dhe personale ka lehtësuar „turqizimin“. Ismalimizimi ka arritur përmasa më të mëdha në Shqipëri10 , ku atë fuqimisht përfshinte që nga fillimi i shek. XVI.

    Burime të ndryshme na mundësojnë këtë ngjarje ta përcjellim prej shek. XVI deri në shek. XIX në proceset kryesore dhe t‘i njohim shkaqet dhe pamjet e jashtme. Ne kemi një numër të madh të relacioneve Venedikase11 dhe Raguziane12 si dhe raportet e klerikëve vizitatorë13 të ipeshkvijëve katolikë që përmbajnë të dhëna të sakta mbi raportet e të krishterëve dhe muslimanëve në vende të veçanta dhe rajone fisnore. Këtyre u bashkangjiten edhe raportet e udhëtimeve.14

    Gjatë islamizimit në tokën shqiptare ka ardhur te paraqitja e çuditshme e një sinkretizmi religjioz.15 Kalimi, që gati përherë bëhej vetëm nga arsyet ekonomike, nuk ka ndryshuar fillimisht aspak në pikëpamjet, mënyrat e jetës dhe në zakonet e të „turqizuarëve“. Shumëherë kalimin në islam e proklamonte, e bënte vetëm kryefamiljari me çka arrihej liria nga tatimet shtypëse për frymë të popullsisë. Anëtarët tjerë të familjes mbetnin në besimin e krishterë. Për këto shkaqe në ndonjë vend kalonte në islam vetëm një fshat i një fisi përderisa fshatrat tjerë mbeteshin katolikë.16

    Të „turqizuarit“ pranonin sipërfaqësisht islamin dhe shkonin të premteve në xhami për aq sa vëmendja nga rrethi musliman ishte e pashmangshme. Fshehtas i qëndronin besnikë fesë së tyre të krishterë, ata i përcillnin edhe mëtutje zakonet e krishtera të agjërimit, sakramentet, nderimin e shenjtërve dhe kultet relikte. Kështu deri në fillim të shek. XIX ka pasur një numër të madh të fshatrave dhe krahinave që kanë qenë „kriptokatolikë“. Pikëpamjet e krishtera dhe zakonet zvetënoheshin në bestytni. Nga pikëpamjet bestytnike qëndronin këta të „turqizuarit“ edhe mëtutje pranë zakoneve të hershme të krishtera, ata lavdëronin shenjtërit e tyre, shtegtonin në shenjtërore bile edhe i pagëzonin fëmijët e tyre, ata me pagëzim shihnin një mjet mbrojtës magjik.17 Mirëpo kohë pas kohe me kalimin e gjeneratave humb plotësisht vetëdija e besimit të krishterë e të „turqizuarve“ sipërfaqësorë.

    2. Fillet e „turqizimit“: renegatat e veçanta

    Isamizimi gjithkund filloi me „turqizimin“ e individëve të cilëve me këtë u jepej mundësia për avansim, pasuri dhe pushtet.18 Pokështu ishte edhe në Shqipëri. Që nga okupimi i Shqipërisë nga Turqia ishte pjesëmarrës një renegat shqiptarë me influencë: Veziri i Madh Gedik Ahmed Pasha (mbytet më 1482).19 Raste të tilla të renegatës shqiptare mbesin prapë deri në gjysmën e dytë të shek. XVI pak a shumë të veçuara. Por që në shek. e XVI një numër i madh i shqiptarëve të „turqizuar“ luanin një rol prirës në ushtri dhe administratën e Perandorisë Osmane. Prej shumë nacioneve, prej të cilave përbëhej shtresa e lartë e renegatës në Konstantinopojë, shqiptarët qëndronin në vendin e parë, pas tyre për nga numri dhe rëndësia vinin boshnjakët. Në fund të shek. të XVI në Konstantinopojë kishte një numër të madh të shqiptarëve renegatë në poste të larta, pos tjerash dy pashallarë, një Hasseki (gruaja më e dashur e Sulltanit), një dhëndërr i Sulltanit.20 Shumica e vezirëve atëherë kishin qenë me prejardhje shqiptare. Pranë të turqizuarve shqiptarë ishin edhe serbët dhe boshnjakët e turqizuar si elemente kryesore të shtresës udhëheqëse të renegatës që në atë kohë formohej në kryeqytetin e Perandorisë. Këta renegatë me pushtetin e tyre bëhen udhëhapës të islamizmit.21

    Kështu në fillim u turqizuan vetëm të krishterët ambiciozë ose edhe familje të tëra që donin të bënin emër ose të paktën t‘i shpëtonin ngarkesave tatimore, e para së gjithash tatimit për frymë të popullsisë dhe „haraçit në gjak“ (turq. Dewºirme). Kalimi masiv në islam, si duket, pastaj, ka qenë në Bullgari dhe në aristokracinë boshnjake. Në krahinat tjera ballkanike një lëvizje e vërtetë e kalimit në islam është bërë së pari në mbarim të shek. XVI dhe fillim të shek. XVII, para së gjithash në Shqipëri. Familjet më të forta të vendit mundoheshin me anë të „turqizimit“ ta shpëtonin pasurinë e tyre dhe të siguronin pozitën që kishin. Me kalimin në islam pranoheshin në shtresën e lartë muslimane ku fitonin të drejtat dhe përparësitë e tyre.

    Një shembull i qartë është zhvillimi i dalluar i shtresës së renegatës në qytetin e Shkodrës.22 Kur me marrëveshjen venediko-turke (1479) Shkodra bëhet turke, një pjesë e shqiptarëve emigroi ndërsa me kohë pjesa tjetër e mbetur “turqizohej“. Sipas një gojëdhëne (që nuk e jep kohën e saktë) thuhet se një ditë të gjithë pronarët e tokave kanë marrë urdhërin nga pashai që ta argumentojnë me shkrim pronësinë e tyre. Përgjigjja e tyre ishte se ata nuk posedojnë kurrëfarë shkrese për argumentimin e pronësisë, sepse ata pronat e tyre i kishin trashëguar me gjenerata. Kështu pashai iu lexon një ferman (urdhër) të Sulltanit, me të cilin të gjitha pronësitë e të krishterëve të cilët nuk e argumentojnë pronësinë me shkrim të shpallen toka të Sulltanit. Pastaj pronarët e tokave kishin një mundësi që ta merrnin një dëshmi turke e cila do t’ua kthente pronat, nëse ata do të kalonin në islam. Të gjithë pronarët e krishterë të tokave janë përpjekur që në këtë mënyrë t‘i marrin përsëri tokat e veta e kështu si pasojë e saj turqizohen. Pastaj prishen edhe kishat e krishtera në Shkodër ose janë kthyer në xhami. Vetëm jashtë qytetit në bregun verior të Bunës është ruajtur një kapelë.

    3. Zhvillimi i islamizimit deri në fillim të shek. XVII

    Deri në mbarim të shek. XVI kalimet në islam kanë mbetur ende të kufizuara në renegata të vetme dhe ato familjare. Popullatën fshatare të Shqipërisë në atë kohë islamizmi ende nuk e kishte përfshirë. Në vitin 1577 Shqipëria Veriore dhe Qëndrore ishte krejtë katolike.23 Hierarkia katolike e vendit duket se ka qëndruar edhe mëtutje në shtrirjen e vjetër. Argjipeshkvijtë dhe priftërinjtë vërtet kanë vuajtur nën jotolerancën turke.24 Pastaj – kah fundi i shek. XVI - fillon islamizimi si lëvizje masive. Në fillim të shek. XVII në islam kishte kaluar përafërsisht e 30-ta. pjesë e popullsisë shqipatre.25 Që nga kjo pikë kohore filloi islamizimi të përhapet më shpejt.

    Qëkur Sulltan Selimi i II. më 1569 urdhëron konfiskimin e të gjitha të ardhurave të kishave të krishtera të Perandorisë (përveç në Konstantinopojë, Brussa dhe Adrianopol) bashkësitë e krishtera bien në një gjendje edhe më të pavolitshme.26 Falë vetëm gatishmërisë për flijim apostolik dhe qëndrueshmërisë së françeskanëve, që kishin marrë përsipër punën baritore-shpirtërore gjithëkund nëpër provincat turke në shekujt vijues në territoret katolike është mundur të kryhen punët baritore-shpirtërore. Mirëpo ky veprim u ka kushtuar me vdekje martire shumë françeskanëve misionarë guximtarë.27

    Shematizmi i vitit 1577 i gjeografisë kishtare të Shqipërisë28 përmban të dhëna të vlefshme mbi gjendjen e dioqezave në veçanti. Në qytetetë e Shkodrës dhe Lezhës (Alessio) në atë kohë kishte „shumë të krishterë“ në rrethin e arqipeshkvit të Krujës,29 300 fshatra të krishtera. „Vescouato Cinense“,30 në jug 60 milje më largë kishte 80 fshatra të krishtera, poashtu edhe argjipeshkvia e mbetur jetime Stephana që shtrihej 80 mile larg kësaj, kishte nja 200. Është theksuar në mënyrë të qartë se në të gjitha këto famulli vlente riti latin dhe që këto famulli ishin nën përkujdesjen e argjipeshkëvit të Antivarit.* * Në rrugën prej Lezhës për Novobërdë, në një udhëtim që zgjatje prej pesë ditë që shpiente nëpër malsësitë veriore shqiptare, territori i rrugëtimit katër ditor, i takonte ritit latin ndërsa teritori i udhëtimit të ditës së fundit i takonte ritit „grek“. Poashtu në zonën e banuar me serbë në Janieuo (Janjevë) dhe Trepcia (Trepçë) kishte katolikë.

    Disa vite më vonë mësojmë nga raportet e vizitatorëve apostulikë hollësi të tjera të rëndësishme për gjendjen kishtare dhe politike të atëhershme në provincat ballkanike turke. Në fillim të vitit 1584 Papa Gregori i XIII, i cili përpiqej në mënyrë të veçantë për misionet orientale dërgonte dy vizitatorë apostullikë në Ballkan: Kanonistin e Zarës Allesandro Komuloviæ, dhe jezuitin Tommaso Raggio.31 Në raportet e vizitatorëve, në bazë të përshtypjeve, Komuloviæ e jep një pamje të qartë për gjendjen e Kishës në këto troje.32 Të krishterët jetojnë shumë të shtypur nga pushteti osman dhe e dëshironin lirinë. Popullata ballkanike e armatosur mirë do të kishte mundësi ta mobilizonte një ushtri të fortë. Vetëm në Veri të Shqipërisë - deri në pjesën kah Durrësi (Durazzo) - do të ishin nja 40.000 burra të aftë për luftë; i tërë ky rajon i takon Kishës katolike. Në „Epirusin e mbetur“ (dmth. Shqipëria jugore dhe Epiri) dhe në Maqedoni numri i „grekëve“ ishte shumë më i madh. Atje do të mund të jenë më tepër se 100.000 burra të aftë për luftë. Një mobilizim jo të lehtë do të mund ta paraqiste Hercegovina, Slavonia, Kroacia dhe Serbia. Në rajonin e Bosnjes dhe Danubit deri kah Beogradi kishte 200.000 të aftë për luftë dhe poaq në Bullgari. Numri i të krishterëve në Detin e Zi nuk do të ketë më pakë se 400.000.33 Nëse këto të dhëna të raportuara nga vizitatori ndoshta janë të tepruara, mund të konsiderohet si e sigurtë se në të gjitha këto territore një pjesë e madhe e popullsisë kishte ruajtur krishtenizmin.34

    Pak më vonë një relacion në arkivin e Vatikanit (nga fundi i shek. XVI ose i viteve të para të shek. XVII) jep hollësi dhe të dhëna numerike, një paraqitje të pasur të rrethanave kishtare në Shqipëri.35 Autori, prift anonim, i këtij raporti thotë se vetëm një e tridhjeta e shqiptarëve janë muslimanë („turqë“), kurse të gjithë të tjerët janë të krishterë edhe atë katolikë të ndarë në shumë parti sipas prirjes së tyre për Papën, Venedikun ose Napolin.36 Venedikasit duke pasur parasysh interesat e tyre tregtare me Orientin, kërkonin të mbetnin në mirëkuptim të mirë me Portën, kështu refuzuan planin e përkrahur nga Roma dhe Napoli për kryengritjen kombtare shqiptare kundër sundimit turk.

    Kjo paraqitje plotësohet nga një shkresë e një prifti vizitator e vitit 1599:37 numri i katolikëve në Shqipëri në atë kohë ishte 70.000 pa provincën kishtare të (An)Tivarit. Numri i ortodoksëve („serbë“ dhe „grekë“) ishte edhe më i madh. Në tërë Shqipërinë ishin vetëm 130 priftërinjë (meshtarë), që prej tyre një pjesë e madhe jetonte haptas në konkubinat. Numri i përgjithshëm i popullsisë – pa ortodoksë – ishte 150.000 shpirtëra.38 Kështu që numri i të „turqizuarve“ do të duhej të ketë qenë poaq i madh sa edhe i katolikëve. Katolikët vuanin më shumë nga telashet otodokse (greke), se sa nga sundimi turk. Me kërkesën e „grekëve“ është dashur të paguanin edhe kishat katolike për patriarkanën ekumenike në Konstantinopojë. Në këto kushte të vështira nuk ka qenë e çuditshme që shumë hoqën dorë – para se gjithash në mungesë të priftërinjëve – ata pjesërisht bëhen muslimanë, pjesërisht ortodoksë të ritit grek apo serb.

    Një shembull i qartë i dobësimit kishtar në atë dhjetëvjetësh ishte historia e argjipeshkvisë së (An)Tivarit, që nga mesjeta e vonshme ka qenë si qendër e primatit të Serbisë dhe Shqipërisë. Në vitin 1571 (An)Tivari i Venedikut, mbas një mbrojtje trimërore, bie në duart e turqve. Argjipeshkëvi Johannes Bruno d‘Olchinio (1551-1571) që kishte marrë pjesë personalisht në mbrojtje është burgosur dhe vdes pas disa vjetësh në burg. Me këtë fillon për këtë rajon, që deri në këtë moment ishte i pastër me katolikë, një krizë e rëndë. Kështu kohë pas kohe, priftërisë ortodokse nga Patriarkana e Pejës, e favorizuar nga Perandoria Turke, i shkon për dore të sprapsë dhe ta shtypë ritin latin.

    Në qytetin e (An)Tivarit Katedrala e Shën Gjergjit shëndrrohet në xhami, ndërtesa argjipeshkvore bëhet rezidencë e guvernatorit turk. Nga 20 kishat e qytetit dhe 10 të rrethit, kursehen vetëm ajo e Shën Elisë dhe Shën Marisë „in Suburbana“. Shenjtëroret tjera plaçkiten dhe shkatërrohen, konfiskohen pasuritë e kuvendeve (manastireve) dhe kishave. Një pjesë kalon në duart e ortodoksëve. Prej përafërsisht 30 Abacive të Benediktinëve dhe Bazilianëve (poashtu dhe Abacia e Shën Marisë e murgeshave - femrave - në Rotazio në bregdet, Abacia e benediktinëve në (An)Tivari dhe nga 7 kuvendet (manastiret) e françeskanëve, që e bënin provincën shqiptare, asnjë nuk i ka shpëtuar kësaj katastrofe. Katolicizmi që në sytë e turqëve ishte si religjion i armikut të vjetër Venedikut, e që ishte i urryer, duhej tani të zhdukej përfundimisht.

    Argjipeshkvia e (An)Tivarit mbetet tashmë tetë vite jetime (pa argjipeshkëv). Pastaj emrohet Ambrosio Antonio Capizio (o.min.obs.) për argjipeshkëv. Gjatë gjithë kohës sa ishte në detyrë (1579-1599) nuk ka guxuar të rezidojë në qytetin e tij argjipeshkvor. Ai ka qëndruar në Budvë (Budua) të Venedikut fqinjë, prej ku ai pjesërisht kishte disa mundësi t’i kryente, udhëhiqte punët dhe detyrën e tij. Edhe në kohën e pasardhësit të tij Tommaso Orsini (o.s.fr., 1599-1607) s‘ndryshon gjë.39

    Argjipeshkëvi Ambrosio është përpjekur edhe me ndërmjetsimin e diplomacisë venedikase të ndikojë në marrjen e një urdhëri (nxjerrjen e një firmani) të Sulltanit, me anë të të cilit do të ishin mbrojtur personi dhe pronësia e argjipeshkvit nga veprimet arbrirtare të nëpunësve vendor turk. Nëpunësi venedikas nuk ishte munduar fare në këtë drejtim ngase ai ishte i mendimit se kjo nuk do të sillte gjë. Kur një ditë argjipeshkëvi, megjithatë, shkon nga qendra e atëhershme e Budvës (Budua), i pajisur si vizitatorë për në (An)Tivar, arrestohet dhe futet në bug nga turqit, rrahet me shufër, ku nga ky keqtrajtim edhe vdesë.

    Pasardhësi i tij Tommaso Orsini e merr titullin „Vicarius Apostolicus in locis finitimis Turcicae dominationis“. Para se gjithash ai është përpjekur ta mbajë fisin fqinjë serb të Pashtroviqëve (Paštroviæi) larg nga shizma.

    Vetëm Marino Bizzi, i cili në vitin 1609 emërohet argjipeshkëv i (An)Tivarit ia del, nëpërmjet lidhjeve të tija me një turk në detyrë të lartë të nxjerrë një firman, me anë të të cilit i sigurohet ushtrimi i plotë i jurisdiksionit argjipeshkvor në rrethin e tij pa pengesë.40 Sipas këtij firmani argjipeshkëvit të ri i mundësohet që në vitin 1610 të ndërmarrë një udhëtim vizitatorë nëpër Shqipërinë Veriore dhe Kosovën mbi të cilin udhëtim na ka lënë një raport shumë të vlefshëm.

    Udhëtimi vizitatorë41 shpiente në tërë provincën kishtare në të cilën bënin pjesë Shqipëria Veriore dhe Dardania („Kosova“). Pikë nismëtare ishte qyteti Budva (Budua) në Dalmacinë venedikase. Prej aty udhëtimi shpiente në (An)Tivari, Lezhë (Alessio) nëpër teritorin Bregumatja në afërsi të vendit Krieja, pastaj nëpër krahinat malore Mirditë, Prizren, Novobërdë, Novipazar. Përshtypjet janë të shënuara në raportin e hollësishëm të vizitatorit me një pamje të qartë të përparimeve të islamizimit të asaj kohe.

    Përmasa e islamizimit vërtet ishte e ndryshme në treva të veçanta. Përderisa pjesa më e madhe e popullsisë së rezidencës të argjipeshkvisë së (An)Tivarit e kishte pranuar islamin, fshatrat e të gjithë këtij rajoni, pjesa mes (An)Tivarit dhe Lezhës, kishin mbetur ende të krishtera. Mirëpo islamizimi kishte filluar të depërtojë edhe në pjesët fshatare. Në disa fshatra veç kishte disa familje të “turqizuara“. Tërësisht ishte islamizuar vetëm një fshat i vetëm. Në pjesët kufitare kah rrjedh lumi Mat dhe Ishmi islamizimi kishte arritur shkallën më të madhe. Familje të tëra bile edhe fshatra të tëra janë „turqizuar“, për t‘i ikur tatimeve. Raportet mes të krishterëve të mbetur dhe të turqizuarve ishin të mira. Disa kishin kaluar vetëm sipërfaqësisht por në brendi kishin mbetur të krishterë. Në një fshat muslimanët e martuar me gratë e krishtera jepnin kontributin e tyre për mjetet jetësore të priftërinjëve katolikë.

    Në pellgjet e trevave të Dardanisë islamizimi poashtu ishte shumë i përhapur. Popullata e vjetër sllave ishte ortodokse. Katolikët ishin kryesisht popullatë e imigruar shqiptare të cilëve iu bashkohen edhe disa boshnjakë dhe raguzianë. Krejt ndryshe ishte gjendja e Kishës në krahinat malore të Shqipërisë Veriore. Atje islamizimi ende nuk kishte depërtuar fare. Luftëtarët e zellshëm të fiseve malore qëndronin të patundur në besimin katolikë.

    Arsyet e turqizimit ishin vetëm të llojit ekonomik. Njerëzit përpiqeshin t‘i largoheshin shtypjes tatimore. Prandaj shumë kaluan vetëm në mënyrë sipërfaqësore e ndërruan besimin e tyre. Nga këto premisa krijohet një sinkretizëm i çuditshëm religjioz. Të turqizuarit ruanin edhe mëtutje zakonet e tyre të krishtera e qëndronin pranë tyre. Në një fshat ata merrnin pjesë në festën kishtare të Shën Elisë sikurse edhe katolikët. Në disa vende i pagëzonin fëmijët e tyre sipas zakoneve të krishtera ngase në pagëzim shihnin një botkuptim magjik. Raportet mes të turqizuarve dhe të krishterëve duket të kenë qenë gjithkund të mira.

    Si arsye kryesore e islamizimit të pandalshëm për argjipeshkvinë qëndronte në mungesën e priftërinjëve dhe edukimin me mangësi të paparamendueshme të klerikëve. Raporti vizitator cekte shumë shembuj të mjerueshëm. Dy priftërinjë në krahinën Bregumatja nuk dinin të shkruanin fare e shumë pakë të lexonin. Argjipeshkëvi ishte dashur që të dyve t‘ua mësonte liturgjinë. Raste të tilla të paditurisë kishte edhe në vendet tjera. Padituria e priftërinjëve bartte shpejt në popull shumë bestytni. Këtu vijojnë poashtu edhe mangësitë morale të priftërinjëve.

    4. Shtrirja e mëtutjeshme e islamizimit deri në mbarim të shek. XVII

    Parashikimet e errëta të argjipeshkëvit Bizzi se në shtatë vjetët e ardhshëm edhe të krishterët e mbetur poashtu do të kalojnë në islam nuk u realizuan. Mirëpo „turqizimi“ në dhjetë vjetët e ardhshëm mbërthehet fuqishëm.

    Një pamje të vështirë të rrethanave kishtare na jep një relacion i vitit 1621.42 Në atë kohë argjipeshkvia e Lezhës mbetet jetime për njëmbëdhjetë vjet. Françeskanët, të cilët e marrin përkujdesjen shpirtërore (puna pastorale) në këto famulli, ndërsa ia lejonin vetës lloj-lloj të drejte dhe përparimi, kishin kundërshtuar urdhërin e vikarit gjeneral të ipeshkvisë së tyre dhe bile fizikisht e kishin keqtrajtuar. Argjipeshkvia e Lezhës në atë kohë u nda në tri pjesë: në rajonin bregdetar, rajoni „Ultra Montes“ (Dibra) dhe rajoni „Intra Montes“ (Mati). Në pjesën bregdetare rrethanat kishtare deri në një masë ishin të kënaqshme. Gjendja shumë e keqe ishte në pjesën e Dibrës. Atje nuk kishte fare klerikë. Populli ishte lënë plotësisht jashtë dore dhe kishte humbur plotësisht mardhëniet e brendëshme me jetën kishtare, u kishin mbetur vetëm emrat e krishterë. Kishat e atjeshme krahasoheshin me strofullat e hajdutëve.43 Rajoni „intra montana“ ishte shkretuar plotësisht nga hajdutët e përhershëm. Kishat ishin shkatërruar. Jeta kishtare është shuar.

    Në atë kohë ngjajshëm ishte edhe në famullitë tjera. Në vitin 1623 rrethanat kishtare edhe në argjipeshkvinë e Shkodrës ishin në rënie të plotë.44

    Firmani i Sulltanit, që i jepet argjipeshkëvit Marino Bizzi në vitin 1609,45 nuk e kishte dhënë mbrojtjen e popullatës së krishterë nga intoleranca turke për të ardhmen. Në periudha të caktuara kohore edhe priftërinjët e krishterë bien viktimë e intolerancës turke. Kështu në vitin 1624 prifti i zellshëm Markus nga Chisagnio, nga një fshat i cili sot nuk ekziston më, burgoset dhe pasi që ai refuzon kalimin e tij në islam vritet. Kufoma e tij, mbas një pagese që kishin dhënë besimtarët e tij për nxjerrjen e saj, varroset në famullinë e vendlindjes.46

    Në vitin 1630 për habi të tij kishte vërejtur vizitatori klerik se në fshatin Vilesa në rajonin malor të Drinit gjysma e popullsisë kishte kaluar në islam.47 Mu në ato vite islamizimi kishte depërtuar fuqishëm. „Turqizimi“ ishte bërë një dukuri e zakonshme, të “turqizuarit“ më nuk mënjanoheshin nga katolikët e mbetur besnikë. Vizitatori pohonte se të krishterët dhe renegatët jetonin sëbashku në një shtëpi e në një familje.48 Mirëpo në brendinë e Malësisë së Shqipërisë Veriore islami në atë kohë nuk kishte shtrirje që ia vlen të përmendet.49

    Një relacion i vitit 1634 përshkruan ipeshkvinë e Pultit.50 Popullata e kësaj krahine kodrinore numronte më shumë se 20.000 shpirtëra të krishterë. Pasi që në tërë rajonin janë vetëm dy priftërinjë, ku njëri prej tyre për shkak të moshës vështirë e kishte të lëvizte, kanë bërë që disa të krishterë në një numër të vogël të kalojnë në islam. Ky fis përbëhej prej luftëtarëve trima sa s‘thuhet, të cilët para pak muajsh sanxhakut turk, që kishin pasë dashur ta vënin nën kontrollë këtë rajon, ua kishin shkaktuar një humbje me përmasa shkatërruese. Për religjionin dhe sendet religjioze ata dijnë vërtet pak, mirëpo ata i qëndrojnë besnikë krishtenizmit.

    Në rajonin e Kosovës popullata e imigruar shqiptare qëndronte në besimin katolik.51 Tërë ky rajon i takonte argjipeshkvisë së (An)Tivarit. Një pjesë e madhe e popullsisë e këtij rajoni ishte ortodokse dhe ishin nën patriarkun serb të Pejës (Ipek). Në atë kohë një pjesë e madhe e popullsisë shqiptare ishte detyruar të kalojë në islam. Në qytetin e Prizrenit kishte 12.000 muhamedanë („turq“), gati të gjithë me prejardhje shqiptare, përveç këtyre kishte vetëm 200 katolikë dhe 600 ortodoksë. Më herët në fushat përreth shumë fshatra kishin qenë katolikë, mirëpo për shkak të mungesës së priftërinjëve dhe trysnive turke kishin kaluar në islam. Nga e njëjta arsye brenda katër vjetëve në 200 fshatrat e krahinave malore të Shqipërisë Veriore diku 2000 shpirtëra kishin kaluar në „sekte osmane“. Ata prifta të pakët që janë, janë aq të pashkolluar sa që shumë pak e dijnë alfabetin. Prandaj detyrë e madhe në të ardhmen është – këtë e thekson vizitatori në raportin e tij shkoqur – rritja dhe edukimi i priftërinjëve në mënyrë të planifikuar.

    Qyteti i Shkupit është i banuar nga pjesa më e madhe me muhamedanë e që shumica ka prejardhje shqiptare. Katolikë janë 17 familje me 50 shpirtëra.

    Në Kratovë janë 40 shtëpi katolike me diku 160 shpirtëra, në Karadak - Mali i Zi i Shkupit, diku 4000 katolikë.

    Novobërda është e banuar nga muhamedanët, serbët dhe katolikët (400 shpirtëra), Jagneuvo (Janjeva) prej muhamedanëve dhe serbëve. Përveç këtyre atje janë edhe 400 katolikë.

    Në rajonin e Prishtinës jetonin muhamedanët, serbët si dhe nja 100 katolikë. Para një kohe të shkurtë kanë imigruar nga Shqipëria edhe 10 familje tjera katolike.

    Trepça ka 50 familje katolike me më tepër se 200 shpirtëra. Procopoe (Prokuplje) disa familje katolike shqiptare, në Jagodno 10 shtëpi katolike.

    Interesant është një shënim mbi raportet gjuhësore: Katolikët e Prizrenit flisnin shqip dhe sllavisht ndërsa nëpër fshatra flisnin vetëm shqip.

    Fati i kishës katolike në të gjitha këto pjesë ishte i lidhur ngusht me raportet politike mes Perandorisë Osmane dhe fuqive katolike fqinje. Në përgjithësi ipeshkëvijtë katolikë përpiqeshin të qëndrojnë jashtë politikës. Mirëpo në vitin 1645, pas shpërthimit të luftës venediko-turke në Kretë (1645-1669), ipeshkëvijtë katolikë të Durrësit, Shkodrës dhe Lezhës të nxitur nga argjipeshkëvi i (An)Tivarit, të kurdisin një komplot politik në favor të venedikasëve, me qëllim që venedikasit ta marrin, ta kenë në dorë qytetin e Shkodrës. Plani zbulohet dhe dështon. Kjo ka qenë një arsye e re e mëtutjeshme për përndjekjen e popullsisë katolike. Argjipeshkëvijtë e Shkodrës dhe Sapës ishin detyruar të iknin në teritorin venedikas, për t‘iu shmangur vdekjes. Dy françeskanë, Ferdinandi nga Abbisola dhe Jakobi nga Sarnano, që trimërisht qëndruan në Shkodër, i ngulën në hu të gardhit me urdhërin e pashait, ngase ata e kishin refuzuar kalimin në islam. Popullsisë katolike i rritet shtypja tatimore dhe të gjitha dredhirat e ndryshme administrative. „Turqizimi“ e merr një vrull rishtas të madh. Shumica i shmangen „turqizimit“ me ikje. Kështu 3000 shqiptarë katolikë ikin në rajonin e Venedikut fqinjë (Dalmacinë Jugore), që t‘i lagohen shtypjes.52

    Rreth kësaj kohe – kah mesi i shek. XVII - lëvizja e kalimit (në islam) kishte marrë përmasa të mëdha. Në Shqipëri numri i katolikëve duhej të kishte ra prej 350.000 në 50.000.53

    Sipas një relacioni të vitit 1648 në atë kohë në pjesën bregdetare të Zadrimës kishin qenë 1000 shtëpi, 700 prej tyre të krishtera, të tjerat muslimane. Ortodoks kishin qenë vetëm disa shtëpi, të cilat me ndikimin e ipeshkëvit katolikë kalojnë në katolicizëm.54

    Në të njëjtin vit 1648 qyteti i Ulqinit (Dulcigno) ishte gati i tërë përfundimisht musliman. Nga qyteti depërtoi islamizmi nëpër fshatrat e rrethinës.55 Në rajonin e atjeshëm bregdetar të „Markoviqëve“ („Markoviæi“) kishin „reneguar“ të gjitha fshatrat.56 Reth të njejtës kohë islamizmi kishte përfshirë gati gjithë rajonin e Durrësit. Një relacion57 për një vizitacion që ka të ngjarë se kishte ndodhur pak vite pas vitit 1640, e tregon këtë në mënyrë shumë të qartë. Qyteti i njohur ishte dobësuar shumë. Kishat ishin shëndrruar në gërmadha, pjesërisht ato ishin prishur nga ndikimi i motit e pjesërisht nga hidhërimi shkatërrues turk. Vetëm disa bashkësi kishtare kishin mbijetuar. Këto bashkësi kishin një numër të vogël të besimtarëve. Shumë bashkësi kishin kaluar në islam,58 dhe vetëm në 50 vjetët e fundit.59 Tani më e 100-ta pjesë e popullsisë nuk ishte e krishterë, dhe ishte për tu friguar - kështu thotë vizitatori – që edhe ata pak të mbetur që qëndronin ende në krishterizëm, do të heqin dorë poashtu brenda 10 viteve.

    Po kështu islami tashmë ishte në epërsi në ipeshkvitë e Krujës, Lisia (Lezha), Benda dhe Albanum, pra në ato krahinat malore të Shqipërisë Qendrore. Në luginën e Drinit të Zi (ipeshkvia Canova) islami ishte zotrues i vetëm.60

    Njëkohësisht islamizimi kishte depërtuar edhe në pelgjet e Shkodrës. „Turqizohen“ fshatra të tëra, për t‘i ikur ngarkimeve të padurueshme tatimore. Poashtu keq ishte edhe me ipeshkvitë sufragane të Durrësit. Në Krujë61 ishte zhdukur ish kisha ipeshkvore, ndoshta ajo është djegë nga turqit. Në shumicën e fshatrave të ipeshkvisë së Krujës veç në atë kohë shumica e popullsisë kishte kaluar në islam. Ngjajshëm qëndronte edhe ipeshkvia fqinje Lisia (Lezha),62 që përfshinte krahinat malore si Mirditën dhe Matin. Edhe këtu pjesa më e madhe popullsisë kishte kaluar në islam. Të njëjtën pamje e jepnin edhe ipeshkvitë jugore Benda63 dhe Albanum (Elbasani).64 Kisha ipeshkvore në Elbasan ishte shkatërruar nga muhamedanët. Popullata e qytetit përbëhej tani vetëm prej muslimanëve dhe ortodoksëve „grekë“. „Grekët“ ishin armiqtë edhe më të mëdhenjë të katolikëve se „turqit“. Edhe më keq ishte në ipeshkvinë Canova (Dibër),65 që përfshinte pellgjet e Drinit të Zi. Në tërë ipeshkvinë nuk ishin 350 katolikë, ndër ta as 40 burra.

    Një relacion tjetër i vitit 1648 na jep një pamje për përbërjen e ipeshkvive sufragane të veçanta të provincës kishtare të Durrësit.66 Pastaj në atë kohë në rrethin metropolitan të Durrësit kishte 25 famulli me 2520 shpirtëra, në ipeshkvinë Canova 23 famulli (600), në ipeshkvinë Albanum (Elbasani) 17 famulli (3610), në ipeshkvinë Benda 17 (298 , në ipeshkvinë e Krujës 23 famulli (3863), në ipeshkvinë Lisia 28 famulli (11606).

    Rrethi metropolitan i (An)Tivarit67 në atë kohë kishte vetëm edhe 5000 katolikë. Në Spizza (Spiè) pjesa më e madhe e popullsisë kishte kaluar në ortodoksi.

    Është me vlerë të madhe për njohuri tona mbi gjendjen kishtare në Shqipëri në mesin e shek. XVII një relacion i misionarit Francesco Leonardi të vitit 1648.68 Në përgjithësi këtu përshkruhet gjendja në Mal të Zi (Zenta). Popullata që numronte mbi 80.000 shpirtëra, i takonte ritit serbo-ortodoks. Një entuziazëm kishtar atje nuk vërehet. Vetëm agjërimet e parashikuara i kryenin në mënyrë të rreptë të pabesueshme. Sikur të kishte pasur misionarë të përshtatshëm, mirë do ta kishte fituar popullatën për një union kishtar. Në Mal të Zi ka disa katolikë si fisi Këlmendi dhe Gruda që se ishin pa prift.

    Argjipeshkvia fqinje e (An)Tivarit është e rrethuar nga ortodoksët. Me ndikimin ortodoks shkrihet popullata katolike. Qyteti i Shkodrës është i banuar nga pjesa e madhe e të krishterëve. Ipeshkvia me 20.000 shpirtëra ishte pa ipeshkëv. Prandaj tashmë në vijën bregdetare të Markoviqëve (Markoviæi) janë turqizuar fshatra të tëra. Në argjipeshkvinë Sfoccia e bashkuar me ipeshkvinë fqinje të Shkodrës, fshatra të tëra nga shtypja tatimore turke kalojnë në islam;69 ngjashëm ishte edhe me ipeshkvinë e Ulqinit (Dulcigno), e cila ishte poashtu e bashkuar me Shkodrën; qyteti tashmë ishte përfundimisht musliman. Nga qyteti islamizimi depërton edhe nëpër vende përreth. Banorët e krishterë kalonin në shërbim të zotërinjëve turkë dhe humbnin fenë e krishterë.70

    Gjendja morale ndër klerikët ishte shumë e keqe.

    Priftërinjët i kalonin kufijt e rregullave kishtare, ata kërkonin për punën e tyre një pagesë të pabesueshme, sa që profesioni i tyre rritet e kalon në një tregti. Pashkollimi i klerikëve të vegjël ishte i paparamendueshëm. Për shkak të kësaj mungese jeta kishtare shkatërrohet. Kishat ishin lënë pas dore dhe gati plotësisht pa mjete të shenjta.

    Relacionet me të dhënat numerike na ofrojnë, pra, një pamje të saktë.71 Katolicizmi – para se gjithash në provincën kishtare të Durrësit - me përparimet e islamizimit ka pësuar humbje të tmerrshme. Përballë kësaj gjendjeje dëshpruese të gjithë vizitatorët jepnin mendimet e tyre praktike për përmirësimin e gjendjes. Vetëm kleri me një moral dhe ndjenjë të lartë, të ngritur mund ta ndalë depërtimin e mëtutjeshëm të islamizimit. Në përgjithësi ishte më lehtë dhe më e durueshme të veprohet me banorët e rrafshit se sa me banorët malsor të papërmbajtshëm. Kleri është plotësisht i paaftë, bile edhe me françeskanët edukimi kishtarë është dobësuar. Por entuziazmi serioz i një çete të françeskanëve bie në pjesën e dytë të shekullit. Madje edhe mes ipeshkvijëve kishte grindje. Ata akuzonin njëri tjetrin për uzurpim gjatë vakancës (emrimi nëpër poste).

    Edhe shtegtari turk Ewlijâ Tschelebi (vdes më 1680) në librin e tij të njohur të udhëtimit (sejâhetnâme) jep të dhëna shumë të vlefshme për Shqipërinë, që si duket e kishte vizituar disa herë.72

    Mbas mesit të shek. XVII islami bënte robërimin më të madh në rajonin e ipeshkvisë së Durrësit. Kur vizitatori apostolik Shtjefën Gaspari në vitin 1672 i bëri një udhëtim vizitator kësaj ipeshkvie,73 për habi të tij ai konstatoi se gjatë dy tre dekadave të fundit një numër i madh i fshatrave kishte kaluar në islam për t‘iu ikur tatimeve shtypëse.74

    Në shumë fshatra në besim të vjetër qëndronte vetëm edhe një numër i vogël i grave. Një numër i madh i fshatrave posaçërisht në krahinën malore Çermenika janë “turqizuar” nën udhëheqjen e famullitarit të tyre të deritanishëm. Kalimi në islam bëhej gjithkund për shkaqe materiale; prandaj disa bashkësi, të cilat sipërfaqësisht ishin „turqizuar“, qëndronin fshehurazi në fe të tyre të vjetër.75

    Në disa bashkësi të shtypura nga tatimi të detyruar të turqizohen, ata si rrugëdalje kanë zgjedhur që nga secila familje të kalojë vetëm nga një në islam. Kjo nuk ndikoi gjë. Bashkësia ishte e detyruar edhe mëtutje të paguante tatimin.76 Atëherë vetë në qytetin e Durrësit ishin vetëm dy katolikë, e tërë popullata tjetër e qytetit ishte muslimane ose ortodokse.

    Se sa kishte përparuar islamizimi në fillim të shek. XVIII mësojmë nga dy statistikat kishtare katolike të vitit 1703 dhe 1708, ku për ipeshkvitë dhe famullitë në mënyrë të veçantë japin numrin e familjeve dhe të shpirtërave të të tre besimeve – Katolikëve („Christiani“), muslimanëve („Turchi“), ortodoksëve („Scismatici“).77 Nga këto, për vitin 1703 del kjo pamje: në gjashtë bashkësitë famullitare, të cilat i takonin argjipeshkvisë së (An)Tivarit në rajonin e shtetit Osman, tashmë mbizotrojnë muslimanët në masë të madhe. Në numrin e përgjithshëm të popullsisë prej 6691 shpirtërave, 3714 janë muslimanë, 2046 katolikë dhe 931 otodoksë. Këtu shtohet edhe fisi Markoviæi („li Popoli Markovichi“) i cili me 19 shtëpi e popullonte rajonin mes (An)Tivarit dhe Ulqinit. Ky fis përfshinë diku 1000 muslimanë dhe 250 otodoksë.

    Në krahinën fqinje, Karina, nuk ka fare katolikë. Qyteti i Ulqinit me shtëpitë përreth (“Villete) kishte popullsinë gjithë muslimane në një numër prej 4000 shpirtëra. Në vend të hapur janë 6361 muslimanë dhe vetëm 1186 ortodoksë përball.

    Në ipeshkvinë e Shkodrës janë 19 bashkësi famullitare, 14 prej tyre në rrafsh dhe 5 në malësi. Në rrafsh katolikët dhe muslimanët kishin një numër gati të barabartë: 1341 katolikë, 1296 musliman, 31 ortodoks. Në malësi katolikët e kishin një numër tepër më të madh: 2355 Katolikë, 1552 muslimanë, 144 ortodoksë.

    Në fiset e malësisë islamizimi kishte depërtuar në mënyrë shumë të ngaldashme, sepse mungonte shtypja tatimore turke. Këtë e tregon ipeshkvia e Pultit me 4646 katolikë dhe vetëm 642 muhamedanë. Ortodoksë s‘kishte fare.

    Ipeshkvia e Sapës (Zadrimës), që në pjesën jugore kufizohej me lumin Drin, e jep të njëjtën pamje: në malësi kishte 639 muslimanë ndërsa 7959 katolikë, ortodoksë nuk kishte. Në rrafshina të kësaj ipeshkvie kishte 6191 katolikë dhe 1430 muslimanë, ortodoksë nuk kishte.

    Ipeshkvia fqinje e Lezhës përbëhet vetëm prej ultësirave (kishte 2327 katolikë, 777 muslimanë). Edhe këtu mungojnë ortodoksët.

    Për argjipeshkvinë e Durrësit statistika thekson në veçanti se para 40 vitesh kishte 4 ipeshkvi sufragane dhe famulli të shumta, tani ishin shkrirë për shkak të turqizimit.78 Në rrafsh muslimanët tashmë numronin 3232 pjestarë ndërsa katolikë ishin 1795. Ortodoksë nuk kishte. Në malësi ishin 5626 katolikë dhe 6321 musliman, ortodoksë nuk kishte.

    Mbi famullitë e argjiipeshkvisë së Durrësit jepen të dhënat e qyteteve dhe fshatrave përreth, të cilat janë vetëm muslimane; i gjithë kantoni malorë i Matit, fshatrat mes Shqipërisë së ulët me qytetet më të rëndësishëme Durrësin, Krujën dhe Tiranën.

    Statistika Kishtare e vitit 170879 - pesë vjet më vonë – për fat të keq e jep vetëm numrin e katolikëve. Megjithatë nga kjo ne nxjerrim një pamje të islamizimit.

    Në argjipeshkvinë e (An)Tivarit numri i katolikëve ishte rritur shumë: prej 2046 në 2653. Edhe më e veçuar ishte rritja e numrit në ipeshkvinë e Shkodrës. Brenda pesë vjetësh numri i katolikëve është rritur prej 3696 në 14.217, pra katër herë më shumë. Për këtë është vështirë të jepet një shpjegim i besueshëm.

    Këto dy statistika kishtare të vitit 170380 dhe 170881 tregojnë se islamizimi në fund të shek. XVII kishte arritur suksesin më të madh. Në atë kohë në pjesën e rrafshtë të ipeshkvisë së Shkodrës kishte dy herë më shumë muslimanë se katolikë. Në malësi të Shkrelit, Rrjolit, Kastratit, Hotit, Këlmendit dhe Grudës, që i takonin të njëjtës ipeshkvi muslimanët e përbënin vetëm 1/4 e gjithë popullsisë. Në Ipeshkvinë e Sapës (Zadrima) islamizimi ishte vetëm në fillim. Në rrafshinë ishte turqizuar vetëm 1/5 e popullsisë, në malsi diku 1/4. Në ipeshkvinë e Lezhës në islam kishte kaluar vetëm 1/7 e popullsisë. Në argjipeshkvinë e Durrësit në rrafshinë kishin kaluar 2/3, në malësi më tepër se gjysma. Popullata e Matit kishte kaluar e tëra në islam, poashtu edhe qytetet e rëndësishme Kruja, Tirana dhe Durrësi. Pjesa e Shkumbinit dhe Drinit të Zi nuk ceket fare. Islamizimi atje tashmë kishte fshirë të gjitha shenjat e jetës kishtare.

    Këta numra tregojnë se islami qysh atëherë e kishte arritur shtrirjen e sotshme në Shqipërinë e dikurshme katolike. Mirëpo përparimet e islamit bëhen edhe gjatë gjithë shek. XVIII dhe XIX. Por islami që këtu përhapej më tepër në kurriz të kishës greko-ortodokse në Shqipërinë Qendrore e Jugore.82

    Me islamizimin e shqiptarëve fillon një lëvizje e përhapjes së karakterit popullor shqiptar, para së gjithash në Kosovë. Popullata shqiptare, e cila atje kishte imigruar në mesjetën e vonshme në pjesën e dytë të shekullit XVII fillon një dyndje masive83 e shqiptarëve, të cilët fillimisht i qëndronin besnikë besimit katolikë84 e që më vonë turqizohen. Që nga viti 1634 një pjesë e madhe e pupullsisë shqiptare të Kosovës duhet të ketë kaluar në islam. Në qytetin e Prizrenit në atë kohë kishte 12.000 muslimanë („turq“), gati të gjithë me prejardhje shqiptare, përveç kësaj vetëm 200 katolikë dhe 600 ortodoksë. Dikur në fushat përreth kishte pasur shumë fshatra katolike (pra, shqiptare), por në mungesë të priftërinjëve dhe për shkak të telasheve nga ana e turqëve aristokratë ata turqizohen. Nëpër fshatra katolikët përdornin vetëm gjuhën e tyre shqipe ndërsa në qytetin e Prizrenit shumë e kishin mësuar edhe gjuhën sllave. Ngjajshëm si në Prizren ishte edhe në qytetin edhe më të madh të Shkupit. Këtu pjesa më e madhe e muslimanëve ishte me prejardhje shqiptare.85

    Edhe në malësi kishte depërtuar islami. Kështu në rrethin e Pukës turqizohen një numër i familjeve të krishtera për të mbetur mirë me lidhjet me turqit. Raporti mes të turqizuarve dhe të krishterëve nuk ndryshon fare, mbetet i paprekur. Të turqizuarit qëndronin edhe mëtutje pranë zakoneve të tyre të hershme të krishtera dhe i lavdëronin edhe mëtutje shenjtërit vendorë të zakonshëm.86

    Ky islamizim i jashtëm “kosovar” i rajonit të Gjakovës, Prizrenit, Pejës bëhet, para se gjithash në pjesën e dytë të shek. XVII. Shqiptarët katolikë të Veriut i ishin bashkangjitur depërtimeve të ushtrisë austriake kundër turqëve (1689). Kur tërhiqen austriakët këta shqiptarë, për ta shpëtuar jetën e tyre, ishin të detyruar ose të iknin bashkë me austriakët ose të islamizoheshin në mënyrë sipërfaqësore ku duhej të merrnin emra turkë dhe të shkonin në xhami, mirëpo ata feshehtasi e jetonin jetën dhe zbatonin ritet katolike. Këta kriptokatolikë emrohen si „laramanë“87 . Argjipeshkvitë katolikë të Shkupit ishin të detyruar ta lejojnë këtë „kriptokatolicizëm“, të detyruar nga gjendja e rrezikshme, që këta kriptokatolikë edhe pas „turqizimit“ mëtutje të merrnin sakramentet.

    Ndryshe zhvillohej situata në Shqipërinë ortodokse Jugore. Ndër kantonet e ndryshme në malësi të atjeshme, rajoni i Himarës (Chimara)88 , mbanin një qëndrim të veçantë të papërkulshëm ndaj besimit ortodoks dhe dashurisë së lirisë. Banorët luftarakë të malësisë bregdetare akrokeraunike duronin zgjedhën e sundimit të dhunshëm turk vetëm me mëri të tepërt. Prej Himarës janë përsëritë tentimet për një kryengritje të armatosur. Bisedimet janë bërë me Venedikun, Spanjën dhe Kurien papnore që të kërkonin prej këtyre fuqive dërgimin e armëve, ndihmën ushtarake dhe përkrahjen financiare. Një sukses i vërtetë i këtyre përpjekjeve për liri megjithatë dështoi. Himara mbeti e turqëve, por mbeti e „paturqizuar“. Islami aty nuk gjeti vend.

    5. Përparimet e turqizimit në shekullin e XVIII

    Më kot përpiqej argjipeshkvi katolik Vincentius Zmajeviæ i (An)Tivarit që me thirjen e Koncilit kombëtar në vitin 170389 këtë fatkeqësi të turqizimit ta ndalojë. Konsultimet themelore të këtij Koncili kishin për qëllim ta zbatojë riorganizimin kishtar të Tridentit - posaçërisht kishte të bëjë me shkollimin e klerikëve dhe ndarjen e sakramenteve - edhe në trevat e vështira të Shqipërisë dhe me këtë t‘i dalë përballë islamizimit. Edhe këto përpjekje nuk patën sukses. Islamizimi përhapej edhe mëtej.

    Argjipeshkvi Zmajeviæ vetë ankohet se, kohën e fundit në islam kishin kaluar rreth 200 katolikë90 . Nganjëherë edhe grindjet vendore me famullitarin ishin shkas për turqizim. Kështu sipas një tregimi të gjallë në rethinën e Shkodrës në shek e XVIII një fshat i tërë kishte kaluar në islam për shkak të një grindjeje me famullitarin. Mbas shumë vëretjeve të përsëritura për ardhjen me kohë në Kishë, një të diel famullitari kishte thënë meshën pa u mbledhur bashkësia. Pasi që ai e refuzon kërkesën për ta përsëritur meshën, kërcënimin (e bashkësisë) e bërë priftit e marrin seriozisht kështu turqizohen.91

    Gjithënjë kishte akte të rënda të dhunës nga ana e pushtetarëve turkë ndaj klerikëve katolikë. Kështu në vitin 1718 varet ipeshkvi Anton Niger nga Shkodra, sepse ai ishte kundër vazhdimësisë së një konkubinati mes një vajze katolike dhe një djali musliman. Trupi i tij është blerë nga besimtarët e tij dhe është varrosur në gërmadhat e kishës Sergios-Backhos të Bunës.92

    Të njëjtin fat e kishte edhe pasardhësi i tij, Anton IV., në vitin 1718 vetëm se ndikimi i tij i madh në popullatë për organet turke merrej si i rrezikshëm. Tri ditë me radhë trupi i tij kishte qëndruar i pavarrosur, nga frika prej turqëve askush nuk guxoi ta merrte trupin e tij e ta vorroste. Kështu fshehurazi në një natë me stuhi në vendin ku ishte vrarë e fusin në dhe. Shumë më vonë trupi i tij transferohet në një kishë.

    Në vitin 1721(?) arrestohet misionari i zellshëm për fe françeskani Antonio de Saranta. Pasi që ai megjithë premtimet që i jepen e refuzon kalimin në islam, ai varet. Trupi i tij vendoset në kishën në Plant.93

    Pas këtyre dy vrasjeve argjipeshkvijtë e mëvonshëm frikësoheshin të rezidonin në Shkodër. Kështu ata jetonin në rrethinë, diku kah fundi i shek. XVIII kalojnë përsëri në qytet.

    Me turqizim bëhet edhe zgjërimi i rajonit shqiptarë në lindje, ku ata vendoseshin, në të shumtën e rajoneve dorë më dorë. Rajonet deri tani të banuara me sllavë në Luginën e Drinit të Zi bëhet tokë me popullatë shqiptare. Nga shënimet e vizitatorëve në dorëshkrim të manastirit Slepce (në Strugë) del94 se, në shek. XVI-XVII edhe shumë fshatra ishin sllave, të cilat sot janë shqiptare. Shpesh ndodh shqiptarizimi qysh në fund të shekullit XIX. Zakonisht shqiptarizimit i paraprin turqizimi (islamizimi), i cili shkaktohej nga pushteti tiranik i aristokratëve turq dhe nga terrori i bandave shqiptare.95

    Në fund të shekullit XVIII zgjërimi shqiptarë kishte ngushtuar edhe rajonin e vendosjes së aromunëve në Shqipërinë Jugore, Epeiros dhe në rajonin Pindus. Qyteti tregtar Voskopoja, gërmadhatë (ruinat) e të cilit nuk janë larg nga Korça dhe vendet e banuara të tjera me aromunë janë rrënuar. Në atë kohë shtypja me përhapjen migruese shqiptare shkaktonte një lëvizje emigrimi aromun, i cili para se gjithash drejtohej kah Maqedonia.96

    Një shembull interesant për këtë ishte rajoni i Karamuratades në luginën qendrore të lumit Vjosa (në lindje të Premetit), që numronte 36 fshatra otodoksë shqiptarë dhe deri në vitin 1760 i takonte rrethit të ipeshkvisë së Pogonianit, një ipeshkvi sufragane e Beratit. Pasi që këto fshatra ortodokse vuanin dhe ishin përherë në shtypje nga vjedhjet e shqiptarëve muslimanë të Prametit, Leskovikut (Lexikovo) dhe Kolonjes, ata më 1760 vendosin t‘i mbajnë 40 ditët e agjerimit me një rreptësi të jashtëzakonshme, e nëse deri në ditën e ringjalljes nuk do të vinte asnjë ndihmë e dukshme nga lartë (Zoti) të tërhiqen nga besimi ortodoks e të kalojnë në atë musliman. Kur vjen dita e ringjalljes pa kurrfarë ndihme të dukshme të Zotit, ata i përzanë priftërinjët ortodoks dhe disa familje të cilat i qëndruan besnikë këtij besimi. Kështu ata marrin një Kadi dhe një Imam nga Përmeti dhe shpallin kalimin e tyre në islam. Nga duresa e gjatë për hakmarrje për shtypjet që iu ishin bërë atyre tani ata hakmerren duke e ndezur rajonin e Përmetit, Leskovikut dhe Kolonjes. Popullata mashkullore vritet, femrat dhe fëmijët shiten si skllavë. Këtij tipi të grupimeve grabitqare i bashkohen nga gjithë Shqipëria hajdutët bashkluftëtarë. Emri i tyre ishte i rrezikshëm deri në kohën e Ali Pashës i cili përfundimisht i nënshtron ata.97

    Nga shtypja e pushtetit turk dhe zgjerimi i kolonizimit arnaut [fjalën e ka për shqiptarë] „Kriptokatolicizmi“ në Maqedoni merr një formë të veçantë. Në rajonin e Gjakovës, Prizrenit, Pejës dhe Karadakut (Mali i Zi i Shkupit ose Skopska Crna Gora) jo larg nga Shkupi deri në mesin e shek. XIX kishte një numër të madh të këtyre katolikëve të fshehtë. Në të vërtetë Koncili Kombëtar Shqiptar i vitit 1703 kishte vendosur që këtyre të mos u ndahen sakramentet.98 Një enciklikë e Papës Benedikt të XIV i vitit 1754 e kishte miratuar këtë vendim dhe iu kishte ndaluar katolikëve të bartin emra turkë edhe nëse është fjala për mospagimin e tatimit apo ndonjë arsye tjetër. Katolikët këshillohen që më parë të iknin prej vendlindjes së tyre në ndonjë rajon joturk po qe se ata nuk mund t‘i kryejnë hapur ritet e besimit të tyre.

    Megjithatë, dispozitat kishtare nuk mund të ndrronin diçka në vazhdimsinë e „kriptokatolicizmit“. Bashkësitë e braktisura dhe familjet kishin ruajtur besimin e tyre të vjetër pa ndihmën dhe kujdesjen e misionarëve, ata me gjenerata të tëra ua kanë përcjellur agjërimin, lutjet, festat kishtare gjeneratave të reja. Nga frika e dhunës turke ata përjashta paraqiteshin si muslimanë dhe poashtu bënin martesa të përziera.

    6. Zgjërimi i islamizimit në shekullin e XIX.

    Islamizimi në Shqipëri përparonte edhe në shekullin e XIX në kurrizin e kishës katolike dhe ortodokse. Arsyet nuk kishin ndryshuar, edhe format e kalimeve masive poashtu jo. Plotësisht jashtë islamizimit kishte mbetur fisi i Mirditës, sepse sipas të drejtës së tyre zakonore secili që kalonte në islam ishte i detyruar ta lëshojë vendin.

    Popullata e krishterë e Shkodrës ishte e obliguar ta mbrojë qytetin nga pushteti turk. Që nga viti 1831 ky obligim për shërbim luftarak zëvendësohet me një shumë vjetore e cila prej 45.000 Piaster - në kohën e Hahn-it - rriten në 100.000 Piaster.99

    Përpjekjet e vazhdueshme të priftërinjëve që t‘i shtyjnë kriptokatolikët ta njohin haptazi besimin e tyre ishin të pasukseshme. Vetëm Patër Anton(io) Markovich* ** i shkon për dore që 120 familje të famullisë e Maqedonisë Gilani haptazi të mos e njofin më islamin.* *** Turqit nuk e pranojnë këtë sjellje të padëgjueshme aq thjeshtë. Këto familje nën torturat e llojllojshme dërgohen në burg në Shkup. Turqit përpiqeshin që me kryefamiljarët e katundeve me anë të torturave t‘i detyrojnë të kalojnë në islam. Kur e gjithë kjo nuk iu shkon për dore atyre iu konfiskohet pasuria dhe denohen me internim në Azinë e Vogël. E tërë popullata – gra e fëmijë - deportohen në Azinë e Vogël duke i përcjellur me mundime e telashe. Trimi Patër Markovich (Maroeviæ) e përcjellë bashkësinë e tij gjatë gjithë kësaj rruge të mjerueshme. Vetëm me ndërhyrjen e legatëve austriakë, francezë dhe anglezë këtyre të internuarëve iu caktohet një fshat në afërsi të vendit Brussa. Mirëpo edhe atje kanë vuajtur shumë nga torturat e nëpunësve turkë. Kësaj i bashkangjitet edhe një epidemi e cila i rrëmben më shumë se gjysmën e tyre. Më në fund Pater Markovich ia arrin që me ndërmjetsimin e legatëve francezë dhe anglezë që të internuarit të kthehen në vendlindje me shpenzimet e portës. Prej 120 familjeve me 1000 anëtarë kthehen vetëm 80 prej tyre. Vetëm me ndërmjetsimin edhe të njëhershëm të legatëve anglezë atyre iu sigurohet vendlindja, pronësia e vjetër si dhe e drejta për ushtrimin e lirë të fesë. Prej këtu (1849) ata nuk pengohen më.

    Ky shembull i „kriptokatolikëve“ të Gjilanit në vazhdim nuk përsëritet. Mirëpo mendimi i ushtrimit të lirisë publike të religjionit kishte fituar një siguri. Kështu “kriptokatolikët” i thonë Ipeshkvit Bogdanoviæ të Shkupit në një udhëtim vizitator që kishte bërë, pasi që tani Hatt-i-Humajum (1856) po e njeh parimisht lirinë e ushtrimit të religjionit, ata dëshirojnë që publikisht të largohen nga islami. Ipeshkvi me mendjemprehtësi iu preferon atyre që ende të presin me këtë hap publik deri sa këto ligje, të cilat deri më tani ishin vetëm në letër, të zbatohen në praktikë dhe deri sa administrata e provincës të ketë fuqinë më të duhur, që të autorizohen për zbatimin e këtij ligji.100

    Kalimi në islam i familjeve të vetme, farefiseve, fshatrave bëhet deri në fillim të shekullit XX. Kah mesi i shek. XIX – në kohën e Hahn-it - shumë muslimanë të atëhershëm e dinin se të parët e tyre kishin qenë të krishterë. Shpesh ata tregojnë edhe se para sa gjeneratave ishte bërë „turqizimi“.101

    Reformat e shekullit të XIX të bëra nga administrata turke kanë dobësuar pushtetin feudal musliman dhe me këtë largohen shtytjet për islamizim.102 “Turqizimi“ humb forcën e tij dhe më në fund pushon plotësisht (mirëpo ecurit përfundimtare në fillim të shek. XX).

    Edhe në shek. e XIX vijojnë kalimet masive për shkaqet e jashtme. Bashkësi të „kriptokrishterëve“ kishte psh. edhe në rajonin e Shpatit në verilindje të Beratit. Banorët grindavecë të këtyre fshatrave lejonin shumë rrallë hyrjen e turqëve në fshatrat e tyre. Ata kishin kishat dhe kapelat e veta. Një prift ortodoks nga Berati ua mbante atyre meshën. Megjithë përkatësinë e dukshme të kishës ortodokse ata paraqiteshin para organeve turke si muslimanë, për t‘i ikur tatimit dhe shtypjeve tjera. Për fshehje me gjenerata merrnin edhe emra turq. Prej reformave ligjore turke synonin pastaj, që të guxojnë të deklarohen haptas si të krishterë kundër pagesës së tatimit.

    Përderisa në Shqipërinë qëndrore tani më nuk kishte të krishterë të fshehtë numri i tyre në Pashallukun fqinjë të Prizrenit vlerësohej diku 8000, shumica shqiptarë. Me fshatra të vogël sllavë njihej Gjilani, i cili ishte i njohur me besimtarët heronjë në tërë Evropën.* ****

    Fiset Gashi, Krasniqi, Bytyqi, Ilazi, edhe Lurja103 dhe të tjerë kalojnë në islam në shekullin e XIX, ndërsa turqizimi i fiseve Berishë, Thaç, Kabash, Mertur, Shalë, Këlmend, dhe Selitë zgjatë deri në shek. XX. Jo vetëm personat e vetëm por shpesh edhe familje dhe fshatra të tëra ndërronin besimin.104



    7. Sprapsja e Kishës katolike

    Kisha katolike e cila kishte fituar pjesën më të madhe të popullatës shqiptare gjatë mesjetës së vonshme, dëmtohet shumë nga sundimi turk. Benediktinët105 dhe Dominikanët,106 të cilët deri më tani kishin ndihmuar hierarkinë katolike të Shqipërisë ikin nga ky vend. Françeskanët vazhdojnë vetëm, bashkë me ata që mbeten të hierarkisë së hershme, veprimtarinë pastorale. Kjo në këtë situatë të re ishte një detyrë shumë e vështirë. Para se gjithash mungonte një kler i organizuar mirë edhe ai që ishte, ishte jo mjaft i shkolluar. Raportet e argjiipeshkvijve katolikë, misionarëve dhe agjentëve në shek. XVI dhe XVII ankohen përherë për këto mangësi.107 Kështu religjioni popullor katolik me ardhjen e islamit si religjion i shtresës së lartë bie në një situatë të vështirë. Pastaj, islami filloi të ushtrojë një forcë të çuditshme tërheqëse para së gjithash të bazuar në rëndësinë ekonomike.

    Ky islamizim (“turqizim”) Shqipërinë, që më parë ishte e krishterë – në jug ortodokse dhe veri katolike - gjatë shekullit të XVI dhe XVII, e bën një vend me mbizotërim musliman. Vërtet se ka zgjatur shumë, shumë gjatë derisa ky religjion i sunduesëve bëhet religjion popullor, në tërë territorin me popullatë shqiptare. Pastaj si religjion popullor pushtonte rajonet me radhë dhe kështu religjioni sundues u përhap në trojet e popullit shqiptar.

    Një vështërsi tjetër për Kishën katolike të Shqipërisë ishte propaganda ortodokse. Padyshim se në fillim sundimi turk edhe për ortodoksët ishte një sulm i rëndë, mirëpo pastaj zhvillohet një situatë e durueshme. Ndryshe ishte te kisha katolike, e cila në atë kohë në Shqipëri dhe përgjatë gjithë bregdetit perëndimor ka qenë shumë më shumë e shtrirë se sa që është sot.108 Katolicizmi kishte një ndihmesë nga Papa, Venediku e dikur më vonë edhe nga Austria. Këto fuqi katolike kanë qenë të gjitha armiq të vërtetë të perandorisë osmane. Së këndejmi katolicizmi në tokat osmane merr një pamje politike që në Konstantinopojë ishte, nëse jo ashtu si i rrezikshëm për shtet, të paktën ishte si i dyshimt. Ortodoksisë i shkon për dore të zgjërohet shumë. Qendër e propagandës ortodoke ndër shqiptarë në Shqipërinë veriore ishte Patrikana serbe e Pejës, në Shqipërinë e mesme dhe jugore Patrikana e Ohrit, në thellësi të Shqipërisë Jugore edhe Metropolitana e Janinës. Mirëpo se aty-këtu ka pasur përpjekje për afrimit kishtar nga ana e Patrikanës autoqefale të Ohrit. Këto dështojnë prej mosbesimit nga të dy palët dhe mosveprimit të klerit katolik dhe joformimit të madh të tij. Të gjitha këto plane dhe përpjekje për një bashkim kishtar mbesin të parealizuara, njësoj edhe përpjekja për bashkimin e ortodoksëve Pashtroviqëve (Pastroviæi), të cilët shtriheshin në fqinjësi me (An)Tivarin në Dalmacinë Jugore venedikase.


    --------------------------------------------------------------------------------

    * Georg Stadtmüller (1909 - 1985) është njohës i mirë i historisë së shqiptarëve. Ka shumë publikime mbi historinë e shqiptarëve, sidomos është i njohur libri i tij ”Forschung zur albanischen Frühgeschichte (Kërkime për historinë e hershme shqiptare)”. Ai ishte edhe profesor në Mynih (München) në „Institut Geschichte Osteuropas und Südosteuropas an der Ludwig-Maximilians-Universität“. Ky punim është botuar në: Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, 1955, Bd. 3, fq. 404-429, München/Mynih me titull „Die Islamisierung bei den Albanern“. E falenderojmë Dr. Konrad Clewing për angazhimin e tij për të drejtat e botimit të këtij përkthimi. Për gjuhën shqipe të drejtat e çdo lloj botimi apo ribotimi janë tek Albert Ramaj, (shënim i përkthyesit).

    1 Për islamizimin në Siujdhesën Ballkanike në përgjithësi krahaso HASLUCK- sipas përdorimit gjuhësor ballkanik në të ardhmen nuk do të përdoret emrimi „muslim“ por „musliman“.

    2 Për situatën juridike krahaso Enz. d. Isl s. v. „Nasara“ (dmth. „krishterë“), „Dhimma (dmth. „Raport mbrojtës“).

    3 Për këto tatime krahaso C. H. BECKER Djizya. Në: Enz. D. Isl. I, fq. 1097. – Die Entwicklung der Kopfsteuer auf der Balkanhalbinsel, insbesondere in Bulgarien behandelt: BORIS NEDKOFF Die Ðizya (Kopfsteuer) im osmanischen Reich. Mit besonderer Berücksichtigung Bulgariens. Leipzig 1942 (me disa dobësi; krahaso: Die Besprechung von G. STADTMÜLLER në: Bulgaria. Jarhrbuch 1943/44 der Deutsch-Bullagrischen Gesellschaft. Leipzig 1944 fq. 450-454).

    4 Për këtë një përshkrim klasik të këtij sistemi e jep BIZZI 71: „E costume della porta di Constantinopoli di vender quasi tutti i magistrati et officcii di quell‘ Impero per certa summa da pagarsi annuamente in camera con l‘esborso di alcune annate prima. Occorre spesso, che il prencipe tenendosi padrone die sudditti ed delle facoltaz loro, doppo simil esborsi, se qualunch‘ altro offerisse maggior summa per detto officio o magistrato, il primo ne vien spogliato et investito il secondo, do s‘impossessono di detti offizij, attendono con ogni estorsione a cavar danari per venir prima sul suo capitale, e poi non essendo certi di quanto habbino da dominare, attendono accumular danari con la distruttion dei sudditi. Pero si vedono le avanie perpetue in quella generatione, la puoca giustitia, ch‘vi si administra, l‘estorsioni continue, le miserie dei sudditti, la loro fuga dai paesi, e la desolatione dele proevintie.“

    5 Krahaso për këtë raportin kërkimor të hollsishëm të ALOIS SCHMAUS Der Neumanichäismus auf dem Ballkan. Në: Saeculum 2 (1951) fq. 271-299.

    6 Për këtë islamizim të Bosnjës shkruan: H. MEHMED HANDZIC Islamizacije Bosne i Hercegovine i porijeklo bosankso-hercegovackih muslimana. Sarajevë 1940 – SMAIL BALIC Prvi pocetci u Jugoistocnoj Europi. Në: Bosanski Pogledi 1 (1955/56), fq. 12-24.

    7 WILHELMY Hochbullgarien I. Kiel 1935. Fq. 163-191. – Versuch einer kartographischen Darstellung bei STADTMÜLLER Geschichte Südosteuropas. München 1950. Fq. 276.

    8 HERTZBERG III, fq. 131-133. – Mbi islamin në Kretë krah. gjithashtu Denkwürdikeit von W. GIESL.

    9 HAHN Alb. Studien I, fq. 35.

    10 Krahaso: HERTZBERG III, fq.128-131. HAHN Albanische Studien I, fq. 18, 35. HECQUARD fq. 77. CORDIGNANO L‘Albania II, fq. 8-99. Fq. 354- DERS. Geogr. eccl. Fq 7-12. G. GENTILIZZA Della chiesa slavo-greca-rassiana in Albania, Montenegro, Serbia, Bosnia-Hercegovina, Dalmazia. Në: Bessarione 37 (1921) fq. 120-135. – Mbi islamizimin në raport me historinë e sekteve islame krahaso HASLUCK. – Si histori regjionale paralele është interesant islamizimi i Koptëve, krahaso G.W. KIBT. Në: Enz. d. Isl. II fq. 1064-1078.

    11 Krah. para së gjithash publikimin e akteve të TOMIC

    12 DUJCEV Avvisi.

    13 CORDIGNANO Geogr. eccl. BIZZI.

    14 MATKOVIÆ

    15 Krahaso veprën e madhe të HASLUCK.

    16 Kështu në rajonin Kastrati ishte vetëm një fshat i „turqizuar“: Alsi (HAHN Alb. Studien I, fq. 192).

    17 Kjo dukuri përsëritet dhe ceket në raportin e vizitatorit të MARINO BIZZI i vitit 1610 dhe në aktet e Koncilit Kombëtar Shqiptar të vitit 1703.

    18 Krah. në përgjithësi: ZINKEISEN, JORGA, HERTZBERG.

    19 RABINGER Tschelebi fq. 14, Anm. 3.

    20 JORGA III, fq. 170, 179. - Për shqiptarët si përfaqësues të lartë turq krah. poashtu DEGRAND fq. 149.

    21 JORGA III, fq. 187.

    22 Mbi raportin e kishës së Shkodrës në kohën e Perandorisë Osmane: HAHN Alb. Studien I, fq. 96.

    23 Krah. te CIRDIGNANO Geogr. eccl. Fq. 10 shematizmi i publikuar kishtar i vitit 1577.

    24 Një shembull: kur deri në atë kohë Tivari venedikas në vitin 1570 bie në duart e turqëve, arqipeshkëvi katolik i atij vendi bie në burg, ku vritet nga turqit në vitin 1570 ( HEQUARD fq. 46).

    25 CIRDIGNANO Geog. eccl. Fq. 7: “... per esser solamente la trentesima parte di loro Turchi et il resto Christiani, Cattolici et bellicosi“.

    26 ZINKEISEN III, fq. 365.

    27 Një histori e misionarëve françeskanë në Shqipëri mungon ende. Krah.: BONITUS (IVAN) RUPCIC O.F.M., Entstehung der Franziskanerpfarreien in Bosnien und der Herzegowina und ihre Entwicklung bis zum Jahre 1878. (Krijimi i famullive françeskane në Bosnje dhe Hercegovinë dhe zhvillimi i tyre deri në vitin 187 . Breslau 1937. Ky prezantim i rapoteve boshnjake vlenë në mënyrë të ngjajshme edhe për Shqipërinë.

    28 CORDIGNANO Geogr. eccl. Fq. 10.

    29 „Vescovo Albanense“

    30 Nuk dihet se cila arqipeshkvi është e menduar këtu. Mendimi i ngjajshëm se është Kanina (afër Vlorës) është vështirë duke pasur parasysh pasi që nuk kemi të dhëna.

    ** Tivar; më tutje do ta shënojmë këtë argjipeshkvi kështu „(An)Tivari“ sepse Antivari ishte emërtim i vjetër, kurse emërtimi i sotëm është Tivari. Kjo formë na u duk e përshtatshme për këtë shkrim, Stadtmüller e përdorë në gjuhën gjermane përherë Antivari (vër. e përkth.).

    31 G.P. MAFFEI Annali die Gregorio XIII Pontefice Massimo. Roma 1742) II, fq 390. FRANC. SACCHINUS Historiae Societatis Jezu Pars teria sivi Borgia. Roma (1649) V, fq. 170.

    32 FERMENDZIN fq. 339.

    33 Mbi Komulouic: P. Pierling Papes et Tsars. Paris (1890) fq. 443-473.

    34 Në vitin 1585 këtë e thotë edhe Bailo venedikas GIANFRANCESKO MOROSINI se, pjesa më madhe e banorëve të Turqisë evropiane është e krishterë. Krahaso E. Alberi Le relazioni degli ambasciatori Venedi al Senato durante il secolo decimo sesto. Serie III, vol. 3, fq. 163.

    35 Botuar në CORDIGNANO Geogr. Ecc. fq. 7.

    36 CORDIGNANO Geogr. eccl. Fq. 7:“ ... per esser solamente la trentesima parte di loro Turchi, et il resto Christiani, Cattolico et bellicosi, ma tra Christiani ui sono tre fattioni diuerse, una dipende dal Papa, l‘atra dal Re Cattolico, la terza da Veneziani che unita al presente con i Turchi...“. – CONDIGNANO, Geogr. eccl. Fq. 8 ka keqkuptuar „ la trentesima parte“ si „30 v. H.“ („trenta per cento“).

    37 Botuar në CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 9.

    38 CORDIGNANO Geogr. eccl. Fq. 9: „... veramente passano il numero die settantamilia fuor di quelli, che son sottoposti sotto la giurisditione dell‘ Arciuescouato di Antiuari, et di quelli che uiuono alla Greca, et alla Serviana, li quali sono die maggior numero. Et per mancamento di operai ogni giorno uanno mancando li Christiani in queste parti, parte uanno alla perfida setta di Mahometto, et parte si fanno Greci, et Serviani per non hauere chi li confessi, communichi, et battezzi, perche in tutta Albania non passa il numero di cento, et trenta sacerdoti...“

    39 RICHARD fq. 720, HEQUARD fq. 469.

    40 HECQUARD fq. 470-472.

    41 Për këtë në vijim krah. STADTMÜLLER Visitationsreise, ku jepen të gjitha të dhënat burimore.

    42 Krah. CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 18-21.

    43 CORDIGNANO Geogr. eccl. Fq. 20: „Questa gente trouo tanto lontana dalla via del Cielo che messuno sapeua cosa ueruna della salute, le feste, le vigilie li digiuni benedir matrimonij morir con conffesione e sepelirsi con messe e sacerdoti di cio apresso loro non era memoria anzi sentendoile e uedendo restauano stupidi ne altro se non nome de christiano haueuano. Le Chiese loro come spelunche de Latroni.“

    44 Krah. një relacion i të njëjtit vit te CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 26.

    45 Krah. lartë.

    46 HECQUARD fq. 475.

    47 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 14.

    48 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 15: „Nelli quali luoghi et ville sono delli infedeli renegati che habitano insieme, con quelli christiani, cioe loro filioli, et frateli habitano insieme nelle istesse case con li christiani.“

    49 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 21.

    50 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 21-23.

    51 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 24-26

    52 HECQUARD fq. 472-476. Mirëpo këtu nuk është e dukshme, që lëvizjet e mëdha të kalimit, siç e dimë nga raporti vizitator i Marino Bizzit, që e paraqiti para një dekade.

    53 HERTZBERG III, fq. 129. (Nuk i ka bashkangitur diçka të afërt)

    54 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 17.

    55 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 28.

    56 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 28.

    57 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 29-31

    58 Në bashkësi të ndryshme jepet ky shënim-spjegim: „senze christiani, tutti Turchi“. Një regjistrim i gjatë i cili famullitë e shuara nëpërmjet islamizimit i përfshin me këto fjalë të përmbledhura: „Queste et altre chiese ha hauuto; ma non se ne puo per al presente hauer altra nottitia perche sono tutte destrutte, senza rendita, e senza Pretti, e senza Christiani; ma tutti Turchi rinegati“.

    59 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 30:“Da cinquanta anni in qua sono peruertiti al mahumetano rito,

    hora nemeno la centesima parte non sono christiani, e si dubita da qui a dieci anni tutti i sopradetti christiani saronno peruerti (ti) come li altri.“

    60 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 31-39.

    61 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 31-33

    62 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 33-35.

    63 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 35.

    64 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 35-37.

    65 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 37.

    66 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 39.

    67 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 40

    68 Botuar në: CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 43-58.

    69 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 52: „Ville intiere hanno rinegato la fede non potendo gl‘ultimi rester agl‘aggrauij, et Gabelle; perche tra gl‘altri mezzi, che tien il Turco per tirrare li Christiani alla sua setta essenta li Rinegati da tutti gl‘aggrauij e fa che quelle Gabelle che pagauano loro, le paghino gl‘altri Christiani del luogho.“

    70 CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 53: „Dalli luoghi pero circumuicini concorrono li Christiani alla seruitu di Turchi; ma quest‘e un Seminario di Rinegati, perch’ a poco a poco tutti quelli, che li seruono, rinegano.“

    71 Përmbledhur nga CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 41.

    72 Pjesa e V dhe VIII të këtij libër udhëtimi që përmbajnë të dhëna mbi Shqipërinë janë të përpunuar nga BABINGER.

    73 Raporti vizitator i rëndësishëm është botuar në CORDIGNANO L‘Albania III, fq. 91-95 (krahaso poashtu III fq. 321-332): „Statistica della Diocesi di Durazzo sec. la relazione di D. Stefano Gaspari vizitatore Apostolika nel 1672.“

    74 Poaty III, fq. 93: „per sottrarsi al tributo.“

    75 Poaty III, fq. 94.

    76 Poaty III, fq. 95. – Turqizimi i një anëtari të familjes, të shumtën e rasteve të kryefamiljarit, që u përfaqësonte para administartës turke, si duket është bërë zakon. Kështu e zakonshme ishte edhe në Bukmirë me gjenerata, që vetëm kryefamiljari të kalojë në islam, që të mund t‘i përfaqësonte interesat e fisit më mirë para administratës turke. Krah. CORDIGNANO L‘Albania II, fq. 240.

    77 Botuar nga TOMIC Gornja Albanija fq. 61-77. Të dy shkrimet janë, sipas TOMIC fq. 53 përkatësisht supozohet se ndoshta nga zyra argjipeshkvore e (An)Tivarit.

    78 TOMIC fq. 69: „L‘Arcivescovato di Durazzo che administrava quattro Vescovati suffraganei cipioso gia 40 anni fa di Parorchie e Christiani; hora per le seguite apostasie si trovava ridotto in scarso numero....“

    79 TOMIC fq. 99

    80 TOMIC Gornja Albanija fq. 61-73. Përbërja del prej gabimeve mbledhëse, që për fat të keq nuk janë korrigjuar nga editori. Numri i përgjithshëm i dioqezave nëpërmjet mbledhjeve të numrave të ri të bashkësive në veçanti të përllogaritën.

    81 TOMIC Gornja Albanija fq. 73-77. Numri i katolikëve paraqitet në këtë regjistrim nga viti 1708 në të gjitha famullitë diçka më i madh se para 5 viteve. Prapëseprapë nuk duhet të konkludojmë për një lëvizje prapavajtëse të islamizimit. Për më tepër ky numër i madh arrin bukur mirë një rritje të caktuar.

    82 Një shembull për këtë se si islamizimi bëhej vetëm për shkaqe materiale, tregon POUQUEVILLE Voyage I fq. 259 (poashtu edhe tek HAHN Alban. Studien I fq. 36).

    83 Në mënyrë të shumëfishtë në studimet e deritanishme është cekur pikëpamja se imigrimi i popullatës shqiptare në rajonin e „Kosovës“ fillon qysh në shek XVII. Krah. Psh. MILISAV LUTOVAC La Metohija Etude de geographie humaine. Paris (1935) fq. 68; për këkë shih edhe G. STATMÜLLER në: Revue internationale des etudes balkaniques 3 (1937) fq. 274-277. Kundër kësaj flasin mendimet e përgjithshme historike (krahaso prezentimet e cekura më lartë): se në mesjetën e vonshme në këtë vend elementet argumentuese të popullsisë shqiptare duhej të janë zhdukur gjatë shek. XV dhe XVI pa kurrëfarë shenje – me shpërngulje ose me serbizim - e pastaj në shek. e XVII për të dalë rishtazi me fuqi të përforcuar dhe për tu bërë përsëri zot i „Kosovës“ dhe pjesës perendimore të Maqedonisë. Mirëpo kjo është e pamundshme. Këtë e kundërshton argumenti tjetër vendimtar se, ne në fillim të shek. XVII në Kosovë e kemi një element të fortë të popullsisë shqiptare (krahaso me atë që është cekur më herët në këtë shkrim).

    84 BIZZI ka vizituar në Kosovë bashkësitë e ndryshme katolike, të cilat sipas të dhënave të veta përbëheshin prej imigrantëve shqiptarëve, boshnjakëve dhe raguzianëve. Pjesën më të madhe e përbënin shqiptarët. E paqartë është shprehja fq. 120: „In questi paesi della Servia si parla la lingua

    Dalmata, seben fra quelle provintie vi s‘interpone im parte l‘Albania, che ha il suo idioma particolare.“ Nëse BIZZI me Shqipërinë nënkupton rajonin shqipëfolës nga kjo del se qysh atëherë ky rajon shqipëfolës shtrihej dukshëm në Kosovë.

    85 Këtë lajm mbi gjendjen gjuhësore dhe konfesionale në Kosovë dhe Maqedoni e nxjerrim nga një relacion i një kleriku të vitit 1634. Krahaso CORDIGNANO Geogr. eccl. fq. 24-26.

    86 CORDIGNANO l‘Albania I, fq. 263. Poaty I, fq. 278 një shembull interesant për këtë se si zakonet e krishtera jetonin edhe mëtutje nën të turqizuarit.

    87 Mund të jenë si „duarlarës“ (aludim për muslimanët që është e paraparë larja rituale para lutjes)

    88 Mbi historinë e Himarës (Chiamara) në shek. XVI-XVII krahaso BORGIA.

    89 Mbi këtë koncil nacional shqiptar krahaso: STADTMÜLLER Nationalkonzil.

    90 HAHN Albanische Studien I, fq. 36.

    91 HAHN Albanische Studien I, fq. 36.

    92 HEQUARD fq. 476.

    93 HEQUARD fq. 477.

    94 Krahaso për këtë që pason: SELISCEV Mak. Kodiki fq. 75-87.

    95 Krahaso: Përshkrimi i situatës së vështirë në në rrethin e Prilepit në vitin 1876 tek SELISCEV Mak. Kodiki fq. 83

    96 SELISCEV Mak. Kodiki fq. 157.

    97 Këtë rast interesant të islamizimit e tregon F. C. H. L. POUQUEVILLE Voyage dans la Grece. I. Paris (1820) fq. 206-208.

    98 Krah. STADTMÜLLER, Nationalkonzil.

    99 HAHN Albanische Studien I, fq. 7.

    *** siq duket në origjinal është mbiemri Maroeviæ e jo Markoviæ, dhe në shumë shkrime shënohet Maroeviæ, apo Maroeviq (vër. e përkth).

    **** Fjala është për rajonin e Malit të zi të Shkupit - Crnagora - të internuarit e fshatrave të karadakut, përkatësisht për fshatrat Stubëll, Binçë, Terziaj, Vërnakollë, Dunav që gjinden në afërsi të Gjilanit dhe që i përjetuan këto tortura në vitet 1846-1848 (vër. e përkth).

    100 Mbi „Kryptokatolikët“ të ipeshkvisë së Shkupit krah. përmbledhjen e HECQUARD fq. 481-488. (Këtë e mbështesin spjegimet e mëposhtë në tekst). Krah. poashtu HAHN Alb. Studien I, S. 18. A. UROSEVIÆ Katolicka zupa u Juznoj Srbiji (Letnicka Zupa). Në: Glasnik Skopskog Naucnog Drustva 13 (1934) fq. 159-170 (edhe një hartë e bashkangjitur).

    101 HAHN Albanische Studien I, fq. 18.

    102 HAHN Albanische Studien I, fq. 18.

    ***** Këtu është bërë, siç duket një gabim, apo lëshim kur thotë me fshatrat sllave të Gjilanit që ishte i njohur me besimtarë heronjë në tërë Evropën. Por, siq dihet këta që ishin të internuar, pra heronjët që ishin bërë të njohur në tërë Evropën, nuk ishin sllavë, por ishin (dhe janë) shqiptarë. Shpresojmë se gabimi qëndron këtu, sepse në atë kohë, famullia e këtyre heronjëve ishte Montenegro di Scopia, apo Karadaku (Crnagora) e Shkupit, dhe në këtë famulli është e vërtetë që ishin tri fshatra me kroatë, Letnica, Shashare dhe Vrrnezi, kurse fshatrat prej nga ishin të internuarit, ishin me besimtarë katolikë shqiptarë, si Stublla, Binça, Vërnakolla, Terziajt; (shënim i përkth.).

    103 CORDIGNANO L‘Albania III, fq. 128. Një shembull interesant i turqizimit të veçantë në fund të shek. XIX poaty III, fq.128.

    104 CORDIGNANO L‘Albania I, fq. 220. III, fq. 118.- Mbi turqizimin e fshatrave të vetme në shekujt XVIII e XIX krah. JASTREBOV fq. 200.

    105 CORDIGNANO Ant. monasteri bened.

    106 Në mesjetën e vonshme në Ulqin (Dulcigno) dhe Durrës (Durazzo) kishin kuvende domenikane. BERTHOLD ALTANER Die Dominikanermissionen des 13. Jahrhunderts. Habelschwedt (1924) fq. 158.

    107 Krahaso edhe këtë shkrim më lartë

    108 GEORG STADTMÜLLER Zur mittelalterlichen Kirchengeschichte der Balkanhalbinsel. Në: Römische Quartalschrift 44 (1936) fq. 123-131. (fq. 130).

    Literatura:

    Franz BABINGER, Ewlija Tschelebi‘s Reisewege in Albanien. Në: Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprache 33 (1930), II Abt., fq. 138-178.

    Marinus BARLETIUS De vita, moribus ac rebus, praecipue adversus Turcas, gestis Georgii Castriotae, clarissimi Epirotarum principis. Argentorati (1937).

    Hohn Kingsley BIRGE The Bektashi order of Dervishes. Hartford, USA (1937).

    [Marino BIZZI]. Franjo RACKI Izvjestaj barskoka nadbiskupa Marina Bizzia o svojem putovanju god. 1610 po Arbanaskoj i Staroj Srbiji. Në: Starine. Na Sviet izdaje Jugoslavenska Akademija Znanosti i Umjetnosti 20(188 fq. 50-156.

    Mariano BOLIZZA Relatione et descrittione delsangiacato die Scuttar, dove si da pena contezza... Në: F. Lenormant Turcs et Montenegrins. Paris (1866) fq. 286-330. Krah. Poashtu edhe Gopèeviæ, Oberalbanien und seine Liga. Leipzig (1881) fq. 578-586.

    Nilo BORGIA I monaci basiliani d‘Italia in Albania. Appunti die storia missionaria. Secoli XVI-XVIII. Roma (1935).

    Eqrem Çabej Die albanische Volksdichtung . Në: Leipziger Vierteljahrsschrift für Südosteuropa 3 (1939) fq. 194-213.

    Fulvio CORDIGNANO Antichi monasteri benedettini e loro benemerence sociali in Albania. Në La vivilita cattolica 80, II, (1929) fq. 399-413. 80, III (1929) fq. 13-28; 80, IV (1929) fq. 226-239. 401-412. 504-515.

    I NJËJTI, Geografia eccelestiastica dell‘Albania degli ultimi decenni del secolo XVI alla meta del ceolo XVII. Roma (1934)- Orientalia Christiana. 99.

    I NJËJTI, L‘Albania a traverso l‘opera e gli scritti di un grande Missionaria italiano, il P. Domenico Pasi S.J. (1847-1914). I-III. Roma (1933-1934).

    A. DEGRAND Souvenirs de la Haute Albanie. Paris (1901).

    Ivan DUJÈEV Avvisi di Ragusa. Documenti sull‘impero turco nel se. XVII e sulla guerra di Candia. Roma (1935).

    Edith DURHAM High Albania. London (1909).

    E. FERMENDŽIN Acta Bosniae potissimum ecclesiastica. Zagrabiae (1892).

    Athanase GEGAJ L‘Albanie et l‘invasion turque au XI siecle. Louvain (1937).

    Spiridion GOPÈEVIÆ Geschihte von Montenegro und Albanien. Gotha (1914).

    I NJËJTI, Oberalbanien und seine Liga. Leipzig (1881).

    Johann Georg von HAHN Albanische Studien. I-III. Jena (1854).

    F.W. HASLUCK Islam and Christianity under the sultans. Edited by Margaret Hasluck. I-II. Oxford (1929).

    I NJËJTI, Geographical distribution of the Bektashi. Në: The Annual of the British School at Athens 21. (1914-1915; 1915-1916) fq. 94-124.

    Hyacinthe HECQUARD Histoire et description de la Haute Albanie ou Guegarie. Paris. (1863).

    Gustav Friedrich HERTZBERG Geschichte Grichenlands seit dem Absterben des antiken Lebens bis zur Gegenwart. I-III. Gotha (1876-187 .

    J. S. JASTREBOV Stara Serbija i Albanija. Beograd (1904) = Srpska Kraljevska Akademija. Spomenik 41.

    ILLYRISCH –ALBANISCHE FORSCHUNGEN. Unter Mitwirckung von ... zusammengestellt von Ludwig von Thalloczy. I-II. München und Leipzig (1916).

    Norbert JOKL Die Bektaschis von Naim Be Frascheri. Në: Balkan-Achiv 2 (1926) fq. 226-256.

    Nikolaus JORGA Geschichte des osmanischen Reiches nach den Quellen dargestellt. I-V. Gotha (1908-1913).

    Theodor A. IPPEN Skutari und die nordalbanische Küstenebene. Sarajevo (1907) = Zur Kunde der Balkanhalbinsel. I. Reisen und Beobachtungen. 5.

    Ivan KOSANÈIÆ Novo-Pazarski Sandžak i njegov etnièki problem. Beograd (1912).

    Maximilian LAMBERTZ Gjergj Fishta und das albanische Heldenepos Lahuta e Malcis, Lauta des Hochlandes. Eine Einführung in die albanische Sagenwelt. Leipzig (1949).

    I NJËJTI, Die Volksepik der Albaner Karl-Marx-Universität Leipzig. 4 (1954/55) fq. 243-289.

    F. LENORMANT Turcs et Montenegrins. Paris (1866).

    P. LIBARDI CAV. CAMILLO I primo moti patriotici albanesi nel 1910-1911-1912 specie nei Ducagini. Trento (1935).

    P. MATKOVIÆ Putovanja po Balkanskom Poluotoku 16. vieka. Zagreb (1879-189 = Rad Jugoslovenske akademije Znanosti i Umjetnosti 49. 56. 62. 71. 84. 100. 105. 112. 116. 124. 129. 130. 136.

    Joseph MÜLLER Albanien, Rumelien und die östereichisch-montenegrische Gränze, oder statistisch-topographische Darstellung der Paschaliks Stutari, Priserend, Ipek, Toli-Manastir, Jakova, Tirana, Kavaja, Elbasan und Ohrida, so wie des Gränzdistricts von Budua in Österreichisch-Albanien. Prag (1844).

    Francesko PALL Marino Barlezzio. Uno storico umanista . Në: Melenges d‘histoire generale 2 Cluj (193 fq. 135-318.

    Francisc PALL Die Geschichte Skanderbegs im Lichte der neueren Forschung. Në: Leipziger Vierteljahrsschrift für Südosteuropa 6 (1942) fq. 85-99.

    Joannes Chr. PULOS, ¹ Ýðïß÷çóéò ôþí ¢ëâáíþí åßò Êïñéíßáí. Athenai

    Jovan RADONIÆ Djuradj Kastriot Skenderbeg in Arbanija u XV veku. (Istoriska gradja). Beograd (1942) = Srpska Kraljevska Akademija. Spomenik 95.

    P. RICHARD Antivari. Në: Dictionnaire d‘histoire et de geographie ecclesiastiques III (Paris 1924) fq. 717-724.

    Cyprien ROBERT Les Slaves de Turquie. Edition de 1844, precedee d‘une itroduction nouvelle sur leur situation pendant et depuis leurs insurrections de 1849 a 1851. I .II. Paris (1852) II. fq. 119-227: „Les quatre Albanies“.

    Franz SEINER Ergebnisse der Volkszählung in Albanien in dem von den österreichich-ungarischen Truppen 1916-1918 besetzten Gebiete. Wien (1922).

    A. M. SELIŠÈEV Polog i ego bolgarskoe naselenie. Istoriceskie, etnograficeskie i dialektologiceskie ocerki severo-zapadnoj Makedonii. Sofija(1929).

    A.M. SELIŠÈEV Makedonskie kodiki XVI-XVIII vekov. Ocerki po istoriceskoj etnografii i dialektologii Makedonii. Sifija (1933).

    Georg STATMÜLLER Forschungen zur albanischen Frühgeschichte. Në: Archivum Europae. Centro-Orientalis 7 (1941) fq. 1-196.

    I NJËJTI, Die albanische Volkstumsgeschichte als Forschungsproblem. Në: Leipziger Vierteljahrsschrift für Südosteuropa 5 (1941) fq. 58-80.

    I NJËJTI, Osmanische Reichsgeschichte und balkanische Volksgeschichte. Në: Leipziger Vierteljahrsschrift für Südosteuropa 3 (1939) fq. 1-24.

    I NJËJTI, Die Visitationsreise des Erzbischofs Marino Bizzi. Në: Serta Monacensia Franz Babinger ... dargebracht. Leiden (1952) fq. 184-199.

    I NJËJTI, Altheidnischer Volksglaube und Christianisierung in Albanien. Në: Orientalia Christiana Periodica 20 (1954) fq. 211-246.

    DERS. Das albanische Nationalkonzil vom Jahre 1703. Në: Orientalia Christiana Periodica 22 (1956) fq 68-91.

    Jov. N. TOMIÆ. Mahmud Bušatlija, paša skadarski. Prvi period njegov rada (1784-1786). Në: Glas Srpske Akademije 76 (190 fq. 101-212.

    I NJËJTI, Gradja za istoriju Gornje Arbanaije. Në: Srpska Kraljevska Akademija. Spomenik 42 (1905) fq. 51-77.

    I NJËJTI, O arnautima u Staroj Srbije i Sanzaku. Beograd (1913).

    I NJËJTI, Podaci o sukobima i mirenju Bokelja, Crnogorca i turskih podanika god. 1735-1766. Në Srpska Kraljevska Akademija. Spomenik 72 (1931) fq. 1-91.

    I NJËJTI, Gradja za istoriju pokreta na Ballkanu protiv Turaka krajem XVI i poèetkom XVII veka. Po italjanskim arhivama skupio J.N.T. Knj. I (god. 1595-1606).- Mletaèki Državni Arhiv. Beograd (1933).

    Martin URBAN Die Siedlungen Südalbaniens. Öringen (193 . (Diess. Tübingen).

    Johann Wilhelm ZINKEISEN Geschichte des osmanischen Reiches in Europa. I-VII. Hamburg (1840), Gotha (1863).
    Por sot, Shqypni, pa m'thuej si je?

  4. #4
    Άγιος Ειρηναίος της Λυών Maska e Seminarist
    Anëtarësuar
    10-05-2002
    Postime
    4,982
    Amon mer po ca bejne keta ne Amerike e ne Perendim!

    Me duken si kollovare...! Hm vickla e hm su pelqen...e pse nuk shkojn tjeter kun'?
    Fshesa ka fillu te harohet si perdoret e o qelb shtepia!

    Anton bravo!

  5. #5
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    28-04-2002
    Vendndodhja
    USA
    Postime
    230
    Anton,

    Thjesht per kuriozitet: Je musliman apo i krishtere?
    Sepse ne nje shkrim "Kjo eshte rruga e vertete" duket sikur je musliman, ndersa ne shkrimet e tjera i krishtere.

  6. #6
    Άγιος Ειρηναίος της Λυών Maska e Seminarist
    Anëtarësuar
    10-05-2002
    Postime
    4,982
    Si gjithnje se kapet qe se kapet dot Antonin!

    " Qellimi justifikon mjetin.." Ignati i Lajoles

  7. #7
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    28-04-2002
    Vendndodhja
    USA
    Postime
    230
    Klodi,

    Nuk e di nese me drejtohesh mua ne kete shkrimin e fundit, por une nuk i kam "studiuar" mesazhet e Antonit . Dhe ne kete teme futem teper rralle, por me beri pershtypje ai artikulli "Kjo eshte rruga e vertete."

  8. #8
    Shqiperia eshte Evrope Maska e iliria e para
    Anëtarësuar
    24-04-2002
    Vendndodhja
    Cunami ne Indonezi zgjati per disa minuta, kurse ne trojet tona 500 vjet.
    Postime
    4,907
    Ore !!!
    Pse flisni ju disa ketu budalliqe?!
    Se si u perhap islamizmi tek ne skeni nevoje te lexoni libra,
    pyetni gjyshirit tuaj.Ende ka njerez te gjalle qe e kan perjetue kete.
    A keni deshire te ju rrin kush tek shtepia myafirë 500 vite?
    Lumi ka ujin e paster ne burim


    Kombi mbi te gjitha

  9. #9
    Revolucioni është afër Maska e Nuh Musa
    Anëtarësuar
    02-05-2002
    Vendndodhja
    vjenë, austri
    Postime
    4,463
    po de po, pyetni gjysherit e tu

    e tju tregojn, se per te i ik nje takse, po ngulen ne nje taks tjeter.

    O shiptarhane, hajt lodhnja trurin pak e haroni at argumentin ekonomik, mundohuni te gjeni nje pergjigje tjeter.

    Gji´th ballkani ka qen nen influencen osmane, e vec shqiptaret po i ka ngran dreqi, ah sa keq e cfare fati paskemi pas.

    Edhe boshnjaket netevertet luftuan kunder serbeve vec per sy e faqe, se ata kane nje gjuhe, nje gjak, dhe natyrisht kane gjuajtur ne ajer, dhe srebrenica eshte vec nje fantazme e UNO-s, etj. Se ata kane besime te ndryshme, jo, ai nuk ish problemi, pasiqe feja islame te boshnjaket ka qene e imponuar, dhe ata ate shum mire e dijn dhe se per kete shkak botes i kane treguar nje teater, e jo lufte te vertet.

    Flm
    albanish by nature

  10. #10
    I Djathtë
    Anëtarësuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Deutschland
    Postime
    713
    Berati te pershendes,

    une jam katolik.

    Anton Ashta ma thone emrin nje biografi te shkurter e ke ketu:

    http://www.edsh.org/anetaret.html

    Ai shkrimi "kjo eshte rruga e vertete" eshte i nje fanatiku ne nje forum fanatikesh jo imi.

    Nejse se jemi jashte teme.

    Si ju duket ai studimi qe kam gjetur?

    Besoj se eshte me te vertet studim shkencor.
    Por sot, Shqypni, pa m'thuej si je?

  11. #11
    I Djathtë
    Anëtarësuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Deutschland
    Postime
    713

    Dhe nje studim tjeter shkencor

    me nje bibliografi te pasur.

    Por ne anglisht!

    Islam and the dervish orders of Albania.
    An introduction to their history,
    development and current situation.


    by

    Robert Elsie




    1. The spread of Islam in Albania

    Before the arrival of the Turks in the Balkan peninsula, the Albanians were all within the sphere of Christianity: Catholicism in the north and Orthodoxy in the south. The exact border between these two Christian faiths varied over the centuries in accordance with the political and military gains or losses of the heirs to the two halves of the Roman Empire. By the end of the fourteenth century, the third great religion of the Balkans had entered the ring, unfolding its banners on the eastern horizon. On 28 June 1389, the Moslem Turks defeated a coalition of Balkan forces under Serbian leadership at Kosovo Polje, the Plain of the Blackbirds, and established themselves as masters of the Balkans. By 1393 they had overrun Shkodra, although the Venetians were soon able to recover the city and its imposing citadel. The conquest of Albania continued into the early years of the fifteenth century. The mountain fortress of Kruja was taken in 1415 and the equally strategic towns of Vlora, Berat and Kanina in southern Albania fell in 1417. By 1431, the Turks had incorporated all of southern Albania into the Ottoman Empire and set up a ‘sanjak’ administration with its capital in Gjirokastra, captured in 1419. Mountainous northern Albania remained in the control of its autonomous tribal leaders, though now under the suzerain power of the Sultan.
    The Turkish conquest did not meet without resistance on the part of the Albanians, notably under Scanderbeg (1405-1468), prince and now Albanian national hero. Scanderbeg successfully repulsed thirteen Ottoman incursions, including three major Ottoman sieges of the citadel of Kruja led by the Sultans themselves (Murad II in 1450, and Mehmet II in 1466 and 1467). He was widely admired in the Christian world for his resistance to the Turks and given the title ‘Atleta Christi’ by Pope Calixtus III (r. 1455-1458). Albanian resistance held out until after Scanderbeg’s death on 17 January 1468 at Lezha (Alessio), but in 1478 the fortress at Kruja was finally taken by Turkish troops. Shkodra capitulated in 1479 and Durrës fell at last in 1501. By the end of the sixteenth century the Ottoman Empire had reached its political zenith and Albania was now firmly encompassed within it. The coming four centuries of Ottoman colonization changed the face of the country radically. The new religion, Islam, had wedged itself between the Catholic north and the Orthodox south of Albania and, with time, was to become the dominant faith of the country.
    During the first decades of Ottoman rule there were few Moslems among the Albanians themselves. In 1577, we know that northern and central Albania were still staunchly Catholic, but by the early decades of the seventeenth century, an estimated thirty to fifty percent of the population of northern Albania had converted to Islam. By 1634, most of Kosovo had already converted, too. Of the inhabitants of the town of Prizren at the time, for instance, there were 12,000 Moslems, 200 Catholics and 600 Orthodox. By the close of the seventeenth century, Moslems began to outnumber Christians pretty well throughout the country. Roman Catholicism and Greek and Serbian Orthodoxy had, after all, been the vehicles of foreign cultures in Albania, propelled by foreign languages. They were religions to which the Albanians, as opposed to their Serbian, Bulgarian and Greek neighbours, had only been superficially converted and with which they could not so easily identify. The mass conversion of the Albanian population to Islam is all the more understandable in view of the heavy poll taxes (haraç) imposed on the rayah, Christian inhabitants of the Empire. In view of this, many Albanians preferred the best of both worlds and became so-called Crypto-Christians, - Catholic in the privacy of their homes, but Moslem in public. Characteristic of the Albanian attitude to matters of religion was the motto: ”Ku është shpata, është feja” (Where the sword is, is religion). Pressure to convert to Islam increased during the Russo-Turkish wars of the eighteenth century, although the situation improved for the Orthodox community temporarily in 1774 with the Treaty of Küçük Kaynarci, according to which Russia became protectress of all Orthodox Christians in the Ottoman Empire. At the dawn of Albanian independence (1912) about two-thirds of the Albanian population were Moslem.
    Up to 1929, the Moslem community was headed by the Grand Mufti of Tirana with a five-member Supreme Council of the Sheriat. Later, a General Council was established with the chief of the community and four grand muftis, representing Shkodra, Tirana, Korça and Gjirokastra. Organized Sunni Islam was somewhat weakened in the 1930s when King Zog (1895-1961) severed all official ties with Moslems outside the country. Nonetheless, according to Italian statistics from the year 1942, of the total population of Albania of 1,128,143, there were 779,417 (69%) Moslems including the Bektashi, 232,320 (21%) Orthodox and 116,259 (10%) Catholics. As such, one can estimate today that approximately 70% of Albanians in the Republic of Albania and about 80% of all Albanians in the Balkans are of Moslem background. The most devout of these Moslems are no doubt the Albanians of Western Macedonia (the region of Tetovo and Gostivar), where more elements of traditional culture have been preserved and maintained than in Albania itself.
    There were 1,127 mosques, 1,306 imams and muftis and 17 Islamic primary schools in Albania itself at the end of the Second World War. From 1945 onwards, the Moslem community, divided as it was into four districts with a Grand Mufti for each, came increasingly under the control of the state, in particular by virtue of the law of 26 November 1949. This regulation required all the religious communities to instil in their members a feeling of loyalty towards the communist regime. The head of the Moslem community also had to be approved of by the government Council of Ministers. Some Moslem leaders, such as the Mufti of Shkodra and the Mufti of Durrës, Mustafa Efendi Varoshi, refused to co-operate with the communist leaders and were liquidated. Others were imprisoned. An estimated 1,050 of the mosques in Albania survived unscathed up to 1967, but then, in an unprecedented act of extremism, Islam and all other religions were simply banned by the communist authorities.
    The wilful destruction of Islamic culture in Albania became all the more severe during the late sixties and early seventies, when almost all the mosques in the country, including some which had just been restored and were of inestimable cultural value, were demolished or transformed for other use. A very few buildings were simply locked up and thus survived the cultural carnage in a more or less recognizable form, among which the Mirahor Mosque of Korça (1495), the Sultan Mosque (1492) and the Lead Mosque (1553-1554) of Berat, the Murad Mosque of Vlora (1537-1542), the Naziresha Mosque of Elbasan (pre-1599), the Lead Mosque of Shkodra (1773-1774) and Et’hem Bey Mosque in Tirana (1793-1794). Islam had ceased to exist in Albania, at least in public life.
    The public practice of religion was first authorized again in December 1990 and the few remaining mosques, after twenty-four years of closure, began to reopen from January to mid-March 1991. It was also in this period that the first public celebration of Ramadan was held. The re-established Sunni Moslem community is now headed by Hafiz Sabri Koçi, who spent twenty-one years of his life in prison and hard labour. Islamic groups from abroad, Saudi Arabia, Kuwait, Abu Dhabi and Egypt etc, have been active in reviving Islam in Albania and in providing desperately needed humanitarian assistance to the impoverished country. Virtually all towns and villages with a Moslem population now have a mosque or a modest Islamic community centre.


    2. The arrival and presence of the dervish orders

    The mediaeval movement of Islamic mysticism, known as Sufism, gave rise to a number of dervish orders or tarikat, Arabic ‘paths,’ in the Shi’ite tradition. Many of these sects and sub-sects penetrated into Albania and Kosovo during the five centuries of Ottoman rule. Their centres or monasteries were known as tekkes, Alb. teqe. The two most important dervish orders to have found a home in Albania were the Bektashi and the Halveti. These were followed by the Rifa’i, the Sa’di, the Kadiri and to a lesser degree by the Tidjani. We also have some information on the presence on Albanian soil, most often in Kosovo, of the Djelveti, the Sinani, the Bayrami, the Mevlevi, the Melami, the Nakshbandi, the Badavi, the Jezevi, the Shahzeli and the Desuki. Each of the tarikat had its own particular origin, but the spiritual differences between them in Albania were often minimal, matters of detail and specific rites. As such, there was no open rivalry between the orders, in Albania at least, and members of one order were traditionally wont to visit the ceremonies of others. Most of the major dervish orders referred to above survived in Albania up to the Second World War. Their history has been superbly documented in recent years by the work of French scholars Alexandre Popovic, Nathalie Clayer and Gilles Veinstein.
    With the arrival of the communists to power in 1944, the orders, the Bektashi at least, were initially given the status of an independent religious community and then gradually liquidated. The smaller orders had virtually disappeared by 1950, whereas the Bektashi survived, at least nominally, until 1967, when religion was banned in Albania entirely. Since the removal of the ban on religious activity in December 1990, the Bektashi have managed to return to life, and some of the other tarikat have begun to show signs of revival, too.


    3. The Bektashi order

    The Bektashi order is said to have been founded in Anatolia by Haji Bektash Veli (Turk. Haci Bektas Veli) who lived in the thirteenth century. With the expansion of the Ottoman Empire, it spread from central Anatolia notably to the Balkans, Greece, Crete and elsewhere, where the Bektashi served as missionaries of Islam and chaplains to the janissaries.
    Little is known of the early history of the Bektashi in Albania though it can be assumed that they were well established by the late sixteenth to mid-seventeenth century. The Bektashi themselves trace their entry into Albania to the famous legendary figure Sari Salltëk. Turkish traveller Evliya Çelebi, who visited southern Albania in the summer of 1670, noted a Bektashi tekke in Kanina near Vlora, describing the site as follows:
    ”There is also a tekke of Haji Bektash Veli here, which was also endowed by Sinan Pasha. This tekke is famous throughout Turkey, Arabia and Persia. Here one finds many devotees of the mystical sciences and the dervish life of poverty. Among them are handsome young boys. Visitors and pilgrims are fed copious meals from the kitchen and pantry of the tekke because all the surrounding mountains, vineyards and gardens belong to it. Near the tekke, the benefactor of the endowment, Ghazi Sinan Pasha, lies buried along with all his household and retainers in a mausoleum with a lofty dome - may God have mercy on their souls. In short, it is a rich and famous tekke, beyond my powers to describe” (Seyahatname VIII, 361a).
    The mausoleum referred to by Evliya, now since disappeared, was still subject of veneration during the visit of Austrian consul Johann Georg von Hahn (1811-1869) in the mid-nineteenth century. Hahn reports: ”[The owners of the fortress] are descendants of the first Turkish conqueror of this region, the famous Sinan Pasha of Konya, whose grave can be seen in a small tekke at the base of the castle. People come here on pilgrimage from far off, as the Turks consider Sinan to be a saint.” The Bektashi tekke of Kanina was conferred upon the Halveti order when the Porte ordered the closure of all Bektashi tekkes in 1826.
    Among other early Bektashi monasteries was the tekke in Tetovo (Macedonia), founded at the end of the sixteenth century. According to legend, Sersem Ali Dede, a vizier under Sultan Suleyman (1520-1566), saw Bâlim Sultân, second pîr of the Bektashi order, in a dream and abandoned his post as vizier to become a dervish in the village of Haci Bektas, where the Bektashi movement arose. Before his death in 1569, he ordered that all his possession be sold and that the money go to purchasing land for a monastery in Tetovo. The monastery was constructed accordingly by one Harâbâtî (Harabti) Baba, after whom the tekke is named. This tekke was expanded in the late eighteenth and early nineteenth centuries to include a whole complex of buildings and a beautiful garden, which still exist today as a hotel complex. From the early eighteenth century onwards, the tekke in Tetovo served as the mother house (âsitâne) for many other tekkes in Kosovo and Macedonia.
    In 1780 followed the building of a Bektashi tekke in Gjirokastra under Asim Baba. This tekke laid the foundations for the Bektashi movement in Albania itself and was of particular significance in the late nineteenth century. The Albanians were especially receptive to certain features of Bektashism, namely its traditional tolerance and regard for different religions, and the related open-minded attitude to practices and belief. Indeed some see Christian and pre-Christian practices continuing under the liberal umbrella of Bektashism. Furthermore, Bektashis were receptive to local concerns and language, in contrast to Sunni Islam, which was linked to the Ottoman capital and the Arabic language. Much of southern Albania and Epirus converted to Bektashism initially, however, due to the influence of Ali Pasha Tepelena (1759-1822), the awesome Lion of Janina, who was himself a follower of the order. The order suffered a setback in Albania in 1826 when Sultan Mahmud II suppressed the janissary corp and ordered the closure of all Bektashi tekkes in the Ottoman Empire. The Bektashi were, nonetheless, prominent once again during the years of the Albanian nationalist movement (Alb. Rilindja) in the late nineteenth century and it is this link, no doubt, which gave rise their surprising popularity. Such was the level of conversion to Bektashism that it grew into a religious community of its own and became the fourth religion of Albania.
    It is estimated that at the beginning of the twentieth century, 15% of the population of Albanian were Bektashi, equivalent to one-quarter of all Moslems in the country. Their monasteries served as centres for the nationalist movement, in particular for the underground propagation of Albanian-language books and education. Despite this, the order did not succeed in becoming the Albanian national religion, as many Bektashi intellectuals had hoped. One reason for this was their disproportionate concentration in the south of the country (70% of all Bektashi tekkes were to be found south of Berat and only 3% in the north). In addition, Bektashism suffered a major setback with the revolt of many Moslems demanding the country’s return to the Ottoman Empire and, in particular, with the burning and looting of the Albanian tekkes by Greek extremists during the Balkan War and World War I. At that time, about 80% of the tekkes were damaged or destroyed completely, an immeasurable cultural loss from which this Islamic culture never really recovered. Nonetheless, during their first national congress, held in Prishta in Skrapar in January 1922, the Bektashi declared themselves autonomous of the Turkish Bektashi, and after the ban on all dervish orders in Turkey in the autumn of 1925, it was to Tirana that the Turkish Bektashi transferred their world headquarters. In Albania they set up a recognized and independent religious community which existed there until 1967. It was divided into six districts: Kruja with its centre at the tekke of Fushë Kruja, Elbasan with its headquarters at the tekke of Krasta, Korça with its headquarters at the tekke of Melçan, Gjirokastra with its headquarters at the tekke of Asim Baba, Prishta representing Berat and part of Përmet, and Vlora with its headquarters at the tekke of Frashër. In 1928, Albanian publicist Teki Selenica recorded the presence of sixty-five babas, meaning theoretically that there were at least sixty-five tekkes in Albania. There were also about a dozen Bektashi tekkes in Kosovo. By the mid-1940s there were an estimated 280 babas and dervishes in Albania, and in the 1960s we know there were still about fifty Bektashi tekkes in the country and about eighty dervishes, fifteen in Fushë Kruja alone. By 1993, however, after the collapse of the dictatorship, there were only five babas and one dervish left alive, and only six tekkes were left standing in any recognizable state.
    The Bektashi community, like the other religious communities in Albania, was persecuted by the communist authorities from the start and many of its rulers soon found their deaths. Baba Murteza of Kruja died in 1946 after being tortured and thrown from a prison window. Baba Kamil Glava of Tepelena was executed in 1946 in Gjirokastra and writer Baba Ali Tomori and Baba Shefket Koshtani of Tepelena were executed the following year. American anthropologist Frances Trix has published a more or less complete list of Bektashi babas who suffered during the early years of communist rule (Trix 1995, p. 546-547).
    In 1967 the Bektashi community was dissolved entirely when a communist government edict banned all religious activity in Albania. During the dictatorship there were only two Albanian tekkes which strove to carry on the tradition: one in Gjakova (Serbocr. Djakovica) in Kosovo under the direction of Baba Qazim, who died in the late 1980s, and the other in Taylor, near Detroit (Michigan USA), founded in 1954 and long under the direction of the eminent Baba Rexhebi (1901-1995) and now led by Baba Flamur.
    On 27 January 1991, after almost a quarter of a century of silence in Albania, a provisional committee for the revival of the Bektashi community was founded in Tirana. Since that time, the new community, under Baba Reshat Bardhi (b. 1935), has been active in reviving Bektashi traditions there. The tekke and, at the same time, world headquarters in Tirana was reopened on 22 March 1991 on the occasion of Nevruz, and the sixth Bektashi national congress was held in July 1993. There are now six functioning Bektashi tekkes in Albania: Turan (Korça) under Baba Edmond Ibrahimi, Gjirokastra under Baba Haxhi, Elbasan under Baba Sadik Ibro (b. 1972), Fushë Kruja under the learned Baba Selim Kaliçani (b. 1922), Tomorica under Baba Shaban, and Martanesh under Baba Halil Curri. Others are in the process of establishment: Berat, Shëmbërdhenj (Librazhd), Bllaca and Vlora, where the mausoleum of Kusum Baba was reopened in April 1998 at an inspiring site overlooking the city. Outside of Albania proper, there are currently Bektashi tekkes in Gjakova under Baba Mimin and in Tetovo under Baba Tahiri.
    The Bektashi religious order has a hierarchical structure as well as specific beliefs, rites and practices. The main categories in the hierarchy of this faith are the following. The ashik, Turkish aþýk literally ‘lover,’ is the simple Bektashi believer or faithful who has not been initiated in any way. He is often an individual who has been drawn to a particular baba and has become devoted to him. The muhib, also meaning ‘one who loves, sympathizer,’ is a spiritual member of the Bektashi community, i.e. an individual who has received some initiation involving a ritual purification and a profession of faith, in the course of a ceremony held at a tekke. After a trial period, a muhib can become a varf ‘dervish.’ The dervish receives a white headdress called a taj, Alb. taxh from Turkish tac, as well as other garments, lives full-time at a tekke, and is in a sense the equivalent of a Christian monk. The myxher, from Turkish mücerred ‘person tried by experience,’ is the member of a special category of dervishes, that of the celibate dervishes, who wear a ring in their right ear. There has been much controversy in the history of modern Bektashism about adherence to celibacy. The baba, Alb. atë ‘father,’ is a spiritual master, equivalent to a sheikh in other dervish orders. Each tekke is normally headed by a baba. The gjysh, literally ‘grandfather,’ and equivalent to Turkish dede or halife, is the superior of the babas and is responsible for all the tekkes in a certain region. The gjysh has passed through the final level of ceremony and wears his white taj with a green cloth band wrapped around it. Finally, the kryegjysh ‘head grandfather,’ known in Turkish as dede baba, is leader of the Bektashi order as a whole, chosen from among all the gjysh.
    As in Sufism in general, emphasis in Bektashism is on inner meaning rather than the following of outer convention. Bektashi practices and rites are thus characterized, as mentioned above, by a certain degree of liberality. Sunni religious leaders have often been scandalized at the indifference which the Bektashi often seem to show towards some of the tenants of mainstream Islam. The Bektashi pray only twice a day and not obligatorily in the direction of Mecca, in contrast to Sunni Moslems who pray five times a day. Bektashi prayers do not necessarily involve prostration. As with other Moslem, most Bektashi refuse to eat pork, but they will also not touch turtles, dogs, snakes and, most abhorrent of all, hares. Some Bektashis drink alcohol and indeed in some Albanian tekkes they make their own raki. Their women participate on an equally footing with the men in ceremonies and gatherings, something which again scandalizes some mainstream Moslems and in the past led to wild speculation and rumours about the goings-on in Bektashi tekkes. The Bektashi are not expected to fast during Ramadan, but they do fast or at least abstain from drinking during matem, the first ten days of the month of Muharrem during which the suffering and death of Imam Husein is commemorated. Indeed during matem, they will drink only bitter yoghurt and lentil soup. After matem follows the feast of ashura during which a dish is eaten made of cracked wheat, dried fruit, crushed nuts and cinnamon all cooked together. Nevruz, the Persian new year and birthday of the Prophet Ali, is also commemorated by the Albanian Bektashi.
    Bektashism has a long history which has absorbed influences from various sources. Among the earliest components of Bektashi doctrines and beliefs are Turkmen heterodoxy, the ascetic Kalenderi (Qalandari) movement of the 13th-14th centuries inspired by Persian and Indian mysticism, otherwordly Sufic Melametism (Malamatiyya), the Futuwwa order in the Middle East, and the gnostic and cabbalistic doctrines of Persian hurufism. It subsequently evolved in close contact with Shi’ite and Alevite Islam and, in the Balkans at least, took on many Christian elements.
    As to their pantheistic core beliefs, about which the Bektashi can be rather secretive, they believe in Allah, in Mohammed and in the Prophet Ali, to whom a special position is accorded. Indeed, Ali, his wife Fatima and their two sons Hasan and Husein are the central figures of Bektashi and Shi’ite beliefs. Many Bektashi homes have pictures of Ali, considered the manifestation of God on earth. He is invoked on a variety of occasions by believers with a ”ya, Ali!” or ”Muhammed-Ali!” The figures of Allah, Mohammed and Ali have come to constitute a sort of Bektashi trinity. The Bektashi, like other Shi’ites, revere the twelve imams, among whom Ali in particular of course, and consider themselves descendents of the sixth imam, Jafer Sadik. Naturally, they also revere Haji Bektash as founder of the order. As to ethics, the Bektashi adhere to the Turkish formula ”eline, diline, beline sahip ol (Be master of your hands, your tongue and your loins)” used during initiation ceremonies. Essentially, this means not to steal, not to lie or talk idly, and not to commit adultery.
    A major source of information on Albanian Bektashi beliefs comes from the work Fletore e Bektashinjet, Bucharest 1896 (Bektashi notebook), written by one of the best known writers in Albanian literature, Naim bey Frashëri (1846-1900). Frashëri, who was author of religious, nationalist and didactic works with an exceptional impact on the Albanian national awakening in the late nineteenth century, had hoped that the liberal Bektashi beliefs to which he had been attached since his childhood in the village of Frashër would one day take hold as the new religion for all of Albania. Since they had their roots both in the Moslem Koran and in the Christian Bible, the Bektashi could promote unity among their religiously divided people. Naim Frashëri supported the confessional independence of the Albanian Bektashi movement from the central pîr evi in the village of Haci Bektas Köy in Anatolia and proposed an Albanian baba or dede as its leader. He also introduced Albanian terms, which replaced the Turkish ones previously used by the Albanian Bektashi: Alb. atë ‘father’ for Turkish baba, and Alb. gjysh ‘grandfather’ for Turkish dede, to give his Bektashi religion a national character and unite all Albanians. The Notebook contains an introductory profession of Bektashi faith and ten spiritual poems which provide a rare view into the beliefs of the order. It begins as follows:
    The Bektashi believe in God the great and truthful, Mohammed Ali, Hadije, Fatima, Hasan and Husein. In the twelve imams who are: Ali, Hasan, Husein, Zein-al-Abidin, Mohammed Bakir, Jafer Sadik, Musa Kazim, Ali Riza, Mohammed Teki, Ali Neki, Hasan Askeri, Mohammed Mehdi. They all have Ali as their father and Fatima as their mother. They also believe in all the blessed of the past and of the future. For they believe in goodness and worship it. And just as they believe in and love them, so do they believe in Moses, Mary and Jesus and their disciples. As a founder they have Jafer Sadik and as their superior Haji Bektash Veli who is of the same family. All these have said: ”Do good and abstain from evil.” The Bektashi hold faith to these words. Truth and righteousness, intelligence and wisdom and all goodness reign on this road. The faith of the Bektashi is a wide road illuminated by wisdom, brotherhood, friendship, love, humanity and all goodness. On the one side of it are the flowers of knowledge, on the other side are those of truth. Without knowledge and truth and without brotherhood, no man can become a true Bektashi. For the Bektashi, the universe is God himself.
    Despite such pantheism and universality, Naim Frashëri’s Bektashi beliefs have a decidedly nationalist flavour:
    ”The Bektashi are brothers and one soul, not only among one another but to all mankind. They love other Moslems and Christians as their own soul and behave kindly and gently with all mankind. But most of all they love their motherland and their fellow countrymen, for this is the best of all things... May they strive day and night for that nation which calls them father and which swears by them. May they work together with the foremost citizens and with the elders for the salvation of Albania and the Albanians, for knowledge and culture for the nation and its fatherland, for their own language and for all progress and well-being.”


    4. The Halveti order

    The Halveti movement arose among Turkish, Kurdish and Iranian sufis some time after the fourteenth century, founded according to legend by Ömer Halveti of Tabriz (d. 1397). The order spread rapidly from the Caucasus to Egypt and Anatolia and from there into the Balkans. In Albania, the Halveti order was second only to the Bektashi. It is estimated to have had several thousand adepts at the beginning of the twentieth century, centred in about twenty sites throughout the country. The Halveti themselves, who were prone to asceticism and retreats, gave rise to a number of sub-groupings, many of which were present in Albania: the Symbyli, the Gylçeni, the Karabashi, the Hayati and the Akbashi, the latter two being exclusively Balkan.
    The oldest Albanian Halveti tekke is that of Sheikh Hashim in Janina (now northern Greece), which was founded in 1390 by Ghazi Evrenos under the authorization of Sultan Bayezid I (r. 1389-1403). This tekke continued to function up to 1943. There was also a Halveti tekke founded in Vlora in 1490 by Imrahor Ilyas Bey, horse master of Sultan Bayezid II (r. 1481-1512). The Halveti order spread through southern Albania in the first half of the sixteenth century. Of significance were the tekke of Ohrid (1600) and the tekke of Tirana, said to have been founded in 1605 by Sheikh Ali Pazari (1581-1615), who was originally from Serres in northern Greece and later settled in Shkodra. Turkish traveller Evliya Çelebi, who visited Albania in the summer of 1670, noted the presence of the Halveti in Gjirokastra ”Around the courtyard (of the Tekke Mosque) are the cells of a Halveti tekke and on one side are the graves of many saints and notables” (Seyahatname, VIII, 354b). In Berat he visited the two-storey Halveti tekke of Sheikh Hasan in the courtyard of the Sultan Mosque (Xhamia e Mbretit). In Vlora he mentions the Halveti tekke of Yakub Efendi ”with hundreds of devout dervishes, barefooted and bareheaded, with patched woollen cloaks.” In Elbasan, Evliya Çelebi also visited the Halveti tekke of Sinan Pasha inside the mighty fortress, noting that it had numerous dervishes and endowments and was unmatched anywhere else. With time, Vlora, Berat and Delvina became Halveti centres in themselves and in the eighteenth century, the order spread from Albania to Kosovo and Macedonia. Halveti tekkes were founded in Ohrid in 1667 and in Prizren in 1699-1700, the latter by Osman Baba of Serres. From there, the movement extended westwards back into Albania proper. Frederick William Hasluck (1878-1920) refers to Halveti pilgrimage sites in Nanga in Luma (Kukës), where Sheikh Hasan was the object of veneration, and in Vrepska (Erseka). Of the many other Halveti tekkes known to have existed in Albania, mention may be made of those in: Fshat (Kukës), Surroj (Kukës), Mat, Peshkopia, Shkodra, Tirana (the tekke of Sheikh Suleyman dating from ca. 1705), Elbasan (three tekkes from the late seventeenth century, of which two still existed before the First World War), Berat (the above-mentioned tekke of Sheikh Hasan at the Sultan Mosque, the present building of which was constructed by Kurd Ahmed Pasha in 1785, and the tekke of Sheikh Musa Efendi at Kara Kasim), Bilisht (two or three tekkes dependent on Ohrid), Progër (Devoll), Shëngjergj between Bilisht and Pogradec, Korça (a tekke founded at the end of the fifteenth century), Leskovik (a tekke founded in 1796-1797, but which burnt down in the early years of the twentieth century), Përmet, Tepelena, Luzat (Tepelena), Mezhgoran (Tepelena), Ramica (Vlora), Vinokash (Përmet), Tosk-Martalloz (Tepelena), Maricaj (Tepelena), Gjirokastra, Delvina and Saranda. The two latter tekkes were destroyed in the 1950s.
    The Halveti order was re-established in Albania in 1990 and is presently led by Sheikh Muamer Pazari (b. 1929) of Tirana, where a tekke was opened in 1992. In 1998 there were a total of 42 Halveti tekkes in Albania, most of which in the south, but also in Tropoja, Burrel and Peshkopia.
    There were twenty-five Halveti tekkes in Kosovo and Macedonia in 1938-1939 and about ten in the early 1980s, among which in Prizren, Gjakova (two tekkes) and Rahovec (Serbocr. Orahovac). Indeed, in Kosovo, the Halveti order was the most widespread of all dervish orders and was divided into a number of subgroupings: Hayati, Karabashi, and Djerrahi.


    5. The Rifa’i order

    The Rifa’i, or Rufa’i order first evolved in Iraq towards the end of the twelfth century following the teachings of the jurist Sheikh Ahmad ibn ‘Ali al-Rifâ’i (1106-1182). The movement then spread to Syria, Egypt and Turkey and gave rise to a number of sub-orders, among which the Badavi, the Desuki and the Shahzeli. The Rifa’i, often referred to as the ‘howling dervishes,’ are known in the Balkans for their rather violent practices of ritual mortification, including the piercing of lips and cheeks with needles, the eating of glass and the burning of skin. Such ceremonies are still carried out in Prizren. Little is known of how and when the Rifa’i spread to the Balkans and of their early history in Albania. Many of their centres, among which were Peqin (with a tekke founded by a certain Baba Hasan in 1701 [1113 AH]), Tirana, Shkodra and Gjirokastra, were abandoned or taken over by the Bektashi by the early years of the twentieth century. Despite stagnation elsewhere, a Rifa’i centre was founded and flourished in Gjakova in Kosovo at the end of the nineteenth century, giving rise to a second wave of Rifa’i tekkes throughout Kosovo, Macedonia and Albania. We know of the presence of second-wave Rifa’i centres in: Shkodra, where the holy Mehmet Efendi was venerated in a tekke at the foot of the citadel and where a new Rifa’i community was formed in the 1930s, Tropoja, Tirana, Petrela with a tekke dating from before 1907, Gjirokastra, and Berat where the tekke of Sheikh Riza, also known simply as Teqeja e Rufaive (Rufa’i Tekke), founded after 1785, was situated to the west of the Murad Çelepia quarter. In the early 1980s, there were still Rifa’i tekkes in Skopje, Gjakova, Prizren, Rahovec, Peja and Mitrovica. The Rifa’i community was re-established in Albania in the late 1990s under Sheikh Xhemal Reka of Tirana where a tekke was opened in 1998. The Rifa’i in Tirana hold a zikr every Thursday evening and have a modest publication entitled Dashuria e Ehli-Bejtit.


    6. The Sa’di order

    Albanian publicist Eqrem bey Vlora (1885-1964) called the Sa’di order the fourth most important dervish order in Albania, after the Bektashi, the Halveti and the Rifa’i. This order was founded in the fourteenth century by Sadeddin Djibawi of Djiba near Damascus, originally as a branch of the Rifa’i order. From there it spread to the Lebanon, Egypt, Libya, Irak, Turkey and the Balkans (Macedonia, Kosovo and Albania). Although little is known as yet of its history and development in Albania, it is apparent that the Sa’di reached southern Albania in the early seventeenth century and northern Albania in the early eighteenth century. We know that there was a Sa’di tekke in Gjakova in 1600. They were present in the country at any rate both during the Ottoman period and thereafter. The Albanian Sa’di were quite close to the Bektashi, both in their rites and customs and in their legendry. It was Sa’di dervishes who looked after the mausoleum of Demir Han in Tepelena and the tomb of Bektashi saint Sari Salltëk on the top of Mount Pashtrik near Gjakova. Ali Pasha Tepelena, who founded a Sa’di tekke near the Edirne Gate in Istanbul in 1777-1778, also appears to have been connected to this order somehow. Ottoman archives mention a Sa’di Tekke of Ali Pasha Tepelena as well as a Sa’di Tekke of Ibrahim Pasha, both of which seem to have survived in Tepelena, the presence of two Sa’di tekkes being documented there in the nineteenth century. Aside from Tepelena, there are also references to the presence of the Sa’di order in Leskovik, Gjirokastra, Elbasan, Tropoja and Peza. In the 1980s, there were still about ten Sa’di tekkes in Kosovo.


    7. The Tidjani order

    The Tidjani order was founded in the eighteenth century by Ahmad al-Tijâni (1782-1815) of Tlemcen in Algeria. It spread initially through north Africa and from there to sub-Saharan Africa, Egypt, the Sudan, the Middle East and Turkey. We do not know when the Tidjani order, Alb. Tixhani, arrived in Albania, or what exactly their doctrines and customs were. They do not seem to have had any tekkes in the country. The little Tidjani movement is associated primarily with the town of Shkodra, where the order was led by one Sheikh Haxhi Shaban Efendi. He was succeeded in 1910 by Sheikh Qazim Hoxha (b. 1895), also called Qazim Efendi, who was professor at the medrese in Tirana, founder of the Drita Hyjnore (Divine Light) organization and, in 1942, vice-president of the ‘Council of Albanian Ulemas.’


    8. Minor dervish orders among the Albanians

    There were a number of minor tarikat present, at least sporadically, among the Albanians, to which reference can must also be made, at least in passing. Their influence was of course much less profound than that of the above-mentioned orders.
    The Sinani order was originally a branch of the Halveti order and was founded by Ibrahim Ümmi Sinan (d. ca. 1551-1552 [958 AH]). It spread from Istanbul, where there were three Sinani tekkes, to the Balkans (Macedonia, Kosovo and Albania). In Albania, their presence is attested in Shkodra during the Ottoman occupation and in Çorogjaf (Berat). There were also Sinani tekkes in Skopje and Tetovo. Alexandre Popovic visited two Sinani tekkes in Prizren in the early 1980s, of which one was still functioning. The Mevlevi order, known popularly as the Whirling Dervishes, took its name from its founder, the great Persian mystic poet Jalâl al-dîn Rûmi (1207-1273), called Mevlana ‘our master.’ Its centre was in Konya in central Anatolia where Mevlevi traditions are still strong. The Mevlevi were popular with the Seljuk aristocrats and, as such, they spread quickly throughout the Ottoman Empire, both to the Middle East and later into the Balkans. Despite the popularity of their sema, mystical dance, and other rites, the Mevlevi were not widespread in Albania itself. There is evidence of one Mevlevi tekke in Elbasan, but the last clear mention of the order in Albania was in 1907. Publicist Teki Selenica also refers to them briefly in his survey of the orders in the late 1920. Outside of Albania proper, there were Mevlevi tekkes in Skopje and Peja before the Second World War. The Melami order, which according to Italian writer Enrico Insabato was secretive, is unusual because it arose comparatively late and because it evolved in the Balkans. It grew in Macedonia, Kosovo and Albania in the second half of the nineteenth century under the influence of the noted Egyptian sheikh Muhammed Nûr al-Arabî (d. 1887), known as Arap Hoxha, who had settled in Skopje. Information on the Melami in Albania itself is scarce and the order does not seem to have been widespread there. Haxhi Qamili of Sharra, southwest of Tirana, leader of a pro-Ottoman peasant revolt in Albania in 1914-1915, is said to have been the sheikh of a Melami tekke, though we do not know of which one. The movement was much more prolific in Macedonia and Kosovo. In the early 1980s, there were still four or five Melami tekkes in Kosovo, among which in Prizren and Rahovec. Among prominent adepts of the Melami order were Albanian scholar and writer Hilmi Abdyl Maliqi (1856-1928) of Rahovec and Albanian mystic poet Haxhi Ymer Lutfi Paçarizi (1871-1929) from Prizren. The Naqshbandi order, Alb. Nakshbandi, was founded no doubt by Muhammed Bahâ’ al-dîn al-Naqshabandi (d. 1389 [791 AH]) of Bukhara. It spread among the Turks of Central Asia in the fourteenth century and continued from there to India on the one hand and to Syria and Turkey on the other. The order first appeared in the Balkans under one Mullah Abdullah Ilahi (d. 1490-1491). Though not widespread in Albania itself, it had a tekke in Prizren and others in the mountains along the Albanian border. In 1916, we know of Naqshbandi tekkes in Macedonia in Tetovo, Dibra (Debar), Ohrid and Struga. In Kosovo in the early 1980s, there was still one Naqshbandi tekke in Gjakova. The Naqshbandi were exceptionally prominent in Bosnia and Hercegovina and came to constitute the principal dervish order there. Missionaries of the Ahmadi order were active in Albania before the Second World War. From 1936 to ca. 1939, they published a periodical called Drita ‘The light,’ which was a monthly supplement of the periodical The light of Lahore. In October 1939, two Albanian students studying at the al-Azhar University of Cairo were expelled for membership in the Ahmadi order. The Bayrami order was founded in Ankara by Haji Bayram Veli (d. 1429). The presence of the order in Albania can be inferred by the existence of a ‘Haji Bayram Mosque’ in Shkodra. Little else is known about the movement. The Djelveti order is one of the three branches which evolved out of the Bayrami order. It was founded by Sheikh Uftâde (1494-1580) and spread under his successor, Mahmûd Hudâ’î (1543-1628). Orientalist Franz Babinger (1891-1967) claims to have noticed the ruins of a Djelveti tekke in Berat during his visit there in 1928-1929. Finally, the Shahzeli order, Alb. Shazeli, also known as Shadhili, derives its name from Abû l-Hasan ‘Ali al-Shâdhili (1196-1258), a holy man from Morocco. The order spread from north Africa to Egypt. Though not recorded in Albania itself, there is, or at least was one Shahzeli tekke in Gjakova.


    9. Current situation

    With regard to the current situation of Islam and the dervish orders among the Albanians, as the twentieth century draws to a close, one can note the following elements. Religious freedom has been guaranteed and maintained in Albania since the end of the communist dictatorship and the abrogation in December 1990 of the law banning the public practice of religion. As such, religious communities, Moslem, Catholic, Orthodox, Protestant, Baha’i and others, have been free to act and have established or re-established their institutions and structures in the country. Islam exists in Albania once again not only as an individual faith but also in the form of an organized religious community. Religious groups from the Arab world, Turkey and Iran, though slower to arrive than the Christian missionaries, have done the bulk of the work in re-establishing this faith in Albania. As mentioned above, most towns and villages in Albania now once again have mosques or Islamic community centres, financed for the most part by Islamic organizations in the Middle East. In early December 1992, Albania joined the Organization of the Islamic Conference, a move which was widely criticized in the country at the time, even among Moslems. The Albanians were reticent to jeopardize their country’s Western orientation and new ties with the rest of Europe for the sake of religious tradition. Nonetheless, Albania is a predominantly Islamic country, if only nominally, and will remain so in the future. There is therefore no rational reason for the Albanians not to seek the best of both worlds, i.e. to strengthen their much needed ties with the West but also to foster their Islamic traditions.
    The opening of Albania also resulted in the return of Bektashism and, to a lesser extent, of other dervish orders which had once played a role in the country’s religious and cultural life. The Halveti, with a total of 42 Halveti tekkes, have also made their presence felt, in particular in the south of the country, and the Rifa’i have recently opened a new centre in Tirana, where a zikr is held twice a week. With little financial support from abroad, it has, however, been much more difficult for the Bektashi and the other orders to re-establish themselves than it has for mainstream Islam. In addition to this, after a break of thirty years, there are very few dervishes left over to carry on the tradition and, indeed, very few Albanians who know or remember anything of the spiritual directions of the tarikats.
    Despite the new freedoms, there would still seem to be more interest in the revival of Islam among foreign missionaries and groups than there is among the Albanians themselves. As opposed to their Greek and Serbian neighbours, the Albanians have never had a ‘national’ religion, with which they could identify as a people. For the last century and a half, national, i.e. ethnic identity has predominated conspicuously over religious identity and this situation is unlikely to change in the coming years, given that Albania is a small and struggling nation surrounded by hostile neighbours. Organized religion still only plays a very marginal role in public life in Albania. The Albanians have indeed on occasion been described as tenacious pagans who can only be superficially converted and, after a fifty-year break in religious traditions, there is some justification to this view. Many a missionary and preacher has been driven to despair with them, especially over the last few years. Religious fervour is extremely rare and religious extremism is still virtually unknown.
    Despite the often expressed concerns of Western publicists, fundamentalism is not a problem among the Albanians nor is it likely to arise in Albania in any form. Isolated acts of religious extremism, such as pig heads thrown into the courtyards of mosques, the knocking down of Catholic tombstones or the damaging of Orthodox frescoes have been just that, isolated acts. The sad incident in Voskopoja near Korça on 11 August 1996 was typical. Three Albanian adolescents, aged 16-18, all of them educated by Islamic extremists from abroad, broke into the beautiful Orthodox Church of St. Michael's (1722-1725) while on their holidays at a summer camp there. The boys took knives to the eighteenth-century frescos and, in true centuries-old Balkan tradition, scarred the faces and scratched out the eyes of twenty-three serene Orthodox saints. This act of cultural barbarism shocked and dismayed the Albanian public, Christians and Moslems alike, and caused a minor wave of irritation between the religious communities. Such acts have, however, remained isolated instances and do not represent any particular trend. Confrontation in Albania is more at the political and regional level than at the confessional.
    Even in Kosovo and Western Macedonia, where Islam is once again under a virulent attack from the Orthodox Serbs and Macedonians, as it was farther north during the Bosnian War, Islamic fundamentalism is unlikely to gain any hold. The struggle for freedom and independence in Kosovo is primarily a political and ethnic struggle. Religion does not play a significant role, as far as the Kosovo Albanian Moslems are concerned.
    Despite the current lack of open religious fervour among the Albanians, Islam has contributed substantially in making the Albanians what they are today. It is now an inherent feature of Albania’s national culture and ought to be treated and respected as such. As the twentieth century draws to a close, the Albanian nation finds itself in a state of profound turmoil, indeed of anarchy: economically, politically and culturally. Only time will tell whether mainstream Islam and the Sufi tarikat can once again contribute to giving the Albanian people a sense of identity.

    10. Bibliography of Albanian Islam and the dervish orders


    ABUN-NASR, Jamil M.
    The Tijaniyya, a Sufi order in the modern world. (Oxford University Press, London & New York 1965) 204 pp.
    ARNAKIS, George G.
    Futuwwa traditions in the Ottoman Empire. Akhis, Bektashi dervishes, and craftsmen. in: Journal of near eastern studies, 12, 4 (1953), p. 232-247.
    ARNOLD, T. W.
    The preaching of Islam. A history of the propagation of the Muslim faith. (Luzac, London 1896, reprint 1913, 1935, Sh. Muhammad Ashraf, Lahore 1961, 1979)
    BABINGER, Franz
    Bei den Derwischen von Kruja. in: Mitteilungen der Deutsch-Türkischen Vereinigung, IX (1928), 8-9, p. 148-149, 10, p. 164-165; and in: Münchner Neueste Nachrichten, Munich, 7 January 1929, p. 3-4.
    - With the dervishes of Krooya. in: The Sphere, no. 1525, April 13, 1929, p. 63.
    - Ewlija Tschelebi's Reisewege in Albanien. in: Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen,
    Berlin 33 (1930), II. Abteilung, p. 138-178; and in: Rumelische Streifen (Berlin 1938) p. 1-40; and
    in: Aufsätze und Abhandlungen zur Geschichte Südosteuropas und der Levante, 2 (Munich 1966) p. 51-89.
    - Das Bektaschikloster Demir Baba. in: Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen,
    Berlin, 34 (1931); and in: Aufsätze und Abhandlungen zur Geschichte Südosteuropas und der Levante, 1 (Munich 1962), p. 88-96.
    BARTL, Peter
    Die albanischen Muslime zur Zeit des nationalen Unabhängigkeitsbewegung 1878-1912. Albanische Forschungen 8. (Harrassowitz, Wiesbaden 1968) 207 pp.
    BAYRAKTARI, Cemal
    The first American Bektasi Tekke. in: Turkish Studies Association Bulletin, 9, 1, March 1985, p. 21-24.
    BERISHAJ, Anton Kolë
    Islamization. Seed of discord or the only way of salvation for Albanians? in: Religion in Eastern Europe, 15, 6, (1995), p. 1-7.
    BIRGE, John Kingsley
    The Bektashi order of dervishes. (Luzac, London 1937, reprint 1965, 1982, 1994) 291 pp.
    - Bektasilik tarihi. Çeviri Reha Çamuroglu. (Ant Yayinlari, Istanbul s.a.) 339 pp.
    BITINCKA, Dervish Feim Hamdi
    Histori e teqes së Melçanit. Botim i 1re. (Dhori Koti, Korcë 1925) 48 pp
    BOURGEOIS, H.
    Le Livre des Bektaschi de Naim Bey Frasheri. Traduit de l'albanais. in: Revue du monde musulman, Paris, 49 (1922), p. 105-120.
    BOUSQUET, G. H.
    Notes sur les reformes de l'Islam albanais. in: Revue des Etudes Islamiques, Paris, 9, 1935, IV. p. 399-410.
    - Islam in the Balkans. in: The Moslem World 27 (1937), p. 65-71.
    BUSCH-ZANTNER, Richard
    Die Sekte des Bektaschi in Albanien. in: Petermanns Geographische Mitteilungen, Gotha, 78 (1932), p. 245.
    CAHEN, Claude
    Bab Ishaq, Baba Ilyas, Hadjdji Bektash et quelques autres. in: Turcica, 1 (1969), p. 53-64.
    CEHAJIC, Dzemal
    Bektashis and Islam in Bosnia and Herzegovina. in: Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Sarajevo, V-VI (1978), p. 83-90.
    - Derviski redovi u jugoslovenskim zemljama. Sa posebnim osvrtom na Bosnu i Hercegovinu.
    Orientalni Institut u Sarajevu. Posebna izdana XIV. (Orientalni Institut u Sarajevu, Sarajevo 1986)
    ÇELA, Elira
    Feja dhe kleri në gjykimin e populit. in: Kultura popullore, Tiranë, 1989, 1, p. 121-136.
    - Tradita afetare të popullit shqiptar. (8 Nëntori, Tiranë 1991) 204 pp.
    - Soupçons de religion dans le système social albanais. in: Conscience et liberté, Bern, 46 (1993), p. 83-103.
    - Albanian Muslims, human rights and relations with the Islamic world. in: Muslim communities in the new
    Europe. Edited by Gerd Nonneman, Tim Niblock, Bogdan Szajkowski. (Ithaca Press, Reading UK 1996), p. 139-152.
    ÇELA, Elira & LAMANI, Genc
    Political change and the revival of Islamic consciousness in post-communist Albania. in: Muslim identity and the Balkan state. Suha Taji-Farouk & Hugh Poulton (ed.). (Hurst, London 1997) ISBN 1-85065-348-8.
    ÇELEBI, Evliya
    Evliya Çelebi in Albania. Edited by Robert Dankoff and Robert Elsie. (forthcoming)
    ÇETINER, Yilmaz
    Bilinmiyen Arnavutluk. Bir röportaj dizisi. (Istanbul Matbaasi, Istanbul 1966)126 pp.
    CHOUBLIER, Maximilien
    Les Bektachis et la Roumélie. in: Revue des Etudes Islamiques, Paris, 1 (1927), p. 427-453.
    CLAYER, Nathalie
    L'Albanie. Pays des derviches. Les ordres mystiques musulmans en Albanie à l'époque postottomane (1912-1967). Balkanologische Veröffentlichungen 17. (Berlin. In Kommission bei Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1990) 505 pp.
    - Bektachisme et nationalisme albanais. in: A. Popovic & G. Veinstein (ed.), Bektachiyya, études sur l’ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach. ISBN 2-7053-1698-1. Revue des Etudes Islamiques 60 (1992). Numéro spécial (Paul Geuthner, Paris 1993 / Isis, Istanbul 1995), p. 271-300.
    - Mystiques, état et société. Les Halvetis dans l'aire balkanique de la fin du XVe siècle à nos jours. ISBN 9004-10090-3. (E.J. Brill, Leiden 1994) iii + 426 pp.
    CORDIGNANO, Fulvio
    Condizioni religiose del popolo albanese. in: Albania, a cura dell'Istituto di Studi Adriatici, Venice, 1939, p. 71-90.
    DANIEL, Odile
    La communauté musulmane dans le mouvement culturel albanais à la fin du XIXe siècle au début du XXe siècle. in: Lettre d’information, Paris, 1985, 4, La transmission du savoir dans le monde musulman périphérique, p. 21-34.
    - Historical role of the Muslim community in Albania. in: Central Asian survey, London, 9, 3 (1990), p. 1-28.
    - Nationality and religion in Albania. in: Albanian Catholic Bulletin / Buletini Katolik Shqiptar, San Francisco 11 (1990), p. 90-98.
    DANIEL, Odile & POPOVIC, Alexandre
    Les statuts de la communauté musulmane albanaise (Sunnites et Bektachis) de 1945.
    in: Journal Asiatique 265. 3-4 (1977), p. 273-306.
    DAUER, Alfons Michael
    Filmdokumentationen zur Situation Islamischer Kulturen des Balkans, insbesondere des Derwischwesens, 1971-1975. Ein Erfahrungsbericht. in: Münchner Zeitschrift für Balkankunde, Munich, 1 (1978), p. 81-110.
    DEGRAND, Jules Alexandre Théodore
    Souvenirs de la Haute-Albanie. (Welter, Paris 1901) 353 pp.
    DIERL, Anton Josef
    Geschichte und Lehre des anatolischen Alevismus-Bektasismus. ISBN 3-924320-15-2. (Dagyeli, Frankfurt 1985) 289 pp.
    - Djersa. E permuajshme morale kulturale e shoqnore.
    Organi i Komunitetit Bektashian Shqiptar. Shtypshkronja Luarasi, Tirana, 1945-46.
    DURHAM, Mary Edith
    The Burden of the Balkans. (Edward Arnold, London 1905) 331 pp.
    ELSIE, Robert
    Albanian literature in the Moslem tradition. Eighteenth and early nineteenth century Albanian writing in Arabic script. in: Oriens, Journal of the International Society for Oriental Research, Leiden, 33 (1992), p. 287-306.
    - Albanian folktales and legends. (Naim Frashëri, Tiranë 1994) 223 pp.
    - History of Albanian literature. East European Monographs 379. ISBN 0-88033-276-X. 2 volumes. (Social Science Monographs, Boulder. Distributed by Columbia University Press, New York 1995) xv + 1,054 pp.
    - Histori e letërsisë shqiptare. (Dukagjini, Tiranë & Pejë 1997) 686 pp.
    - Kosovo. In the heart of the powder keg. East European Monographs, CDLXXVIII. ISBN 0-88033-375-8. (East European Monographs, Boulder, Distributed by Columbia University Press, New York 1997) vi + 593 pp.
    FAROQHI, Suraiya
    Der Bektaschi-Orden in Anatolien (vom späten fünfzehnten Jahrhundert bis 1826). Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes.. Sonderband II. (Institut für Orientalistik der Universität Wien, Vienna 1981) 171 pp.
    FILIPOVIC, Milenko S.
    The Bektashis in the district of Strumica (Macedonia). in: Man, A monthly record of anthropological science, London, 54 (1954), p.10-13.
    FRASHËRI, Naim Bey
    Fletore e Bektashinjet. (Shtypëshkronjët të Shqipëtarëvet, Bucharest 1896, reprint Mbrothësia, Thessalonika 1909) 32 pp.
    GADZANOV, D.
    Mohamedani pravoslavni i mohamedani sektanti v Makedonija. in: Makedonski pregled, Sofia, 1, 4 (1925), p. 5-66.
    GODART, Justin
    L'Albanie en 1921. Préface de d'Estournelles de Constant. (PUF, Paris 1922) 374 pp.
    GÖLPINARLI, Abdülbâki
    Melâmîlik ve Melâmîler. (Devlet Matbaasi, Istanbul 1931) 381 pp.
    - Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik. (Inkilâp ve Aka Kitabevleri, Istanbul 1983) 568 pp.
    GUIDETTI, Vittoria Luisa
    Elementi dualistici e gnostici della religione bektashi in Albania fra il XVII e il XIX secolo. in: Destino e salvezza tra culti pagani e gnosi cristiana. A cura di Giulia Sfameni Gasparro. Collana di studi storico-religiosi, 2 (Lionello Giordano Editore, Florence? 1998?), p. 239-264.
    HAAS, Abdülkadir
    Die Bektasi. Riten und Mysterien eines islamischen Ordens. ISBN3-88548-354-8. (Express Edition, Berlin 1987) 183 pp.
    HAFIZ, Nimetullah
    Yugoslavya'da Bektasi tekkeleri. in: Çevren, Prishtinë, IV, 11, 1976, pp. 57-67.
    - Yugoslavya’da Mevlevi tekkeleri. in: Fevzi Halici (ed.), Mevlâna ve yasama sevinçi (Konya Turizm Dernegi Yayini, Ankara 1978), p. 173-178.
    - Le développement du bektachisme en Yougoslavie. in: A. Popovic & G. Veinstein (ed.), Bektachiyya, études sur l’ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach. ISBN 2-7053-1698-1. Revue des Etudes Islamiques 60 (1992). Numéro spécial (Paul Geuthner, Paris 1993 / Isis, Istanbul 1995), p. 327-338.
    HAHN, Johann Georg von
    Albanesische Studien. 3 vol. (Fr. Mauke, Jena 1854, reprint Karavias, Athens 1981) 347, 169, 244 pp.
    HALIMI, Kadri
    Derviški redovi i njihova kultna mjesta na Kosovu i Metohiji. in: Glasnik Muzeja Kosova i Metohije, Prishtinë, 2, 1957, p. 193-206.
    HASLUCK, Frederick William
    Ambiguous sanctuaries and Bektashi propaganda. in: Annals of the British School in Athens, Athens, 20 (1913), p. 94-122.
    - Geographical distribution of the Bektashi. in: Annals of the British School in Athens, Athens, 21 (1914-1916), p. 84-124.
    - The fourth religion of Albania. in: The New Europe 13, London, 6 November 1919, p. 106-107.
    - Christianity and Islam under the Sultans. Edited by Margaret Hasluck. 2 vol. (Clarendon, Oxford 1929) 770 pp.
    HASLUCK, Margaret Masson Hardie
    The Nonconformist Moslems of Albania. in: Contemporary review, London, 127 (1925), p. 599-606. reprinted in: Moslem World 15 (1925), p. 388-398.
    INALCIK, Halil
    Arnawutluk. in: Encyclopedia of Islam. Edited by H.A.R. Gibb et al. (Luzac, London 1960), Vol. 1. p. 650-658.
    INSABATO, Enrico
    Gli Albanesi musulmani e le loro congregazioni. in: Bolletino della R. Società Geografica, Rome, 1916, 3, p. 238-239.
    JACOB, Georg
    Beiträge zur Kenntnis des Derwischordens der Bektaschi. Türkische Bibliothek Bd. 9. (Mayer & Müller, Berlin 1908)
    - Die Bektaschijje in ihrem Verhältnis zu verwandten Erscheinungen. in: Abhandlungen der K. Bayer. Akademie der Wissenschaften, Munich 1909, I. Kl. XXIV. Bd. III. Abt.
    JACQUES, Edwin E.
    Islam in Albania. in: Moslem World, 28 (1938), p. 313-314.
    - The Albanians. An ethnic history from prehistoric times to the present. ISBN 0-89950-932-0. (McFarland & Co., Jefferson NC 1995) 768 pp.
    JOKL, Norbert
    Die Bektaschis von Naim Frashëri. Herausgegeben und übersetzt. in: Balkanarchiv, Leipzig, 2 (1926), p. 226-256.
    KALESHI, Hasan
    Das türkische Vordringen auf dem Balkan und die Islamisierung. Faktoren für die Erhaltung der ethnischen und nationalen Existenz des albanischen Volkes. in: Südeuropa unter dem Halbmond. Prof. Georg Stadtmüller zum 65. Geburtstag gewidmet. BARTL, Peter & GLASSL, Horst (ed.) (Munich 1975), p. 125-138.
    - Haxhi Qamili. in: Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas. Ed.: Mathias Bernath & Karl Nehring (R. Oldenbourg, Munich 1974-1981), Vol. II (1976), p. 131-133.
    - Baba Kâzim. Oberhaupt der Bektâshi-Derwische in Djakovica. in: Publikationen zu Wissenschaftlichen Filmen. Section Ethnologie. Göttingen, 1980, Série 10, No.3 49, Film E 1970.
    KALESHI, Hasan & KISSLING, Hans Joachim
    Islam, Jugoslawien, Kosovo. Besuch im Tekye der Chalvetî-Derwische in Prizren. in: Publikationen zu Wissenschaftlichen Filmen. Section Ethnologie. Göttingen, 1980, Série 10, No. 46, Film E 1967.
    KALLAJXHI, Xhevat
    Bektashizmi dhe teqeja shqiptare n'Amerikë. Parathënie e Hirësisë së Tij Baba Rexhebit. E boton Teqeja me rastin e 10-vjetorit të themelimit të saj. (s.e., Detroit 1964) 75 pp.
    KIEL, Machiel
    A note on the date of the establishment of the Bektashi Order in Albania: the cult of Sari Saltik Dede in Kruja attested in 1567-1568. in: A. Popovic & G. Veinstein (ed.), Bektachiyya, études sur l’ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach. ISBN 2-7053-1698-1. Revue des Etudes Islamiques 60 (1992). Numéro spécial (Paul Geuthner, Paris 1993 / Isis, Istanbul 1995), p. 263-270.
    KISSLING, Hans-Joachim
    Aus der Geschichte des Chalwetijje-Ordens. in: Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 103 (1953), p. 233-289.
    - Zur Geschichte des Derwischordens der Bajramijje. in: Südost-Forschungen, Munich, 15 (1956), p. 237-268.
    - Zur Frage der Anfänge des Bektašitums in Albanien. in: Oriens, Journal of the International Society for Oriental Research, Leiden, 15 (1962) p. 281-286.
    - Zum islamischen Heiligenwesen auf dem Balkan, vorab im thrakischen Raum. in: Zeitschrift für Balkanologie, Berlin, 1 (1963), p. 46-59.
    - Aus dem Derwischwesen Südosteuropas. in: Grazer und Münchener Balkanologische Studien. Beiträge zur Kenntnis Südosteuropas und des Nahen Orients 2, (Trofenik, Munich 1967), p. 56-70.
    LEDERER, Gyorgy
    Islam in Albania. in: Central Asian Survey, London, 1994, 13. 3 (1994), p. 331-359.
    LUXNER, Larry
    Albania’s islamic rebirth. in: Aramco world, 43, 4 (July-Aug. 1992), p. 38-47.
    MASULOVIC-MARSOL, Liliana
    Les Rifâ’îs de Skopje. Structure et impact. (Isis, Istanbul 1992)
    - Les Bektachis dans la République de Macédoine. Notes et matériaux d’une enquête sur le terrain (1986-1987). in: A. Popovic & G. Veinstein (ed.), Bektachiyya, études sur l’ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach. ISBN 2-7053-1698-1. Revue des Etudes Islamiques 60 (1992). Numéro spécial (Paul Geuthner, Paris 1993 / Isis, Istanbul 1995), p. 339-368.
    MYDERRIZI, Osman
    Letërsia fetare e Bektashive. in: Buletin për shkencat shoqërore, Tiranë, 3, 1955, p. 131-142.
    NORRIS, Harry Thirlwall
    Islam in the Balkans. Religion and society between Europe and the Arab world. ISBN 1-85065-167-1. (Hurst & Co., London 1993) 304 pp.
    NOYAN, Bedri
    Bektasîlik Alevîlik nedir. (Ankara 1985)
    ÖZKIRIMLI, Attila
    Alevîlik-Bektalîlik ve edebiyati. (Cem yayinevi, Istanbul 1985)
    PALIKRUŠEVA, Galaba
    Derviškiot red Halveti vo Makedonija. in: Zbornik na štipskiot naroden muzej, Štip, 1 (1958-1959), p. 105-119.
    PALIKRUŠEVA, Galaba & TOMOVSKI, Krum
    Les Tekkés en Macédoine aux XVIIIe et XIXe siècles. in: Atti del Secondo Congresso Internazionale de Arte Turca, Naples, 1965, p. 203-211.
    POPOVIC, Alexandre
    Les musulmans du sud-est européen dans la période post-ottomane. Problèmes d'approche. in: Journal asiatique, Paris, 263 (1975), p. 317-360.
    - Problèmes d'approche de l'Islam albanais 1912-1967. in: Actes du Deuxième Congrès international d'études des cultures de la Méditerranée occidentale (Malte, juin 1976). Algiers 1978, p. 446-450.
    - Un texte inédit de Hasan Kaleshi: ‘L'ordre des Sa'dîya en Yougoslavie.’ in: Quand le crible était dans la paille. Hommage à Pertev Naili Boratav. Rémy Dor & Michèle Nicholas, ed. (Maisonneuve et Larose, Paris 1978), p. 335-348.
    - La communauté musulmane d'Albanie dans la période post-ottomane. in: Zeitschrift für Balkanologie, Berlin, 19 (1983), p. 151-216
    - L'Islam balkanique. Les musulmans du sud-est européen dans la période post-ottomane. Balkanologische Veröffentlichungen Nr 11. (in Kommission Harrassowitz, Wiesbaden, Berlin 1986) 478 pp.
    - Typologie d’un ordre mystique musulman en Yougoslavie: le cas des Kadiris de Kosovska Mitrovica. in: Quaderni di studi arabi, Venice, 5-6 (1987-1988), p. 667-678.
    - Les derviches balkaniques: La Rifâ'iya. in: Zeitschrift für Balkanologie, Berlin, 25.2 (1989), p. 167-198.
    - L’Islam dans les états du Sud-est européen depuis leur indépendance. in: Die Staaten Südosteuropas und die Osmanen, Südosteuropa-Jahrbuch, 19. ed. Hans G. Majer. (Südosteuropa-Gesellschaft, Munich 1989), p. 309-317.
    - A propos des statuts des Bektachis d’Albanie. in: A. Popovic & G. Veinstein (ed.), Bektachiyya, études sur l’ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach. ISBN 2-7053-1698-1. Revue des Etudes Islamiques 60 (1992). Numéro spécial (Paul Geuthner, Paris 1993 / Isis, Istanbul 1995), p. 301-326.
    - Les musulmans yougoslaves (1845-1989). Médiateurs et métaphores. (L'Age d'Homme, Lausanne 1990) 69 pp.
    - Un ordre de derviches en terre d’Europe. La Rifâ’iyya. (L'Age d'Homme, Lausanne 1993) 144 pp.
    - Les derviches balkaniques hier et aujourd’hui. (Isis, Istanbul 1994)
    POPOVIC, Alexandre & VEINSTEIN, Gilles (ed.)
    Les ordres mystiques dans L'Islam. Cheminements et situation actuelle. (Editions de l'Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, Paris 1986) 324 pp.
    - Bektachiyya. Etudes sur l’ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach. ISBN 2 7053-1698-1. Revue des Etudes Islamiques, 60 (1992). Numéro spécial. (Paul Geuthner, Paris 1993 / Isis, Istanbul 1995) xii + 598 pp.
    - Les voies d’Allah. Les ordres mystiques dans l’Islam des origines à aujourd’hui. Sous la direction de Alexandre Popovic. ISBN 2-213-59449-X. (Fayard, Paris 1996) 711 pp.
    PRISHTA, V. A.
    Bektashinjt e Shqipërisë. (Korça, Korçë 1921) 40 pp.
    PUTRA, Sh. M.
    Islam in Albania. in: Light, Lahore, 1935, 5, p. 1-2.
    RAÇI, Fatime
    Jeta dhe aktiviteti i Sheh Ahmet Shkodrës. (Tiranë 1994)
    REXHEBI, Baba
    Misticizma Islame dhe Bektashizma. (Waldon Press, New York 1970) 389 pp.
    - The mysticism of Islam and Bektashism. (Dragotti, Naples 1984) 173 pp.
    RIEDL, Richard
    Die tanzenden Derwische von Tirana. in: Österreichische Rundschau, Vienna, 11 (1907), p. 230-231.
    RINGGREN, Helmer
    The initiation ceremony of the Bektashis. in: Initiation. Studies in the History of Religions. Supplement to No. X (1956) p. 202-208.
    - The initiation ceremony of the Bektashis. Initiation contributions to the theme of the study. Conference of the International Association for the History of Religions held at Strassbourg, September 17-22, 1964. Editor: Blecker, C. J. (Leiden 1965), p. 202-208.
    RIZAJ, Skënder
    The Islamization of the Albanians during the XVth and XVIth centuries. in: Studia Albanica, Tiranë, 1985, 2, p. 127-131.
    ROSSI, Ettore
    Saggio sul dominio turco e l'introduzione dell'Islam in Albania. in: Rivista di Albania, Milan, 3, (1942), p. 200-213.
    - Credenze ed usi dei Bektasci. in: Studi e materiali di storia delle religioni, Rome, 18.1-4 (1942), p. 60-80.
    SELENICA, Teki
    Shqipria e ilustruar. L'Albanie illustrée. Albumi i 'Shqipris më 1927'. Album de l'Albanie en 1927. (Tirana, Tiranë 1928) xviii + 400 pp.
    SELIGER, Kurt
    Albanien. Land der Adlersöhne. Ein Reisebuch in Wort und Bild. (Brockhaus, Leipzig 1960) 259 pp.
    SERIN, Rahmi
    Islâm tasavvufunda Halvetilik ve Halvetiler. (Bayram Yayimcilik Matbaacilik Koll., Istanbul 1984) 175 pp.
    SIÇECA, Shpresa
    Vende kulti të ritet islam në Prizren. Tyrbet e varret e shenjta. in: Gjurmime albanologjike, Seria folklor dhe etnologji, Prishtinë, 25 (1995), p. 179-191.
    SIRRI, Ahmad, Baba
    al-Risala al-Ahmadiyya fi tarikh al-tariqa al-’Aliyya al-Baktishiyya bi-Misr al-Mahrusa (Cairo [1358 A.H.] 1939) 64 pp.
    SKENDI, Stavro
    Religion in Albania during the Ottoman rule. in: Südost-Forschungen, Munich, 15 (1956), p. 311-327. reprinted in: Balkan Cultural Studies (New York 1980) p. 151-166.
    STADTMÜLLER, Georg
    Die Islamisierung bei den Albanern. in: Jahrbücher für Geschichte Osteuropas N.F. 3 (1955) p. 404-429.
    - Der Derwischorden der Bektaschi in Albanien. in: Serta slavica in memoriam Aloisii Schmaus. ed. W. Gesemann et al. (Trofenik, Munich 1971), p. 683-687.
    SUNAR, M. S.
    Melâmîlik ve Bektasîlik. (Ankara Univ. Masimevi, Ankara 1975)
    TOMORI, Baba Ali (= TOMORRI, Baba Ali; TYRABIU, Ali)
    Thelbi i qëllimit, udha e shpëtimit prej Atë Ali Tomorri. (Dhori Koti, Korçë 1924) 47 pp.
    - Literatyra e Bektashivet a vjersha të përkthyera prej shkrimtarëve bektashinj të vjetër. (Mbrothësija, Tiranë 1927) 32 pp.
    - Mersija, apo ceremonia e shënjtë e Bektashivet kur shënjtërohet ashyréja. Përkëthim i mbaruar prej Atë Ali Tyrabiut, P.N. i teqes së Tomorit. (Mbrothësija, Tiranë 1928) 11 pp.
    - Historija i përgjithëshme e bektashinjvet prej Atë Ali Tyrabiut P.N. i teqes' së Tomorit. Shkruar në pjesa spirituale dhe dokumentale. (Mbrothësia, Tiranë 1929) 95 pp.
    - Xhevher ose mendime dhe aforizma Bektashijsh të vjetër. Përmbledhje dhe përkëthime prej Baba Ali Tomori. (Mbrothësija, Tiranë 1934) 18 pp.
    - Nefeze dhe gazele bektashiane. Të marruna nga libri i posaçmë i Baba Ali Tomorit. Botuar prej Asqeri F. Lumani. (Luarasi, Tiranë 1934-1935) 50 pp.
    TRIX, Frances
    The Ashura lament of Baba Rexheb and the Albanian Bektashi Community in America. in: A. Popovic & G. Veinstein (ed.), Bektachiyya, études sur l’ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach. ISBN 2-7053-1698-1. Revue des Etudes Islamiques 60 (1992). Numéro spécial (Paul Geuthner, Paris 1993 / Isis, Istanbul 1995), p. 405-418.
    - Spiritual discourse. Learning with an Islamic master. (University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1993) 189 pp.
    - The resurfacing of Islam in Albania. in: East European Quarterly, Boulder, 28, 4 (1995), p. 533-549.
    - When Christians became dervishes. Affirming Albanian Muslim-Christian unity through discourse. in: The Muslim world, Hartford, 85, 3-4 (July-Oct. 1995), p. 280-294.
    ULUSOY, A. Celâlettin
    Hünkâr Haci Bektas Velî ve Alevî-Bektas yolu. (Hacibektas 1986)
    VLORA, Ekrem bey
    Aus Berat und vom Tomor. Tagebuchblätter. Zur Kunde der Balkanhalbinsel I. Reisen und Beobachtungen 13. (D. A. Kajon, Sarajevo 1911) 168 pp.
    - Aperçu sur l'histoire des ordres réligieux et en particulier du Bektachisme en Albanie. in: Shpirti shqiptar (L'Anima Albanese), Turin, 1.3 (1955) p. 30-36; 1.4 (1955), p. 7-16.
    ZAMPUTI, Injac
    Një dorëshkrim bektashian i gjysmës së shekullit të XIX (1850-1860). in: Buletin për Shkencat Shoqërore, Tiranë, 4. 1955, p. 203-210.
    Por sot, Shqypni, pa m'thuej si je?

  12. #12
    i/e larguar Maska e forum126
    Anëtarësuar
    05-10-2003
    Vendndodhja
    USA
    Postime
    1,198

    Pse vetem shqiptaret muslimane?

    Shume here degjohet dhe lexohet neper librat e historise qe kemi mesuar ne shkolla kjo teori: "Feja islame eshte futur me zor ne Shqiperi. me taksa e me shpate".

    Por keto libra historie dhe mesuesit e saj nuk i dhane kurre pergjigje /apo shpjegim disa pyejtjeve /fakteve.

    1. Kthimi me shpate
    Si ka mundesi qe shqiptaret nuk i duruan dot shpates se turkut e serbet, greket, bullgaret, rumunet etj etj duruan?

    2. Pse besimtare te feve te tjera erdhen nga vende te ndryshme ne Europe dhe zgjodhen te shijojne shpaten e turkut sesa jetesen atje? (cifutet e shtypur ne te gjithe Europen vinin dhe gjenin lirine e besimit ne shtetin osman)

    Pervec Shqiperise ku kane bashkejetuar ne harmoni fete e ndryshme dhe kane mundur ti kalojne shekujt e gjate duhet ditur se edhe Stamboll GJYSMA e popullsise ka qene te krishtere e cifute ku gezonin te drejta te plota.

    3. Jo vetem shqiptaret jane bere muslimane...

    Nuk duhet bere shume pyjtja se pse vetem shqiptaret jane kthyer muslimane. Ka pasur edhe shume greke qe kane qene muslimane por ka qene ai shovinizem, ajo mostolerance e grekeve qe i detyroi ata te Nderronin fene ose te niseshin per ne Turqi. Nisja e grekerve muslimane ne turqi njihet si Nderrimi i popullsise ne historine e dy vendeve perkatese.

    4. 500 vjet....

    Si ka mundesi qe turqit per 500 vjet nuk ja nderruan dot as gjuhen as fene Shqiperise, Greqise, Serbise etj? Ndersa Greqia nuk ju deshen as 5 vjet per ta "spastruar" nga muslimanet greke e shqiptare atje. Kujtoni pak camet per tokat e te cileve edhe BASHKIMI EUROPIAN deklaroi se nuk eshte ceshtje qe u perket atij si institucion por eshte nje ceshtje qe i perket Greqise dhe Shqiperise.

    Faleminderit Bashkimi Europian per ndihmen dhe zgjidhjen e problemeve.

    5. Taksat....

    Pse vetem shqiptaret dhe boshnjaket nuk mund ti paguanin taksat nder te gjithe popujt e ballkanit, shto ketu edhe cifutet qe erdhen te strehohen?

    Duhet kujtuar se edhe muslimanet paguanin taksa, vetem se emri i takses se krishtereve kishte emer tjeter. Pastaj nuk duhet harruar se Shteti Osman edhe ka investuar per zhvillimin e gjithe territorit duke perfshire edhe ballkanin. Nuk eshte se te gjitha e ardhurat nga taksat harxhoheshin ne Stamboll.

    Historianet e Hungarise thone se investimet qe ka bere shteti osman atje kane qene shume here me shume sesa taksat e mbledhura. Permend rastin e Hungarise sepse ata kane rrespekt dhe e vleresojne shume edhe sot c'fare ka bere shteti osman atje.

    6. Te mos ishte Islami nuk do te kishte mbetur Kisha Orthodokse
    Nje shembull Hungaria

    Perpara se Serbia te futej ne shtetin osman Hungaria qe ishte nje shtet i forte katolik i kercenoi se do ta pushtonte dhe se te gjitha kishat orthodokse do ti kthenin ne kisha katolike. Serbia duke e ditur se nen shtetin osman fene e tyre e kishin te mbrojtur pranoi perseri me mire te ishte nen SHPATEN TURKE sesa nen pushtimin e Hungarise.

    7. Harmonia midis feve

    Ketu mund te permendim shume kujtime te udhetareve te ndryshem qe kane vizituar shtetin osman. Mund te permendim kujtimet e Bajronit i cili gjate udhetimeve ne Shqiperi permendtte se krahas xhamive ku kendohej ezani me zerat me te bukur kishte edhe shume manastire.

    8. Ku shkel turku nuk mbin bari...

    Duhet te mblidhemi edhe nje here se bashku dhe te mendojme ta ndryshojme kete shprehje. Do te tingellonte me origjinale, me rreale: Ku shkel SERBI, GREKU nuk mbin bari. Ketu nqs ka ndonje pyejtje pse keshtu, mund te shkruajme edhe nje teme shume te gjate se pse. Megjithese une mendoj se te pakten si shqiptare qe i kemi vuajtur ne kurriz nuk duhet te kemi nevoje per shpjegime.

    9. Pastaj puna eshte se ne krye te shqiperise ka pasur shqiptare. Dhe mund te themi se me shume ka pasur nepunes e zyrtare shqiptare ne Turqi sesa turq ne Shqiperi. Ne krye te shtetit osman jane ngritur ne detyre shume here: Shqiptare, Serbe, te krishtere edhe cifute.

    Pas vdekjes se nje nga sulltaneve deri ne kohen sa te caktohej sulltani i ri ne krye te shtetit ka qene Sokolovi, nje serb.

  13. #13
    ..... .....
    Anëtarësuar
    11-05-2008
    Postime
    2,503

    Arrow

    Citim Postuar më parë nga forum126 Lexo Postimin
    Shume here degjohet dhe lexohet neper librat e historise qe kemi mesuar ne shkolla kjo teori: "Feja islame eshte futur me zor ne Shqiperi. me taksa e me shpate".

    Por keto libra historie dhe mesuesit e saj nuk i dhane kurre pergjigje /apo shpjegim disa pyejtjeve /fakteve.

    1. Kthimi me shpate
    Si ka mundesi qe shqiptaret nuk i duruan dot shpates se turkut e serbet, greket, bullgaret, rumunet etj etj duruan?

    2. Pse besimtare te feve te tjera erdhen nga vende te ndryshme ne Europe dhe zgjodhen te shijojne shpaten e turkut sesa jetesen atje? (cifutet e shtypur ne te gjithe Europen vinin dhe gjenin lirine e besimit ne shtetin osman)

    Pervec Shqiperise ku kane bashkejetuar ne harmoni fete e ndryshme dhe kane mundur ti kalojne shekujt e gjate duhet ditur se edhe Stamboll GJYSMA e popullsise ka qene te krishtere e cifute ku gezonin te drejta te plota.

    3. Jo vetem shqiptaret jane bere muslimane...

    Nuk duhet bere shume pyjtja se pse vetem shqiptaret jane kthyer muslimane. Ka pasur edhe shume greke qe kane qene muslimane por ka qene ai shovinizem, ajo mostolerance e grekeve qe i detyroi ata te Nderronin fene ose te niseshin per ne Turqi. Nisja e grekerve muslimane ne turqi njihet si Nderrimi i popullsise ne historine e dy vendeve perkatese.

    4. 500 vjet....

    Si ka mundesi qe turqit per 500 vjet nuk ja nderruan dot as gjuhen as fene Shqiperise, Greqise, Serbise etj? Ndersa Greqia nuk ju deshen as 5 vjet per ta "spastruar" nga muslimanet greke e shqiptare atje. Kujtoni pak camet per tokat e te cileve edhe BASHKIMI EUROPIAN deklaroi se nuk eshte ceshtje qe u perket atij si institucion por eshte nje ceshtje qe i perket Greqise dhe Shqiperise.

    Faleminderit Bashkimi Europian per ndihmen dhe zgjidhjen e problemeve.

    5. Taksat....

    Pse vetem shqiptaret dhe boshnjaket nuk mund ti paguanin taksat nder te gjithe popujt e ballkanit, shto ketu edhe cifutet qe erdhen te strehohen?

    Duhet kujtuar se edhe muslimanet paguanin taksa, vetem se emri i takses se krishtereve kishte emer tjeter. Pastaj nuk duhet harruar se Shteti Osman edhe ka investuar per zhvillimin e gjithe territorit duke perfshire edhe ballkanin. Nuk eshte se te gjitha e ardhurat nga taksat harxhoheshin ne Stamboll.

    Historianet e Hungarise thone se investimet qe ka bere shteti osman atje kane qene shume here me shume sesa taksat e mbledhura. Permend rastin e Hungarise sepse ata kane rrespekt dhe e vleresojne shume edhe sot c'fare ka bere shteti osman atje.

    6. Te mos ishte Islami nuk do te kishte mbetur Kisha Orthodokse
    Nje shembull Hungaria

    Perpara se Serbia te futej ne shtetin osman Hungaria qe ishte nje shtet i forte katolik i kercenoi se do ta pushtonte dhe se te gjitha kishat orthodokse do ti kthenin ne kisha katolike. Serbia duke e ditur se nen shtetin osman fene e tyre e kishin te mbrojtur pranoi perseri me mire te ishte nen SHPATEN TURKE sesa nen pushtimin e Hungarise.

    7. Harmonia midis feve

    Ketu mund te permendim shume kujtime te udhetareve te ndryshem qe kane vizituar shtetin osman. Mund te permendim kujtimet e Bajronit i cili gjate udhetimeve ne Shqiperi permendtte se krahas xhamive ku kendohej ezani me zerat me te bukur kishte edhe shume manastire.

    8. Ku shkel turku nuk mbin bari...

    Duhet te mblidhemi edhe nje here se bashku dhe te mendojme ta ndryshojme kete shprehje. Do te tingellonte me origjinale, me rreale: Ku shkel SERBI, GREKU nuk mbin bari. Ketu nqs ka ndonje pyejtje pse keshtu, mund te shkruajme edhe nje teme shume te gjate se pse. Megjithese une mendoj se te pakten si shqiptare qe i kemi vuajtur ne kurriz nuk duhet te kemi nevoje per shpjegime.

    9. Pastaj puna eshte se ne krye te shqiperise ka pasur shqiptare. Dhe mund te themi se me shume ka pasur nepunes e zyrtare shqiptare ne Turqi sesa turq ne Shqiperi. Ne krye te shtetit osman jane ngritur ne detyre shume here: Shqiptare, Serbe, te krishtere edhe cifute.

    Pas vdekjes se nje nga sulltaneve deri ne kohen sa te caktohej sulltani i ri ne krye te shtetit ka qene Sokolovi, nje serb.



    Mund te them.
    1.Shqiperia ishte i vetmi vend qe nuk u dorezua perballe turkut(lufta 25 vjecar e Skenderbeut)dhe 12 vjet me vone pas saj.
    2..Fqinjet tane u dorezuan dhe paguajten harace te renda por kurrsesi nuk bene lufte(kujto sa kollaj ra Kostandinopoja e harruar)
    3.Shqiperia u islamizua me imponim(perfshi dhe dhunen) sepse ishte bere plan qe te behej kerthiza* e perandorise(mos harro poziten tone perhere te lakmueshme)
    4.Ne ngjallem nje urrejte te madhe tek turku sepse i shkaktuam shume deme dhe prishje te planeve per nje perandori universale(pushtimin e vatikanit e ndaluam ne).Lexo librin e Marin Barletit 'Histori e Skenderbeut' qe meret si libri kryesor per vertetesine e luftes tone ne europe.Aty tregohet qarte urrejta e QENIT TURK ndaj nesh dhe betimin e sulltanit epr shkretimin e shqiperise.
    5.Islamizime te tjera sigursiht ja pasur pervec nesh por edhe ato me imponim.
    6.Per taksat-A Kane qene perhere serb e grek me te pasur se ne???????
    7.Asimilimi ka 2 rruge-fetar dhe gjuhesor.fatmirsisht nga gjuha nuk na asimiluan dot por islamizmi u mor sa per sy e faqe vec per mbijetese.

    *Tani vec disa pyetje
    1.GJeja qe sjell pushtuesi(feja islame) ka pehere arsye ta zhvilloj apo ta lere ne vend kombin e pushtuar?
    2.Kunder kujt luftoi Skenderbeu apo luftoi kot?
    3.Kanuni i Leke DukaGjinit u krijua per arsyen e vetme qe ti rezistonte konvertimeve te detyruara duke pranuar nje izolim 4 shekulllor nga bota apo edhe kjo kot u krijua?
    4.Ne jemi rrace arabe apo europiane qe e paskemi marre me paqe islamit sepse arabet ishin pagan qe e moren ndersa ne e kishim nje monofe?
    5.kristianizmi erdhi nga shtresat e ulta dhe ishte ne lufte me pushtuesin(romaket ishin pagan deri ne shek4)dhe sherbeu kunder pushtuesit po islami per cfare sherbeu?qe te beheshim turq si ato?meqe ishte e njejta fe me pushtuesin(shiko me siper per asimilimin)

    ************************************************** *************
    Dhe ju lutem mos bini pre e atyre qe thone qe islami ka ardhur me paqe se jane tradhtar te gjakut te te pareve.jane tradhtare te gjakut te te MADHIT GJERGJ KASTRIOTI qe kunder turqve dhe fese se tyre islame luftoi.Mos bini bre e IDIOTEVE SI OLSI JAZEXHI qe kaloi NGA PEDOFILIA E SHKOLLAVE TE MESME NE PERKTHYSIN E DEVEVE.figura tradhtare si ai qe do na cojne 500 vjet te tjera prapa,jane ato qe jane tradhtaret e verte.une jam rritur ne familje gjysem ortodokse-gjysem muslimane por kur njerezit e mi muslimane me kane thene qe islami nuk ka ardhur me paqe por qe na e kan imponuar sepse keshtu i kan thene te paret e tyre te pareve te tyre(keshtu eshte shkruar historia).LEXONI LIBRIN E DOKTORIT TE NDERUAR Z PIRRO PRIFTI 'TE PENDUARIT OSE KOMBI PERBALLE ZOTIT' sepse eshte ilaci i vertet i joni dhe vertetesia dhe vdekje ature HAXHI QAMILISTEVE qe duan te na cojne 500 vjet te tjera prapa.Kujtoni shprehejn PER KET TYRQENI QE KOM dhe duket sa nacinalista jane ato tradhtare qe hiqen sikur islami ka ardhur me paqe.KUJTONI E MOS HARRONI haxh qamilin qe donte baben pas cliririmit dhe VDEKJE PERJETSISHT TURQVE
    Ndryshuar për herë të fundit nga white-knight : 08-07-2008 më 07:15

  14. #14
    ..... .....
    Anëtarësuar
    11-05-2008
    Postime
    2,503
    Dhe 2 gjera

    horizonti

    RRETH PËRHAPJES SË ISLAMIT NDËR SHQIPTARËT
    Përmbledhje studimesh nga Muhidin AHMETI

    TENTATIVË E PASUKSESSHME DHUNË FETARE

    Sherif Delvina
    PER ATE QE HAPI KETE TEME.
    Mos flit me fakte te historianeve filo-turq.Ka ndonje emer shqiptar ne kete mes nga to 2 emra qe jane siper???????????????
    Dhe nje shtojce per forum126 ku thote 6. Te mos ishte Islami nuk do te kishte mbetur Kisha Orthodokse
    Nje shembull Hungaria

    Perpara se Serbia te futej ne shtetin osman Hungaria qe ishte nje shtet i forte katolik i kercenoi se do ta pushtonte dhe se te gjitha kishat orthodokse do ti kthenin ne kisha katolike. Serbia duke e ditur se nen shtetin osman fene e tyre e kishin te mbrojtur pranoi perseri me mire te ishte nen SHPATEN TURKE sesa nen pushtimin e Hungarise.
    __________________________________________________ ____________
    E ke shume gabim meso historine SHQIPTARE DHE EUROPIANE JO ATE HAXHI QAMILISTE.A e di ti qe JANOSH HUNIADI e solli 3 here ne pushtet GJERGJ BRANKOVICIN e serbise qe ra pikerisht kunder turqve por sigurisht(heren e trete kur skenderbeu ishte me ushtrine turke huniadi e strehoi ne hungari brankovicin) serbet e thyen kete bese me hungarezet(1448 na penguan neve te shkonim ne ndihme huniadit ne betejen e fushe kosoves) por faktet qe jep siper jane shume absurde

  15. #15
    Besimtar Musliman Maska e eldonel
    Anëtarësuar
    07-09-2007
    Vendndodhja
    Prishtina
    Postime
    1,219
    Nje imam na Shkodra ka thene : " Nese dikush ma vesh nje pallto me zor si te hiket rreziku une mund ta deshi " Andaj o njerze ne s na intereon se si qysh tek ne na pelqen Islami edhe e mbajm si perfundim mund ta nxjerri
    Falenderimet i takojn All-llahut qe jemi musliman [/B]
    kaq kisha pershendetje .
    KOSOVA E MADHE

  16. #16
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    28-10-2006
    Postime
    163
    KTHIMI I SHQIPTARËVE NË FENË ISLAME ËSHTË BËRË PA DHUNË


    Cobra, kjo do me thote qe ata qe pranonin fene izlame nuk vuanin dhunen, me mire kishin privilegje.

    Shqipataret ne kohen e Skanderbeut ishin 700.000. Kane pasur 24 fushate ushtarake ne 25 vjet, sigurisht pa pasur dhuna, sipas teje?
    Thuhet se afersisht 100.000 kane emigruar ne Itali. Me vemendje merre ne konsiderate perqindjen.
    Te krishteret e sotme perkujtojne se shtergjisherit e tyre kane shkuar ne malet, nje toke pak interesante per bujqesine, per te shpetuar fene.
    Mos harro fenomenin e laramanizmit, shume te perhapur jo mes arbresheve te Italise apo mes katolikeve te maleve, por mes atyre qe kishin interesat ekonomike qe deshironin ta shpetonin.
    Mos harro qe mijera dhe mijera njerez, edhe femije dhe vajza, kane qene cuar ne lindjen dhe edukuar ne nje fe tjeter.
    Mos harro qe popullatet te huaj myslymane u sjllen ne Shqiperi sigurisht per te favorizuar izlaminizmit.
    Mos harro qe ortodokset kane thirrur Turqet ne Shqiperi ne funksion antikatoilik. Ndoshta ata nuk kane pasur duna, por katoliket kane vuajtur shume. Mos harro qe kishat e tyre shume e bukura ne kete kohe nuk ekzistojne me. E disa kisha shume e bukura edhe sot jane Xhamia.
    Kjo ne nje menyre diletantistike.
    Mund te lexosh nje artikull qe kam kopjuar per nje teme tjeter mbi harmonine fetare ne Shiperi.
    Me simpati. crici_01
    Ndryshuar për herë të fundit nga crici_01 : 08-07-2008 më 12:18

  17. #17
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    28-10-2006
    Postime
    163
    Citim Postuar më parë nga eldonel Lexo Postimin
    Nje imam na Shkodra ka thene : " Nese dikush ma vesh nje pallto me zor si te hiket rreziku une mund ta deshi " Andaj o njerze ne s na intereon se si qysh tek ne na pelqen Islami edhe e mbajm si perfundim mund ta nxjerri
    Falenderimet i takojn All-llahut qe jemi musliman [/B]
    kaq kisha pershendetje .

    Eshte shume e cudiitshme qe kjo te intereson, edhe pse kuptohet cko dite me mire, se kjo nuk eshte nje perparim per popullin tone.

    Me simparti. crici_01

  18. #18
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    28-10-2006
    Postime
    163
    Citim Postuar më parë nga Seminarist Lexo Postimin
    Si gjithnje se kapet qe se kapet dot Antonin!

    " Qellimi justifikon mjetin.." Ignati i Lajoles

    Seminarist, jo Ignati nga Lojola, por Machiavelli.


    Berat, ai quhet Anton. E nuk genjen. Citon njerez te denje per besimin!


    Me simpati. crici_01

  19. #19
    Besimtar Musliman Maska e eldonel
    Anëtarësuar
    07-09-2007
    Vendndodhja
    Prishtina
    Postime
    1,219
    Citim Postuar më parë nga crici_01 Lexo Postimin
    Eshte shume e cudiitshme qe kjo te intereson, edhe pse kuptohet cko dite me mire, se kjo nuk eshte nje perparim per popullin tone.

    Me simparti. crici_01
    Ma sqaro edhe njeher se ku do dalesh me kete "perparim " se nuk te kuptova . Qka s ' eshte perparim per popullin tone . Edhe diqka nese do te bisedosh per perparime do flasim hapur duke e pranuar te verteten perndryshe mos me cito sepse nuk kam koh per te humbur me fjale boshe e per argumente urdheroni .
    Gjithashtu pershendetjet e mija .
    KOSOVA E MADHE

  20. #20
    i/e regjistruar Maska e klajdi wolf
    Anëtarësuar
    14-09-2012
    Postime
    591
    FEJA ISLAME
    A është përhapur me forcë?

    Senad Maku



    Për Islamin dhe çështjet e përhapjes së tij është folur vetëm në kontekstin negative. Një zhurmë e padëgjuar bëhet sot në botë kundër Islamit, duke ia mveshur atij të gjitha të zezat që kanë ndodhur e sidomos që ndodhin gjatë kohës që po kalojmë. Prandaj në përgjithësi, gjithçka thuhet e shkruhet për të, qoftë nga individët, në materiale të botuara si gazeta, revista, libra, në media elektronike etj., duke ia mveshur Islamit gjithçka që në fakt nuk i ka si p.sh.: duke e cilësuar si kulturë e civilizimit të prapambeturisë, fe që pengon modernizimin, pengon lirinë e të menduarit dhe të shprehurit, si religjion dhune, fe fanatike, afriko-aziatike, apo më mirë fe e Lindjes, duke harruar të shkretët, si fetë e tjera si p.sh.: krishterimi apo hebraizmi kanë lindur e kanë ardhur po nga Lindja, përfundimisht sipas tyre Islami është fe e pasioneve të dobëta, si fe e përhapjes me shpatë, si aksident historik i popullit shqiptarë dhe “epitete” të tjera të ngjashme me këto.
    Tek shqiptarët ndër akuzat kryesore që I bëhen Islamit predominon ajo që ka lidhje me përhapjen e tij me dhunë, në përgjithësi në botë, veçanërisht në trojet tona, fe që është imponuar nga pushtuesit dhe si rrjedhojë e kësaj propaganda, vijnë thirrjet primitive që na bëhen për tu rikthyer në “fetë e të parëve tanë”.
    Mënyra e ftesës në Islam ka qenë larg nga gjakderdhja dhe përdorimi I shpatës. Rruga e përhapjes së fesë mbështetet mbi faktin se vet fuqia e ftesës së vazhdueshme në Islam është më e fortë se fuqia e shpatës. All-llahu I Lartësuar në librin e Tij të fundit Kur’anin thotë: “Nuk ka dhunë në fe” (Bekare 256), kurse në një ajet tjetër thotë: “Thirr (Muhamed) në rrugën e Zotit tënd me urtësi dhe këshilla të mira, dhe polemizo në mënyrë më të mirë. Vërtetë Zoti yt e di më së miri kush e ka devijuar rrugën e Tij dhe për ata që janë udhëzuar” (Nahl 125), “Thuaj atyre të cilëve u është dhënë Libri po edhe analfabetëve: a e keni pranuar Islamin? Nëse e kanë pranuar, e kanë gjetur rrugën, e nëse e refuzojnë, për ty është obligim t’i lajmërosh, All-llahu i sheh robërit e vet (dhe e di se çbëjnë) “. (Ali Imran 20)
    Kjo është esenca e thirrjes Islame, e gjithë kjo është paqe, liri dhe zgjidhje, pa detyrim e pa dhunë. Është e vërtetë e pamohueshme se Islami nuk është përhapur me forcën e shpates, por është përhapur me forcën e bindjes me besimin e thellë të njerëzve në drejtësinë e tij. Po të mos ishte ashtu, si mund të shpjegohet hyrja e qindra milionëve në të nga populli Indian, Kinez, i himalajeve, i sumatrës (Indonezisë), ujdhesave të Indisë Lindore, Afrikës së Mesme? Ose, si besuan miliona njerëz në Rusi, Poloni, Lituani, në Veri të Evropës? A thua kanë arritur shpatat e muslimanëve në ato vende? Në vendet e përmendura Islami depërtojë falë misionarëve muslimanë, jo të armatosur me shpata, po me parime Islame, me tolerancë e bindje. (Dr. Mustafa Shek’a: vepra e cituar, fq.110 në Takvimi 2002 fq. 245 Prishtinë)
    Në lidhje me hyrjen e të krishterëve në Islam pa presion ose dhunë, Tomas Arnoldi në veprin e tij paraqet letrën e patrikut Nastur Isho Iabh III që ia dërgoi Matran Semanit, kryepeshkopi i Farisit. Pasi shpreh brengosjen e tij për konvertimin e shumë të krishterëve Persianë në Islam: “Vërtetë Arabëve Allahu u dha pushtetin e dynjasë, sikur po e shihni edhe ju dhe po e dini këtë realitet. Megjithatë ata nuk e luftojnë besimin e krishterë, por, përkundrazi sillen mirë me fenë tonë, i nderojnë priftërinjtë tanë, kan konsideratë ndaj kishave dhe shtëpive që janë pronë e kishave. Atëher, pse e kanë lënë besimin e tyre populli i Mervit. Përkundrazi ata (arabët) u janë zotuar atyre të mbesin në atë që janë të sigurt (për vetën dhe pronën e tyre), duke e ndarë një pjesë të tregtisë për shtetin”. (Takvimi 2002 fq. 240)
    Në lidhje me këtë çiro Truhelka thotë: “Është mendim i gabuar se Islami është përhapur me dhunë. Ekzistojnë argumente të shumta të cilat e demantojnë këtë. Unë mund të përmend vetëm një, e ai është se shekulli XIX nuk do të gjente asnjë të krishterë dhe asnjë kishë e manastir në Ballkan, sikur Islamizmi të përhapej me dhunë shtetërore”. (Sipas Muhamed Pirraku, tek Dituria Islame nr. 83 viti 1996 Prishtinë)
    Shkencëtari anglez Tomas Karlajn i cili në veprën e vet “Mbi heronjtë”, shkruar në vitin 1840, ka thënë se: “Do të ishte i kotë çdo mendim për këtë botë,po që se e pranojmë se qindra million njerëz jetojnë e vdesin në të për diçka që do të ishte mashtrim, sharlatanizëm dhe intrigë, për diçka që do të ishte e pavërtetë, sepse e pavërteta mund të ngadhënjejë për një çast, mirëpo vetëm e vërteta mund ta ndezë botën, ashtu si e ndezi Muhamedi. Sekreti i fuqisë dhe i përhapjes së fes Islame qëndron në vërtetësinë e saj hyjnore dhe jo në shpatë, në të cilën insistohej në Europë si “argumentin” kryesorë kundër Islamit. Kjo nuk qëndron nga arsye të thjeshta, sepse edhe Islami kur u shpall, ishte zëri i një njeriu: një njeri i vetëm kundër të gjithë njerëzve! Që ai ta marrë shpatën dhe të përpiqet ta propagandojë fenë e vet me të, do të bënte shumë pak punë…” (Ali M. Basha “Islami në Shqipëri gjat shekujve” fq.19)
    Kurse studiuesi i njohur i Islamit, Th. W. Arnold në “Thirrja në Islam” fq. 48 ka theksuar se: “Në bazë të raporteve toleruese të vendosura ndërmjet të krishterëve dhe arabëve musliman, mund të konstatojmë se forca nuk ka qen factor në kalimin e të krishterëve në Islam. Vetë Muhamedi ka lidhur aleancë me disa fise të krishtere dhe u përkujdes personalisht për mbrojtjen e tyre dhe sigurimin e lirisë së shprehjes së tyre fetare, duke ia lënë klerit ato të drejta dhe atë ndikim të cilin e kanë pasur më parë… nga shembujt e përmendur për tolerancën dhe liritë të cilat muslimanët ngadhnjimtarë ua kanë ofruar të krishterëve në shekullin e parë hixhrij dhe që kanë vazhduar edhe më tej gjatë brezave të ardhshëm, në të vërtetë mund të përfundojmë se fiset krishtere që kanë përqafuar Islamin, e kanë bërë atë vullnetarisht dhe lirisht. Kurse arabët e krishterë, të cilët edhe sot jetojnë në mesin e bashkësive të mëdha muslimane, janë dëshmitarë të kësaj tolerance”.
    (Po aty fq. 19)

    Islami ka hyrë edhe në Himalaje, Xhaveta, Sumarta, Brunei, Filipine e vende të tjera në mënyrë paqësore, pa u derdhur asnjë pikë gjaku. Mënyra e përhapjes së fes ishtë përmes tregtarëve musliman, të cilët ishin lidhur ngushtë me banorët e atyre vendeve, ose përmes misionarëve që ishin obliguar t’i shërbenin Islamit. Poashtu në Afrikë përhapja e Islamit u bë përmes misionarëve dhe tregtarëve. Misionarët musliman hasën mirëkuptim tek zezakët kur u tregonin atyre të vërtetat që kishin të bënin me raportin Allah-Njeri dhe se feja Islame është fe e natyrshme dhe e lehtë. Afrikanët përqafonin fenë Islame, duke e konsideruar fe që nuk bën dallim në mes të të bardhit e të ziut.
    Këto janë disa nga shumë fakte e argumente të cilët e konfirmojn se Islami është përhapur falë vetë besimit, dëshirës dhe bindjes dhe jo me forc siç pretendojnë keqdashësit e fes.
    Po të shikohen fetë e tjera, shihet detyrimi i tyre me dhunë që ta përqafonin sidomos fen e krishtere që qe bërë në mënyrë institucionale. P.sh.: “Sharl Leman- mbret I Francës I detyronte të gjithë ata që nuk ishin të krishterë me anë të shpatës ta pranonin krishterimin. Poashtu, Olafi- mbret i Norvegjisë I ekzekutonte të gjithë ata që refuzonin të hynin në fenë e Krishtit nga banorët vikanë (pjesa jugore e Norvegjisë), ose ia këpuste këmbët dhe duart. Gjithashtu, atje ishte një grup ekstrem që përhapnin krishterimin me forcë, të cilët e quanin veten “vëllezërit e shpatës”. (Takvimi 2002 fq. 243)
    Gustav Lubuni në veprën e tij “Hadaretul Arabije” fq. 271 tregon se: “Në Spanjë muslimanët u përndoqen në mënyrë më barbare, si asnjëher më parë në histori, vetëm pse thoshin “Nuk ka Zot tjetër përveç Allahut dhe Muhamedi është I dërguar I Tij”. Këto ndjekje vazhduan deri më 1556 të udhëhequra nga inkuizicioni kishtar. Inkuizicionit iu bashkua edhe mbreti Filipi i dytë, I cili nxorri një ligj, sipas të cilit muslimanët që kishin mbetur në Spanjë, Brenda ditës duhej të braktisnin gjuhën e tyre, traditat e tyre, fen e tyre, emrat e tyre dhe gjithçka Islame. Pas këtij ligji diskriminues, ai nxorri edhe një dekret tjetër, me të cilin jepte urdhër që të rrënoheshin të gjitha hamamet (banjot publike, më se 900 sosh), me arsyetim se ato ishin gjurmë të pabesimtarëve! Kështu, u zhduk civilizimi Islam me largimin e muslimanëve nga Spanja”. (Po aty fq. 245)
    Dhuna e aplikuar mbi jomuslimanët për ta përqafuar Islamin, që u ngjitet vet muslimanëve dhe vet Islamit, është vet shpifje e kulluar pa mbështetje faktike historike. Si përfundim të kësaj teme po e përmbylli me hadithin qëe transmeton Xherir nga Ibni Abasi, tregohet se një individ nga fisi beni Salim bin Avf, i quajtur El Hasin kishte dy djem të krishterë, ndërsa ai vet ishte musliman. Një ditë ai e paska pyetur Muhamedin a.s. nëse e kishte detyrë që t’ia impononte fëmijëve të pranonin Islamin, sepse ata nuk lëviznin nga feja e tyre e krishterë. Me këtë rast Allahu xh.sh., si zgjidhje të përhershme dhe të përgjithshme në kohë e vende të kësaj çështje, i zbriti të dërguarit të Vet ajetin: “Nuk ka detyrim në fe, rruga e drejtë është dalluar shumë qartë nga ajo e padrejta” (Bekare 256) dhe “Ju keni fenë tuaj e unë kam fenë time”. (Kafirun 6)

Faqja 0 prej 2 FillimFillim 12 FunditFundit

Tema të Ngjashme

  1. Video e ushtarëve grekë në Internet indinjon shqiptarët
    Nga Ingenuous në forumin Tema e shtypit të ditës
    Përgjigje: 207
    Postimi i Fundit: 22-09-2011, 14:58
  2. Himarë, mësimi nis me himnin grek
    Nga karaburuni në forumin Tema e shtypit të ditës
    Përgjigje: 134
    Postimi i Fundit: 15-08-2009, 04:07
  3. Shqiptarët Popull Solidar
    Nga [A-SHKODRANI] në forumin Aktualitete shoqërore
    Përgjigje: 2
    Postimi i Fundit: 29-01-2006, 20:16
  4. Historia E Perhapjes Se Islamit Ne Bote
    Nga ORIONI në forumin Komuniteti musliman
    Përgjigje: 83
    Postimi i Fundit: 05-06-2005, 06:58
  5. Kombi shqiptar ne prag te mijevjeçarit te trete - shkruar nga Ismail Kadare
    Nga Kallmeti në forumin Tema e shtypit të ditës
    Përgjigje: 11
    Postimi i Fundit: 18-12-2002, 09:26

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund të hapni tema të reja.
  • Ju nuk mund të postoni në tema.
  • Ju nuk mund të bashkëngjitni skedarë.
  • Ju nuk mund të ndryshoni postimet tuaja.
  •