Spiunazhi

[BlueBaron]

Isuf Mullai është një nga agjentët më të famshëm që ka pasur sigurimi i shtetit komunist. Me veprimet e tij tepër të zgjuara ka arritur që në mënyrën më spektakolare të bëhet njeriu më i besuar i Ahmmet Zogut. Për 10 vjet me radhë ai arriti të shtijë në dorë të gjithë dokumentacionin sekret të Partisë së Legalitetit, funksionar i lartë i të cilës u bë dhe vetë. Është pikërisht personazhi i Manush Kelmendit te romani i shumënjohur "Mërgata e Qyqeve", i shkrimtarit Nasho Jorgaqi. Saktësisht më 24 prill Isufi mbushi plot 8o vjeç. Sot ai pranon të flasë ekskluzivisht për gazetën "Ballkan", në lidhje me shumë ngjarje të panjohura dhe të pabotuara deri më sot të cilat lidhen me jetën e tij të vështirë në emigrim kur kryente detyrën e ngarkuar. Si u përzgjodh nga Kadri Hazbiu të kryente misionin e veçantë për t'u dërguar si agjent në radhët e partisë së Ahmet Zogut. Çfarë pasojash pati kur filloi persekutimi i vërtetë. Përgatitja e kushteve për t'u arratisur dhe kursi special që zhvillonte gjatë netëve për t'u profesionuar si zbulues.
Jeta e tij 10 vjeçare në emigrim.Peripecitë dhe torturat që u detyrua të kalonte për tu bërë i besuar se ishte arratisur vërtet nga Shqipëria. Besimi që krijoi te Ahmet Zogu dhe detyrat e larta që mori në partinë e tij në mërgim.si rivendosi lidhjet me Tiranën dhe kodet me të cilët merrej vesh me Kadri Hazbiun.

Në çfarë periudhe ju ka dërguar sigurimi i shtetit jashtë kufijve?

Saktësisht kur ika, ka qenë data 6 Gusht i vitit 1955 dhe u ktheva në 8 Dhjetor 1964, pra afërsisht 10 vjet.

Si është ajo historia e fjalimit të Enver Hoxhës?

Nuk e harroj atë moment që isha kthyer nga Jugosllavia, ku kisha studiuar për dy vjet në shkollën e lartë të marinës ushtarake. Ishte viti 1945. Më caktuan si oficer në repartin e marinës së Durrësit. Në një prej atyre ditëve, si shkuam në Durrës, të gjithë ne oficerët e rinj të ardhur nga jashtë, madje kur akoma nuk kishim filluar as punën, na njoftojnë se Enver Hoxha do të bënte një takim jo vetëm me kuadrot kryesorë, por edhe me banorë të thjeshtë të qytetit. Shkuam dhe ne të gjithë. Ishim të entuziazmuar ashtu siç ishin të gjithë atëherë, aq më shumë neve që veç moshës së re kishim dhe një arsye më shumë, se e fillonim punën jo si punëtorë, por si oficera. Tubimi ishte më shumë se madhështor, gjë që na jepte më shumë kurajo dhe optimizëm për të ardhmen. Fjalimi i Enverit u mbështet kryesisht në slloganin e njohur për mbrojtjen e fitoreve të arritura. Këtë e theksoi aq shumë, saqë kuptova se kishte ardhur të jepte vetëm atë mesazh, në ndëshkimin e fajtorëve të popullit që atëhere ishin cilësuar "armiq". Kuptohej, fjalën e kishte te njerëzit e shpallur kuislingë dhe tek ata që quheshin klasa të përmbysura, por që kishin bërë krime, pra kishin ikur që t'i shpëtonin ndëshkimit komunist. Aty për aty mbaj mend që ai, mes një revoltimi të papritur, ngriti zërin me sa fuqi kishte dhe tha: "Mos të kujtojnë armiqtë e popullit se kaluan kufirin dhe na e hodhën. Të gjithë ata që kanë larë duart dhe e kanë bërë hak, nuk do të mund të shpëtojnë dot. Një gjë ta kenë të qartë, se do të na kenë mbrapa për tërë jetën, kudo që të shkojnë në të katër anët e botës." Gjithsesi unë me atë naivitetin tim të karakterizuar nga mosha dhe duke mos i ditur mirë punët e shtetit, ndërsa isha duke ikur për në dhomën ku rrija, po mendoja për thëniet e mësipërme të Enverit. I analizoja me vete. "Do të na kenë mbrapa", e si do të na kenë? Ata çanë ferrën dhe kaluan kufirin e s'dihet nga e kanë lënë vrapin, e aq më shumë se ku hanë e pinë. Si mund t'i gjenim neve!? Kështu që nuk më mbushej mendja për asgjë. Mendoja se ishte thjesht një paradoks apo një truk propagandistik i tij. Por më vonë, jo shumë larg në kohë nga ai moment, kur mua ashtu si dhe shumë shokë të tjerë, na thirrën për të na dhënë detyrën e veçantë që t'i shërbenim sigurimit të shtetit, duke shkuar jashtë tij, u kujtova për fjalimin që ishte mbajtur.

A e pranuat detyrën?

Si të mos e pranonim? Madje ishim shumë të bindur dhe të ndërgjegjshëm. Ju e analizoni me kohën dhe mentalitetin e tanishëm, ku duket si fyerje që të kesh shërbyer në sigurimin e shtetit, kjo për faktin se ai ka marrë tashmë mbi kurriz dhe rrisqe që nuk i takojnë. Po ta analizosh me kohën që ishte atëherë, kjo konsiderohej një nder dhe vlerësim që të bëhej, pasi ishte mënyra më e mirë për t'i shërbyer popullit tënd .

Si t'u komunikua detyra.

Më thirri vetë Koloneli i sigurimit Kadri Hazbiu. Më foli shkurt dhe pa demagogji të tepërt. "Partia dhe populli të beson një nga detyrat e veta më të vështira. Në emigrim së bashku me shumë njerëz të ndershëm që kanë ikur nga frika e ndonjë përsekutimi të mundshëm nga pushteti komunist, kanë ikur edhe shumë njerëz që kanë bashkëpunuar hapur me pushtuesin, madje dhe kanë vrarë njerëz. Ata nuk kanë pushuar së vepruari. Kërkojnë të marrin sërish pushtetin me çdo mënyrë dhe formë, cilado të jetë kostoja e kësaj. Këtë do ta bëjnë ashtu siç e kanë bërë me grupe diversioniste, ku viktimat e tyre janë shumë njerëz të pafajshëm, si fshatarë, kooperativistë, punëtorë etj. Ti ke për detyrë që këta t'i neutralizosh dhe t'i bësh të padëmshëm, ashtu siç ke edhe detyrën tjetër që të pafajshmit t'i bindësh se nuk do t'u ndodhë gjë, por të kërkojnë riatdhesim dhe të vijnë pranë familjeve.

Kur u vutë në dijeni se ishit i zgjedhuri i Sigurimit?

U kuptua thjesht fare. Siç thashë në fillim, në vitin 1948 ishim kthyer nga shkolla ushtarake e marinës në Jugoslllavi. Në momentin që kishim filluar punën, na vjen vetë Kadri Hazbiu për të na graduar. Kështu ishte rregulli për oficerët që fillonin punë, gradat i akordoheshin më pas dhe vendoseshin me ceremoni. Ndërsa lexoheshin emrat dhe gradat, vura re se emri im nuk u zu në gojë fare. Kjo do të thoshte se ishte ndonjë ndëshkim. Pra, të mbeteshe pa graduar nuk ishte gjë e lehtë. Ajo konsiderohej goditje politike. Për këtë do të fillonte natyrshëm distancimi që do të bënin dhe shokët e tu, për faktin se partia diçka i kishte zbuluar. Takoj menjëherë Kadri Hazbiun dhe i them: "Shoku Kadri nuk e di pse nuk më keni graduar edhe mua! Unë njëlloj si shokët kam mbaruar dhe rezultatet i kam nxjerrë shumë të mira. Nuk e di çfarë keni pasur parasysh, por unë nuk kam bërë ndonjë gabim." Ndërsa flisja, frymëmarrja më shpeshtohej nga shqetësimi i tepërt, pasi nuk dija përgjigjen.
Kadri Hazbiu ishte shumë i qetë. Jo vetëm kaq, por kuptova saktësisht se ai e priste ndërhyrjen time, kështu që ishte i përgatitur dhe për përgjigjen. "Dëgjo këtu Isuf Mullai. Partia ka parasysh shumë gjëra, kështu që dhe ty të njeh mirë, dhe nuk është fjala se është e pakënaqur nga ty apo nga familja jote, por për ty jemi përgatitur të bëjmë punë të mëdha. Hajde, mos e vra mendjen se i kemi menduar të gjitha, mos u bëj merak." Ai më shkarkoi nga tensioni i parë që kisha dhe më la të kuptoja se do të më ngarkonin në një detyrë me shumë rëndësi.

Nga të njihte Kadri Hazbiu?

Që ta dish ti, unë që në kohë të luftës isha marrë me shërbimin e fshehtë. Në vitit 1942, kur isha shkuar në luftë, më dërgonin nga shtabi partizan të merrja informata për armikun apo për spiunë të ndryshëm, madje dhe jam plagosur me dy plumba, një në këmbë dhe një në fytyrë. Kështu që Kadri Hazbiu e kishte lexuar dosjen time dhe kishte mësuar për aftësitë fizike dhe intelektuale.

Si ndodhi që u plagosët?

Ishte viti 1944. Ka qenë operacioni i Qershorit. Unë me një shok u ngarkova që të shkoja deri në kufi me Greqinë dhe po të ishte nevoja të dilja edhe matanë tij, siç kisha bërë dhjetëra herë të tjera që kisha shkuar deri në Janinë. Detyra ishte të merrja informata dhe të vrojtoja sasinë e ushtrisë naziste që kishte marrë drejtimin për të hyrë në Shqipëri. Kjo bëhej me qëllim që forcat partizane të merrnin masa për t'i pritur me armë. Pikërisht në afërsi të fshatit Selcë të Gjirokastrës (afër Jorgucatit) u ndesha me një formacion gjermanësh dhe shkëmbyem zjarr. Aty u plagosa me dy plumba. Ja, plumbi i parë ka hyrë këtu nën mjekër dhe ka dalë te hunda, ndërsa tjetri ka hyrë këtu në këmbë.

Si Vijoi historia jote e mëtejshme?

Sipas rregullave fikse dhe profesionalizmit të sigurimit të shtetit u vendos që unë të persekutohesha. Për këtë nuk do të më bënin asnjë përjashtim nga ata që ishin quajtur armiq të popullit. Arsyeja ishte që kur të shkoja jashtë shtetit me shërbim, ku do të paraqitesha si i arratisur dhe i pakënaqur nga pushteti komunist, të besohesha pasi dhe ata kishin informatorë të këtushëm që do të verifikonin ashtu siç verifikuan gjithçka. Pra unë, me një fjalë, duhej të persekutohesha në atë mënyrë që të bëhesha i pakënaqur vërtet. Një faktor tjetër për besueshmërinë time që mund të isha kundër pushtetit të ri, ishte se unë kam pasur babain, Tefik Mullain, oficer në kohën e Zogut, madje me gradën "Major".

Çfarë persekutimi pësove konkretisht?

Që në fillim, siç thashë, nuk m'u dha grada. Ky ishte persekutimi i parë, dhe menjëherë u hap fjala se Partia nuk kishte besim tek unë, çka do të thoshte se isha njeri i dyshimtë. Pas kësaj vetvetiu u krijua distancimi i padurueshëm nga të gjithë, madje dhe nga shokët e ngushtë. Ishe i detyruar të përjetoje poshtërimin dhe mungesën e besimit që shfaqej hapur në çdo ambient. Pas tre-katër muajsh erdhi goditja e dytë. U përjashhtova nga Partia. Në atë kohë do të thoshte pushkatim politik. Përjashtimi nga Partia u dha shkas të gjithëve të më përçmonin më hapur madje të më fyenin dhe pa takt fare. Kjo do të vazhdonte jo pak por dy vjet. Pas saj erdhi ajo që për mua pritej dhe që nga të tjerët do të konsiderohej goditja vendimtare. U përjashtova nga ushtria fare dhe u dha ultimatumi: Të bëjë si të dojë dhe të jetojë ku të dojë. Partia dhe populli nuk kanë besim tek ai. Atëherë, mbaj mend, ishte prilli i vitit 1951. S'kishe çfarë bëje duhej krijuar imazhi se isha njeri i keq për shtetin dhe Partinë. Dhe më mbrapa të besohej se kisha arsye që isha bërë i pakënaqur.

Ç'ndodhi më pas?

Shkova në fshatin tim në Fushë-Bardhë të Gjirokastrës. Aty kishte mesele të tjera. Shumë fshatarë kur panë që unë isha futur në rreth nga Partia si një njeri i dyshimtë, nuk më takonin fare, por më largoheshin si të kisha zgjebe. Por kishte dhe nga ata që nuk donin t'ia dinin dhe më takonin si në fillim. Gjithsesi familja ime dhe unë po e krijonim imazhin e familjes që përndiqej dhe po bëheshim të pakënaqur. Aty jetoja vetëm duke dëgjuar njërin apo tjetrin, që të takonte fshehur apo të fyente në sy të të tjerëve, duke të quajtur harrëmsëz, i poshtër, apo dhe maskara që ia kisha pasur me hile Partisë dhe popullit, gjë që nuk ishte e lehtë për mua.

Si i mbaje lidhjet me Sigurimin nga fshati?

Në fshat më vinin njerëzit e sigurimit dhe më sillnin rrogën.Vinte një oficer i Ministrisë së Brendshme dhe më takonte jo më shumë se një orë. Duhet të kesh parasysh se njerëzit që shkonin në fshat të përzënë nga Partia, mbaheshin në mbikëqyrje nga njerëz të shtetit që s'kishin idenë se çfarë loje po bëja unë. Kështu që ata më mbanin nën trysninë e vëzhgimit. Në këtë rast dhe njeriu i sigurimit që vinte nuk kishte të drejtë të takonte asnjë, por në mënyrën më të fshehtë të shkëmbente informacionet me mua dhe si më dorëzonte rrogën, më jepte udhëzimet e radhës.

Pse u larguat më pas nga fshati juaj?

Në fshat, me gjithë durimin dhe gjakftohtësinë që tregoja për të përballuar të gjitha situatat ashtu siç kisha udhëzimet, u rrezikova që të dekonspirohesha për misionin që po gatisja të kryeja. Kështu që në një situatë të tillë u detyrova të kërkoja që të largohesha dhe ashtu u bë. Kjo bëhej me kërkesë, se çdo lëvizje e imja do të bëhej me udhëzim nga lart, që miratohej direkt nga Kadri Hazbiu. Kështu që u pa e drejtë kërkesa ime e bërë më lart dhe vonoi për t'u miratuar.
Ishte janari i vitit 1952, kur u njoftova se isha caktuar të punoja në shërbimin sinoptik të Gjirokastrës me detyrën "vrojtues i motit". Aty do të bëja pikërisht hapin e fundit, para se të merrja urdhrin për t'u arratisur, kursin e shërbimit të fshehtë.

Si e zhvilluat kursin e sigurimit të fshehtë?

Askush nuk mund ta merrte me mend se pikërisht në atë zyrë të ndodhur poshtë lagjes së 18 shtatorit në Gjirokastër, unë që njihesha sikur matja milimetrat e shiut dhe drejtimin e erës, gjatë gjithë natës bëja kurs të shërbimmit të fshehtë shtetëror. Për këtë, si mbaronte aktiviteti i zhurmshëm i ditës, në darkë vinin direkt nga Tirana me një xhip sovjetik dy kolonelë të Ministrisë së Brendshme, njërin prej të cilëve e mbaj mend që quhej Asaf Kondi. Për orë të tëra të natës dhe pothuajse çdo natë, mësoja shumë rregulla dhe sekrete të shërbimit të fshehtë. Mësoja si ishte bota jashtë, që të mos isha i paditur se si funksiononte kapitalizmi. Mësoja konkretisht për jetën e atjeshme, rregullat, ligjet, qytetet, rrugët, istitucionet, pikat turistike dhe shumë gjëra të veçanta. Ndërsa në lidhje me shërbimin që do të kryeja, po më mësonin që nga momenti që do të arratisesha, rruga që do të kaloja dhe ku do të arrija. Punoja me harta dhe me orientime praktike. Mund t'ju them se sigurimi i shtetit atëherë ka pasur një informacion të jashtëzakonshëm për çdo veprim të zyrtarëve të përtej kufirit. Kështu më mësonin deri dhe se si do të vepronin ata me mua. Kush do të më takonte, çfarë pyetjesh do të më bënte, çfarë torturash do të isha i detyruar të përballoja, si dhe kush do të m'i bënte dhe sa kohë do të zgjaste. Kush do të më merrte në pyetje në zyrë, si dhe çfarë pyetjesh do të më bëheshin. Çfarë tipi ishte ky apo ai. Unë duhej që dhe në ëndërr t'i thoja të njëjtat përgjigje për çdo pyetje që më bëhej nga njerëzit e sigurimit që imitonin zyrtarët grekë. Në kurs më mësonin se si do të më provokonin jo një herë e dy, por me dhjetëra e dhjetëra herë, madje dhe me vite që të konstatonin qoftë dhe njëherë që unë të shmangesha nga ç'kisha deklaruar më parë për këtë apo atë përgjigje dhe të dilej në konkluzion se unë isha dërguar nga sigurimi shqiptar.

Isuf Mullai sot mbush plot 80 vjeç. Ai është konkretisht personazhi real i Manush Kelmendit te romani, tashmë i shumënjohur, “Mërgata e Qyqeve”, i shkrimtarit Nasho Jorgaqi. Ka qenë një nga agjentët më të sprovuar të sigurimit të shtetit, i cili ka shërbyer në emigrim. Për 10 vjet në Bruksel arriti të bëhej një nga njerëzit më të besuar të Ahmet Zogut dhe familjes së tij. Me aftësit e tij prej zbuluesi, arriti jo vetëm të futet fuqishëm në radhët e Partisë së Legalitetit, por të marrë edhe poste të rëndësishme në të. Sot ai rrëfen për ato momente, kur ka kryer misionin e tij të vështirë. Nga numri i parë lexuat: Si u thirr ai nga Kadri Hazbiu për t’u ngarkuar me detyrën speciale. Çfarë persekutimesh përjetoi familja për t’u bërë e besueshme alibia e arratisjes. Situata e tij dhe e familjes në periudhën para se të nisej me shërbim jashtë shtetit. Kursi special që zhvilloi në interes të detyrës dhe si i erdhi urdhri i Kadri Hazbiut për t’u arratisur. Pse shkoi në fshat dhe çfarë i tha familjes kur u largua. Takimi misterioz i tij në Gjirokastër me oficerët e Ministrisë së Brendshme. Çfarë i ndodhi kur kaloi kufirin. Si kaloi në mesnatë në tokën greke. Momentet e rënies në duart e ushtarëve të zbulimit grek. Torturat që u detyrua të provonte, deri te humbja e dëgjimit nga elektroshoku. Gjarpërinjtë e lëshuar në qeli dhe si ndenji i mbështjellë nga ata për dy ditë. Ndërsa sot ai tregon për situatën që kaloi në kampin e emigrantëve në Athinë. Jeta e tij mes zbuluesve të disa vendeve. Si kaloi dhe provën e fundit në kamp për të marrë viston e udhëtimit të tij në Belgjikë. Hyrja në partinë e mbretit dhe funksionet që mori në të. Si i vendosi lidhjet me sigurimin shqiptar. Kodet dhe mënyrat e ndërlidhjes me Tiranën. Si e ftoi Ahmet Zogu në shtëpi. Këto dhe shumë detaje të tjera do t’i lexoni në intervistën e mëposhtme, të vetë Isuf Mullait dhënë ekskluzivisht për gazetën "Ballkan".

Kur e mbarove kursin e zbulimit?

Kursi për instruktimin tim vazhdoi jo pak por plot dy vjet. Pra, siç theksova dhe në fillim të kësaj bisede, dy kolonelët e Ministrisë së Brendshme vinin rregullisht nga Tirana me një xhip sovjetik dhe gjatë natës unë vazhdoja të instruktohesha, ndërsa gjatë ditës prezantohesha si punonjës i shërbimit sinoptik. Kjo vazhdoi deri në korrik të vitit 1955, kur unë kisha parasysh gjithçka. Dija se nga do të kaloja, ku do të shkoja, kush do më kapte etj. Çfarë do të më thonin dhe çfarë do t'u thosha. Kush do më fliste dhe për çfarë, pa bërë më fjalë për kodet dhe shifrat e ndërlidhjes e të përballimit të situatave të vështira. S'po e zgjas, kursi me një fjalë u quajt i përfunduar. Tashmë kishte ardhur momenti për të ikur. Nga ai çast do të fillohej të luhej ajo që ishte më e madhja dhe më e rrezikshmja, loja e vërtetë. Arsye kisha ta justifikoja se me ato që më kishin bërë pushtetarët e rinj komunistë, nuk kisha rrugëzgjidhje tjetër përveç arratisjes. Prisja vetëm urdhrin për këtë gjë.

Kur të ikje, a do të të shoqëronte njeri?

Deri në kufi po. Do të caktonin njerëz nga Tirana sa të më kalonin te telat e kufirit, pastaj do të më thoshin mirupafshim, shpëtofsh gjallë dhe u bëfsh i vlefshëm. Në momentin e parë që do të kesh mundësi, krijo ndërlidhje menjëherë. Por nga çasti i kalimit të kufirit si dezertor i shtetit, derisa të të jepej mundësia të hyje në lidhje, mund të kalonin jo muaj, por vite. Kjo punë nuk kishte garanci, qe tafti-bafti derisa të krijoje besim që ishe i arratisur vërtet dhe kjo nuk ishte ndonjë lojë e sigurimit që ata ia kishin shumë frikën.

Çfar përjetove kur të erdhi urdhëri i Kadri Hazbiut për arratisje?

Në fund të gushtit më erdhi dhe urdhri i shumëpritur, do të nisesha natën e 6 gushtit. Sa mora njoftimin për t'u nisur në mision, sikur u përmenda nga një gjumë i papritur. Kisha disa vjet që po punoja për atë ditë, ku kisha kryer një specializim të veçantë si zbulues, madje as gruaja nuk dinte gjë. Jo vetëm kaq, por ajo nuk dinte as pse u përjashtova katër vjet më parë nga partia dhe nga ushtria. Askush nga njerëzit, si bashkëfshatarët tanë apo ata që na njihnin dhe që na luftonin si të deklasuar, as nuk mund ta merrnin me mend që gjithçka ishte një lojë. Por ja që erdhi momenti dhe do të më duhej të lija vetëm, në mes të katër rrugëve, gruan time 26-vjeçare, Reson, që atëherë ishte dhe shtatzënë, dhe dy fëmijët e vegjël, vajzën, Nëzaqetin, që ishte veç 4 vjeçe dhe djalin 3-vjeçar, Kujtimin. Shkova në shtëpi dhe s'ngopesha së pari gruan dhe fëmijët. Ata vinin më përqafonin dhe më puthnin duke më thënë herë pas here, "Babi". Thosha me vete: "e ç'thoni babi, babi. Po ta dini ju që babin nuk do ta kini më pas një jave, nuk e di çfarë do të më thonit." Nuk dihej nëse do të shpëtoja i gjallë apo jo, në do të kthehesha apo do t'i lija fëmijët jetimë. Në një moment m'u mbushën sytë me lotë dhe ika në dhomën tjetër për të qarë. Ç'faj kishin fëmijët dhe gruaja ime e mrekullueshme, që është treguar e fortë dhe ka vuajtur shumë për shkakun tim. Kur mendoja që atyre do t'u duhej të përballonin persekutimin politik, ashtu si gjithë të tjerët pa as më të voglin përjashtim, më mblidhej një lëmsh në fyt dhe nuk më shqitej. Gjithsesi erdhi një moment dhe unë e mblodha veten, duke menduar që populli dhe atdheu im kishin nevojë për mua.

Ku e çove familjen ?

Ç'të zgjatem kot, sipas udhëzimeve do të më duhej të çoja gruan dhe dy fëmijët e vegjël në fshat, që t'i lija aty para se të ikja. Sepse në fshatin tim, në Fushë-Bardhë të Gjirokastrës, kisha babain, Tefik Mullai, gjyshen, dy motrat, Zerhaja dhe Ezmaja, si dhe tre vëllezërit, Avniu, Demiri dhe Telini të cilët varionin nga mosha 20 vjeç deri në 10 vjeç. Nënën s'e kisha. Kështu bëra më 3 gusht (1955) me gruan dhe dy fëmijët, arrita në shtëpinë e plakut. Do t'i takoja, të çmallesha mirë për tre ditë dhe pastaj do të ikja. Gjyshja sikur parandjente diçka, se nuk po çmallej dot. Ndenja në fshat deri në datën 6 gusht. Pastaj u çova të ikja që në mëngjes. Mbasdite do të takohesha me të dërguarit e Ministrisë së Brendshme, të cilët do të bënin përcjelljen time. Në shtëpi u thashë të gjithëve se do të shkoja në Gjirokastër, pasi më duhej të dilja njëherë nga puna. Nesër do të takoheshim në festë me të gjithë.

Për çfarë festë bëhet fjalë?

Në datën 7 gusht të çdo viti, në zonën e Kardhiqit në Gjirokastër, bëhej festimi i krijimit të batalionit partizan "Asim Zeneli". Ajo u kthye si një festë e madhe popullore dhe për të u krijua një traditë e shkëlqyer. Kështu, i binte që të nesërmen e asaj dite e gjithë krahina të shkonte në festë, dhe unë lashë takimin me gruan, babain, motrat dhe vëllezërit. Gjyshja, kur u ndamë, nuk e di nëse e shpjegova dhe më lart, kishte një parandjenjë të çuditshme që nuk do të takoheshim më bashkë dhe qau, siç ndodhi në të vërtetë që nuk u takuam. Ajo më përcolli deri jashtë, ndërsa thoshte me lutje: "Të keqen nëna o bir, pas festës hajde prapë në shtëpi se nuk jam çmallur fare. Nuk e di ç'kam kështu", dhe ia dha të qarit duke më përqafuar. Unë s'dija ku ta kisha mendjen para. Mendoja që po i lija të gjithë; gjyshen, babain, gruan dhe fëmijët. Ishin shumë momente të dhimshme për mua. Të nesërmen, kur ata do të më prisnin në vendin ku bëhej festa që të kthehesha nga Gjirokastra, unë do të isha matanë kufirit.

A e takuat më gjyshen?

Jo. Ai ishte takimi im i fundit. Ajo nga meraku për mua dhe nga malli i madh nuk arriti të jetonte gjatë. Vdiq vetëm katër muaj para se të kthehesha nga misioni. Madje dhe kur jepte shpirt, siç më thanë, mbante fotografinë time te koka e krevatit dhe herë pas here thërriste "Bir".

Ku u takuat me personat që do të të përcillnin në kufi?
Që në orën 06.00 të mëngjesit të datës 6 u nisa për në Gjirokastër. Siç thashë më lart, nuk përshkruhet dhimja që ndjeja për familjen. Shkova në Gjirokastër dhe si u përgatita, vajta në bazën e urdhëruar. Ajo ishte një shtëpi sekrete në lagjen "Palorto". Aty pas disa orësh erdhën dhe ata që duhej të më përcillnin dhe të më udhëzonin për të fundit herë. Njëri ishte Koloneli Asaf Kondi, që më kishte bërë dhe kursin e zbulimit. Kishte ardhur gjithashtu shefi i zbulimit të kufirit të republikës, që ishte me gradën Kolonel. Mbaj mend që emrin e kishte LLazi dhe se ishte nga Korça. Ndërkohë kishin marrë dhe një person nga Dropulli, i cili quhej Vasil Nasto, që njihte mirë rrugën e kalimit të kufirit.

I njihje më parë personat që kishin ardhur për të të përcjellë?

Vetëm Kolonel Asaf Kondin që më kishte bërë kursin. Të tjerët i njoha aty.

Çfarë bëtë pasi u takuat?

Vazhduam me porositë e fundit dhe prisnim orën që të niseshim për në kufi. U përsërit skenari i njohur se për çfarë do të deponoja, pasi të kapesha në tokën greke. Unë do të thosha se isha nisur mbasditen e datës 6 gusht nga Delvina, me një makinë transporti për në Gjirokastër. Qëllimin e kisha pasur që të arratisesha patjetër, se nuk mund të duroja dot më persekutimin që po më behej nga shteti. Për të mos u kuptuar se çfarë qëllimi kisha aty, në një fshat të Dropullit i thashë shoferit të ndalonte, pasi isha kujtuar në moment për një punë aty. Pastaj kisha pritur natën dhe kisha marrë guximin për t'iu afruar kufirit dhe ashtu kuturu kisha mundur që ta kaloja. Që të bëhej e besueshme kjo alibi, shokët e ministrisë më dhanë dhe një biletë të prerë në Delvinë, të cilën, sipas udhëzimeve, e futa në xhepin e vogël të pantallonave. Fjala ishte që bileta të zbulohej pa dashur nga ata që do të më kontrollonin, pasi unë nuk dija fare se e paskësha futur në xhep. Kjo alibi do të bëhej moto për mua. Që nuk duhej ta harroja as në gjumë, sikur të shmangesha nga dëshmia e parë, do të thoshte vdekje për mua, pasi zbulohej loja.

Pritëm mesnatën. Ishte aty nga ora 24.00, kur te porta e shtëpisë që rrinim u afrua një makinë tip xhip sovjetik. Pas kësaj hipëm në xhip një nga një, i cili në pak çaste mori rrugën e Dropullit. Aty ku do të bëhej kalimi im, ishte përcaktuar që më parë. Për këtë oficeri i zbulimit të ministrisë kishte shkuar disa herë për inspektim ditën dhe kishin përcaktuar tamam pikën ku do të nënkaloja telat. Ushtarët e kufirit në atë orë kishin marrë një situatë tjetër, për t'u tërhequr nga zona e operacionit. Kështu që ne rrugën e kishim të lirë. Me vete, veç biletës që e kisha futur në xhepin e vogël, kisha marrë dhe fotografitë e kalamajve dhe letërnjoftimin tim. Të gjitha këto i kisha marrë sipas udhëzimeve të dhëna.

Po për pasaportën nuk patët frikë se mund ta përdornin në Greqi njerëzit e kundërzbulimit?

Është e vërtetë se mund të ndodhte diçka e tillë. Por atëherë kishte një specifikë të veçantë me pasaportat, se pikërisht pas dhjetë ditësh nga momenti që unë do kaloja kufirin në shqipëri, do të dilnin nga qarkullimi pasaportat ekzistuese. Kështu që nuk mund ta përdorte më kush për të ardhur nga Greqia.

Ku e kaluat kufirin?

Isha pra në makinën e ministrisë me gjithë miqtë që më përcillnin. Aty nga ora 01.00 u ndalëm në postën e Radarit, e cila ndodhet në afërsi të fshatit të Kakavijës, rreth tre km larg kufirit. Pastaj të gjithë të heshtur morëm rrugën e vendit ku do të kaloja. Para printe Vasil Nashua (shoku nga Dropulli), që e dinte si në pëllëmbë të dorës çdo skutë dhe rrëzë. Pas tij vinte Koloneli i zbulimit, pastaj unë me Asaf Kondin. Aty rreth orës 02.35 minuta u gjendëm te shtegu, ku do të kaloja nën tela. U takova me të gjithë me një mall të madh, sikur të kishim vite që njiheshim dhe jo sikur të kisha vetëm pak orë (me disa). Mbaj mend që Vasili mori një shkop që e kishte lënë gati që një ditë më parë dhe e futi poshtë telave dhe i çoi lart. Në ato çaste unë kalova matanë. U ktheva dhe një herë nga shokët e këtej kufirit dhe ua bëra me dorë në formë përshëndetëse, dhe u nisa me vrap në rrugën e udhëzuar. Mbaj mend që ashtu si në pëshpërimë shokët më thanë: "Të vaftë mbarë".

Në çfarë rruge kaluat pas kësaj?

U futa në një pyll dhe ecja kuturu. Ishte mesnatë dhe nuk dija ku do të arrija deri në mëngjes. Vetëm ecja dhe ecja. Gërvishesha dhe shqyhesha nga ferrat dhe drurët, se që thua ti, aty ishte dhe një pyll i dendur.

A kishit frikë?

Sigurisht. Ishte errësirë e plotë dhe kisha frikë se mos qëllohesha nga ushtarët grekë pa paralajmërim. Dëgjonin të kërciturat e shkarpave që në ato orë të tringëllinin disi me zhurmë dhe më ngatërronin me ndonjë derr apo ku e di unë.

Deri ku do të vazhdonit të iknit kështu?

Deri ku të më zinin rob ushtarët grekë. Ky qe qëllimi im, të dorëzohesha si i arratisur. Por ç'e do se nuk po më kapte njeri. Vazhdova ashtu duke ecur derisa më zuri mëngjesi. Pra aty nga ora 05.00, kur zbardhi, unë u afrova te lumi që të ikja anash tij. Dija se ku ndodhej posta dhe se sa larg ishte, se ma kishin përsërituar aq herë, saqë më dukej se kisha qenë me dhjetëra herë. Por qëllimi im ishte të paraqitesha si i paditur, prandaj ecja dhe anash lumit, që t'u shpjegoja se nuk dija nga të shkoja, por ecja rrjedhës së lumit, pasi e dija se të paktën ai vinte nga Greqia. Pasi bëra goxha rrugë, diku në një arë pashë disa fshatarë grekë që po punonin arën që në mëngjes. Aty e dija se isha shumë afër postës ushtarake, e ndodhur në një lartësi mbi neve. Fshatarët sa më panë, u sulën me vrap për të marrë armët e lëna në një cep të arës dhe më rrethuan. Dinin shqip. Njëri më tha: Ku shkon? Në Greqi - i them. E di rrugën? Jo - u përgjigja. Po pse erdhe? Nuk duroja dot më në Shqipëri. Nga kalove? Nuk e di, ja andej, ku di unë. Po ku do të shkosh? Ku di unë, ku ka këtu ndonjë vend të dorëzohem. Hajde me neve thanë, se këtu është posta ushtarake. Kështu, si më vunë në mes fshatarët e armatosur, të cilët hiqeshin si triumfatorë se kishin kapur një shkelës kufiri, u nisëm për te posta. Tani do të më fillonin peripecitë.

[BlueBaron]

Çfarë ndodhi kur të kapën fshatarët grekë?

Ata, siç thashë, më rrethuan dhe më thanë që të shkoja me ta. Unë hiqesha sikur nuk dija se ku dhe pse do shkoja. Ata mbanin armët drejt si triumfatorë që kishin kapur një diversant apo shkelës kufiri, si i thonin ata.

Po ti në të vërtetë e dije se ku po shkoje?

Si s'e dija. Unë ju thashë në intervistat e mëparshme, se për tre vjet kisha mësuar dhe shejtanin. Kështu u thashë fshatarëve, që të më dorëzonin ku të donin, se unë atë gjë kërkoja, të paraqitesha në organet e shtetit të tyre. Por unë e dija se ku ndodhej posta dhe sa kohë donte të shkoje deri aty. Dhe vërtet nuk kaloi as 20 minuta, kur na doli godina e postës kufitare para. U afruam te porta dhe pashë që ishte një indiferencë që ç'të të them. Çdo gjë mund t'i thoje, por repart gadishmërie kurrsesi. Ushtarët ishin si të përgjumur. Oficerët s'ishin ngritur akoma nga gjumi. Në oborr ishin nderë rrobat e ushtarëve që të thaheshin. Vetëm godina dhe ambienti bënin përjashtim, që ishin më shumë se një mrekulli.

Sa ishte ora në ato momente?

Duhet të ketë qenë ora shtatë e mëngjesit. Data që të saktësoheni ishte 7 gusht 1955. Një ditë më parë në atë orë unë isha ndarë me familjen. Tani pas 24 orësh ata më prisnin sipas fjalës që kishim lënë, që të shkoja sërish nga Gjirokastra për në festë, e cila bëhej afër fshatit.

Ç'të ndodhi në postë?

Hymë brenda në oborrin e repartit që, me sa mbaj mend, ishte një oborr i bukur me lule në çdo kënd dhe me stola të lezetshëm të vendosur me estetikë mes buqetave të luleve. Ushtarët, ashtu siç ishin të zbërthyer, njoftuan dikë brenda godinës, që kuptohej se flisnin me shefin e tyre.

Ç'mendonit në ato momente. A u frikësuat për ndonjë veprim ekstrem të ushtarakëve të huaj?

Dëgjo. Po të karakterizohesha nga frika, nuk do ta ndërrmerja fare atë veprim. E kisha mbledhur mendjen dhe e kisha bërë top. I kisha marrë parasysh të gjitha. Unë e dija që në çdo hap do të jetoja me vdekjen mbi kokë, e cila në çdo çast do të më kërkonte të më përpinte. Por njeriu një herë ka lindur dhe një herë do të vdesë. Unë ta kam përsëritur disa herë që i kisha shumë të qarta se ç'do më ndodhte brenda atyre reparteve. Dija se çfarë do më thonin dhe sa do të më mbanin. Ç'pytje do të më bënin, kush do të m'i bënte etj. Sigurimi shqiptar atëhere kishte informacione të sakta dhe të bënte një përgatitje fizike, psikologjike dhe profesionale në njohjen e të gjithë problematikës së të papriturës që mund të të dilte përpara, saqë unë kur vajta më dukej se kisha shkuar jo për herë të parë, por sikur isha vendas. Jo vetëm kaq, por gjatë gjithë veprimtarisë sime jashtë, nga ç'më kishin instruktuar njerëzit e sigurimit të Tiranës, nuk më doli asnjë gjë ndryshe. Të gjitha më dolën siç më kishin thënë ata.

E lamë subjektin kur ushtarët njoftuan shefin e tyre.

Nga godina doli menjëherë një oficer grek i shëndoshë dhe me mustaqe. Ai ishte i tronditur për ngjarjen që u informua, se, me sa kuptova, shqetësohej për faktin se do t'i hiqej ndonjë vërejtje, pasi unë kisha bërë mbi tri orë që prej kufirit deri në postë, pa mundur të më kapte njeri. Kjo do të thoshte për shefat e tyre që po të donte një keqbërës, mund të shkonte deri në postë dhe të kishte bërë masakër. Gjithsesi unë ndenja shumë i qetë, pa e vrarë mendjen fare. Ai më urdhëroi të futesha në një dhomë, ndërkohë që hyri dhe vetë me një ushtar që më rrinte gjithmon pranë. U ul në tavolinën që ishte parballë dhe pa më dhënë mundësi që të ulesha, filloi të më pyeste. Unë e kisha në mendje skemën legjendë të përgjigjeve të miratuar nga sigurimi, të cilën do ta thosha jo vetëm në atë moment, por gjithmonë në raste të tilla pyetjesh. Kështu Oficeri vazhdoi me të tijat duke mbajtur ndërkohë një proces-verbal. Si quhesh ti? Nga vjen? Pse erdhe? Nga kalove? Ku do të shkosh? Çfarë ke në xhep? Kush të ka dërguar? etj. Ndërkohë, ndërsa fillova të flisja, dëgjova zhurmat e tringëllimave të telefonave me dorezë që po u binin nga dhoma ngjitur. E kisha të qartë se po merrnin komandën e tyre eprore në Janinë për t'i raportuar për ngjarjen.

Si komunikonit, kur ti nuk e dije greqishten?

Ishte njëri nga fshatarët që e dinte shqipen shumë mirë. Siç duket ngaqë ishin fshatra kufitare me ne. Gjithsesi në përgjigjet e mia shabllone dhe të pandryshueshme që i thoja dhe në mes të natës, po të më çoje nga gjumi, ishin: "Nuk e di nga kalova. Isha në Delvinë. Në mbasditen e djeshme hipa në një makinë dhe u nisa për në Gjirokastër. Aty afër fshatit Selcë të Dropullit bëra sikur m'u kujtua një porosi e momentit dhe i thashë shoferit që të mbante makinën se unë do të zbrisja, pasi do të shkoja pak më mbrapa në Gjirokastër. Kështu bëra. Ndenja aty deri në mbrëmje dhe u nisa ashtu kot drejt kufirit me mendimin të bëhej ç'të bëhej. Në një rrëzë përroi si rrëpirë, ishte një boshllëk poshtë telave të kufirit dhe unë kalova, për çudi pa më diktuar njeri. Deri këtu erdha kot më kot duke ecur nëpër pyll. Shyqyr që më doli para lumi dhe eca anës tij, se këtë gjë e dija që kur isha në Shqipëri, që lumi që kalon në Gjirokastër rrjedh nga Greqia. Kështu që eca anës tij dhe e dija që diku këtu do të dilja. Unë doja vetë të dorëzohesha, kudo që të ishte e mundur. Po të kisha frikë, unë do t'u isha fshehur dhe fshatarëve që më sollën këtu, apo kujtuat se më kapën vetë? Jo vetëm kaq, por sa i pashë, thashë me vete shyqyr që i gjeta, e jo të fshihesha." "Çfarë ke me vete" - tha më në fund oficeri. I nxora nga xhepi pasaportën time dhe fotografitë e fëmijëve dhe ia dhashë, ndërkohë kontrollova dhe një herë (lojë) se mos kisha ndonjë gjë tjetër.

Po biletën e makinës që të dha sigurimi nuk e dorëzove?

Jo, atë sipas porosisë e kisha vendosur në xhepin e vogël të pantallonave (ku mbahen lekët), që ta gjenin vetë kur të më kontrollonin imtësisht. Atë, kur ta gjenin si rastësisht, unë do të kujtohesha se e paskësha vënë në xhep, kur e dija të humbur. Vetëm kështu do ta bënte bindëse alibinë e përgatitur me kujdes, që kisha ardhur vërtet nga Delvina. Ai që më bëri pyetjet më vuri përpara proces-verbalin që sapo e kishte përpiluar dhe e firmosa. Arrita t'i bindja disi se isha një njeri i zakonshëm dhe askush tjetër, aq më shumë kur më panë dhe më fytyrë të gërvishtur dhe rrobat e shqyera nga ferrat dhe drurët e pyllit. Si mbaruam të gjitha këto formalitete, të cilat për mua ishin të parat, por që do të përsëriteshin dhe me qindra herë, më uli në karrige për të vazhduar bisedën jashtë strukturës së proces-verbalit.

Ç'do bëhej më tej me ty, nuk të tha gjë?

Për 15-20 minuta, si kishim filluar bisedën e lirë me komandantin e postës, erdhi një makinë ushtarake tip "shevërlet" (amerikan), nga ata që mori dhe ushtria jonë pas viteve '90. Andej zbriti një major grek rreth 45 vjeç dhe dy ushtarë që mbanin me vete dhe një qen të madh kufiri. Ai zbriti tërë nerva dhe tërsëllimë, ku ndryshoi gjithë klimën e butë që ekzistonte deri në ato momente. Më foli që në fillim mua me një zë të fortë dhe tepër urdhërues, sikur do të më hante të gjallë. "Po ti nga kalove që erdhe deri këtu? Pse erdhe? Kush të ka dërguar? Pse loz të paditurin? Je aq i aftë sa të na mashtrosh neve?" etj., etj., që po i lëshonte si breshër duke më afruar fytyrën më afër. E dija që po fillonte ai që quhej "terror psikologjik". Pas tij radhën e kishin torturat. Gjithsesi, nga çdo situatë që krijohej, unë nuk lëvizja asnjë nerv. Vetëm se kur më jepte kohë për përgjigje, ia ktheja se ashtu e kisha menduar dhe se nuk pendohesha për veprimet e mia, çfarëdo që të më bënin. Për mua mjaftonte që kisha ikur nga ai vend i mallkuar që quhej Shqipëri. Pastaj më thanë të zhvishja rrobat. Eh, rroba i thënçin, se ato ishin bërë zhele nga rruga dhe ferrat. Ndenja vetëm me të mbathura. Më bënë shenjë që t'i hiqja dhe ato. Ashtu bëra, s'kisha rrugë tjetër. Më këqyrën me vëmendje se mos kisha ndonjë shenjë për fshehjen e ndonjë sendi poshtë mbathjeve. Pasi më panë mirë e mirë disa çaste, më dhanë urdhër të vishesha me një palë rroba ushtarake, që i solli një ushtar. I mora dhe i vesha pa e prishur shumë terezinë.

Të veshën si ushtar grek?

Po, po, si ushtar grek. Se rrobat e mia i mori ushtari që solli rrobat ushtarake.

Pse t'i morën rrobat?

Do t'i kontrollonin mirë. Ato, siç më kishin stërvitur, do t'i shqepnin fare dhe do të shpalosnin çdo cep të tyre se mos gjenin gjë të dyshimtë. Këto ishin rregullat e zbulimit. Po ç'zbulim zeza, do të thuash ti, kur sigurimi i shqipërisë u dinte jo vetëm çfarë lëvizjesh apo kontrollesh do të bënin, por dhe sa dhëmbë e dhëmballë kishin në gojë.

I kontrolluan konkretisht rrobat?

Po. Në ato momente gjetën dhe biletën e vendosur si pa të keq brenda tyre. Pra, me një fjalë, filloi të funksiononte skema. Unë u thashë që e dija të hedhur biletën. Ata kuptuan se kisha ardhur vërtet nga Delvina. Pas kontrollit të teshave më morën për të më përballur me një provë tjetër. Më vunë para me ushtar dhe më çuan larg prej repartit ku kishim qëndruar, diku afër një pylli. Më futën në një çadër, e cila ishte diçka e madhe, dhe rreth saj vendosën disa ushtarë roje të armatosur.

Pse të çuan në çadër, po fillonin torturat?

Jo, ishin akoma në fazën e provokimeve, që të konstatonin nëse isha i dërguar i sigurimit shqiptar. Më lanë nja dy orë në çadër, sa ia dha dielli me një të nxehtë të papërballueshëm. Mos harro, ishte ora rreth 12.00 e datës 7 gusht, që do të thotë, piqej buka në diell. Unë brenda saj isha bërë çurk në djersë dhe po më mbytej fryma. Në këto momente pashë (sikur përfitonin nga mungesa e shefave për t'i kontrolluar) që po iknin dhe ushtarët një nga një. Kështu e lanë çadrën, për rreth dy orë vetëm. Por unë e dija që kjo bëhej për të parë nëse do të largohesha unë apo jo. Por unë dola te dera e saj dhe rrija i qetë, se po të rrija brenda do të kuptohej që kisha pasur dijeni për këtë lloj loje. Kur më thanë se pse nuk ika (më tha si dashamirës një ushtar), unë ia ktheva, se ku do të shkoja dhe s'kisha arsye të trembesha. Megjithatë, donin të bindeshin thua ti? Absolutisht jo. Ata do të vazhdonin planin e tyre të më bënin presion me çfarëdo lloj forme, që të pranoja se s'isha një emigrant i zakonshëm. Kështu, u erdhi radha torturave dhe shumë përipecive të tjera.

Kur i filluan torturat?

Menjëherë të nesërmen. Atë ditë, si kaloi dhe prova e çadrës, më morën me makinë dhe më çuan në Janinë, ku do të fillonte tashmë situata më e vështirë.

Ku të vendosën në Janinë?
Ku do të më vendosnin, veçse në burg. Aty ndenja jo pak, por dy muaj. Çdo ditë do të më bëhej nga katër orë hetuesi, ku do të pyetesha për çdo gjë, jo një herë, por disa herë. Pyetjet bëheshin të tilla, sikur ata kishin dijeni se kush më kishte nisur, por që donin ta pranoja vetë. Ndërkohë vijonin me torturat që ishin nga më të tmerrshmet.

Çfarë torturash provuat?

Ishin të shumta, por dy ishin ato më të tmerrshmet. Elektroshoku dhe gjarpërinjtë në qeli.

I përshkruan dot shkurt këto dy tortura?

Po. Siç më mbanin fillimisht në dhomën hetuesi të burgut, ku bënin dhe ribënin kushedi se për të satën herë të njëjtat pyetje, më merrnin dhe, si më shtrinin në një krevat, më vinin dy polet e korrentit në vesh. Mbaj mend që dridhesha i tëri nën një dhimbje që nuk jam në gjendje ta shpjegoj dot. Ajo vazhdonte derisa bija pa ndjenja. Kjo gjë bëhej disa seanca në ditë dhe vazhdoi për disa ditë me radhë. Në atë torturë humba fare dhe dëgjimin nga një vesh. Ndërsa për rastin e torturës me gjarpër, do thoja që nuk ishte gjë ajo me korrent para kësaj. Unë do të kisha vdekur po të mos më kish treguar sigurimi në specializim se gjarpërinjtë ishin të stërvitur dhe se nuk kishin helm. Dija se po të kisha kaluar dhe torturën e gjarpërinjve, pothuajse e kisha të kaluar testin, se me të vërtetë isha ashtu siç u kisha deklaruar. Erdhi në një prej atyre ditëve një oficer dhe hapi derën e qelisë së vogël (1,5 me 1,5 m). Kishte me vete dy kuti të mëdha sa një valixhe dhe u hapi kapakun. Nga ato dolën dy gjarpërinj të mëdhenj nga rreth 2 metër secili dhe ishin shumë të trashë dhe të frikshëm. Ata sa u lëshuan në qeli, filluan të lëviznin zhurmshëm nëpër të. Dera ndërkohë u mbyll. Dritare nuk kishte. Ishte vetëm një llambushkë e vogël në mur për të bërë vetëm pak dritë mes errësirës pis që ekzistonte. Në fillim njëri gjarpër u pështoll rreth trupit tim dhe po më shtrëngonte për të më mbytur, duke u mbledhur deri te fyti dhe duke më nxjerrë gjuhën e frikshme, më drejtonte te fytyra dy sytë e mëdhenj, sikur donte të më thoshte: "Do të tregosh apo çfarë mendje ke?" Unë rrija i ngrirë krejt, me frymëmarrjen që pothuajse më bllokohej, duke vënë parakrahët te fyti që të mos më përdridhej gjarpri se mund të më mbyste. Ai si i stërvitur që ishte, më lëshonte në momentin që isha gati për t'u lëshuar pa ndjenja dhe pastaj fillonte tjetri, ndërsa ky ecte nëpër dhomë. O perëndi. Nuk ka zot që i beson dhe nuk ka zot të përshkruajë gjithë atë llahtari që vazhdoi për dy netë dhe dy ditë. Mua më nxirrnin çdo dy orë nga qelia dhe më pyesnin, pastaj si ngulja këmbë në timen, më fusnin prapë te gjarpërinjtë që mezi më prisnin për t'u vërsulur. Të mos isha i mësuar në kurs, do të kisha vdekur nga frika. Unë dija gjithashtu se vrojtohesha nga një kamer e fshehtë. Më pas i morën gjarpërinjtë duke më thënë që do të vazhdonin dhe me të tjera, pasi s'kisha si t'u shpëtoja. Por për mua kjo ishte fitore. Tani quhej i kaluar lumi, të më bënin çfarë të donin. Kështu mes kësaj situate kalova plot dy muaj në atë burg të tmerrshëm mes torturash në Janinë.

Si të nxorën nga burgu?

Në fillim më kërkuan të falur se më kishin rënë kot në qafë, por ishin të detyruar se kishin dijeni që sigurimi shqiptar u kishte dërguar shumë herë agjentë. Pastaj më dërguan për në Athinë. Aty më futën në policinë e Pireut, ku më mori në pyetje një tjetër kolonel. Por për fat përkthyesi doli një miku i babait tim nga Nivica e Sarandës, që quhej Mitro Papadhima dhe doli garant për mua se isha arratisur me të vërtetë, se më njihte familjen. Kështu, të nesërmen m'u dha e drejta të shkoja në kampin e refugjatëve, ku do të më merrnin në patronazh OJQ-të për më të gjetur punë. Provat me shtetin grek i kisha kaluar. Të tjera prisja të kaloja. Erdhi në polici më mori vetë shefi i sigurimit të kampit të refugjatëve të Llavrios. Aty gjeta rreth tre mijë refugjatë, ndër të cilët ishin dhe të paktën katërqind shqipatë, të cilët kishin vite që ishin aty, madje që kur kishin ikur nga koha e luftës. Misioni im ndërkaq kishte filluar.

Intervista 4. Agjenti i sigurimit komunist në Bruksel , Isuf Mullai, tregon historinë e misionit të vetë të ngarkuar nga Kadri hazbiu. Si arrita të shkoj në shtëpinë e Ahmet Zogut në Paris.

Kur shkove në kampin e refugjatëve?

Siç e shpjegova në numrin e kaluar, në policinë e Athinës, pasi më lejuan autoritetet greke, erdhi më mori vetë shefi i sigurimit të kampit të refugjatëve në Lavrio. Pastaj shkuam në kamp, i cili ndodhej jo më pak se 70 km nga Athina.

Çfarë ishte ky kamp dhe pse shkove atje.

Ai kamp quhej në gjuhën sekrete "kamp filtrimi", që do të thoshte se akoma nuk kishin mbaruar avazet e kontrollit të sigurisë, pasi te kushdo kishte mosbesim.

Ju lutem shpjegohuni më qartë. Nuk kishit të drejtë të ishit i lirë pas kaq torturash që hoqët për dy muaj në qelitë e burgjeve greke?

Absolutisht jo. Si mund të ishe i lirë? Shkoje në kampin që mblidhte refugjatë të ardhur nga e gjithë bota dhe aty ishe nën mbështetjen gjoja të këtyre OJQ-ve, që janë tashmë dhe te neve. Aty jetoje si në kazermat e ushtrisë, ndërkohë që ishe nën kontroll të plotë nga shumë drejtime. Këtu funksiononin format e tjeras të kontrollit, prandaj quhej kamp filtrimi. Aty gjoja ishe në pritje të ndihmës që mund të të jepnin këto organizatat jo qeveritare, që thashë më lart, të cilat kërkonin punë në shtete të ndryshme dhe pastaj përcillnin njerëzit me kontigjente. Duhet të kihet parasysh që në fillim iknin ata që kishin krijuar besim më parë, ndërsa të tjerët rrinin aty.

Si jetonit në kamp dhe sa ndenjët aty?

Jetonim si mos më keq. Si në kazermë, e thashë dhe më parë. Hanim dhe jetonim në turmë. Aty ishin 2500 deri në 3000 refugjatë nga e gjithë Evropa. Vetëm shqiptarë ishin rreth 400.

Kur kishin shkuar këta shqiptarë?

Ehu, që nga viti 1944 e pas, të cilët ishin larguar nga Shqipëria për t'i shpëtuar burgjeve politike. Pra, kishte nga ata që ndodheshin aty prej 10 vjetësh, 7 vjetësh e kështu me radhë. Ata jetonin si mos më keq. Kështu fillova të jetoja edhe unë. Por unë isha instruktuar se aty përgjohesha dhe ruhesha, ashtu siç bëhej për të gjithë.

Si ruheshit?

Kishte provokatorë në radhët e refugjatëve, të cilët çonin informacione të fshehta aty ku ishin urdhëruar. Kështu, ajo që përdorej si vend mëshire, ishte një çerdhe zbulimi. Unë ruhesha nga gjithçka që të mos e tradhëtoja veten në asgjë. U organizova me këta legalistët që në fillim se, siç thashë, kisha pasur babain oficer në kohën e Zogut. Kështu që isha diçka më i besueshëm. Na jepnin liridalje një apo dy herë në muaj dhe ndërkohë na vinin njerëz mbrapa për të na ruajtur, se mos bënim ndonjë takim të fshehtë.

Ju kishit konstatuar njerëz që ju ndiqnin?

Jo, unë e dija se isha vetë zbulues dhe nuk kisha nevojë që të ruaja. Pastaj fakti që unë ndenja vetëm dy vjet në kamp, tregon se isha ruajtur, por ngaqë e dija, nuk isha dekonspiruar.

Kishte agjentë të sigurimit nga vendet e tjera mes refugjatëve në kamp?

Si ore s'kish? Edhe këtë e dija, ishin rreth 30-40 veta nga shtetet e ndryshme, madje këtë e dinin dhe autoritetet e atjeshme, por nuk i zbulonin dot se ishin bashkuar kaq bukur me të arratisurit e vërtetë, saqë ishte i pamundur dekonspirimi.

Si puna Juaj?

Po, qesh, si puna ime. Duhet të dish se kuislingët ishin të dënuar në të gjitha vendet komuniste dhe ishin në ndjekje nga vendet e tyre.

Kur u larguat nga kampi?

Kalova dy vjet në atë jetë mizerabël, mes kushtesh teje të vështira. Ngrënia ishte e keqe. Veshjet që na sillnin, ishin si ato që shesin këtu gabelët, të cilat edhe kur i sillnin, kush t'i merrte më parë. Ç'të të them. Ishim kthyer në bagëti. Mirëpo unë kisha një mision dhe do të më duhej të përballoja gjithçka. Pastaj, siç të shpjegova, lidhur me misionin isha i kujdesshëm. Mua nuk ma hidhnin dot, se kisha bërë dy vjet kurs. Këtë tani po ta them se nuk e kam deklaruar ndonjëherë, që kursin ma kanë bërë specialistët më të mirë të Shqipërisë, të cilët kishin futur në gracka radiolojash dhe aventurash shërbimet sekrete të shteteve më të fuqishme të kohës. Pra, fjalën e kam se u krijua edhe aty besimi që unë me të vërtetë isha njeri i arratisur, për faktin se kisha qenë tepër i pakënaqur nga qeverisja në vendin tim. Ky konkluzion u arrit sigurisht dhe nga shumë informata që ishin marrë në Shqipëri.

Je i bindur që vepronte aq fuqishëm kundërzbulimi?

Mos e diskuto fare. Po që ta dish ti, gruaja ime në Shqipëri me fëmijët dhe prindërit jetonin të persekutuar, si të gjithë ata që sistemi i quante armiq vetëm për këtë fakt. Madje, kur u shtrua vajza në spital, e cila qe shumë rëndë, nuk i shërbenin fare, se thoshin që është vajza e armikut. Çfarë do të bënin të sigurimit? Po të thoshin që kijeni kujdes, merrte fund gjithçka se dekonspirohej misioni. Kështu, pas dy vjetësh, në kamp m'u dha e drejta që të lëvizja se më ishte gjetur punë. Dhe kur të them për dy vjet, duhet të kuptosh se ishte kohë rekord kur shikoje të arratisur të vërtetë nga Shqipëria, të cilët ishin shpallur me të vërtetë armiq dhe që kishin edhe nga 10 vjetë, dhe nuk kishin bërë të mundur largimin.

Po pse?

Se ishin të lehtë nga mendja dhe nuk kuptonin se pse po i mbanin në kamp. Unë isha zbulues dhe jo një njeri që bija në grackën e zbuluesve të tjerë, aq më shumë të grekëve. Sigurimi ynë atëherë, pavarësisht se ishte komunist, nuk e kam fjalën te politizimi, ishte i standarteve të larta. Dhe shteti ka nevojë për zbulues që të dijë të veprojë diplomatikisht me njërin apo me tjetrin shtet dhe jo të shkojë si derr në thes, siç po ndodh tani, që na merr përpara një grek që ne s'e llogaritnim.

Ku shkuat pas kampit?

Unë shkova në kamp në fillim të tetorit të vitit 1955, dhe ika në prill të vitit 1957. Aty, siç ndodhte gjithmonë, ishte biseduar për disa vende pune nga këto që quheshin organizata bamirëse dhe ishin bërë të mundura në Belgjikë. Me grupin që u vendos të sistemohej atëherë, isha dhe unë. Kështu që shkova në Belgjikë.

Shkuat të organizuar?

Po. Vetëm kur të hynim në punë do të integroheshim në jetën e lirë dhe private?

Po ju kishit ndonjë udhëzim nga Tirana kur u nisët për në vendin ku duhej të shkonit?

Jo. Udhëzimi i vetëm ishte, të veproja aty ku do të më çonte rasti. Për shembull mua më çoi hera dhe rryma në Belgjikë. Aty do të veproja. Porositë i kisha që, kur ta shikoja të arsyeshme, pra të më krijoheshin kushtet e përshtatshme, të vendosja ndërlidhjen me Tiranën.

Dhe kur e vendosët fillimisht?

Në Belgjikë. Si shkuam aty, unë menjëherë vendosa lidhjen me Ministrinë e Brendshme të Shqipërisë.

Deri në ato momente nuk dinin gjë se ku ndodheshe dhe çfarë bëhej me ty?

Nuk besoj të mos dinin, megjithëse unë nuk kisha bërë asnjë kontakt që më 6 gusht të vitit 1955. Pas dy vjet shkëputjeje, nga fundi i prillit të 1957-s, u rilidha sërish.

Nëse më lejoni t'ju pyes, si e vendosët lidhjen?

Me letra me kod. Unë e dija dhe ata ma kishin thënë që letrat survejoheshin kur shkonin në Shqipëri. Pra të gjithë të arratisurit që dërgonin letra në shtëpi, dihej se ato shkonin në dorën e sigurimit të shtetit një herë. Aty ishin piketuar dhe njerëzit që ishin cilësuar si armiq të rrezikshëm, ku për survejimin e letrave të tyre ishte një grup më special. Kështu që kur merreshin letrat nga specialistët e zbulimit, në qoftë se ishin të personave që thamë më lart, që i kishin në disa lista tepër sekrete, i kalonin te grupi më i specifikuar. Në këto lista isha dhe unë, kështu që të gjitha letrat e mia kalonin në grupin e veçantë special. Ata e dinin se kush isha dhe dikush nga ata i dinte dhe kodet e bisedimit. Unë letrën e nisja në emër të familjes, por pasi vendosja kodin brenda, kuptohej që nuk ishte për familjen, por për Ministrinë e Brendshme. Oficeri që merrej me zbërthimin e kodit, e zbardhte atë dhe shkonte direkt te Kadri Hazbiu. Pastaj porositë e tij i kthente prapë me kod dhe ma dërgonte. Kështu që dukej si një letër që vinte nga familja dhe brenda saj nuk mund të kuptoje asgjë, por që në të vërtetë vinte nga sigurimi dhe direkt nga Kadri Hazbiu.

Po letrat që i dërgonit me të vërtetë familjes?

Ato merreshin njëherë nga grupi special, që nuk përjashtonte asnjë letër timen, dhe si nuk gjente kodin brenda, e mbyllte prapë zarfin dhe e çonte me rrugën normale të postës, ku i shkonte në dorë gruas. Në të mund të dërgoja dhe para, siç kisha bërë shumë herë. Por sigurimi u jepte rregullisht, sikur i kisha dërguar unë, që të mos e kuptonin dhe familjarët e mi për atë që ndodhte rreth tyre.

Mund të na thoni disa kode?

Posi. Ato ishin dhe shifra dhe fjali. Për shembull: "Vajzën e ke sëmurë, por do ta çojmë te doktori. Blemë 1786 lekë bufen e dhomës së madhe", - këtu është shifra kod. Të gjitha këto ishin sikur i dërgonte gruaja.

Po me gojë nuk komunikonit?

Posi, dhe me gojë. Nga letra kuptoja që do të vinte posaçërisht një oficer i Ministrisë së Brendshme në ambasadë, sikur vinte me shërbim apo për ndonjë punë tjetër. Me kode ishte përcaktuar vendi dhe ora që do të takoheshim. Kështu, në orën e caktuar unë bëja sikur isha, për shembull, fotograf dhe vinte i dërguari i Kadri Hazbiut, me të cilin takoheshim rreth një apo dy orë në fshehtësi të plotë. Ai nuk e kishte problem, sepse i hipte avionit dhe lëvizte si zyrtar, kështu që brenda ditës e kishe në Tiranë apo në Paris, ku ishte ambasada. Shpesh lidhesha edhe me sekretarin e parë të ambasadës sonë në Paris, i cili ishte në dijeni. Vetëm ai e dinte, ndërsa të tjerët jo.

Kush ka qenë ambasador atëherë.

Unë ndenja në Belgjikë plot 8 vjet dhe u ndërruan 3 ambasadorë. I pari ishte Llambi Peçini, i cili ishte një burrë i mrekullueshëm dhe unë e kisha shumë mik.

Dihet tashmë se ju keni pasur funksione shumë të rëndësishme në Partinë e Legalitetit. Si i arrite ato?

Dëgjo. Që kur isha në kampin grek, unë u mora me Partinë e Legalitetit, se atje ishte vendi që mblidhej i bardhi dhe i ziu. Në fund të fundit kjo ishte detyra ime. Dhe aty kishte njerëz që ishin të njohur dhe kishin vendosur lidhje me familjen mbretërore, gjë të cilën unë e dija ashtu siç dija se kush ishin ata. Kështu që loja ime detyrimisht do të jepte efekt. Mes këtij aktivizimi kam marrë vesh që është vënë në dijeni dhe vetë Ahmet Zogu. Ai, detyrimisht, kur miqtë e tij i kanë folur mirë për mua, ka dhënë porosi që të mbahesha afër dhe të aktivizohesha në parti. Ai kishte porositur madje të bëhesha kryetar në organizatën ku isha. Kështu që në Belgjikë vajta me krahë të ngrohta, pasi mbreti kishte dijeni për mua. Aty po u aktivizova shumë, që nuk ia vlen të ndalemi tani, pasi i ka përfshirë pothuajse të gjitha Nasho Jorgaqi te "Mërgata e Qyqeve". Mes këtij aktivizimi të madh, quhesha kryetar për degën e Belgjikës (se isha i caktuar nga mbreti kudo që të shkoja), ndërkohë që sekretarin e zgjidhte kolektivi (kongresi). Ishin skemat e mia që u zgjodha që në kongresin e parë të partisë si sekretar për degën e Belgjikës. Unë, pas kësaj, kisha në dorë të jepja dhe gradat e anëtarëve të partisë.

Me një fjalë, partia e Zogut u vu në kontroll të sigurimit komunist?

Ajo ka qenë gjithmonë në dorë të sigurimit, që kur isha unë dhe pas meje, deri në fund (qesh).

Si e konsideronit veten mes tyre për detyrën që kryenit?

Ore, por mos kujtoni se objekti i punës sime ishin të gjithë njerëzit e atjeshëm. Jo. Aty kishte njerëz që ishin miqtë e mi më të mirë dhe kanë ngelur të tillë gjithë kohën. Madje kam shkuar atje dhe në vitin 1999 për t'i takuar. Objekti im ishin njerëzit që donin të arrinin qëllimet e tyre mes vrasjeve të njerëzve të thjeshtë apo të inkurajoja njerëzit e trembur, të cilët nuk kishin bërë krime. Dhe me partinë e mbretit nuk kisha gjë. Elementet e veçantë të saj ishin njerëz që duheshin mbajtur nën kontroll.

Si të ftoi Zogu në shtëpi?

Kjo ndodhi pas një viti qëndrimi në Belgjikë. Mbaj mend që më njoftoi kryeadjutanti i tij, Hysen Selmani, se më priste plot 30 minuta vetë mbreti Ahmet Zogu.
Ai atëherë jetonte në Kanë të Francës. Ai ishte në dijeni për detyrat që më ishin besuar dhe donte të më njihte vetë. Ky ishte një sukses i madh për mua. Në një kohë që dija se para disa ditësh Hasan Dostin e kishte pritur vetëm 20 minuta, mua po më priste 30 minuta, që nuk ishin pak. Por kjo ishte një mbështetje e madhe për mua.
Tashmë ishte çelur para meje një rrugë krejt e re, që më duhej ta administroja me kujdes dhe zgjuarsi. Gjithsesi emocionet që do të takohesha me mbretin i kisha të mëdha. Sipas kryeadjutantit do të nisesha që të nesërmen!

Ju lutem ma shpjegoni hollësisht takimin e parë me Zogun.

Ishte gushti i vitit 1957. Unë po bëja plot një vit që kisha arritur në Belgjikë. Ndërkohë unë kisha lidhje të plota me sigurimin e shtetit në Tiranë. Në një prej këtyre ditëve më vjen vetë kryeadjutanti i Ahmet zogut, Hysen Selmani. Ai më thotë se më priste në një takim 30 minutësh vetë Lartmadhëria e Tij. Për këtë duhej të nisesha menjëherë për në Paris, që ishte rreth 400 km nga Brukseli, ku jetoja unë.

Pse, ku jetonte Zogu atëherë?

Ai jetonte në Kanë të Francës.

Megjithëse e prekëm pak në numrin e kaluar, a kishit emocione?

Si s'kisha? Pavarësisht se isha njeri i sigurimit të shtetit, qëllimi im nuk ishte Ahmet Zogu. Emocione kisha, se ai nuk ishte njeri dosido, por dhe hasëm ta kishe, duhet të pranoje që kishte qenë mbret.

Ju e kishit parë herë tjetër Zogun, pasi atëherë nuk kishte as televizor?

Unë e kisha parë vetëm një herë më 5 prill të vitit 1939. Pikërisht kur do të ikte nga Shqipëria. Atë ditë, me rastin e lindjes së birit të tij Leka, u zhvillua një paradë e madhe me nxënës shkollash dhe punonjës të tjerë. Unë isha në shkollën mbretërore për ushtarak. Madje në atë shkollë ishin vetëm 50 nxënës, ndërkohë që nga jugu kanë qenë vetëm 5 prej tyre.

Pse vetëm 5 nga jugu?

E vërteta është që Ahmet Zogu, në kohën e qeverisjes së tij, ka bërë një diferencim të madh të jugut me veriun. Madje dhe një polic që vishej për fshatrat e Gjirokastrës, nga isha unë, duhej të ishte nga Mati. Që të mos zgjatemi, se dalim nga subjekti që flasim, atë ditë, ne nxënësit e shkollës mbretërore, të veshur mirë, parakaluam para mbretit, i cili, i vendosur në mes të motrave të tij (te Akademia e Arteve), po nderonte ushtarakisht. Kështu që tani, pas kaq kohësh, do ta shikoja për herë të dytë.

Me çfarë cilësie shkonit te mbreti?

Me cilësinë sekretarit dhe këshilltarit të degës së Legalitetit në Belgjikë.

E kujton imtësisht momentin e takimit?

Nuk ka rëndësi ora, por di që e prisja me padurim takimin. Unë një ditë para isha vendosur në një hotel në Paris. Emocione kisha në radhë të parë, se çfarë përshtypjeje do t'i lija, ndërsa në radhë të dytë se më kishte vlerësuar shumë. Më kishte rezervuar 30 minuta takim, kur, siç ua theksova dhe ditën e parë, Hasan Dostit, që e kishte pasur dhe ministër në qeverisjen e vet, në pritjen që i kishte bërë 3 ditë më parë, i kishte rezervuar vetëm 20 minuta. Kështu që mes këtyre emocioneve shkova në dhomën e pritjes. Ajo ishte dhomë mbretërore, ku ceremonitë dhe portokolli mbretëror ishin standart. Kështu, në pritjen që më bënë, ishte mbreti në vendin e caktuar, mbretëresha, princeshat (motrat e tij) dhe princi Leka.
Takimi u bë i përzemërt. Duhet të pranoj se ai ishte një zbulues dhe psikolog i fortë. Këtë e konstatova se fillimisht, sa filluam bisedën, ai bëri disa pyetje që m'i kishin bërë sapo hyra në Greqi. Pyeti se si kisha mundur të kaloja kufirin. Si ruhej ai. Çfarë problemesh kisha pasur në Shqipëri. etj., etj.

Po ju për çfarë i folët?

Unë i thosha që nuk e kuptoja se pse nuk po ndihmoheshim nga perëndimi. Ai më pyeste se pse e thosha një gjë të tillë. Unë ia ktheja, se fakti që njohën qeverinë komuniste, ishte një goditje për ne. Në atë moment, mbaj mend, që më tha se kjo ishte mirë që ishte njohur, pasi Shqipëria duhej të ekzistonte si shtet. Kjo ishte e rëndësishme që t'i shpëtonte copëtimit etj., etj. Kur kaluan 30 minuta, unë pashë me bisht të syrit orën, duke kthyer kokën nga kryeadjutanti për të lënë të kuptohej sipas porosisë së marrë, se isha gati që të largohesha. Mbreti e kapi menjëherë shikimin tim dhe ma bëri me shenjë që të mos shqetësohesha, por të vazhdonim muhabetin. Kjo për mua ishte një sukses i madh. I kisha hyrë në zemër mbretit. Vazhduam akoma bisedën e nisur dhe u largova pasi kishin kaluar plot 46 minuta.

[BlueBaron]

U kthyet sërish në Bruksel?

Jo, Selmani (kryeadjutanti) më tha që të mos largohesha, por të zija hotel dhe të haja e të pija sa të doja, se të gjitha shpenzimet do të paguheshin nga pallati. Unë i thashë që nuk kisha nevojë për para, se unë punoja. Nuk doja të tregohesha se isha futur në parti si lëmoshqar. Dhe ashtu ishte vërtet, unë kisha qëllime të tjera, pasi për para nuk kisha nevojë.

Ku i gjenit lekët?

Më vinin nga Tirana. Dhe unë vetë bëja ndërkohë. Por me lekët që më vinin, i përdorja qoftë për vete, qoftë dhe për të rekrutuar njerëz të tjerë.

Pse, rekrutoje njerëz nga partia e Zogut?

Sa të duash. Unë kisha mundësi të tregohesha edhe i shoqërisë, se kisha porosi nga Tirana që të qerasja dhe të prishja lekë me shokët për t'u fituar zemrën. Pastaj gjeja nga ata që kishin nevojë për ndonjë qerasje apo ndonjë ndihmë financiare dhe unë nuk i kursehesha.

E lamë fjalën kur ike nga mbreti.

Ku ika!? Më pas ndodhi më e çuditshmja. Unë i kisha hyrë shumë në zemër mbretit dhe ai më ftoi për drekë. Kur më njoftoi Selmani se isha i ftuari i posaçëm i familjes mbretërore për drekë, pasi do të më akordohej në këtë mënyrë titulli “Mik familjar”, më tregoi gjithashtu dhe për përshtypjet e Zogut për mua. Tha se ishte shumë i kënaqur dhe se duhej të mbahesha afër. Ndërkohë ai më tha nëse kisha nevojë që të nesërmen të më dërgonin një makinë për të më marrë. Unë ia ktheva se nuk kishte rëndësi, mjaftonte nderi që më kishte bërë mbreti. Të nesërmen, në orën e caktuar, më mori një limuzinë akull të re, që nuk e kishin as në pallat, dhe shkova. Atë drekë nuk e kam provuar asnjëherë në jetën time. Unë kam pasur rast të ha dhe me njerëz të lartë të shtetit komunist, deri me anëtarë të Byrosë Politike. Por një drekë të tillë dhe një nder të tillë nuk e kam provuar. Familja mbretërore më ka nderuar shumë.

Po pas takimit me Zogun, u ktheve sërish në Bruksel?

Detyrimisht. Pastaj të gjithë më bindeshin në mënyrë të padiskutueshme. Ftesa e Zogut ishte një mesazh i qartë për këdo. Unë kisha në dorë të jepja dhe gradat për këdo që mendoja. Grada deri në Major firmosej nga unë.

Sa vjet ndenjët në Bruksel?

Ndenja plot 8 vjet, shto dhe dy në kampin e Greqisë bëhen plot 10 vjet.

Kishte njerëz që ju i respektonit shumë?

Patjetër. Aty kishte njerëz shumë të mirë. Kishte njerëz shumë fisnikë që kishin ikur dhe nga frika e ndonjë hakmarrjeje apo nga frika e ndonjë arrestimi të mundshëm politik, që mund t'u bënin në Shqipëri, ashtu siç kishte njerëz që kishin bërë nga një gabim të vogël dhe ishin detyruar të braktisnin familjet nga Shqipëria përgjithnjë. Unë në këto raste veprova fuqishëm dhe këta persona, ose u kthyen, ose u bënë bashkëpunëtorë të sigurimit. Unë mund të të them se kam shkuar prapë në Bruksel në vitin 1999 dhe i takova të gjithë miqtë e mi, që gjithsesi ishin dhe mbeteshin legalistë, por që ishin njerëz të mirë.

Kishte shumë elementë të sigurimit të shtetit në Partinë e Legalitetit?

Unë kisha rekrutuar jo pak. Por unë flas për ata që gjeta. Dija që kishin ardhur edhe nga Tirana shumë të tjerë si puna ime, por që nuk i njihja se kush ishin, dhe as ata nuk e dinin për mua. Këto janë të tjera gjëra për mënyrat si funksiononte Shërbimi i Fshehtë.

Po me elementët e këqinj, si veproje?

Në radhë të parë, unë njoftoja për ata që vinin në Shqipëri për të vrarë apo për të marrë hak. Kishte dhe shumë njerëz që të kallnin datën për etjen që kishin për të vrarë. Flisnin në emër të nacionalizmave që të luftonin komunizmin me çdo mjet, por harronin se ata njerëz që quheshin komunistë në Shqipëri, ishin njerëz të thjeshtë dhe të vuajtur, por që fatkeqësisht bëheshin pre e këtyre intrigantëve dhe spekullatorëve.

Pse i konsideron kështu, mos ke ndonjë mllef personal?

S'kam absolutisht asgjë personale, por s'kishe si t'i quaje ndryshe ata tipa që flisnin dhe propagandonin me të madhe për Shqipërinë etnike dhe të madhërueshme, duke u fshehur mes njerëzve vërtet të mirë, ndërkohë që ishin gati që për një dorë para të shisnin gjithë Shqipërinë, po të kishin mundësi. Kështu që detyra ime ishte të njoftoja për çdo lëvizje të tyre, ashtu siç duhej që, nëpërmjet fraksionesh brenda grupeve të tyre, t'u prishja shumë plane.

Keni pasur suksese në punën tuaj 10-vjeçare?

Shumë. Unë arrita të kontrolloja absolutisht gjithçka që ndodhte në Partinë e Legalitetit në mërgim. Por për këtë nuk është vetëm merita ime, sa edhe ajo e shumë miqve dhe shokëve të drejtë, që pavarësisht se na ndanin bindjet politike bashkë, gjithsesi ishin shpirtërisht larg dhunës dhe krimit. Akoma më shumë që gjeta mjaft miq dhe njerëz që ishin dhe politikisht të njëjtë me mua…

Keni pasur urdhra për të vrarë njerëz, që ju i keni konsideruar kriminelë?

Jo. Ne vepronim në ilegalitet, por dhe në mënyrë tepër të organizuar. Na ishte e ndaluar të vrisnim për disa arsye. Se në radhë të parë mund të dekonspiroheshe dhe në radhë të dytë nuk dihej kë vrisje. Ai që ty të dukej më krimineli apo më armiku i Shqipërisë, mund të ishte njeri i sigurimit. Madje që të jem i sinqertë, nisur nga ato aventurat e moshës, për disa që e kishin bërë hak, kërkova leje në Tiranë për t'i vrarë apo jo, për këtë apo atë arsye. Dhe përgjigjja ka qenë e prerë, "Jo". Duhet të dini që përgjigje të tilla nuk vinin pa u konsultuar tek Enver Hoxha.

Kush mund të ishin këta njerëz që ju donit t'i vrisnit?

Janë nga ata që erdhën me flamurin e lirisë si triumfatorë të mëdhenj, që në '91-shin bënin dhe thirrje për hakmarrje apo kushedi se çfarë llomotisnin tërë ditën Enver Hoxha, Enver Hoxha. Por nuk e dinin se Enver Hoxha i kishte mbrojtur, se një fjalë të na thuhej neve, nuk e merrnin vesh nga shkonin. Humbisnin si lepuri në vresht. Por u dukën se ç'mall ishin, se pasi erdhën, bënë ca deklarata dhe shkuan prapë si kurvat nëpër rrugët e Evropës.

Leka Zogun e keni njohur atëherë?

Si s'e kam njohur? Kur shkova unë për herë të parë në shtëpinë e tyre, në vitin 1958, ai ishte 14 vjeç dhe kur u largova për në Shqipëri, e lashë 21 vjeç. Kushedi sa herë kemi lëvizur me makinën time bashkë. Ishte djalë i qetë dhe me botë rinore të pasur. Ishte shumë i gjerë si shpirt. I ati bënte shumë përpjekje që ta përgatiste diplomatikisht. Por ai është larg të atit në zgjuarsi.

Në ç'kuptim?

Që nuk mund t'i afrohet kurrë të atit, i cili ishte një psikolog i jashtëzakonshëm dhe shumë i zgjuar. Ndërsa ky nuk e ka praktikën dhe aftësitë për drejtimin e shtetit. Aq më shumë që është larg realitetit shqiptar, pasi është mësuar në një tjetër botë, që ndryshon shumë me psikologjinë tonë. Le njëherë që është shumë naiv!

Mund të sqaroheni më hollësisht për këtë naivitet?

Nuk të flas më tepër për këtë pikë, veçse po të them kaq: Partia e legalistëve ka qenë gjithmonë nën drejtimin e komunistëve dhe komandohej që nga Tirana, madje dhe sot që Leka Zogu ka rreth vetes njerëz, të cilëve, dhe të mos u besonte shumë, nuk do të bënte keq. Mund të them se dikur e kam mbrojtur jo pak, këtë ndoshta ai nuk e di.

Nga kush, si, dhe pse e mbrojtët?

Në familjen e tyre ka pasur një kleçkë. Shumë kohë para se t'i lindte Leka, Ahmet Zogu, për çdo rast, sido që të vinte puna, në një kosultim i kishte thënë nipit të tij, pra djalit të vëllait, që ishte Skënder Zogu, që fronin mbretëror, po të ishte gjendja familjare në atë formë që ishte aktualisht (pra po të mos lindte djalë), do ta trashëgonte ai.
Mirëpo shpejt Zogu vendosi të martohej dhe pas një viti u bë me djalë. Në këtë rast Skënder Zogu duhet të ketë qenë njeriu që është mërzitur më shumë. Këtë unë e kam konstatuar në Paris, ku me sytë e mi prej zbuluesi të stazhionuar, evidentoja një mllef të palexueshëm që ishte mbledhur në qenien e tij. Në provokimet që i kisha bërë, kisha rezultuar se mund të bëhej i rrezikshëm kur të doje. Këtë unë ia kam thënë mbretit me gojën time dhe ai më besoi. Pranoi sugjerimin tim, që Skënder Zogu të mos shkelte më në pallat. kështu e bëmë të paefektshëm.

Po pse e bëtë, a nuk ishit dhe ju, në njëfarë mënyre, armiku i mbretit?

Absolutisht jo. Detyra ime nuk kishte të bënte me familjen në fjalë. Afrimi me të më duhej që unë të kontrolloja emigrantët, të cilët ishin angazhuar të gjithë pothuajse në partinë e tij. Kështu që mua nuk më prishte punë mbreti. Aq më shumë që në atë formë do të bëhesha më i besueshëm, ashtu siç ndodhi në të vërtetë.

Për familjen tënde në Shqipëri, a kishit dijeni se si jetonte?

Si mos më keq. Gruaja më ka vuajtur shumë. E dërguan në fshat bashkë me fëmijtë, Nezaqetin, Kujtimin dhe Luanin, që lindi pas ikjes sime, sepse siç shpjegova, ishte tremuajshe shtatzëne kur unë ika. Ata, sa shkuan në Fushë-Bardhë (Gjirokastër) u ndeshën me një opinion mbytës. I quanin familje armiqsh. Nuk u fliste njeri. Kishin një trysni, që e përjetonin dhimbshëm edhe fëmijtë. Pas kësaj, shkuan në një fshat tjetër, në Fushë-Vërri të Sarandës; aty trysnia politike ishte diçka më e durueshme. Resua dhe tre fëmijët, por jo më pak, edhe babai, motrat e vëllezërit jetonin me kokën përdhe, duke punuar në punët më të vështira dhe nuk kishin as një dallim nga të persekutuarit e tjerë. Madje, ata e morën vesh se kush isha unë, vetëm në janarin e '65-s, kur u shkova në shtëpi. Kjo ndodhte se unë e njihja mirë survejimin nga kundrazbuluesit brenda Shqipërisë kur ata informonin njerëzit e tyre; ashtu si edhe unë informoja shtetin tim në çdo kohë.

Kur u nise?

Që të dal te kjo përgjigje, do të të them se unë ika jo për dhjetë vjet, aq sa ndenja, por për tre vjet. Fakti ishte se unë arrita poste të larta dhe mundësitë që kisha për të dhënë informata, nuk mund t'i kishte kurrë një tjetër, i cili do të vinte në vendin tim.

I kishit kërkuar Tiranës që të ktheheshit?

Posi ore! U lodha së tepërmi. Njeri isha edhe unë, nuk isha gur. Isha larg familjes. Ata po më vuanin. Flasin mediat sot për mua, por nuk e dinë që po aq u lodh dhe sakrifikoi edhe gruaja ime, Resua, që mbeti vajzë e re në mes të katër rrugëve me mendjen nga burri. Priste të merrte çdo ditë mandatën e vdekjes sime, se isha në mes të kriminelëve.

Po për ikjen?

Ishte fundi i vitit 1964 kur unë ika. Që në fillim të atij viti u vura në survejim të plotë. Dyshimi se mos isha i dërguari i Sigurimit Shqiptar u bë i pashmangshëm për të gjithë. Në shumë raste kisha provokime. Në shumë të tjera më thuhej copë se mund të më kishte dërguar Enver Hoxha. Unë, detyrimisht isha shumë i kujdesshëm.

Kishit frikë?

Të thuash se nuk kisha, gënjej, por që të jem më i saktë, kisha më shumë shqetësim se po privohesha në mundësinë për të kryer detyrën. Ndërsa përsa i përket jetës time, po të bindeshin për detyrën që kryeja, nuk do të ma bënin shumë të gjatë. Por, unë nuk e them për mburrje se ndoshta e kam thënë disa herë, e kisha mendjen top që ditën kur u nisa, aq sa veten më shumë e kam menduar të humbur se të gjallë. Por, gjithsesi, detyra ime ishte të informoja për çdo shqetësimin, lidhur me provokimet apo dhe me pyetjet e hapura. Kjo gjë vazhdoi deri nga fundi i vitit 1964 kur në një takim të veçantë, që më kërkuan disa eksponentë të partisë, më thanë të flisja hapur si e kisha punën se nuk do më bënin gjë. Unë, sigurisht ruaja gjakftohtësinë dhe qetsinë. Me argumente bindëse i bëra të tërhiqeshin.

Çfarë argumentesh?

U kujtova rastet që kishin dyshuar edhe herë të tjera, por ishte vërtetuar e kundërta. Kështu që koha do ta tregonte edhe këtë bllof të tyre.

Nga ishe dekonspiruar?

Informacioni u kishte ardhur nga Shqipëria. Kjo nuk ka shumë rëndësi. Rëndësi ka që unë do të vazhdoja të punoja për të zbatuar urdhërat që më jepeshin, pa u trembur, sido që të ndodhte puna. Ky ishte betimi im dhe nuk do të luaja.

Po pse ikët?

Informacionet që i kisha çuar Ministrisë së Brendshme në lidhje me situatën time të dekonspiruar, përputheshin me informatat që ata kishin, prandaj më dërguan urdhrin urgjent që të nisesha menjëherë në Shqipëri, pasi rrezikohesha nga momenti në moment.

Si të njoftuan?

Ishte 1 dhjetori i vitit 1964 kur mora letrën e dërguar nga Tirana, e cila shkruante kodin: “Vajzën e ke sëmurë, por do ta çojmë te doktori”. Pra, fjala ishte "Nisu!".

Si vepruat?

Menjëherë e çova makinën në servis. Kisha një veturë të vogël tip "breshke", por të mirë. Ishte e rehatshme dhe kishte motor të përsosur. Megjithatë, unë e çova në servis që sido që të ishte puna, të ishte në gjendje të mirë. Pastaj e çova në lavazh, e bëra "pasqyrë" dhe e parkova në oborrin e shtëpisë. Si shkova në shtëpinë, që e kisha marrë me qera, mora të gjithë dokumentacionin e Partisë së Legalitetit, të cilin e mbaja aty, dhe e vendosa me kujdes në dy valixhe të mëdha. Koha jashtë ishte e keqe. Kishte rënë dëborë dhe bënte ngricë e madhe. Sa shkoi ora rreth 04.00 e mëngjezit, dola nga shtëpia dhe si pashë njëherë me kujdes jashtë saj deri në rrugën matanë, vura valixhet në makinë dhe u nisa menjëherë për në Paris. Do të shkoja drejt e në ambasadën tonë. Rruga kishte trafik të madh dhe ishte jo e shkurtër, por mbi 400 km. Kështu që arrita në Paris aty nga ora tre-katër pasdite. Shkova menjëherë te ambasada dhe nxorra valixhet nga makina.

Kishit shkuar ndonjëherë në ambasadë?

Si mund të shkoje?! Po të të konstatonte njeri, dekonspiroheshe menjëherë. Por unë Parisin e kisha bërë si shtëpinë time. Shkoja gjithmonë dhe rrija dhe me ditë. Dija çdo skutë e rrëzë dhe ambasadën e kisha mësuar nga taksia. Kështu, shkova te porta e ambasadës me valixhe në duar. Mirëpo nuk më hapnin portën se nuk më njihte njeri. Nuk lejonin njeri të hynte brenda. “Me ju ballistët do të merremi tërë jetën ne?", më thanë. Ishte situatë e vështirë. Kjo ndodhi se nuk ishte ambasadori aty, se me atë njihesha dhe ai kishte dijeni të plotë se kush isha unë. Kështu që u thashë punonjësve që të njoftonin menjëherë në telefon sekretarin e parë të ambasadës, Hasan Luçin, dhe t'i thonin se Isuf Mullai është te porta me valixhe në dorë. Isha me emocione se rrezikohesha shumë, pasi kisha valixhet. Pas rreth një çerek ore, erdhën prapë te porta dhe ma hapën derën, pasi u kishte thënë anbasadori (Hasani) të më fusnin menjëherë brenda. Pas pak erdhi vetë Hasani dhe folëm gjatë bashkë. Për të fjetur do të shkoja te një hotel në Paris, diku larg ambasadës se nuk lejohej që të rrinte njeri atje.

Nuk kishit frikë?

S'kishe si bëje ndryshe. Në qoftë se shihja ndonjë nga ata të partisë apo të njohur të tjerë, nuk do t'ju thoja që jam duke ikur në Shqipëri, por "jam në xhiro, në punën time". Shumë se vrisja mendjen tani që kisha futur valixhet me dokumentet në ambasadë. Aty ndenja 4 ditë vërdallë, sa të më bëheshin dokumentet për riatdhesim. Pastaj më erdhi dokumenti, të cilin ma dha ambasadori ku shënohej se riatdhesohesha. Të nesërmen, pra më 8 dhjetor, Hasani më çoi në aeroport ku më kishte prerë edhe biletën e më sistemoi në avion. Ndërkohë, ishte njoftuar edhe ambasadori përkatës, që të më prisnin në stacionet e Romës ku do të zbrisja. Edhe ai, sipas urdhërave që kishte marrë nga Tirana, kishte për detyrë të më hipte në avionin tjetër, që vijonte më tej udhëtimin. Por më e vështira ndodhi, pikërisht, në Romë.

Pse?

Sepse kur shkova atje ambasadori ynë nuk kishte dalë, sipas porosisë së marrë. Unë nuk bëja dot asnjë lëvizje tjetër, sepse nuk dihej si ishte puna. Problemi qëndronte se në këto momente, kur unë kisha një javë që kisha ikur nga Brukseli. Mund të ishte marrë vesh në partinë e atjeshme dhe ata mund të kishin dhënë alarmin që unë po ikja me dokumentet sekrete të partisë. Kështu, mund të njoftonin degët e tyre në vendet ku kalonte linja e avionit dhe viheshin në ruajtje aerodromet përkatëse. Në momentin që unë mbeta vetëm në mes të aerodromit të Romës, mund të më ndodhte e papritura. Aty nuk ndenja pak, por plot një orë e gjysëm. Vetëm pas kësaj kohe u duk ambasadori, që erdhi me një alarm të jashtëzakonshëm, pasi e kishte të qartë se jeta ime, ashtu në mes të rrugës, varej në fije të perit.

Si e shpjegoi vonesën ambasadori ynë?

Ishte njoftuar me vonesë.

Pastaj u nise për në Rinas?

Me ambasadorin hipëm në avionin e linjës Romë - Bari. Dhe që andej vijuam për në Rinas.

Si u prezantuat në atdheun tuaj, që dikur kishit ikur si i arratisur?

Ndjeja emocione të mëdha. Në ato momente më hipi një mall i madh për familjen. Më dukej sikur sa të hapej dera e avionit, jashtë do të më prisnin fëmijtë. Kisha dhjetë vjet që u ika, gjoja për një natë, dhe po u shkoja vetëm pas dhjetë vjetësh. Kisha lënë vajzën, Nezaqetin, 4 vjeçe dhe e gjeja në klasën e shtatë, pra katërmbëdhjetë vjeçe. Kujtimi, që e kisha lënë veç tre vjeç, nuk më mbante mend as si fytyrë; se mos e mbaja unë xhanëm, ishte në klasën e gjashtë, pra 13 vjeç. Më shumë akoma, më kishte lindur djali i vogël, Luani, pesë muaj pasi kisha ikur unë dhe tani ishte në klasën e katërt fillore. Mendova për gruan, që i kisha ikur papritur dhe e kisha lënë vetëm me fëmijët nëpër këmbë; aq më shumë që ekzistonin të gjitha mundësitë që të lija edhe jetën. Kështu, mes këtij malli të vrullshëm, që më përfshiu për momentin, sikur u lotova disi.

Pse, nuk ishte njoftuar familja për të të pritur?

Ç'thua?! Familja nuk dinte gjë dhe as që do të njoftohej. Unë njihesha si i arratisur dhe ky rol do të vazhdonte deri sa të merrej vendim qeverie për legalizim.

Pse, funksiononte rregulli për rastin tënd?

E para, se ishe në shërbim të Sigurimit dhe duhej t'i kishe bërë aq punë deri sa të dukeshe i persekutuar në opinion. Në ato momente Sigurimi mund të kishte nevojë akoma për të të dërguar në një vend tjetër. Pra, ishe gjithmonë në urdhërat e Sigurimit.

Që të mos e ndërpresim subjektin në mes, çfarë ndodhi në Rinas?

Një oficer, që na kontrollonte pasaportat te dera e avionit, më ndaloi. Unë nuk kisha pasaportë, por vetëm atë shkresën e ambasadës sonë në Paris se riatdhesohesha, dhe kaq. Oficeri e pa me vëmendje dhe më tha si me mospërfillje: "Sa po na lodhni edhe ju ballistët e arratisur, ngelët poshtë e lart avionëve. Por unë nuk të besoj dot me këtë dy gisht letër që ke ti. Prit aty njëherë apo mos ke njeri që të pret jashtë?"
"Po, do të kem dhe unë ndonjë mik"-i thashë. Nuk arrita të mbaroj fjalën kur dikush nga jashtë, që priste me një veturë, i foli oficerit në fjalë. "Lëre se është i imi ai!" Oficeri, kur dëgjoi këtë ndërhyrje, që nuk donte shumë që të kuptohej se ishte i dërguari i Ministrisë së Brendshme, më pa me vëmendje dhe i shokuar më tha: "Paske vërtet mik të fortë!" "Po unë të thashë që do ta gjejmë ndonjë", ia ktheva si me mburrje unë. Pas kësaj shkova te vetura, që më priste. Personi i ardhur ishte i dërguari direkt i ministrit të Brendshëm, Kadri Hazbiut. Pas rreth gjysëm ore më vendosën në një vilë luksoze në Lagjen Laprakës në Tiranë. ty më kishin vënë roje, jo vetëm ushtarë, por edhe oficerë. Mbaj mend që oficerin kryesor, që e ngarkuan për të mbrojtur jetën time ishte një kapiten i parë nga Tropoja. Ishte burrë i mirë. Ai do të më furnizonte me gjithçka që kisha nevojë. Pas katër-pesë orësh erdhi vetë Kadri Hazbiu. Nuk e harroj dot atë çast kur u takova me atë burrë të lartë, që do të ngelet gjithmonë i lavdishëm. Dhe tani i kam në vesh fjalët e tij kur me lot në sy dhe duke më përqafuar më tha: "Hajde, Isuf Mullai se na ke nderuar ne dhe popullin tënd. Ti je i lumtur se ke sakrifikuar për njerëzit e tu. Të jemi shumë mirënjohës. Ta dish se të gjithë do të të respektojnë shumë për atë që ke bërë". Kështu vazhdoi rreth gjysëm ore takimi me të. Ai thirri edhe një herë oficerin e shërbimit dhe i tha se përgjigjej me kokën e tij për jetën time. Ndërsa mua më tha se nuk duhej të lëvizja nga vila deri sa të vendoste vetë Enver Hoxha për legalizim ose jo. Por fjala ishte për legalizim. Kjo bëhej se po të dilja, do të më shihnin oficerët e sigurimit apo të tjerë, që e dinin se isha i arratisur, do të kuptonin se kisha ardhur si diversant dhe do të më vrisnin menjëherë. Kështu që u mbylla në vilë ku ndenja jo pak, por plot një muaj. Por kur mendoja që familja më dinte në Bruksel, qaja. Ishte diçka, që dilte mbi ndjenjat njerëzore. (Përlotet)

Po në Bruksel, si e morën vesh që kishe ikur?

Ohu, kishin kaluar dhjetë ditë kur e morën vesh ata. Unë shtëpinë e kisha marrë në një lagje, që nuk kishte shqiptarë që të mos më kontrollonin lëvizjet. Kështu, kur unë isha në vilën e Laprakës, ata e dinin se isha në punë. Mirëpo unë kisha përgatitur një njeri tjetër për të vazhduar detyrën time, qoftë edhe misionin tim.

E kishit kompromentuar?

Po, ai ishte një shok shumë i mirë, që dikur ishte arratisur me të vërtetë se ishte zënë me Kiço Ngjelën dhe kishte frikë se mos e fusnin në burg. Mirëpo erdhi një moment dhe unë i thashë se kush isha dhe e angazhova, si shumë të tjerë, që të punonte për Sigurimin e Shtetit. Ai i kishte mësuar kodet dhe të gjitha mënyrat e ndërlidhjes dhe ishte shumë aktiv në veprimtari. Ky quhej Andon Konomi (personazhi i Andon Kumashit te romani "Mërgata e Qyqeve").

Si vazhdoi puna e tij pas ikjes tënde?

Ai e dinte që unë do të ikja dhe e kisha mbajtur disi larg që të mos binte në sy për lidhjet që kishim bashkë. Unë afër kisha mbajtur ata që ishin të betuar kundër shtetit tonë, me qëllim që mbi ata të binin dyshimet. Pas dhjetë ditësh, Andoni me disa shokë, gjoja për të më takuar mua, kishin shkuar te shtëpia dhe kur kishin parë gjithë atë rrëmujë, ishin habitur. Andoni, gjasme nuk dinte gjë, por bërtiste e shante më shumë. Kur panë që ishin marrë të gjitha dokumentet e Partisë, që tani ndodheshin në Ministrinë e Brendshme, lajthitën fare.

Dhe çfarë bënë?

Menjëherë bënë mbledhjen dhe analizuan punën time. Kush të më shante më shumë dhe kush të shfrynte më shumë. Por më ka ardhur mirë që ata që i kisha miq, edhe pse morën vesh për veprimin tim që isha në shërbim të Sigurimit, më mbrojtën. Thanë: "I lumtë, erdhi e u xhiroi ju syleshët për dhjetë vjet e u la petkat, ndërsa ju vazhdoni të akuzoni njëri-tjetrin se kush e ka mbajtur më afër. Të gjithë e kemi mbajtur. Madje, kur shkova sërish më 1999-n në Bruksel, se më kishte marrë malli për shumë prej tyre, më pritën me shumë respekt. Pastaj, që ta dish ti, në vendin tim kryetar dhe sekretar i partisë u vendos po njeriu që kisha përgatitur unë, pra Andon Konomi, që e mbajti jo pak, por plot 4 vjet deri sa mori urdhër, si puna ime, për t'u kthyer në atdhe në vitin 1981. Pra, deri në vitin 1981 vazhdonin të vinin të dhënat, njëlloj si me mua. Edhe atëhere erdhi dokumentacioni i partisë në Tiranë.

Kjo do të thotë se partia e Mbretit është drejtuar gjithmonë nga Enver Hoxha?

Pa tjetër! Dhe ata nuk kanë vënë mend, por vazhdojnë të bëjnë gjithmonë gabime.
(Qesh)

Pasi ju erdhët në Tiranë, si vijuan procedurat konkrete?

Hiç. Haja dhe rrija në ethe që të më jepej leja për t'u legalizuar. Pra, që të mos më thonin më që të shkoja në ndonjë vend tjetër dhe mos të shihja familjen me sy. Ishin momente ankthi të papërballushme.

Sa ndenjët në ilegalitet në Tiranë?

Që nga data 8 dhjetor, kur unë u vendosa në vilën sekrete në Laprakë, e deri më 20 dhjetor kam ndenjur në ilegalitet të plotë. Nuk kisha të drejtë të dilja dhe të njoftoja njeri.

Këto të drejta të ishin ndaluar me urdhër?

Jo, nuk ishte fjala e urdhërit, por jepeshin udhëzime nga funksionarët e lartë të Sigurimit dhe veprohej në emër të çështjes, që të ishte ngarkuar. Unë kisha të drejtë të kërkoja çfarë të doja dhe më plotësohej çdo nevojë që kisha. Atje, siç edhe ju thashë në intervistën e kaluar, kisha një roje nga Tropoja, që kishte gradën Kapiten i Parë dhe ai, sipas urdhrit të marrë nga Kadri Hazbiu, përgjigjej me kokë për jetën time. Po ai bënte furnizimet me ushqime apo çfarëdo tjetër që kërkoja. Kishte urdhër që të mos më linte të largohesha nga Vila, pasi unë quhesha "armik" dhe "i arratisur" dhe po të më shihte ndonjë i njohur, qoftë dhe kushëriri im, sikundër edhe ndodhi, mund të më vriste, pasi më konsideronte diversant?

Ju ndodhi që të dilnit në Tiranë gjatë asaj kohe?

Ndodhi. Më kishte marrë malli për çdo gjë. Kisha dhjetë vjet që isha larguar dhe doja të shihja kryeqytetin tim. Kështu, m'u tek për të dalë, dhe ashtu bëra.

Po oficeri që të kishin vënë për roje, si të lejoi?

Ai nuk më urdhëronte dot, por m'u lut se po të merrej vesh, do ta pushonin nga puna. Unë i thashë se nuk ka për ta marrë vesh njeri dhe të vinte me mua e të dilnim bashkë. Edhe po ta marrin vesh, - i thashë, - do t'i them unë ministrit që të të falë, por hajde tani. Do t'i, sa arritëm në krye të "Rrugës së Durrësit", na ndodhi e papritura. Aty na qenkej një kolonel i Ministrisë së Brendshme, i quajtur Aliko Shalari, i cili jo vetëm që më njihte se e kisha nga fshati, por e kisha edhe kushëri. Ai na pa me bisht të syrit dhe ecte, duke u hequr se nuk na kishte vënë re. Oficeri që më shoqëronte mua, u bë dyllë i verdhë se nuk e vinte në dyshim që do të informohej vetë ministri. Alikua menjëherë shkoi te Kadri Hazbiu dhe i raportoi, ndërsa ai i tha se pse nuk më kishte vrarë, pasi tani mund të isha larguar. Ku të më gjenin tani ata, që të më vrisnin. Pra, Kadri Hazbiu luante krejt "të paditurin" se ashtu e kërkonte puna. Ai fliste njëlloj sikur unë të isha armik i vërtetë. Për këtë, Aliko Shalarit i hoqi vërejtje të rëndë në dokumente, pra, që nuk kishte vepruar ndaj një tradhtari. Me vete Kadriu thonte: "Shyqyr që nuk më kishte ndodhur gjë".

Po oficerit, që të ruante ty, çfarë i bëri?

Po të ndërhyja unë, nuk kishte pse t'i bënte gjë.

Sa vazhdoi kjo situatë ilegale?

Unë të thashë diçka herën që kaloi. Do të merrej vendim qeverie që unë të shpallesha ilegal. Dhe për këtë vendim do të firmoste direkt vetë Enver Hoxha. Në të kundërt, do të vazhdoja veprimtarinë time të fshehtë, në interes të popullit tim. Ose mund të ndodhte edhe e kundërta, që të më kthenin në fshat, por të mos dekonspirohej që unë kisha qenë në shërbim të shtetit. Të thuhej vetëm se u pendua e u rikthye. Kjo do të ishte për mua më e vështirë, pasi do të përballoja edhe fyrjet në vazhdimësi, pasi do të jetoja si i deklasuar.

Pse, mund të bëhej një gjë e tillë?

Që të hiqesha si i pakënaqur dhe të isha në rezervë e të më jepej një urdhër i dytë në çdo rast, që mund të paraqitej situata.

Po çfarë ndodhi në të vërtetë?

Mbaj mend datën 20 dhjetor 1964. Në Vilën time sekrete erdhi vetë Kadriu e më takoi. Kishin qëlluar shumë raste që ai vinte e takoheshim e bënim bashkë njëfarë bisede. Ai, sa hyri te dera, me një entuziazëm të dukshëm si në ditën (8 dhjetor) që u ktheva nga misioni i gjatë, më përqafoi me përzemërsi dhe më dha sihariqin e madh. "Isuf, kjo që ndodhi është një fitore e madhe. Shoku Enver të ka vënë notën "shkëlqyer". Po kështu edhe shoku Hysni, të njëjtën gjë ka shprehur për ty. Ndërkohë që dhe nga Mehmet Shehu janë dhënë mendime të mira. Të gjthë vendosën pa mëdyshje që ti të legalizohesh. Partia më ka urdhëruar mua të merrem me prezantimin tënd në popull. Të gjithë do ta marrin vesh që ti nuk e ke tradhtuar Atdheun, por ke qenë me detyrë. Ne do t'i themi popullit se "ky donte t'ju mbronte"."

Po ju, çfarë qëndrimi mbajtët?

M'u prenë këmbët dhe u ula në karrike, duke u dridhur nga emocionet. Jo vetëm hidhrimi, por edhe gëzimi i tepërt nuk u përballuakan dot nga njeriu. Isha i ulur në karrike dhe shihja Kadriun, që më fliste jo me pak emocion. Nuk e kisha kuptuar që buza më dridhej dhe lotët shpërthyen nga sytë. "Oh,- thoja me vete,- mbaroi edhe kjo mesele. Tani do të takoj fëmijtë e mi. Do të takoj gruan time të shkëlqyer, Reson, dhe do t'i kërkoj të falur për këtë vuajtje që i shkaktova. Isha i bindur që ajo, kur të mësonte se si kishte qenë puna, do të më falte gjithçka. Jo vetëm kaq, por do të krenohej me mua.

Pse, dhe sot jeni i bindur që keni vepruar drejt?

Unë kam sakrifikuar në emër të popullit tim dhe jo në emrin e këtij apo atij udhëheqësi. Ata përmendeshin se përfaqësonin shtetin dhe Partinë Komuniste. Unë kam sakrifikuar për këtë motiv, ndaj kam qenë dhe jam respektuar shumë, ashtu siç respektohem edhe tani nga të gjithë.

Pas legalizimit, si vazhdoi historia?

Kadri Hazbiu njoftoi menjëherë Degën e Punëve të Brendshme të Sarandës ku edhe do të shkoja (se familjen e kisha në Fushë-Vërri të Sarandës) dhe dha porositë e nevojshme për të më shoqëruar dhe për të më prezantuar në fshat. Po ashtu, edhe nga aparati i Komitetit Qendror u dhanë porosi për Komitetin e Partisë të Rrethit (te sekretari i parë). Ndërkohë, ishte marrë edhe vendimi të dëmshpërblehej persekutimi i familjes. Pastaj, në emër të Ministrisë së Brendshme, Kadri Hazbiu caktoi të merrej me shoqërimin tim deri në fshat, një nga eksponentët kryesorë të Sigurimit të Shtetit të atëhershëm, kolonelin Kleanthi Andoni. U caktua pikërisht ai se kishte punuar në rrethet e Gjirokastrës dhe Sarandës dhe njihej atje si njeri shumë i nderuar.

Kur u nisët për në Sarandë?

Vazhduan dhe disa procedura të nevojshme dhe u nisëm në mbrëmjen e datës 28 dhjetor 1964 me dy makina tip Xhipa sovjetike, që i mbanin atëhere degët apo Ministria e Brendshme.

Pse dy makina?

Në njërën isha unë dhe përfaqësuesi i ministrisë, Kleanthi, dhe në tjetrën ishin rojet e armatosura me automatikë gati për zjarr. Ishin rregulla fikse për shoqërimin e eksponentëve të veçantë të Sigurimit.

Familja vazhdonte të mos dinte gjë?

Asgjë s'dinte.

Kur arritët në Sarandë?

Të nesërmen, në orën 08.00 ishim në qendrën e Sarandës. Zbritëm nga makinat dhe shkuam te Dega e Brendshme, e cila nuk ishte shumë larg prej aty. Me shërbim te sporteli i saj, pra oficer roje, ishte një kushëriri im i dytë, Kudret Veliu. Sa u afruam aty, ai shtangu kur më pa, aq sa nuk po u besonte dot syve. Megjithatë, çdo gjë ishte ende e pasqaruar. Unë njihesha si i arratisur dhe, vetëm kaq. Mund të mendohej që unë paraqitesha vetë për t'u dorëzuar apo kushedi thjetër. Kështu që, Kudreti nuk dinte si të vepronte. Në atë moment ndërhyn Kleanthi Andoni dhe i kërkon të hynin brenda. Kudreti nga që ishte hutuar, megjithëse e njihte Kleanthin, i tha që të priste. "Po këtë fshatarin tënd, pse nuk e takon?", i tha Kleanthi. "Nuk e njoh dhe nuk kam të bëj fare me të"- ia ktheu Kudreti, jo pa nervozizëm. Kishte të drejtë ai, nuk dinte si të vepronte. Ndërkohë unë qesha dhe i them Kleanthit që jo vetëm ishim nga fshati, por ishim dhe kushërinj. Por ky i doli situatës së vështirë përpara dhe i tha që të njoftonte kryetarin e Degës për prezencën e tij atje. Kryetar ishte koloneli Dhosi Pecani, i cili sa u njoftua, urdhëroi që urgjent të lejoheshim për t'u futur brenda. Kur hymë, ai më priti me buz në gaz dhe pa e bërë të gjatë, m'u lëshua, duke më përqafur dhe duke më thënë se i kisha nderuar, se kisha kryer një akt të lartë etj., etj. Mirëpo policët dhe oficerët që e kishin parë që nga korridori skenën sesi kryetari i tyre u përqafua me një të arratisur, nuk po kuptonin asgjë. Kjo, për faktin se nuk kishin shumë informacion sesi vepronte Shërbimi Sekret i Sigurimit. Kryetari porositi kafetë, që i pimë në zyrë dhe ndërkohë njoftoi sekretarin e parë të Rrethit për mbërritjen time. Pas kësaj, të tre siç ishim, u nisëm me këmbë për te zyra e sekretarit të parë të Partisë. Kur na pa efektivi i Degës ashtu të qeshur dhe me duar në qafë, u shokuan fare. Në ato momente unë, sapo dola te porta e oficerit të rojes, shkova te Kudret Veliu dhe i dhashë dorën, duke i thënë që të mos kishte frikë se nuk i ndodhte gjë po të më takonte. Ai që e kishte kuptuar ndërkohë gjthë lojën, më takoi i lehtësuar. Pastaj të tre kaluam mes për mes Sarandës për të arritur te sekretari i parë i Partisë (nuk më kujtohet emri i tij), në zyrën e të cilit kishte ardhur edhe kryetari i Komitetit, Miho Xhani. Takime, mall, superlativa për mua etj. Kjo ishte si të thuash fillimi i prezantimit tim. Pra, të takoja njëherë autoritetet, që të merrej vesh nga të gjithë se ishte në dijeni shteti për praninë time aty dhe të mos konsiderohesha i dyshimtë. Aty nga ora 11.30 u nisa për në fshatin tim. Nuk të tregoj më se çfarë ndjeja për fëmijët, se ndoshta e teprova ca. Ishim unë, Kleanthi, kryetari i Degës së Brendshme, Dhosi Pecani, kryetari i Komitetit Ekzekutiv të Rrethit, Miho Xhani, i cili po të kujtoj se kishte një autoritet të jashtëzakonshëm në popull dhe makina me rojet, që na shoqëronte që nga Tirana. Gjithsej, 5 makina të vogla. Ndalesën e parë e bëmë në fshatin Vergo ku ishte dhe qendra e kooperativës së atëhershme. Që andej s'ishte më shumë se gjysëm ore fshati i Fushë-Vërrisë ku kisha gruan, babanë dhe djalin, që se kisha parë kurrë, pra, Luanin.

Pse fëmijët e tjerë, ku i ishin?

Dy më të rriturit, Nezaqeti dhe Kujtimi, ishin në klasën e gjashtë dhe të shtatë, në shkollën e fshatit Vergo, ndërsa Luani ishte në klasën e tretë fillore, në shlollën e fshatit.

Ku shkuat në Vergo?

U futëm në lokalin e kooperativës, në qendër të fshatit. Banakieri kur na pa, u befasua. Unë, armiku, po u shkoja i shoqëruar me autoritetet më të larta të rrethit. Aty mora vesh se banakieri, që quhej Jani Çapeqi, ishte edhe sekretari i Partisë së kooperativës. Si hymë brenda dhe zumë vend në një tavolinë, autoritetet e rrethit porositën e tavolina u mbush plot. Ndërkohë, i thanë sekretarit të Partisë që të më takonte se isha njeri shumë i nderuar. Ai nuk i mbajti dot lotët. M'u lëshua si të isha vëllai i tij. Ishim bahkëfshatarë dhe kishim jo pak mall. Nuk kaloi shumë dhe ja behu fshati në derë. Të gjithë kush të më shihte më parë. Ishin çaste të papërsëritshme. Unë isha tepër i emocionuar dhe nuk po flisja dot. Lotët më ishin bërë si komb te fyti dhe nuk më linin të shprehesha. Njerëzit ishin brenda dhe jashtë lokalit dhe kur nuk mundeshin të më përshëndesnin, ma bënin me dorë. Në atë çast, kryetari i Komitetit, Miho Xhani, njoftoi në fshatin Fushë-Vërri kryetrin e kooperativës që të ndërpriste punën në të gjitha brigadat dhe gjithë fshati të dilte e të priste birin e vet, Isufin, që po kthehej me shumë lavdi. Ndërkohë, dërgoi njerëz që të merrnin fëmijët nga shkolla se u ishte kthyer babai nga jashtë shtetit. Fatos, më kupto, ishin momente të vështira për mua. Ata të gjithë më trajtonin jo vetëm si një Hero, por dhe si një njeri që deri në ato momente më kishin konsideruar të vdekur, pasi nuk u shkonte mendja që do të vinte një kohë që të kishin rast e të më shihnin. Mora vesh ndërkohë se katër muaj më parë vajza ime, që kishte qenë me nota të shkëlqyera, ishte vënë në tabelë të nderit, por pse kishte babanë të arratisur, kishte dhënë urdhër organizata e Partisë që të hiqej nga tabela dhe drejtorit të shkollës, Taso Xuxi, i cili e kishte bërë këtë veprim për vajzën e armikut, i ishte hequr vërejtje e rëndë me shkrim.

A erdhën fëmijtë?

Në momentin që m'i sollën, isha rrethuar nga njerëz, që nuk dinin si të më falenderonin. Të gjithë shprehnin mall dhe simpati. Të gjithë më flisnin me një dhemdshuri të jashtëzakonshme. Kur kujtoja që për dhjetë vjet na kishin sharë dhe fyer, jo për faj të tyre, nuk e parballoja dot emocionin. Sa erdhën fëmijtë, të cilët e panë babanë e tyre, që ua kishin sharë gjithmonë, e në mes të asaj morie njerëzish po nderohej si rrallëkush, nuk po u bënin këmbët për të lëvizur. Të gjithë hapën rrugën dhe lanë vend për fëmijtë, që të më afroheshin. (Ndalon bisedën, mallëngjehet …, përlotet…) Të dy, Nezaqeti dhe Kujtimi, ishin 13 dhe 14-vjeçarë. I kisha lënë 3 dhe 4-vjeçarë. Rrinin si të shushatur. Të gjithë njerëzit nuk e mbanin dot të qarët, nga emocionet që po përballonin. Vajza u mblodh disi dhe psherëtiu: "Babi!". Ç'babi zeza, thoja me vete. Babi u la në mes të katër rrugëve. I mora, i përqafova fort mes lotëve, që nuk mundohesha t'i mbaja më. Nuk i lëshoja nga duart. Ç'dhembje që ndjeja në shpirt; mund dhe të mos u isha kthyer i gjallë për detyrat që mora mbi kurriz. Pastaj, si mblodhëm veten, i mbajta të dy në të dy gjunjët, ashtu siç isha ulur në karrike. Njërin në një këmbë dhe tjetrin në këmbën tjetër. Ata vazhdonin të më shihnin dhe nuk ngopeshin. Ishin gati të më përpinin. Nuk u besohej që unë, babi i tyre, isha tani para dhe më preknin me dorë. Në atë moment ndërhyn Miho Xhani, duke u folur fëmijve që ta dëgjonin edhe njerëzit mesazhin e tij. "Babai juaj ka nderuar, jo vetëm ju, por edhe fshatin, të gjithë ne. Ai sakrifikoi çdo gjë, dhe ju, për të mirën e njerëzve. Të gjithë ndjehemi krenarë me aktin e tij", e fjalë të tjera si këto. Pastaj, ashtu siç ishim, u nisëm për në fshatin tim në Fushë-Vërri, që siç të thashë, nuk ishte më larg se gjysëm ore. Njerëzit na përcillnin me shumë emocion. Aty do të shihja për herë të parë edhe Luanin 9-vjeçar.

Njerëzit e lajmëruar po të prisnin?

Ne, si u afruam afër fshatit, pamë që larg se në hyrje të tij kishin dalë të gjithë sa që si i thonë fjalës, nuk i kishin lënë as macet në shtëpi. Në shtëpi kishte ngelur vetëm gruaja ime, e cila kishte qenë shumë e prekur dhe nga emocionet e tepërta nuk kishte mundur të dilte e të më priste. Ajo, siç ma tregoi vetë më pas, kur dëgjoi se në fshat po arrinte Isufi, i shoqëruar nga njerëzit më të lartë të Shtetit, s'kishte dashur ta besonte. Ajo, që kishte përballuar për dhjetë vjet diskriminimin, befasisht ishte kthyer në një njeri të privilegjuar. "Kur të gjithë njerëzit në fshat, - tregoi ajo, - po linin çdo gjë që kishin në dorë për të dalë në hyrje të fshatit me thirrjet: "Po vjen Isufi nga jashtë shtetit!" ose "Dil, moj Reso, se po të vjen burri me lavdi!"… E, ç'ta zgjasim, në hyrje të fshatit kur pashë që nga larg gjithë njerëzit, që mezi prisnin të më shihnin dhe të më takonin, ndalëm makinat dhe që së largu filluam të afroheshim në këmbë drejt tyre. Çdo gjë u kthye në vaj. Të gjithë qanin. Nuk ua kishte marrë mendja që unë të kisha shkuar me detyra shtetërore. Kthimi im u ishte dukur krejt befasues. Aq më shumë që po më shoqëronin njerëzit më me autoritet dhe më me respekt të Shtetit dhe ndërkohë, nga larg ishin njerëzit e armatosur, të ardhur që nga Tirana. U putha me të gjithë me një mall që nuk do të ta shpjegoj dot. Të gjithë nuk më lëshonin, por donin të më shtrëngonin sa më shumë. Ato momente më kanë bërë të ndjehesha krenar për atë çka kisha marrë përsipër.

Po gruan, ku e takuat?

U nisa drejt shtëpisë, duke pasur të ngjitur pas krahut babanë tim, i cili nuk po e mblidhte dot veten, por qante si fëmijë nga që, siç thoshte edhe vetë i se i ishte ngjallur sërish djali. Ai ndjehej krenar për mua, edhe për faktin se para njerëzve, të cilët më kishin sharë, isha i nderuar. Me shikim dukej sikur u thonte: "E shikoni, që djali nuk është siç keni menduar ju?". Fëmijët nuk më shqiteshin nga duart. Ishte momenti më i lumtur, që kishin provuar ndonjëherë që kur kishin lindur, pasi nuk kishin pasur rast të provonin se ç'ishte gëzimi. Ndërsa ecja, duke u shoqëruar nga turma e pambarimtë e njerëzve, u afrova te oborri i shtëpisë, në derë të së cilës më priste Resua me djalin për dore, Luanin. Në atë moment të dhimbshëm i hodha duart në qafë dhe mbaj mend që i thashë: "Tani i mbaruam të gjitha, kaluan mometet e vështira, mos u mërzit më. Në momentin që mora në dorë djalin, që s'e kisha njohur kurrë, të gjithë që ishin përreth, filluan të qanin me zë. (Përlotet)

Po më pas?

U bë darkë e madhe me mbi 200 veta. Thereshin bagëtitë në radhë dhe të gjithë njerëzit të entuziazmuar bënin garë se kush të fliste më shumë e kush të më mburrte më shumë.

Po ju çfarë bënit?

Ç'të bëja?! Thoja se nuk kisha bërë ndonjë gjë të madhe, por vetëm detyrën.

Kur u larguan autoritetet, që të shoqëruan?

Të nesërmen në drekë, ndërkohë që iu la porosi operativit të zonës që të më kishte në ruajtje të plotë.

Kur e filluat punën?

Sipas porosive, kisha të drejtë të bëja një vit leje. Pushim absolut, për t'u çmallur me të gjithë dhe për të çtensionuar nervat, që i kisha pasur në tension për dhjetë vjet. Por unë ndenja vetëm 6 muaj pushim dhe kërkova të filloja punë se nuk rrija dot kot, duke e marrë rrogën në shtëpi. Pas kësaj, pikërisht më 15 qershor 1965, më kanë caktuar në Durrës me detyrën e shefit të Zyrës së Pritjes së Turistave në hotelin-turizmin "Adriatik". Ajo ishte një detyrë specifike e Sigurimit, pasi unë kisha detyrë të evidentoja njerëz të dyshimtë, që nuk vinin si turistë, por për qëllime armiqsore. Në atë detyrë ndenja deri më 1 maj të vitit 1984 kur dola në pension.

Po pasi dole në pension dhe pas viteve '90, kur shumë nga ata, që i kishe pasur objekt të punës tënde në Bruksel erdhën në Shqipëri, ke pasur probleme kërcënimi?

Po. Ka qenë 2 gushti i vitit 1993 kur disa autoritete të larta të Partisë së Legalitetit, përfshi edhe Abedin Mulosmanin, kishin ardhur në Durrës e më kërkuan takim.

Zoti Isuf.Në intervistën e mëparshme kujtuat se pas vitit 1990, kur në Shqipëri u lejua lëvizja e lirë për emigrantët, keni pasur probleme kërcënimi me legalistët që kanë qenë objekti i punës suaj në shërbim të sigurimit në Bruksel. Mund të shpjegoheni më qartë se si ka ndodhur?

Ka pasur. Ishte vetëm një rast që mund ta marrësh si të duash, qoftë si kërcënim, qoftë si tentativë. Por që të shpjegohem më qartë, ashtu siç më the dhe ti, dua të theksoj se unë personalisht gjithmonë kam qenë i qetë dhe nuk kam pyetur fare, qoftë atëherë që kam qenë në Bruksel, qoftë pas viteve '90-të, kur ata mundën të vinin lirisht në Shqipëri.

Ku e ke gjetur këtë qetësi?

Sepse unë, nisur nga interesa personale, s'i kam rënë askujt në qafë dhe nuk kam pasur asnjë inat me njeri. Në qoftë se kam punuar, e kam bërë me bindje dhe kam punuar në emër të popullit tim. Për këtë lashë vetëm në mes të katër rrugëve fëmijët e mi dhe ndjehem krenar për atë që kam bërë. Kështu që përderisa unë nuk pendohem aspak dhe nuk u heq asnjë presje atyre që kam thënë, si mund të kem frikë? Ata janë ashtu siç i kam shpjeguar unë. Erdhën në atdhe dhe u larguan prapë. Ku i ke ata që prisnin me padurim të fitonte demokracia, pse nuk vijnë më, por rrinë akoma në Bruksel?

E keni fjalën për të gjithë legalistët?

Jo, aspak për të gjithë. Mes tyre kishte njerëz shumë të mirë dhe ngelën të tillë në çdo kohë. Ishin demokratë me vlera të mëdha dhe jo si disa që janë pinjoll të shumë shërbimeve të huaja, aq sa nuk u digjet barku fare për Shqipërinë, por për rroga që marrin në të 14 anët. Ato të mos m'i tregojnë mua, se unë i njoh shumë mirë dhe e di mirë kush janë, madje këtë nuk e di vetëm unë…!

Po për Leka Zogun e keni këtë mendim?

Ç'ke me Lekën e shkretë. Ai nuk është i këtyre sferave, por duhet të dijë çfarë ndodh rreth tij dhe jo të tregohet vetëm tip babaxhani, se po të kishte gjallë të atin, nuk do t'ia miratonte pothuajse fare rrugën diplomatike që po ndjek në emër të fronit.

Ju lutem shprehuni më qartë?

Akoma më qartë e doni? Po ta përsos, se Leka Zogu nuk është i këtyre kallëpeve, por përdoret nga të tjerët për qëllimet e tyre. Ai duhet të dijë se të gjithë shohin interesat e tyre dhe nuk u intereson aspak qëllimi i tij. Mafiozët politikë dhe ekonomikë kanë një natyrë që të mbushin mendjen se pa të nuk mund të bësh dot asgjë.

Po për rastin e kërcënimit?

Ishin ata tipat që thashë. Erdhën të karikuar se kushedi ç'do të më bënin apo ç'do të më punonin. Madje e treguan dhe fytyrën me mënyrën se si u paraqitën. Mbaj mend që ishte 2 gushti i vitit 1993. Më ka trokitur dera aty nga ora 14.00. Dola ashtu siç isha në shtëpi me tuta, pasi kujtova mos ishte ndonjë komshi. Kur hapa derën, pashë që pas saj më shfaqet kryekamarierja e hotelit "Adriatik", ku kisha punuar unë, dhe një burrë në moshë shumë të re që dukej tip energjiku, por edhe me njëfarë kulture në vetvete. Urdhëroni - u them. Në atë çast vura re se kamarieria, që e kishte nuhatur që nuk ishte një takim i thjeshtë, ishte bërë flakë e kuqe dhe binte në sy menjëherë.

Ju e njihnit kamarieren?

Po. Ajo ishte një nga tre-katër gratë që kishin mbetur që nga periudha që kisha punuar unë, pasi në kohën e qeverisjes së Berishës ishte bërë një reformë e thellë në personel të hotelit. Madje mbaj mend që quhej Shpresa Shore dhe ishte gruaja e një oficeri. Personi në fjalë më thotë që kishte ardhur me kamarieren, se më kërkonin në takim disa nga miqtë e mi nga Kosova, që i kisha pasur kur isha në Bruksel. "Po ju kush jeni?" - i them. Unë jam shoferi - më tha. "Kush janë këta miq - vazhdova unë - pse nuk erdhën në shtëpi? Unë kaq di të them, që ata nxitonin dhe nuk kishin kohë për të bërë vizita, por më thanë që mund t'ju marr me makinë dhe t'ju çoj te kafja ku ndodhen" - këmbënguli tipi i panjohur që më vonë mora vesh se s'ishte shoferi, por kryetari i Partisë së Legalitetit për Tiranën. Unë e kuptova që po të ishin miqtë e mi, pse duhet të vinin pa u identifikuar dhe pse të mos vinin në shtëpi. Kuptova se nuk kishte diçka të dyshimtë, por flitej për një kërcënim të hapur. I them se ishte kohë dreke. Po qe se janë miqtë e mi, të vijnë në shtëpi, unë nuk do të dal para orës 17.00. Pra, po të duan, ose të presin, ose të vijnë në shtëpi. Po qe se janë miq, nuk kanë ardhur për të ikur me vrap - vazhdova pastaj si me provokim unë. Ku do ta lini takimin? - më tha.Te kafja e hotelit ku po më presin dhe tani - ia ktheva. Të vij unë të të marr, ç'ke ti, nuk më bezdis - tha prapë i panjohuri. Në atë moment ndërhyri Shpresa (kamarierja), që kishte ndenjur si e ngrirë deri në atë çast. Po ti shef hajde vetë me makinën tënde, pse t'i lodhësh kot këta zotërinjtë. Ai ishte një mesazh i hapur që të mos hipja në makinë se rrezikohesha, pasi unë nuk kisha makinë dhe ajo e dinte shumë mirë. Dakort, - i fola të panjohurit për të mbyllur takimin.

Nuk e kuptuat se kush kishte qenë?

E nga ta kuptoja? Ata nuk erdhën si burra që të thoshin se "jemi filani dhe filani, kemi ardhur të të takojmë, të presim në këtë orë…" etj., por erdhën: jo jemi miq, jo nuk kemi kohë, e të tjera budallallëqe që u shkojnë për shtat vetëm njerëzve që nuk kanë burrëri.

Si erdhën te ju?

Një orë para se të vinin në portën time, kishin shkuar te hotel "Adriatiku", ku kisha punuar unë. Më kërkuan aty, se e kishin mësuar që unë kisha punuar në atë hotel. U thanë se nuk isha aty, pasi kisha dalë në pension disa vite më parë. "Kush ia di shtëpinë të na e tregojë, se jemi disa miq kosovarë që jemi njohur që kur ka qenë në Bruksel." - thanë ata. Mirëpo shtëpinë time nuk e dinin se ishin të rinj, pasi të gjithë që kishin punuar në periudhën që kisha qenë unë, ishin pushuar në kohën e qeverisjes së Partisë Demokratike. Në atë moment rastisi Shpresa që kishte qenë kryekamariere që në periudhën tonë dhe u thotë se e dinte ajo. Kjo për faktin se mua më kishin ardhur shumë herë miq nga Kosova. Po s'e pate bezdi - i thonë - mund të shkosh me këta persona në makinë dhe t'ua tregosh? Mirë - ua kish kthyer ajo. Mirëpo siç më tregoi më pas, rrugës ajo u kishte parë fotografinë e mbretit dhe kishte kuptuar se nuk ishin kosovarë, por legalistë që po më vinin për kërcënim. Ishte prerë që nga ai moment, se po bëhej ajo shkak që po u tregonte shtëpinë. Në makinë para pallatit ndenjën dy burra, ndërkohë që njëri me kamarieren u ngjit te dera e shtëpisë, ku, siç të thashë, u paraqit si shofer.

Çfarë bëtë pas kësaj?

Në shtëpi mendoja me vete se kush mund të ishte dhe pse vinte në këtë formë. Kisha dy orë kohë dhe po mendoja e mendoja. Kë nuk solla në mendje.

Patët frikë?

Aspak. Nuk ta them për t'u mburrur, por po të them që nuk e kam njohur frikën kurrë. Pastaj të bënin ç'të donin, unë i kam bërë ditët dhe nuk pyes për gjë.

Nuk i kërkuat njeriu ndihmë për të mos qenë i vetëm?

Në shtëpi kisha djalin, Luanin, por nuk i thashë as atij, se është shumë nevrik, dhe as ndonjë tjetri se s'dihej çfarë ndodhte. Pastaj unë nuk ua kisha lënë kot takimin në hotel, pasi e dija që aty kishte përgjues në mure, se i kishim vënë vetë. Kështu që çfarëdo që të ndodhte, do të incizohej.

Shkuat në orën e caktuar?

Dola gjysmë ore para dhe pashë me vëmendje se mos kishte ndonjë njeri të dyshimtë jashtë shtëpisë. Hipa në autobus duke qenë shumë i vëmendshëm dhe kur shkova te hoteli, nuk ndenja pa ardhur një herë rreth e rrotull se mos shikoja persona që më prisnin. Në orën e caktuar hyra brenda në holl dhe u drejtova për nga "bari". Në lokal ishin rreth 50-60 klientë. Në një cep konstatova personin që më ishte paraqitur si shofer te shtëpia, i cili u ngrit në këmbë dhe erdhi menjëherë drejt meje për të më çuar te tavolina e tyre. Kur shkova, vura re se kishin zënë një komplet kolltuqesh në një kënd dhe po rrinin të gjithë të menduar. U afrova me gjakftohtësi dhe serbes. Menjëherë vura re se ishin ulur sipas radhës Skënder Zogu (nipi i Ahmet Zogut), Abedin Mulosmani, Ylli Spahia dhe tre-katër të tjerë që unë nuk i kisha njohur. Më pas mora vesh se njëri ishte kryetari i përgjithshëm i SHIK-ut, Bashkim Gazidede. Të gjithë rrinin serbes pa m'i hedhur sytë, madje edhe pa më begenisur të më shikonin. Në ato momente më hipi një inat i brendshëm, që thashë se do t'i shpartalloja fare. Më hiqeshin si diplomatë dhe haheshin me një zbulues të nivelit ndërkombëtar. I thashë vetes: "Mblidhu dhe mos i fal." Personi që u çua, më tha që të ulesha te vendi i tij. Dale një herë i thashë, më prezanto se më the që janë miqtë e mi kosovarë. Kush janë se unë nuk i njoh këta. Ai u gjend keq dhe u skuq. Nuk ishte pa kulturë. Ky - tha, duke treguar personin përballë, - është Skënder Zogu. Po ky tjetri - i thashë. Ai nuk foli se kuptohej që për aq e kishte urdhrin. Mirë, i thashë, s'ka nevojë t'i prezantosh se ndoshta kështu të kanë thënë. "E dinë vetë ata se cilët janë" - ua thashë jo pa kuptim. Thashë njëherë të iki e t'i lë kështu fare nga inati, pasi më afrojnë për të biseduar dhe nuk flasin si burrat, por si afije. Megjithatë doja dhe të rrija, ashtu siç bëra, që të ballafaqohesha me ta dhe t'ua tregoja në sy se kush ishin dhe se s'i kisha frikë fare. Kështu i zgjata dorën Skënder Zogut të parit dhe i thashë: Si je Skënder? Por ai nuk ma zgjati dorën, duke më thënë që nuk ia jepte dorën një njeriu që kishte lyer duart me gjakun e mbi 300 shqiptarëve. Kjo më revoltoi më tepër dhe iu ktheva. Po të kisha vrarë, do t'ju kisha vrarë juve të parin, se e dini mirë kush keni qenë, por ç'ti bëj që kishit miq të fortë. Pse, kë kishim miq ne - më tha. Kishit Enver Hoxhën - iu përgjigja - pasi unë vetë kam dashur t'ju zhdukja, por kur i kërkova leje Tiranës, më erdhi përgjigjja urdhëruese me "Jo" të prerë. Dhe kjo përgjigje në Tiranë duhet ta dish se jepej nga Enver Hoxha. Ti më thirre në tavolinë dhe nuk pate burrërinë të thoshe emrin dhe tani nuk do të japësh as dorën, - i thashë me forcë! Dëgjova njërin nga mbrapa që më foli në emër, duke më thënë që të flisnim më ngadalë dhe të merreshim vesh më mirë. Kuptova që ai, si shumë të tjerë, ishte i SHIK-ut dhe kjo gjë më pëlqeu që ndiqej nga shteti gjithë biseda jonë. Unë atë doja, që t'ua nxirrja të palarat në shesh, pasi ashtu po e bënin veten. Ti, Isuf Mullai, na preve në besë - vazhdoi pas kësaj ai. Unë nuk ju kam dhënë ndonjë besë juve - i thashë - atë ia kam dhënë vetëm popullit tim, dhe me të e kam mbajtur.
Pse erdhe atje ku ishim ne? - vazhdoi sërish Skënderi. Akoma s'e ke marrë vesh se përse erdha? Erdha në emër të popullit tim - ia ktheva me të njëjtin inat, duke vazhduar të rrija në këmbë, ndërkohë që kolltuku ishte bosh, pasi dhe personi që më prezantoi rrinte në këmbë. Pas kësaj u ula dhe u ktheva nga të gjithë me një revoltë të madhe: Urdhëroni ju që më thirrët, çfarë kishit, pse më kërkuat? Në këtë kohë e rimori fjalën sërish Skënderi: Je penduar për ato që bëre? Aspak - ia ktheva - çdo gjë që kam bërë, e kam bërë me ndërgjegje dhe s'i i kam rënë njeriu në qafë. Po të qe ndryshe, të parit që do t'i kisha rënë në qafë do të ishit ju, se e kini bërë hak kushedi sa herë. Ti erdhe si kryetar i Legalitetit në Belgjikë - vazhdoi të ndiqte me këmbëngulje Skënderi bisedën, - nuk ishte e rënë në qafë kjo? Jo vetëm kaq - e plotësova unë - por edhe anëtar i Komitetit Qendror të Partisë së Legalitetit dhe isha që në Kongresin e Parë, që ta dini mirë, dhe jo në atë të 12 -tin, siç jeni vendosur juve, dhe vini të më shisni mend tani se jeni të legalitetit. Kështu si po më flisni juve, i thonë hajde baba të të tregoj arat. Dhe kujt, mua, që ju njoh dhëmbë dhe dhëmballë. Pastaj, ti zoti Skënder duhet ta dish mirë, se unë të kam syrgjynosur nga pallati mbretëror dhe sa isha unë, ti nuk puthje atje. Ti nuk e ke pasur qejf Lekën që kur ka lindur, pasi humbe shanset për t'u bërë mbret. Por ato idera ti i ke pasur dhe kur ishe në Paris. Unë e kam mbrojtur princin dhe jo ti, kuptoji vetë të tjerat. Ti e di mirë që unë kam pasur mik shumë të afërt dhe Abaz Kupin, dhe ai i tillë mbeti gjithmonë për mua. Në këtë moment, si me një agresivitet të madh, hidhet Ylli Spahia që mbante gradën Major, që kur ia kisha dhënë unë kur kisha qenë kryetar në Belgjikë, njëkohësisht ishte shef i Sigurimit të Oborrit. Më kishte thënë disa herë babai, se Isufi duhet të jetë njeri i Enver Hoxhës dhe jam bërë gati dy herë ta vrisja mu në mes të Parisit.
Unë qesha me Yllin dhe thashë që e bëri hak që ta digjja fare dhe iu ktheva: Rri o Ylli mos fol gjatë me mua se nuk të shkon. Apo kujton se s'të njoh kush je. Kam pasur respekt për babain tënd, Nezirin. Ishte burrë i mirë. Ai më tha të të jepja dhe një gradë ty, kështu që gradën Major e more me dekretin dhe firmën time që 22 vjeç dhe akoma me atë je. Edhe për nusen që more nga Kosova, vajzën e Muharrem Bejës, isha unë krushqari. Ti tani më shitesh ndryshe. Pastaj më me inat thashë që ta dekonspiroja fare, pasi s'i kisha asnjë faj. "Si janë Korabi, Lulja dhe të gjithë pjesëtarët e tjerë të familjes?" Ai me gjysmë zëri tha: "mirë janë". Këtë përgjigje e dëgjuan të gjithë. Po mirë të gjitha more Ylli, po harrove vitin 1980 kur erdhe në Shqipëri? Unë s'kam ardhur ndonjëherë në Shqipëri - kërceu ai në atë moment. Jo ore, nuk ke qenë - ia ktheva sërish unë. Nuk ke qenë ti bashkë me Mustafa Nuhin në hotel "Adriatiku" me grupin francez të bujqësisë? Nuk ke qenë ti në dhomën 215, kati i tretë? Mos kujtoni se ikët pa u lagur? Por ja, ne që ju dukemi të rrezikshëm, ju lamë të iknit prapë, se përse, e di ti vetë. Pas kësaj fjala iu vërtit në gojë, ndërsa unë, kur e pashë që donte të fliste akoma, i thashë që ta linte muhabetin dhe të mos e zgjaste më, se do ishte më keq për të pastaj. Në atë moment ndërhyri Gazidede, sikur çfarë do të thoshte, por unë nuk e njihja dhe i thashë menjëherë: Rri ore ti aty, ku merr vesh ti nga këto punë.
Pastaj ndërhyri Abedin Mulosmani që ishte ministër i Oborrit duke thënë, që ju të Sigurimit keni bërë 101 të këqija, na keni vrarë dhe na keni prerë. Ne mund t'jua kishim bërë të gjitha, se e thashë që në fillim që e kishit bërë veten shumë herë, por ja që jeni dhe tani bilbiloni. Pra, që ju jeni këtu, do të thotë se ne nuk ju kemi vrarë. Por unë e thashë se ju ka mbrojtur Enver Hoxha. Ne nuk mund të na mbronte Enver Hoxha - tha Abedini. Ehu, unë nuk merrem dot me ju që e lexoni gazetën në një anë - i thashë. Dhe ta dish ti, Abedin Mulosmani, se kam ikur unë nga Belgjika që ke marrë atë vend ti, se po të mos kisha ikur, ti nuk i afroheshe dot as për 100 vjet atij. Unë e di mirë biografinë tënde dhe të Çedo-Mihaloviçëve të tu. Në atë moment, Abedini shpërtheu me inat: Ju të tërë jeni spiunë të Enver Hoxhës. Por edhe unë po me të njëjtin inat iu ktheva. Abedin Mulosmani, ne kemi qenë të Sigurimit Shqiptar dhe kemi firmosur vetëm për Sigurimin Shqiptar dhe në emër të popullit shqiptar. Nuk jemi si ju, që e di mirë ti se në sa vende keni firmosur, apo s'jua dinë të tjerët dhe kujtoni që nuk jua di as unë. Ju merrni rroga në shumë drejtime dhe jeni agjentë të shërbimeve të huaja. Edhe po ta mbuloni juve, keni firmat e lëna andej-këtej që flasin. Po deshe që të ta provoj, jam gati, prandaj mos më shisni mend mua. Në këtë moment u çova dhe ika në shtëpi, duke i lënë ashtu siç i gjeta, të kapardisur kot së koti për të gjetur ndonjë që t'i shisnin mend se ishin ata gjithçka.

[BlueBaron]

... sjelle ne forum nga KreshnikMartini ...

[bebushe]

Kush ka qene Spiuni me i suksesshem ne historine e Shqiperise e dini ?

[bebushe]

Posiii ta thomi un its simple ..
Nuk ka spiun te suksesshem te gjithe mendjen ti bejne keq te tjereve e kan

[BlueBaron]

Emri: Hekuran Pobrati
Datëlindja: 15 shtator 1920 Pobrat, Berat
Data e vdekjes: 30 korrik 1991
Profesioni: Oficer i Sigurimit të Shtetit



Rrugë Operacionesh

Në të dalë të fshatit Bulçare, përpara një shkëmbi të shkarë, i cili e kishte zënë shtratin e rrugës, ku ditë të tëra nuk lëvizte asnjë automjet, qëndroi makina jonë “Dajç”, prej nga zbritëm njëri pas tjetrit, të pestë ne të maskuarit si diversantë. Të gjithë mbanim nga një çantë shpine në krah, ku përveç sendeve të nevojshme për një të arratisur, ishin edhe dy pila të thata për ushqimin e radios që përdorte një nga shokët e grupit. Pesha që na rëndonte mbi shpinë e bënte rrugën më të vështirë. Ky ishte udhëtimi i parë, prandaj paraqiste vështirësi. Na mungonte eksperienca, se kalitja dhe të papriturat, rrjedhojë e përvojës si pjesëmarrës aktiv në Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare, nuk na pengonte e shqetësonte. Kur flas për luftën, fjala është për ata shokë të grupit, që milituan edhe në formacionet partizane, jo për të tjerët, që ndonëse bashkëpunuan me ne, duke shlyer fajet e së shkuarës, punuan me korrektësi.

Hekuran Pobrati -“Çekiçi”, përveç çantës që mbante në krah i ishte besuar dhe detyra e vështirë dhe delikate e sigurimit të Ram Hoxhës -“Trokës”, një i arratisur që dihej se ishte jashtë shtetit, por në fakt ndodhej në duart tona i kapur sekret, që do të përdorej si lidhje e grupit tonë me diversantët dhe bazat e tyre që e njihnin si bandit. Dekonspirimi i kësaj forme pune, për çfarëdo arsye, jo vetëm shkatërronte punën e filluar, por sillte edhe humbjen e jetës sonë.

“Troka” deri ato momente nuk kishte dhënë prova besnikërie, ndaj shoqërohej i lidhur prej mezi nga i njëjti litar, që lidhte po në mes “Çekiçin”. Veprim që synonte, sa ruajtjen nga tentativa e vetëvrasjes edhe për të mos e lënë diversantin të riarratisej. Ai kishte detyrë të shikonte e nuhaste çdo përpjekje për të sabotuar e dekonspiruar “Trokën”, ball të cilit duhej qëndruar sy zgjuar, për të ndarë sinqeritetin nga djallëzitë, gjatë bisedave me banditë, miq të tij diversantë. Prandaj, edhe në erën e zhurmshme, çdo fjalë të “Trokës”, “Çekiçit” duhet t’ia zinte veshi, si kundër kudo të ecej netëve të errëta, Hekuran Pobratit duhet t’ia kapte syri.

Për ne ishte me rëndësi pozicioni që reflektonte “Troka” mbi banditët, pasi duke u bindur këta, do transmetonin në bazat e tyre idenë se Ramë Hoxha dhe miqtë e bandës në të cilën jeton, janë të arratisur të vendosur për kryengritje të armatosur.

U futëm në mes të pyllit me lisa të gjatë e degë të dendura. Në një rrugë dhish, ecnim në një të përpjetë për të arritur mbi Grabovën A, afër stanit të “Ujkut”, ku do të bënim pushimin gjatë ditës.

Ecnim shpejtë. Në të gdhirë, kërkohej të ishim në vendin e caktuar. Kjo diktohej, se lëvizjet ditën tërhiqnin vëmendjen e popullit, i cili i acaruar nga veprimet terroriste të grupeve diversioniste, organizohej rrufeshëm dhe godiste befasishëm, gjë që jo vetëm vinte në rrezik jetën tonë, por dëmtonte rëndë punën e nisur.

“Troka”, që në mal vinte nga burgu, mezi i hidhte këmbët, lodhej shpejtë nga ecja, pasi ishte i mpirë nga qelia. Ndaj, herë pas here i drejtohej “Çekiçit”: “U lodha zotëri. Më duhet të qëndroj pak. S’kam forca që të hedh asnjë hap”. Ai nuk e dinte pse duhet të ecnim shpejt dhe nga ne arsyeja nuk duhej thënë. Prandaj, këmbëngulnim me kujdes për të mos ndalur.

Në të dalë të pyllit, u ngjitëm një të përpjete të zhveshur. Bokërrimë ku këmba nuk të zinte vend. Ndonëse, të mbështetur me njëri-tjetrin, gurëzat që rrëshqisnin na merrnin me vete. Pa rënë drita, arritëm në vendin e caktuar e u futëm në një pyll me ahe dhe u fshehëm midis shkëmbinjve.

Këtu fillonte veprimi ynë i parë në rolin e të arratisurve. Ky vend ishte zgjedhur, sa për pozicionin e përshtatshëm, edhe si nyje që lidhte disa rrethe të kufirit me ato të thellësisë. Pra, kishte qëllime të paracaktuara, që t’i çorientonte për t’i tërhequr në kurthe të lojës sonë zbulimet e huaja, pasi shumë nga diversantët që dërgoheshin prej tyre për veprimtari terroriste kalonin e bënin pushime këtu në thellësi të vendit ku ndodheshim ne. Ata, pasi të informoheshin mbi ekzistencën tonë, jo vetëm do të njoftonin padronët e tyre për aktivitetin e organizatës dhe të këtij grupi të “arratisurish”, por do të merrnin edhe takime me ta.

Vendi ku ndodheshim, për pozicionin që kishte, e bënte më origjinale lojën si të arratisur, për të depërtuar në të dyja krahët. Ne të arratisurit e brendshëm të Korçës, Pogradecit, Skraparit, Gramshit etj, që në periferi kishin bazat e tyre, ndaj i linim këtu takimet dhe të atyre që dërgoheshin nga jashtë, të cilët për të njëjtat arsye, vendoseshin në Grabovë.

Sipas porosisë, takimin e parë do ta bënim me “Buallin”, kulakun Koçi Bardhi, për shkak të pozitës që zinte tek diversantët që strehonte në stanin e tij. Për të kishim informacion të saktë. Ai nuk e njihte “Trokën” fizikisht, por dinte që ishte i arratisur. U nisëm për në stanin e tij dhe teksa arritëm, “Bualli” u ndodh papritur përpara nesh. Kur e përshëndetëm, ngriu. Ndryshoi fytyrë e nuk dha përgjigje. U afruam dhe e ftuam të qetësohej duke i bërë të njohur “Trokën”, e pas tij, të tjerët me radhë. “Bualli” e mori veten, ngriti zërin e foli: “M’u zhdukni syve. Asgjë s’më lidh me ju. Ndryshe do të thërras e mbledh gjithë fshatin”. Përgjegjësi, duke qeshur me zë të lartë, që të dëgjohej në stan, ku “Bualli” strehonte diversantët, tha: “Përpara se të vinim pastruam rrugën rreth stanit, ndaj mos u frikëso. Kemi ardhur nga larg apostafat për të të takuar, të drejtuar nga “Troka” që është miku yt”. Pas kësaj, urdhëroi njërin nga anëtarët e grupit që të rrinte roje dhe duke i hedhur dorën në qafë “Buallit” e ftoi të ulet dhe të bisedonte.

Sherif Zekthi, një kriminel, që prezenca e tij ishte e përgatitur nga ne, pa e ditur ai, (si bazë e “Trokës” dhe lidhje e “Buallit”), kur doli tek dera e stanit dhe dëgjoi emrin e Ram Hoxhës, u habit kur e pa dhe i thirri me zë të lartë: “Po nga dole o trim”!

Ata njiheshin mirë me njëri-tjetrin. Ishin nga një anë. “Zekthi” e kishte strehuar “Trokën” në shtëpinë e tij. Ndërsa me xhaxhanë e këtij të fundit, kishin qenë në organizatën e Ballit. Kurse në mbledhjen e organizuar nga të arratisurit në “Liqenin e Turbullt”, merrnin pjesë të dy, “Troka” dhe “Zekthi”. Ky, duke iu afruar “Buallit”, i tha: “Ke të drejtë. Janë kohë të këqija. Nuk i besohet as rrobës veshur. Nuk e njohe! Ky me mjekër është ka”. Pastaj i shtriu dorën ta takonte. “Troka” u zbraps, e me zë të ulët i prezantoi përgjegjësin. “Tako me këtë burrë se është komandanti ynë”. Ndërsa pamja e fytyrës, linte të kuptoje sikur të thoshte: “Veprova mirë?! ”Mbasi u takuan të dy, u përqafuam të gjithë.

Kombinacioni në qendër të të cilit u vu “Zekthi”, mes pranisë të diktuar nga sigurimi, në stanin e “Buallit”, çoi në lidhjen e grupit me këtë të fundit. Nga vendi i takimit, “Zekthi” mendoi se duhet të kishim ardhur nga jashtë. Ky ishte dhe qëllimi tij në këto vende, nga ku i ngarkuam detyrë të shkonte tek “Thundra”, Kaso Bej Guri. Për t’u njohur, i dhamë parrullën. “Ke dalë për të shitur”! Kjo parrullë, njihej prej tij, se përdorej nga kriminelët Hamit Matjani dhe Demo Tafani, kur vinin në Shqipëri. Kohë kur “Troka” ishte me ta.

Në këto netë të errëta të shtatorit 49-të, u ndodha për herë të parë i veshur bandit, midis kriminelësh terroristë. Për herë të parë, dëgjova me veshët e mi, planet, veprimet dhe krimet që kishin bërë e kërkonin të bënin, kundra njerëzve të thjeshtë. Aktivistëve të emancipimit shoqëror, mësuesve, të rinjve e grave përparimtare. Figurave të rëndësishme të luftës çlirimtare. Ulërimat dhe të çirrurat e bandave kriminale, për të “therur njerëzit e pushtetit”, e për t’u “ngopur me gjakun e tyre”, për t’i “vrarë komunistët”, e për t’i “lidhur e tërhequr zvarrë” më shponin si thika në trup. Duke jetuar në mes tyre, në heshtje dëgjoja. Por sa vështirë është të heshtësh kur dëgjon të flasin për të bërë plane si të vrasin, ata që në të vërtetë t’i mbron.

Në këtë detyrë, kjo ishte më e vështira, por puna kështu kërkonte ndaj gjithçka shihja dhe dëgjoja, duhej përballuar me qetësi dhe gjakftohtësi.

Në takim erdhi një nga djemtë e “Buallit”. Pa na folur asnjë fjalë, me nervozizëm ai i drejtohet të atit: “O babë, mos u merr me njerëz të tillë”. Pastaj na foli ne: “Na u hiqni qafe. Na lini në hallin tonë. Nuk kemi asgjë të keqe nga njerëzit që doni të vrisni ju”.

Prej kësaj baze, po në këtë natë, u nisëm e mbërritëm në Grabovën B, tek “Ketri”. Të pasnesërmen, duke kaluar nga gjoli i Teqes së Dushkut, nëpër një shi të madh, ecnim në një të tatëpjetë dhe mbërritëm në Kokel tek S.Hoxha. Nga aty, në Bulçare ku grupi u strehua dhe u furnizua me ushqime nga kulaku i këtij fshati, një kriminel i vendosur, që ishte i gatshëm të bënte gjithçka kundra pushtetit. Ai ishte edhe anëtar i një organizate të quajtur “Onash”, kryesuar nga zbulimet e huaja, përmes Hamit Matjanit.

Ky udhëtim, në ekstremet e kësaj zone, bëhej me qëllim, që të krijohej mendimi në lidhjet dhe bazat e bandave të brendshme të diversantëve, se ky grup që drejtohej nga një organizatë, del dhe jashtë, pasi pikërisht itenerarin e tyre ndiqnim edhe ne. Midis bazave të shumta, e rëndësishme në zonën e Gramshit, ishte ajo e “Çakallit” në fshatin Çekin-Muhamed Bej Guri, e cila nuk ishte vetëm lidhje e bandave të Hamit Matjanit, Demo Tafanit, Tefik Kokelës, Abaz Ermenjit etj, që vepronin në këtë zonë, por edhe të atyre nga Skrapari, Pogradeci, Korça etj, që strehoheshin këtu.

Natën vonë, grupi u afrua shtëpisë së “Çakallit”. U gjykua, që për të kontaktuar me të, të shkojë “Çekiçi” me “Trokën” dhe “Studenti”, që njihesh prej tij. Ky i fundit, u afrua portës, trokiti disa herë dhe kur i përmendi emrin e “Trokës”, i foli edhe vetë të zotit të shtëpisë. “Çakalli”, jo vetëm nuk e hapi derën, por as pranoi t’i takojë. Në të kundërt, ai kërcënoi dhe më vonë, foli se do të na denonconte tek kryetari i këshillit dhe në sigurim. Qëndrimi tij, na detyroi të zgjedhim rrugën e tërheqjes, si gjoja të frikësuar.

Mbasi vendosëm e qëndruam disa ditë në pyjet afër “Çakallit”, për të kontrolluar lëvizjet e tij, na informuan se nuk kishte denoncuar. Kështu, tentuam për së dyti për të hyrë në komunikim me të. Këtë radhë menduam të vepronim duke i folur me ashpërsi. Për ta bindur, nxorrëm në ballë “Trokën”, i cili pasi trokiti në derë, i thirri disa herë nga dritarja. I kërkoi të dilte nga shtëpia. I tha parrullën dhe i foli për rastet kur së bashku kishin qëndruar e takuar me bandat diversante njerëz të tyre. Por përsëri, “Çakalli” mbajti të njëjtën qëndrim.

Gjithçka po ndodhte midis “Çekiçit”, “Trokës” e “Studentit” nga njëra anë, dhe “Çakallit” nga ana tjetër, krijonte për ne një situatë ndërlikuese. Ngurimi i “Çakallit”, shprehur përmes gjoja mos njohjes së “Trokës” dhe për më tepër, kërcënimet e tij për të na denoncuar, na vinin përballë shqetësimesh që ndërlikonin situatën në kuptimin e dyfishtë. Nga një plan, rrezikoheshim nga dekonspirimi, përmes denoncimit të mundshëm në sigurim nga “Çakalli”, gjoja në emër të patriotizmit, duke dëmtuar rëndë kombinacionin. Dhe nga plani tjetër, duke ditur moskompromentimin e plotë të “Trokës” me ne, i ruheshim marrëveshjeve mes sinjaleve të fshehta midis tij dhe “Çakallit”, gjë që mund të shpinte në rrezikimin e jetës sonë.

Po përse “Çakalli”, bazë e vërtetuar e Hamit Matjanit, kunat i terroristit Tefik Kokela, nuk pranoi të takonte e bisedonte me “Trokën” dhe miqtë që e shoqëronin, me të cilin kishte qenë në një bandë, të lidhur me Hamit Matjanin.

Duhej zgjidhur enigma, për të marrë pas kësaj takim me të. Në këto rrethana, ne vendosëm largimin në thellësi, në një zonë tjetër.

Takimin e parë në rrethin e Elbasanit e bëmë me “Zekthin” nga Belshi, nën degët e një gorrice. Kishim shumë uri. Ai na pruri dy pula të pjekura dhe dhallë. Por s’më shkoi gjë në bark. Më dukesh helm; mbasi me helm e përzieu bisedën ky kriminel.

Takimi u bë me qëllim të caktuar, që veprimet e mëvonshme të na shpinin drejt afrimit e lidhjes me “Çakallin”.

Mbas disa ditësh, në këtë zonë u përgatit një përleshje e fortë, e sajuar në një grykë që dihej si vende kalimi diversantësh. Duke u lënë të kuptonin bazave të tyre, se në këtë përpjekje banda jonë vrau ushtarë e oficerë, pra “morëm hak e derdhëm gjak”. Pa aguar mirë dita, u shoqërua i përcjellë në vigë, gjoja si i vrarë një oficer. Ky veprim, jo vetëm që forcoi besimin te bazat që kishim lidhje, por do bindte për armiqësinë tonë dhe “Çakallin”...

[bebushe]

dmth prej ketyre njerezve ra shteti demokratik e
lerini kto budalliqe se i ka dale moda

[BlueBaron]

Mbas këtij kombinacioni, grupi u ekspozua në një fshat tjetër, në shtëpinë e Idriz Kotorrit, në Kotorr që kishte miqësi me “Çakallin”. Pasi u përshëndetëm prej tij me urimin: “Shyqyr që shpëtuat”, ju drejtuam Idriz Kotorrit me këto fjalë: “Çakalli” na ka borxh gjakun, për qëndrimin që ka mbajtur. Ne jemi të bindur se këtë pritë, ku na u plagos ky luftëtar (një nga shokët e grupit që ishte në rolin e të arratisurit kishte lidhur me fasho krahun me gjak, gjoja si i plagosur) është kurdisur prej tij.
Idriz Kotorri u bind dhe shkoi tek “Çakalli” në Çekin, i cili mbasi u sqarua se nuk ishte lojë e Sigurimit, i dëshpëruar për mundimet që u kishte sjellë patriotëve, ashtu si i cilësonte ai diversantët, kërkoi të na priste në takim.

Kjo ishte një anë e suksesit, por ky veprim nuk na bindi që “Çakalli”, të kishte besim të plotë. Për t’i dhënë të kuptonte atij, se nuk e kemi aq të nevojshëm takimin me të, mbasi akoma dyshojmë dhe për t’i krijuar kohë zbatimit të masave të tjera ndaj “Çakallit”, që do shpinin në forcimin e plotë të bindjeve tek ai, nuk pranuam takim.

Pas një udhëtimi nëpër pyje, pa rënë drita, arritëm në fund të Tervolit, karshi shkëmbit Kabash, në një pyll plot me lisa. Atë ditë të bukur, njëri nga ne që bënte roje, na njoftoi: “Në drejtimin tonë vjen një person. Në njërën dorë mban një sopatë, në tjetrën, diçka që nuk kuptohet”. Përgjegjësi urdhëroi të zgjidhej “Troka”, i cili siç kemi shpjeguar, si ditën edhe natën mbahej i lidhur prej mesi nga i njëjti litar që lidhej “Çekiçi”. Pas kësaj, “Troka” u porosit si të qëndronte e bisedonte me “Kullën” që afrohej drejt nesh. Kur “Kulla” erdhi e na pa ditën, me “Trokën” të lirë e të armatosur, forcoi bindjen se ka të bëjë me bandë diversantësh që drejtohet nga një organizatë dhe këtë do t’ja transmetonte shokëve të tij kriminelë si ai. “Kulla” ishte thirrur nga ne, në emër të “Trokës”. Ai strehonte terroristin Hamit Matjani dhe kriminelë të tjerë që “Troka” i njihte, mbasi në shtëpinë e vëllait në Dumre, ishte strehuar edhe “Kulla”, i cili i dinte këto dhe gëzonte simpatinë e “Trokës”.

I shoqëruar nga roja që sinjalizoi, “Kulla” me zë të ulët na përshëndeti: “U vaftë mbarë puna që keni filluar o vëllezër! ”Përgjegjësi”, “Troka”, “Çekiçi” dhe “Studenti”, i dhanë dorën duke u përqafuar. Mbas prezantimit që bëri “Troka”, u ulëm të katërt. Të tjerët, ashtu si ishin të shpërndarë, qëndruan nëpër vende pa lëvizur, me qëllim për të lënë përshtypjen e banditëve të vërtetë dhe të siguronin shokët nga të papriturat. Ky veprim nuk ishte i lehtë, pasi mbarte rrezikun e dekonspirimit nga “Troka”, apo të dëshifrimit nga “Kulla”. Pasi përgjegjësi informoi “Kullën” për organizatën, qëllimet e saj etj., në përfundim i tha atij: “Ju bëjmë thirrje të gjithë atyre që janë për kryengritjen e armatosur, të arratisur ose jo, jashtë ose brenda vendit, të bashkohen nën udhëheqjen tonë. ”Kur fliste përfaqësuesi ynë, “Kulla” shikonte “Trokën” drejt e në sy dhe shpesh herë, si padashur sytë e tij, përqendroheshin tek pushka që mbante “Troka”. Ndaj kur përfundoi biseda, ky i fundit ju drejtua “Kullës” me fjalët: “Mor ‘Kullë’, mos po të pëlqen pushka ime; është belgjik i shkurtër. Ja kemi rrëmbyer një njeriu të regjimit. Megjithëse e kemi të ndaluar të japim armën, për ty që je me kokë i yni, nuk thotë gjë komandanti. Merre dhe gëzoje. Po të na lejonte vendi do ta provonim”.

Për një moment na ngriu gjaku. Megjithëse pushka ishte sabotuar, që dhe një teknik nuk e kuptonte veprimin që bëri “Troka”, aq sa krijoi tek “Kulla” bindje mbi ne si të arratisur edhe na shqetësoi, mos në mes tyre, veprimi krijonte elementë lidhjeje të nëntekstshme që rrezikonte jetën tonë dhe shkatërronte punën e nisur. Por gjithçka u kthjellua kur “Kulla” foli: “E bukur qenka o “Trokë”! Organizata që ju përfaqësoni i ka filluar dhe menduar mirë punët. Unë jam me ju, se për Zotin nuk durohet më. Veç një porosi kam, duhet ruajtur se ka shumë sy. Për zotin “Trokë”, nuk luaja vendit po mos të ishte yt nip, i cili me shenjën që dërgove bëra të besoj, pasi nuk u zë besë as njerëzve të shtëpisë. Sa tha ke të fala nga ai, që “la shtamën tek burimi i lajthisë”, luajta vendit e u nisa për këtu, natën. Kam dhe dy llafe. Ju dua të mirën prandaj jua them. Keni bërë mirë që takimin e keni lënë larg. Megjithëse kam bërë rrugë të gjatë, nga shkëmbi i Kabashit nëpër Holt e mbi Kotorr, ndihem i qetë se nuk më pa njeri. Mos besoni barinjtë, fëmijët e gratë. Ka kohë, më tregonte një shok. Kur ishte plagosur Hamit Matjani, ishte shëruar tek një mik, andej nga Dumreja. E kishte mbajtur me bukë pesëmbëdhjetë ditë. As shtëpisë ku merrte bukën nuk ja kishte treguar dhe se kishin kuptuar, që kafshatën ai e ndante me Hamitin. Por e dini ku rrinte Matjani që ushqehej nga buka e tij, në një pyll të madh. Vendqëndrimin e ndërronte. Sot këtu e nesër atje. Kështu duhet ruajtur që të shpejtojmë e fitojmë”.

Mori dy napolona flori dhe u largua i bindur se nuk e dinim dhe kuptuam se personi që i shpinte bukën terroristit Hamit Matjani ishte vetë ky. Takimi ja arriti qëllimit. Ai u bind për ç’ka pa dhe u bisedua. Të gjitha do t’ja transmetonte Hamitit e bazave të tij, si dhe të arratisurve të tjerë. Tani për të, ne ishim besnikë të idealeve të tyre, gjë që u bë e mundur përmes nipit të “Trokës”, i cili duke ditur se i shërbente qëllimeve të dajës së tij, na vinte në lidhje ne, me ato baza që kishim interes, ku njihej e ishte i besuar si nip i “Trokës”.

Përsa i përket dhënies së napolonave flori, nuk e praktikuam më. Me ndërhyrje të qendrës, kjo formë u kritikua dhe nuk u zbatua, pasi nxiste aktet armiqësore të elementit kriminal e terrorist. Nuk kaluan shumë ditë dhe “Çakalli” u paraqit në takim. Në këtë mënyrë grupi vazhdoi të mbante lidhje të rregullta dhe me këtë kriminel dinak. Mbas disa takimeve, kur krijoi bindje dhe besim, përpara se grupi do largohej nga ajo zonë, “Çakalli” që e hiqte veten të lidhur me pushtetin e që na kish kërcënuar se do na denonconte në Sigurim, na dorëzoi kunatin e vëllait, Novruz Dusharin nga Dushari i Korçës, që ishte arratisur me kohë nga ushtria dhe qëndronte i fshehur në shtëpinë e “Çakallit”.

Për të bërë të mundur tërheqjen nga shtëpia e “Çakallit”, të Novruz Dusharit dhe arrestimin e këtij të arratisuri, nga ana jonë ju tha atij, se kemi urdhër që nuk mund të mbajmë në grupe të arratisur që veprojnë në zona ku i njohin, pasi kështu nuk ruhet sekreti, ndaj do ta dërgojmë në zona të tjera.

Disa ditë Novruz Dushari qëndroi me ne. Natyrisht kjo na rrezikonte, pasi ishte e vështirë dhe cënonte ruajtjen nga dekonspirimi dhe nuk shmangte komunikimin mes njëri-tjetrit, të personit në fjalë me “Çakallin”. Por dhe mbajtja e Novruzit në grup, ishte e nevojshme, sepse nëpërmjet tij, forcohej besimi për në bazat ku shkonim që diheshin e njiheshin që strehonin diversantë, pasi nga prezenca dhe qëndrimi i tij, rritej më shumë besueshmëria.

Përpara largimit, sipas kërkesës së Novruzit, shkuam tek “Çakalli”. Atë natë, për nderin e tij dhe tonin, me kërkesën e vazhdueshme të zotit të shtëpisë, u shtrua një darkë, nën degët e një peme, në një natë pa hënë. Kur e mori fjalën Novruzi, i cili tashmë kishte qëndruar me ne pesë-gjashtë ditë, foli me shpirt për sakrificat dhe besnikërinë që pa te grupi, për të arritur atë që kërkon atdheu. Foli dhe për organizatën, e premtoi se atje ku do shkonte, do të punonte e do të qëndronte besnik. Kur po mbaronim bukën, e mori fjalën “Çakalli” dhe bisedën e pruri përsëri tek “Dhelpra” që punonte në atë rreth, si dhe tek “Bullari”, për të cilin na kishte folur edhe më parë. Të dy këta, kishin dëshirë të takoheshin e bisedonin me ne, pasi sipas “Çakallit”, dinin luftën dhe idetë tona për çlirimin e atdheut. Ne u përgjigjëm propozuesit se nuk e njihnim “Dhelprën”, qëndrimin dhe karakterin e saj. Prandaj nuk mund të pranojmë takime. Ndërsa për “Bullarin”, si anëtar i Byrosë dhe përgjegjës i rinisë në rreth, ju tha, se njerëz të tillë, të lidhur me komunizmin, në asnjë mënyrë nuk mund të pranojmë t’i takojmë.

Në të kundërt, ne ishim të bindur për pozitat e të dy personave të lartpërmendur, por qëllimisht vepruam kështu, pasi “Dhelpra”, duke qenë agjente aktive e një zbulimi, paraqiste për ne interes me mënyrën si do reagonte ndaj këtij refuzimi. Pra, si do të vepronte për të na bindur me besnikërinë e saj, ndaj idealeve tona dhe a do tregonte se ishte dërguar pranë nesh në emër të zbulimit që i shërbente.

Kurse për “Bullarin”, vepruam kështu se donim ta largonim nga rruga e krimit. Por ai, si lidhje e afërt me diversantin Tefik Kokeli dhe “Çakallin”, i venë plotësisht në shërbim të tyre, nuk u largua nga kjo rrugë deri në ditën kur u arrestuan të dy.

Kur u ndamë nga “Çakalli” dhe kunata e tij, edhe njëherë i porositëm të ruajnë sekretin. Për Novruzin që e morëm me vete, u thamë të mos bëhen merak.

Të pasnesërmen e asaj nate, Novruzi u caktua me qëllim nga ne, që të bënte roje, për arsye të shmangies nga grupi, për të krijuar kushte, për t’u kapur e lidhur nga “Çekiçi” e “Studenti”. Pas kësaj, u shoqërua jo siç e dinte ai, në vendin e takimit me krerë të organizatave të tjera, por në burg. Mbas ca ditësh, “Çakalli” mori një letër nga Novruzi, që me porosi të Sigurimit, i shkruante nga burgu se ishte mirë dhe bashkë me shokët punonte për detyrën e ngarkuar.

Kisha muaj i larguar. Nga shtëpia nuk dija si i kisha dhe isha në merak, sidomos për gruan që ishte shtatzënë. Nuk dija a kishte lindur. Mendoja prindërit e saj, të cilët bashkëjetonin me të. Ndaj tyre isha i ndjeshëm. Më zëvendësonin prindërit. Mbas rënies dëshmorë në Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare të djemve, mbetën me vajzën, gruan time. Dhe ja, për hir të detyrave speciale që kryeja, ishin bërë pjesë e një lufte tjetër. Jo më pak shqetësim kisha për djalin. Ishte i vogël. Donte ngrohtësi prindërore. Me shqetësimin e preokupacionin për ta, jetoja çdo ditë. Por detyra kërkonte sakrificë. Isha i ndërgjegjshëm për këtë, ndaj se kurseja veten.

[BlueBaron]

rikthehemi në Kotorr.

Këtë radhë shkuam në shtëpin e Sh.Kotorrit, strehuesit të Hamit Matjanit, D.Tafanit dhe të arratisurve të tjerë. Sa hymë në koçekun e misrit që na tregoi i zoti, për të mos u lagur nga shiu, shoqëruar me erë e shkreptimë, na dukej se furtuna bashkë me kasollen, do të na ngrinte edhe ne për të na flakur poshtë në lumin e Holtës.

Ora duhet të ishte mbi njëzet e tre. Ne kishim zënë vende, kur befi me një thes në kokë, për të mos u lagur, i zoti i shtëpisë. Me zë të mekur na tha: “Një miku juaj u dërgon një letër. Urdhëroni, e kam në dhomë. Shiheni se pret përgjigje”. Pasi morëm letrën, si me shqetësim, u drejtuam atij me fjalët: “Keni gabuar! Pse keni treguar ku ndodhemi pa marrë pëlqimin tonë”. Pas kësaj e lexuam letrën. Ajo dërgohej nga kapobanda e Hamit Matjani, mes të cilës kërkonte takim. Për vendin ku do realizohej, do na shoqëronte korrieri që pruri letrën.

Kishim pritur me padurim përballjen me këtë gjakpirës, ndaj lajmi na gëzoi pa masë. Meqë grupit nuk i lejohej të takonte me bandat, pa autorizim nga qendra, këtë gjë s’mund ta bënim.

Të nesërmen e kësaj nate, ora po i afrohej dyshit dhe për t’u zbardhur dita s’kishte shumë. Korrieri priste përgjigje, por as ne nuk ndiheshim mirë. Duhej larguar nga kjo bazë e dekonspiruar nga korrieri. Ne ishim nga nevoja aty, ndaj nuk hynim brenda, por as dita nuk duhej të na zinte këtu. Çast i vështirë.

Përgjigjja erdhi. “Mos e takoni”. Pas korrierit u nisëm edhe ne, për të kaluar ditën në fshehtësi. Bashkë me të, arritëm në pyllin e madh të Gjergjevicës, të veshur plot me shkurre, ferra e driza. Duke kaluar për në thellësi mes tyre, veçsa ishim bërë ujë, u çorrëm. Zumë vend pranë një lisi të madh. Diku rrotull ishte edhe Hamit Matjani me bandën e tij.

Të gjithë ishim të lodhur e të mërzitur. Duke mos folur, secili rregullonte në heshtje vendin e tij; përjashtim bënte roja. Të gjithë e kuptonim këtë gjendje. Shkaku i dëshpërimit ishte urrejtja ndaj terroristit bandit, me të cilin nuk na lanë të mbaronim punë e ta vinim në çark gjakpirësin që s’kish lënë krim pa bërë.

Kishim muaj që ecnim natën, rrugë e pa rrugë. Shumë herë të pagjumë si jeta në pyll. Fytyrat tona të parruara nga të ftohtit, kishin marrë pamje të egërsuar. “Miqtë” që takonim në këto pyje po shtoheshin dhe kjo nuk na pëlqente. Me ata më të vendosurit që na interesonin, kishim marrë kontakte. Tashmë gëzonin besim tek ne dhe “Fronti i Rezistencës”. Për t’i vënë nën kontroll e displinë të ashtuquajturës organizatë dhe për të zbuluar në çdo kohë e më thellë aktivitetin kriminal të tyre, nëpërmjet pjestarëve të bandave, ishin organizuar lidhje individuale të rregullta në formë treshe me një përgjegjës që mbante në lidhje dy persona. Ata nuk e njihnin njëri-tjetrin, vetëm përgjegjësin. Mbledhja e tyre ishte e ndaluar. Çdo udhëzim jepej individualisht, kështu merrej dhe informacioni. Ky organizim bëhej për një zonë, ose rreth dhe quhej sektor. Përgjegjësi i sektorit mbante lidhje me qendrën. Kjo detyrë për gjithë këtë zonë ku vepronte grupi i ishte ngarkuar “Çakallit”, i cili kërkoi nga ne aprovimin për marrjen në lidhje të “Pazarit të Vlorës”. Grupi, duke pasur parasysh aftësitë e tij dhe interesin si lidhje e Abaz Ermenjit, e aprovoi. Në fakt ndodhi ndryshe, “Pazari i Vlorës” denoncoi në Sigurim dhe ky urgjent me radio njoftoi grupin të largohej nga vendi. Nga ana tjetër, dërgoi forca në ndjekje të bandës ku ishte diktuar “grupi i të arratisurve”.

Informacionet e shërbimit të fshehtë shqiptar për ardhjen e një grupi diversantësh.
Këto masa ne i shfrytëzuam si pretekst për të forcuar më tepër pozitën tonë. Megjithëse lidhjet ishin organizuar, ne nuk u larguam nga vendi pa marrë kontakte me një pjesë nga elementët më kryesor kriminal. Takimi me ta u krye në kushte tepër të vështira, por ishte i domosdoshëm. Mes tyre forconim pozitën tonë tek lidhjet edhe pas ikjes se grupit, kështu arrihej të mbahej në kontroll veprimtaria e tyre.

Para largimit u mor takim me “Çakallin”, të cilit ju dha detyra: “Sipas parrullës dhe mënyrës së paracaktuar të kontakteve, të njoftohet qendra në Tiranë për çdo veprimtari të bandave të brendshme diversioniste dhe të individëve të arratisur brenda vendit apo jashtë tij. Pa aprovimin e qendrës, të mos merren takime prej anëtarëve të organizatës “Fronti i Rezistencës”, me të arratisur të brendshëm e të jashtëm. Të mos kryente asnjë detyrë pa miratimin e organizatës”.

Në fund u caktua mënyra dhe rrugët e lidhjes, për të dyja palët. Pra, si do lidhej “Çakalli” kur duhej të takonte organizatën dhe si do kontaktonte kjo, kur i nevoitej “Çakalli”.

Shumë kohë, ai e kreu këtë detyrë duke informuar për gjithçka Frontin e Rezistencës. Vinte vetë në Tiranë, ose dërgonte korrier për të raportuar. Duke ditur se informonte “Frontin e Rezistencës”, në të vërtetë sinjalizonte Sigurimin e Shtetit.

Nga një tjetër kanal, të cilin Sigurimi mendoi të mos e dekonspironte dhe që kishte mbi një vit i hapur, u informuam mbi dërgimin në Shqipëri prej një zbulimi të huaj të një bande terroristësh. Për ta ruajtur kanalin “B” morëm kontakt me “Çakallin”, beun nga Çekini i Gramshit, Muhamed Gurin, prej nga mësuam se: “Një bandë e përbërë prej katër vetësh, dërguar nga zbulimi anglez ndodhej në Dushar. Prej tyre njihet vetëm Mustafa Dushari që e drejton atë; të gjithë mbajnë pseudonime. Banda qëndron te “Driza” në Dushar dhe furnizimi bëhet prej tij”.

Sipas thënieve të “Dri-zës”, bandës nuk i funksionon gjeneratori i radios, për këtë arsye i kanë ndërprerë lidhjet me qendrën e tyre. Kjo mund të jetë dhe arsyeja që kanë dërguar “Drizën” tek “Çakalli” për t’u lidhur me “Frontin e Rezistencës” që t’i rregulloj radion e t’i vërë në lidhje me padronët që i kanë dërguar.

Mbi këtë informacion u bënë analiza detajuese nga u dol me masat që duhet të merrte grupi për lidhjen dhe futjen nën kontrollin e tij, të bandës së mësipërme. Për të realizuar detyrat e marra, u nisëm me objektivin: Lidhja të bëhet nëpërmjet “Drizës”, sipas parrullës së lënë. Nëse banda nuk pranon, të mos lihet takim tjetër. Nëse nuk vihet në dispozicion të grupit, të asgjësohet. Të kihet kujdes e të ruhet sekreti. Asgjësimi të bëhet i kamufluar.

Për fitoren mbi bandat diversioniste që dërgoheshin nga zbulimet e huaja me qëllime terroriste, kishte rëndësi maskimi. Pra, paraqitja mes veshjes dhe përshtatjes me jetën e banditit, në funksion të plotësimit të elementëve që impononin kundërshtarin të besonte idenë e bërjes së jetës në arrati. Kontigjenti që përballeshim përmes lojës e kombinacioneve tona agjenturore, ishte instruktuar e përgatitur në kurse speciale nga kuadro që edukonin e impulsonin reflekse dhe reagime sa fizike dhe psiko-logjike, për të nuhatur e vlerësuar çdo veprim të personave që kontaktonin e bisedonin. Kjo impononte t’i kushtonim kujdes llojit dhe mënyrës së të veshurit, sjellurit, qëndrimit deri dhe të mbajtjes së armës në plotësim të figurës së banditit, për të arritur qëllimin e vërtetë të lojës. Ishin këto arsyet që diktonin të ndiheshim të angazhuar në prag të takimit me bandën “Mavija”.

Ishim gati e që të gjithë të maskuar, të veshur e mbathur si bandit. Qoftë dhe një i afërm, zor se mund të na njihte.

“Çipini” urdhëroi nisjen e grupit. Porositi të fiken dritat, për të mos rënë në sy dhe kërkoi hipjen e shpejtë në makinë, pa zhurmë. Do niseshim drejt vendit të caktuar. Kur shoferi hapi derën dhe me vështrime të kujdesshëm bëri shikimin e secilit, ngadalë foli: “Keni hipur të gjithë o divat e “Qemalit”. “Studenti”, që vështirë t’ia kuptojë humorin, e tërhoqi nga vetja dhe fshehtasi, por me zë lartë, ngacmoi: “Çekiçit” i mungon “Troka”. Qeshëm të gjithë. Dera u mbyll e makina u nis. Sa dolëm jashtë portës së shtëpisë ku ndodheshim e ku bënim maskimin dhe përgatiteshim për shërbime speciale, ja morëm këngës.

Nga do shkojmë o Tafilo,
Tafilo, o Tafil Buzi....

Kjo këngë kishte historinë e saj që e njihnin shokët e grupit. Sa herë niseshim për t’u përleshur me kriminel terroristë, banditë diversionist, ja merrnim kësaj kënge. Ishte kënga “e shansit”. Më tepër këndonte Haxhi Shurdhi, që përveç tiranses, ja merrte edhe labçe. Kështu shtymë rrugën nga Tirana në Korçë. Në hyrje të qytetit, makina me shenjën e kryqit të kuq, ngadalësoi ecjen.

Oficeri i rojes së degës së Punëve të Brendshme Korçë, ishte porositur që makinën me targa x, ta lejonte të hynte brenda me gjithë personat “emigrantë grekë” që kishte në të. Ndaj sa u prezantua shoferi, polici hapi portën. Megjithëse kureshtja kritikohet, në veçanti në punët e fshehta, kishte policë, ushtarë e oficerë, të ndodhur brenda territorit, që na shihnin me habi e pyesnin njëri-tjetrin, kush ishin e kë përfajësonin të ardhurit rishtazi. Pamja jonë, domosdo tërhiqte vëmendjen dhe kuriozitetin e tyre, por vetë sqaronin: “Janë emigrantë grekë”.

Mbasi zumë vende në një dhomë, Rexhep Kolli “Dajti”, që kishte ardhur nga ministria para nesh, për t’u njohur me veprimet tona dhe kordinuar punën me drejtuesin e degës së Brendshme Korçë, mori “Çipinin”, Asim Aliko, e “Çekiçin”, Hekuran Pobrati, dhe bashkë u nisën për te kryetari i degës Bilo Bregu. Dera u hap. Duke uruar mirëseardhjen, ai e mbylli atë me shpejtësi dhe siç ishte në këmbë, na shikoi me vërejtje secilin në sy. Sa mirë jeni maskuar e përshtatur legjendës. Edhe unë, shoku juaj, me vështirësi iu dallova. Na përqafoi, na ftoi të uleshim për rreth tavolinës. “Për misionin tuaj, foli ai, jam vënë në dijeni nga ministria dhe kam porosi të bisedoj me hollësi, në vartësi me të dhënat tona, për të konkluduar me saktësi për ndihmën që duhet t’u japim në veprimet që do të kryeni në rrethin tonë”...

[BlueBaron]

Grupi special i Sigurimit të Shtetit bën koordinimin e veprimeve dhe niset për të marrë takim me diversantët e ardhur nga Malta, të dërguar nga anglezët ...


...Mbasi zumë vende në një dhomë, Rexhep Kolli “Dajti”, që kishte ardhur nga ministria para nesh, për t’u njohur me veprimet tona dhe kordinuar punën me drejtuesin e degës së Brendshme Korçë, mori “Çipinin”, Asim Aliko, e “Çekiçin”, Hekuran Pobrati, dhe bashkë u nisën për te kryetari i degës Bilo Bregu. Dera u hap. Duke uruar mirëseardhjen, ai e mbylli atë me shpejtësi dhe siç ishte në këmbë, na shikoi me vërejtje secilin në sy. Sa mirë jeni maskuar e përshtatur legjendës. Edhe unë, shoku juaj, me vështirësi iu dallova. Na përqafoi, na ftoi të uleshim për rreth tavolinës. “Për misionin tuaj, foli ai, jam vënë në dijeni nga ministria dhe kam porosi të bisedoj me hollësi, në vartësi me të dhënat tona, për të konkluduar me saktësi për ndihmën që duhet t’u japim në veprimet që do të kryeni në rrethin tonë”.

Në përfundim, kërkoi të paraqitej në zyrën e tij M.C.- Miti Çomo, që ndiqte e mbulonte punën kundër bandave e diversantëve. Kur ai erdhi, bëri prezantimin sipas pseudonimeve që mbanim, duke i thënë: “Ç’farë sheh dhe do dëgjosh është pjesë e misioneve speciale dhe kombinacioneve agjenturore me rëndësi që realizohen kundra bandave diversioniste. Pra kanë ardhur të marrin kontakt me një bandë të tillë”.

M.Ç shtangu e mbeti në këmbë. Hidhte vështrimin sa tek “Çipini” tek “Çekiçi”. Nuk dinte me kë kishte të bënte. Shikonte me habi. U ul dhe dëgjonte me vëmendje.

Më pas e mori fjalën “Çipini”, i cili qetësisht shpjegoi: “Driza” një person nga Dushari i këtij rrethi, ka mundur të mësojë, se një bandë diversantësh që ai nuk shpjegon se ku ndodhet, kërkon takime me përfaqësues të “Frontit të Rezistencës” dhe si të tillë do të prezantohemi ne”.

“Çakalli”, Muhamed Bej Guri, që di sa më sipër, nga “Driza”, vjehrri i tij, na ka informuar ne, duke ditur se komunikon me Frontin e Rezistencës. Ai gjykon që takimin me bandën ta realizonim, pas takimit me “Drizën”. Kjo bëhet e domosdoshme, sa për të sqaruar më tej rrethanat mbi bandën edhe për të shmangur e ruajtur çdo veprim të saj kundra nesh.

Kështu u thirr në takim “Driza”, tek shtëpia e mikut të tij “Çakalli”. Ai nuk na shpjegoi se ku ndodhet banda, as na tha kush janë pjestarët e saj, veç ekspozoi se përbëhet nga katër veta dhe është dërguar nga zbulimi anglez. Banda ka ardhur nga Malta, duke u përcjellë për në Shqipëri nga një oficer dhe mban lidhje me bandën e Hamit Matjanit e Tefik Kokelës.

Nga takimi e biseda me “Drizën”, vumë re se banda nuk ka besim të plotë në ekzistencën e organizatës Fronti i Rezistencës, në elementin e saj dhe në grupin tonë. Për të ruajtur lëkurën, ajo nuk i jep “Drizës” të dhëna që e venë në rrezik, ose vetë “Driza” mban rezerva”.

Për ne është e qartë, banda ndodhet këtu, në zonën pranë rrethit të Korçës dhe “Driza” me të mban lidhje. Këto dyshime e të tjera, duhet të na përgatisin mirë për takimin me të. Për të zbuluar çdo të papritur dhe për të shmangur çdo veprim të saj brenda nesh.

Takimi me “Drizën” është lënë me sinjale; në dritaren e parë në Jug, në pjesën që nuk ka xham, por teneqe, duke trokitur tre herë. Kur “Driza” që fle në atë dhomë, do përgjigjet, t’i jepet parrulla: “Më ka humbur kali. Mos ta zuri syri në livadhin tënd”.

Grupi ynë që do takohet me bandën është më i madh në numër, për të qenë i sigurtë likujdimi i saj. Por, mund të ndodhë që të jetë dhe me forca të barabarta me bandën. Me të kontakti do merret natën dhe veprimi do kryhet brenda saj. Në qoftë se nuk pranojnë kushtet tona, do të bëhet likujdimi atë çast. Dita paraqet rrezikun e dëshifrimit. Kjo, jo vetëm bën të pamundur likujdimin e diversantëve, por vë në rrezik jetën tonë.

Siç e shikoni, veprimi është delikat. Kërkohet vigjilencë, kujdes, shkathtësi dhe gatishmëri e përsosur. Nga ju na duhet një punëtor operativ, njohës i zonës e i fshatit Dushar e të di shtëpinë e “Drizës”; në veçanti lidhjet e bandave diversioniste”.

Kryetari hapi kasafortën, nxorri një dosje dhe prej saj, një letër të shkruar me dorë që duke e treguar tha: “Para disa muajsh ka rënë në duart tona kjo letër që i drejtohet Asim Lleshit nga Dushari, i cili ka djalin prej kohësh në arrati. Letra i dërgohet nëpërmjet një personi me pseudonimin “Vetëtima” dhe firmoset me emrin “Lisi” që duhet të jetë pseudonim. Dëgjoni çfarë i shkruan: ”Mos kini merak, ndodhemi në duar të sigurta. Bëj pjesë në një organizatë me emrin “Fronti i Rezistencës” që shtrihet në disa rrethe dhe bën një luftë të vendosur kundra pushtetit. Unë jam me punë përgjegjës për një zonë...Jam me shëndet mirë. Po të keni merak dhe nevojë, lidhemi me letra nëpërmjet mikut që më dorëzuat. Përqafime “Lisi”.

Për djalin e Asim Lleshit, i arratisur (si e dinte kryetari), kemi të dhëna se ku strehohet. Për të, ka dijeni kunati i tij nga Çekini i Gramshit. Kohët e fundit, Asimi ka bërë lëvizje të shpeshta. Është parë në Korçë, Kolonjë dhe Gramsh, tek dhëndërri në Çekin, ku ka dhënë vajzën. Të shumta janë lidhjet e tij me Sulo Abazin, me të cilin është nga i njëjti fshat dhe gjatë luftës ka mbajtur qëndrim të mirë. Për disa vjet ishte kryetari i Këshillit të fshatit. Më vonë, për disa gabime nuk u zgjodh. Kjo e ka bërë të pakënaqur. Nga Dushari, ndodhet i arratisur Mustafa Sula, i cili përgatitet në një kurs spiunazhi për t’u dërguar si diversant në Shqipëri. Është dinak dhe i shkathët. Lidhjet e tij të afërta, kohët e fundit kanë ndryshuar qëndrim. Çuditërisht punojnë dhe mbajnë qëndrim të drejtë ndaj shtetit. E dyshimtë është dalja natën e Sulo Abazit, njëri nga pjestarët e familjes së të arratisurit Mustafa Sula.

Mbi këto të dhëna, shton kryetari, arrijmë në konkluzionin: “Se banda, ku ndodhet edhe i arratisuri Mustafa Sula, ka mundësi të jetë në Dushar dhe të strehohet tek Sulo Abazi. Nëse nuk ndodhet në fshat, veç Asim Lleshit, ka dijeni edhe Sulo Abazi”.

Unë e Asim Aliko shikuam njëri-tjetrin në sy, por ndërhyri Rexhep Kolli dhe sqaroi situatën e servirur Bilos: “Nëpërmjet Frontit të Rezistencës, përmes kunatit në Çekin të Gramshit, u tërhoq i arratisuri Novruz Lleshi dhe letra që u ka rënë në dorë është e tij, por e diktuar nga Sigurimi. “Lisi”, që është pseudonim, nuk ndodhet ku shkruan, por në burg dhe mbahet sekret. Me këtë veprim, kemi hapur dy kanale të lidhur me njëri-tjetrin, i Gramshit me Dusharin.

Armiqtë e lidhjet e të arratisurve, duke e ditur se punonin për Frontin e Rezistencës, fijet e së cilës ja kishim prerë, nuk lidheshin me të, po me organet e Sigurimit. Nga këto veprime, u arrit që i jati i Novruzit, “Driza”, nëpërmjet dhëndërrit nga Çekini, duke dashur të njoftonte organizatën, njoftoi Sigurimin. Korrieri i të quajturës organizatë i Frontit të Rezistencës, ishte punëtori operativ i Sigurimit. Sipas njoftimit, bëri takimin me “Drizën” në Çekin, në shtëpinë e dhëndërrit. Nëpërmjet tij, u qartësuan edhe njëherë të dhënat e mësipërme.

“Besoj shoku kryetar, e keni të qartë. Të dhënat tuaja përputhen me veprimet tona. Siç vepruam me Novruz Lleshin, nëpërmjet kunatit të tij “Çakalli”, që sot njihet si anëtar i sektorit të Gramshit, do të veprojmë edhe mbi këtë bandë diversantësh. Ky është synimi ynë, përfundoi “Dajti”.

Kryetari dëgjonte me vëmendje. Sa u ul “Dajti”, u çua në këmbë dhe u drejtua nga ne. “Ju falenderoj për ekspozën, tha ai, dhe ju uroj suksese në veprimet e mëtejshme”.

Porta u hap. Makina doli jashtë qytetit dhe mori rrugën drejt Dusharit. Shoferi sinjalizoi se po i afroheshim vendit dhe ngadalësoi ecjen. Kur kaloi një kthesë, ndaloi në një grykë. Ai kishte përvojë. Dinte të maskonte qëllimin e udhëtimit për të ruajtur sekretin. Doli jashtë, i vuri një gurë rrotës për ta fiksuar, hapi kapakun e motorrit, hodhi rrotën tjetër rezervë për tokë, pastaj hapi derën, e uroi, “u pafshim si gjithmonë fitimtarë”. Këtu u ndamë edhe me “Dajtin”, i cili do të na qëndronte afër për të bërë koordinimin midis grupit, degës së Korçës dhe Ministrisë. Ndaj porositi edhe njëherë M.Ç të siguronte informacion të shpejtë për çdo veprim.

Natë e errët. Kohë e vrenjtur. Kishin kaluar orët e kishte rënë qetësia, por duhej zgjedhur rruga me kujdes. Përpara ecte M.Ç, mes një pylli me lisa të rrallë. Koha sa vinte e keqësohej. Vendi për ne ishte i panjohur, por duhej shpejtuar pa zhurmë për të arritur ku ishte vendosur të bëhej qëndrimi i ditës, në Dushar, mbi shtëpinë e Sulo Abazit e “Drizës”, ku kullosnin bagëtia.

Mbas disa orë udhëtimi, ju afruam vendit që pa gdhirë. Duke u ngjitur nëpër shkëmbinjtë përmes një pylli me shkurre, shkozë e aishte, arritëm e zumë vend në një guvë, përfund një shkëmbi. Pa u sistemuar mirë, zuri një shi i madh që erdhi si vinë shirat në këtë muaj. Shtrëngatë me bubullima, mjergull e shkreptima që vazhdoi deri pasdite.

Data shënonte 2 qershor 1950. Por në vende të larta bën ftohtë dhe ne mbanim mbi shpinë, të ftohtin e natës dhe lagështinë e shiut. Keq e kishim të gjithë, sepse nuk mund të ndiznim zjarre, për arsye se diktoheshim nga tymi. Më keq e kishte roja që vrojtonte në të çarën e një shkëmbi. Këtë detyrë e bënte M.Ç, se njihte personat që lëviznin, për të cilët kishim interes.

Mbas një çlodhje të shkurtër, ngritëm njëri-tjetrin dhe u grumbulluam tek “Çipini”. Ai informoi për konkluzionet që arritën në mbledhjen e përbashkët në varësi edhe me të dhënat e degës së Korçës. Megjithëse plani nuk pësoi ndryshime, ai përsëriti variantet e veprimit, për të arritur suksesin. Për të gjithë ishte takimi i parë me banda diversantësh, që dërgoheshin nga jashtë, prandaj secili mendonte ta kryente mirë detyrën.

Në perëndim të diellit, po na afrohej një tufë dhish që zbriste nga mali, pas tyre bariu, djalë 17-vjeçar. Kur u informuam prej M.Ç, se ishte nga pjestarët e familjeve që kishim interes, lëvizëm nga vendi, për t’i lënë të kuptonte se i ruhemi, “pasi jemi në udhëtim”.

Qëllimit të ardhjes në këtë vend u arrit. Ne ishim të bindur se bariu do të njoftonte Sulon dhe “Drizën”, se pa një bandë që vinte nga rrugë të largëta, prej pyllit të Baftjesë dhe qafës së Gjarprit, andej nga e prisnin ata ardhjen. Kur u err mirë dhe u bindëm se s’kishte lëvizje në fshat, u nisëm drejt takimit me bandën “Mavija”.

Ecnim me kujdes, për të mos u ekspozuar. Ju afruam shtëpisë. Grupi u vendos mbi rrugë, buzë një kodre me shkurre. ”Çipini” urdhëroi “Çekiçin” e Haxhiun për të marrë lidhje me “Drizën”, dhe M.Ç që të na tregonte shtëpinë e të largohet për të mos rënë në sy, se mund ta njihnin. I afrohemi shtëpisë, qëndrojmë tek dritarja e caktuar dhe japim parrullën.... Dera hapet, sikur “Driza” të ishte gati, nga dolën njëri pas tjetrit dy vetë, i pari, pas një vrojtimi me sekonda i drejtohet me shpejtësi “Çekiçit”, me mallëngjim e dashuri. I zgjat krahët ta përqafojë, duke i thënë: “Sa të kam pritur; më ka marrë malli; më ka lodhur dashuria”. Ja hodhi duart dhe filloi ta shtrëngonte. “Çekiçi”, që e kuptoi se ishte gruaja e Novruzit, u tërhoq dhe i tha: “Jam unë moj motër, mos u bëj merak. Novruzi është mirë, është i zënë me punë e nuk erdhi dot”. Ajo u turpërua, uli kokën e u largua. “Driza” që ishte pas saj, që dëgjoi e i pa të gjitha, me nervozizëm foli: “Pse se lanë. Na ka marrë malli”. Aty ndërhyri Haxhiu duke i hedhur duart në qafë, e i tha: “Ju lutem zoti “Driza”, uleni zërin se do diktohemi dhe më keq është për ju...” I futi krahun dhe vazhdoi: “Këtu na pret “Çipini” me shokët”. “Çekiçi” u mënjanua pak dhe i bëri “Drizës” prezantimin e “Çipinit” dhe “Studentit” që i ishin afruar shtëpisë. Duke pritur, ata i kishin dëgjuar të gjitha fjalët. U përshëndetën e u përqafuan ...

- Lista e të ekzekutuarve nga Hamit Matjani

Thoma Prifti
Abdulla Sinani
Shahin Himçi
Ismail Alushani
Sabri Sinani
Lazër Dollani
Cane Gonaj
Sali Zajmi
Ali Starja
Vangjel Riska
Servet Hoxha
Keko Rasipi
Hysen Kumanova
Lush Lemati
Xhemal Bregu
Maliq Miraka
Riza Sheza
Haziz Hoxha
Maliq Iliazi

[BlueBaron]

U takuam në një vend, i zgjedhur për takime, që kishte për qëllim të mos i ekspozoheshin “Drizës” të gjitha forcat e grupit. U ulëm të katërt, “Çipini” bëri prezantimin. U përshëndetëm dhe u përqafuam dhe njëherë. Pas kësaj, fjalën e mori “Çipini”: “Ja, mbas një udhëtimi të gjatë e të vështirë natën, rrugë e pa rrugë, erdhëm”. Pasi e pyeti për gjendjen e tij dhe të familjes, vazhdoi: “Jeni bërë merak për Novruzin, megjithëse kemi mbi një muaj që jemi takuar, dimë se është mirë me shëndet. Zoti “Driza”, detyra jonë është të punojmë për t’u përgatitur që të luftojmë, për të fituar mbi komunistët. Që të bëjmë këtë, duhet të ruhemi. Novruzi nuk erdhi se ishte i zënë me punë e nuk e lanë. Nëse do vinte me ne, po të ndodhte të diktoheshim, ku u puthëm e u përqafuam, mund të goditeshim nga grykat e pushkëve të komunistëve. Kështu nuk do takoje as Novruzin dhe as ne. Po dhe punët e filluara nuk do vinin deri këtu. Në qoftë se kjo do ndodhte, me siguri do dëmtoheshit familjarisht, për këto arsye, shokët nuk ishin dakort që Novruzi të vinte në vendin e tij, se njihet. Ai do jetë herë tjetër, vetëm për t’u çmallur me ju”.

Në përfundim, “Driza” i dha të drejtë “Çipinit”. Por çfarë e shtynte të mbante qëndrime ndaj nesh?! Në Çekin, nuk ju premtua ardhja e të birit, ai vetëm pyeti për të. Është dashuria e babës për birin, apo banda diversante me të cilën do merrnim lidhje, e shtyrë për të qenë e sigurtë e për të zbërthyer dyshimet ndaj nesh, insiston ta kërkojë e takojë Novruzin?!

Mbasi “Driza” u pyet për shëndetin e banditëve, u porosit të shkonte t’i merrte për të bërë takimin, sipas kërkesës së tyre pa humbur kohë, duke iu lutur, me që ishim pa ngrënë, të na binte dhe pak bukë, me ç’ka t’i ndodhej. Kur “Driza” u nis tek diversantët, ne shkuam tek shokët, të cilët i njoftuam për gjithçka dyshuam në bisedën e bërë me “Drizën”. Sidomos për masat që duhet të merrnin në momentin dhe vendin ku do bëhej takimi. Të shikonim nëse do vinin të gjithë, apo do mungonte ndonjë për të siguruar bandën gjatë takimit e të vepronte kundra nesh në rast rreziku.

Sa vështirë është të depërtosh në mes një bande dhe në një kohë të shkurtër, t’u heqësh çdo dyshim e të krijosh besim. Të gjesh momentin të korrespondosh me shokët pa shenja e pa folur, për të ndërtuar çastin e sulmit mbi ta. T’i kapësh e asgjësosh duke ruajtur shokun dhe sekretin e punës, për të vazhduar rrugën e mbrojtjes së atdheut. Me sa të papritura ndeshesh; sa pikëpyetje duhen zgjidhur; sa dyshime duhet të sqarosh; sa e vështirë. Luftë nervash, tru më tru. Këto vështirësi e të papritura nuk na frikësuan, përkundrazi, na përgatitën e na dhanë forcë të fitojmë.

Duke ecur mbi gurët e një rrugice të ngushtë natën, befas na doli përpara “Driza”. Këtij burri të shkurtër mezi i dallohej koka, ndërsa trupi nuk i dukej, pasi i ishte mbuluar nga shkurret, shkozat e dushkajat e të dy anëve të rrugës. Me lëvizjen e kokës, ai njoftoi se po vinin. Pas tij, dhjetë pesëmbëdhjetë metra u duk një burrë i gjatë me trup të drejtë e veshje fshatari të asaj zone. Kur na dha dorën, “Driza” na prezantoi: “Është “Llani” një nga besnikët e tyre”. Kuptuam se nuk ishte emri i tij, por strehuesi i tyre që për ta ruajtur i kishin vënë këtë pseudonim. Pas pesëmbëdhjetë minutash të tjera, nga i njëjti drejtim, u dëgjua një trokitje gurësh që e dëshifroi “Llani” si sinjal, prandaj shpejtë vrapoi në atë kah. Njërin pas tjetrit, i pruri tek ne. Jo të gjithë bandën njëherësh, po në dy pjesë. Sipas radhës, na prezantoi të parin “Lupin” si përgjegjës, pas tij “Topin”, “Urithin”, “Plumbin”, “Bredhin” “Minin”.

Mbasi zumë vend, u bë prezantimi edhe nga ana jonë. Të dy përfaqësuesit u ulën përballë njëri-tjetrit, ndërsa ne u shpërndamë dhe u futëm midis diversantëve e bashkëpunëtorëve të tyre që i shoqëronin, të cilët ishin të panjohur dhe të pallogaritur si forca në ndihmë të bandës.

Para se të fillonin bisedimet, diversanti me pseudonimin “Plumbi”, Mustafa Dushari, iu drejtua përgjegjësit: “Zoti “Lupi” (Seit Bylybashi), do të kemi roje?”. “Po, iu përgjigj ai, dhe roje del t’i”. “Çekiçi” që i është afruar dhe i qëndronte pranë sikur ta kishte njohur prej vitesh, i hodhi dorën në sup dhe i tha: “Do dalim bashkë”. Në të njëjtën kohë, njoftoi “Çipinin”: “Sipas radhës po dal unë roje së bashku me zotin “Plumbi”. Dil, u përgjigj ai, por kujdes se dhe gardhi ka sy e vesh. Kur u largua disa metra, “Çekiçi” me qëllim për të qenë afër grupit për të dëgjuar zhvillimin e bisedimeve dhe parrullën e shpërthimit mbi diversantë, që do jepej nga “Çipini”, vendosi të jetë afër tij. I thirri diversantit që ishte duke ecur: “Zoti “Plumbi” nuk duhet të largohemi se komunikojmë me vështirësi dhe nuk bëjmë mirë sigurimin e tyre. Vendi më i përshtatshëm është ky”. Drejt iu përgjigj “Plumbi”.

-Çfarë emri keni. -Atë që prezantova, “Çekiçi”. -Ai është pseudonim. -Po edhe i juaji pseudonim është. -Në ilegalitet kur keni dalë? -Kur u okupuam nga komunistët.
-Zoti “Çekiçi”, çfarë qëndrimesh mban organizata juaj ndaj Jugosllavisë dhe me cilën organizatë jashtë vendit keni lidhje?
-Zoti “Plumbi”, mos është më mirë të ruajmë shokët?!

Ai pa me vërejtje “Çekiçin”, sikur donte t’i thoshte: “Mirë t’i ruajmë, por kur qenke kaq i rregullt, pse ma mban armën në krah”. Ndoshta u çudit edhe pse “Çekiçi”, i qëndroi ftohtë këtij “luftëtari” të ardhur nga shtetet e mëdha. Bëri një hap anash, nxori revolverin “Smith” e kontrolloi dhe me automatik në dorë qëndronte në gadishmëri. U kthye përballë pyllit e rrugës. Kthente kokën e me vëmendje dëgjonte e shikonte çdo lëvizje. Por më kot, ai dhe shokët e tij ndodheshin me kohë në mes të atyre, nga të cilët donte t’i ruante.

I pari e mori fjalën përfaqësuesi i diversantëve që mbante pseudonimin “Lupi”, i cili u prezantua si zëvendëskomandant, “mbasi komandanti për arsye pune mungonte”.

Për të na bindur me shpjegimet dhe autoritetin si njeri i ditur, duke u munduar ta paraqiste veten si organizator, terroristi filloi të flasë fjalë të huaja që i kishte mësuar nga kishte ardhur. Mbasi tregoi se ishin dërguar nga komiteti “Shqipëria e Lirë”, me detyrë të shikonin gjendjen e popullit dhe gatishmërinë për ta hedhur në luftë kundra pushtetit, shpjegoi se në Shqipëri kanë ardhur dhe punojnë në zona të ndryshme disa banda.

Në krye të këtij komiteti, vazhdoi përfaqësuesi i tyre, që e ka qendrën jashtë, qëndrojnë burra që kanë dhënë prova ndaj atdheut. Këta kanë vendosur, të ndihmuar nga anglo-amerikanët, të luftojnë për të rrëzuar pushtetin që udhëhiqet prej komunistëve. Për të arritur fitoren, theksoi ai, të gjitha forcat e Shqipërisë, kudo që janë, të hidhen në luftë nën drejtimin dhe komandën e këtij komiteti.

Ne dëgjonim me vëmendje. Sa më shumë fliste aq më tepër mbusheshim me urrejtje. Ajo arriti kulmin, kur për të krijuar bindje tek ne, filloi të fliste për vrasje dhe atentate ndaj njerëzve të pushtetit dhe partisë. Duke folur për situatën e jashtme, cilësoi gatishmërinë e anglo-amerikanëve dhe aleatëve, për ndihmën që i japin kësaj lufte.

Oratori e mbylli ligjërimin me fjalët: “Vetëm nën drejtimin e komitetit “Shqipëria e Lirë”, që njihet nga aleatët si kundërshtar i vërtetë kundra pushtetit në Shqipëri, sigurohet liria. Ky komitet ka forca të shumta të përgatitura për luftë dhe mjete të bollshme që na janë siguruar”.

Duke i rënë automatikut që mbante me dorë, ngriti zërin dhe tha: “Ja burra aeroplanët që na kanë zbarkuar këtu, rrobat që kemi veshur e deri tek ky automatik sot, e ata topa nesër që do të shpërthejnë në luftë mbi kokat e komunistëve, janë të aleatëve”.

Fjalët e tij na bindën si do përfundonte ky takim. Ato i dëgjoi dhe “Çekiçi” që bënte roje e priste urdhër. Diversantët kërkonin gjak. Ishte e vështirë të duroje e prisje sinjalin. Për ne ishte e qartë. Nuk duhet të vononim. Kapja gjallë nuk ishte e lehtë. Fitonte kush ishte i qetë dhe gjente momentin e befasisë. Këtë prisnim të gjithë. Por momenti ishte vështirë të përcaktohej, s’mund të pritej gjatë. Të vështirë e kishte edhe “Çipini” të jepte urdhër. Duhet të gjente çastin për të siguruar fitoren, prandaj hezitonte e priste për të dhënë sinjalin e goditjes. Duhet të duronim. Por sa? Kjo ishte torturë për të gjithë.

“Çipini” e dëgjoi me vërejtje “Lupin”, mori fjalën si përfaqësus i organizatës “Fronti i Rezistencës”, e foli në mënyrë që të linte te diversantët përshtypjen se për t’i shpëtuar goditjeve të forcave qeveritare, duhet punuar në konspiracion dhe cilësoi se organizata e përmendur, këtë direktivë e zbatonte brenda radhëve dhe jashtë tyre. Këtë, “Çipini” e bëri për të hequr dyshimet e lindura tek diversantët dhe të forconte besimin për besnikëri të organizatës. Për këto arsye, vazhdoi ai, nuk u lejuan të vinin në takime me ne, ata persona që njihen si luftëtarë e simpatizantë të saj në këtë zonë. Një konspiracion i tillë, tha “Çipini”, ka zgjeruar radhët dhe ka ruajtur kuadrot e organizatës. Prandaj zoti “Lupi”, pyetjeve tuaja do t’u përgjigjem sa më lejohet dhe sa di. Në krye të kësaj organizate, të njohur me emrin “Arbi” dhe në zonat ku operojmë, janë vendosur elementë patriotë që kanë dhënë dhe japin prova besnikërie si kundërshtarë të regjimit. Ne mbështetemi tek ata që kanë marrë pushkën e kanë dalë malit. Sot këta përbëjnë bërthamën e ushtrisë së ardhshme që vjen duke u rritur...

[BlueBaron]

“Nga vetë emri ‘Fronti i Rezistencës’, kuptohet detyra dhe qëllimi i organizatës, vazhdoj ‘Çipini’. Ajo organizon të gjithë kundërshtarët brenda dhe jashtë atdheut. Ti hedhë në frontin e luftës së rezistencës për fitore. Ndoshta dhe jashtë është dëgjuar zëri i “Tomorrit” “Darës” “Malit”, “Tiranës”, “Studentit”, “Memtorit”, “Kaçatorrit” e shumë të tjerëve që luftojnë në krye të forcave nën udhëheqjen e ‘Frontit të Rezistencës’.

Lufta, zoti “Lupi”, bëhet në Shqipëri, përballë armikut. Ne i shohim jo me vend veprimet dhe qëndrimet e patriotëve të komitetit ‘Shqipëria e lirë’ dhe të partive të tjera jashtë atdheut. Përçartjet dhe qëndrimet e tyre, siç pohuat vetë, kur folët për mënjanimin e ‘Bllokut indipendentë’ dhe ‘Partisë agrare’, nuk i shërbejnë çështjes sonë. Sot koha nuk lejon për me pasë mosmarrveshje”.

Fjalët e “Cipinit”i egërsuan diversantët dhe veçanerishte zotin “Lupi”, i cili e shihte me mjafte egërsi “Çipinin”. Kontradita midis të dy grupeve, arriti kulmin. Diversantët të nervozuar, nuk i mbante vendi. Kritikat ndaj veprimatrisë së komitetit “Shqipëria e lirë”, i vunë në alarm.

Mezi po duronim. Prisnim të na jepej urdhëri. Haxhi Shurdhi që ishte ulur në krah të një diversanti, në shenjë nervozizmi, filloj të kollitej. Me këtë, donte ti thoshte “Çipinit”: “Nuk presim më”.

Për të na qetësuar dhe gjetur kohën e përshtatshme për goditje, “Çipini” e vazhdoj bisedën e tij: “Ne zotërinj mirëpresim të gjithë patriotët jashtë atdheut dhe ju bëjmë thirrje, të vijnë këtu. Shqipëria sot ka nevoj, e sidomos për ata që janë figura të njohura, të bashkohemi në një fronte të vetëm, në atë të “Frontit të Rezistencës”. Ky bashkim siguron lirin e Shqipërisë”.

Fjala e “Çipinit” i iritoj edhe më tej banditët. Ata nuk mund të pranonin kurrësesi, vënien e tyre nën diktatin e organizatës “Fronti i Rezistencës”, prandaj insistonin në të kundërt. Situata ku ndodheshin krijoi kushte për të lënë një takim tjetër, për të cilin palët dhanë pëlqimin e tyre.

Qetësi. Përfaqësuesit ranë dakort. Shtrëngojnë duartë. “Çipini”, me shaka duke qeshur me zë të lartë, që fjala të dëgjohej edhe nga “Cekiçi” që ishte roje, i drejtohet “Lupit”, përfaqësuesit të diversantëve: “Turp për këta miqtë tuaj dhe tanët zoti “Lupi”, të na përcjellin pa bukë”.

Ra heshtja. “Çipini” ndërkohë citon fjalët: “Na bini pak, me se t’ju ndodhet”. Që në të vërtet, nuk kishin lidhje me bukën, aq më pak, me dëshirën për të ngrënë. Kjo ishte parrulla që udhëronte sulmin.

Grupi sulmoi. Pushkë e klithma u ndihen në një kohë. Kur “Plumbin”, Mustafa Dusharin, e goditi plumbi; “tradhëti, thirri diversanti që ishte me ‘Çekiçin’ roje”, i cili tentoj ta qëllojë me kobure Hekuranin, por s’mundi. “Çekiçi” e goditi për së dyti dhe ai, ra i vdekur në tokë. Menjëherë vrapoj e ju gjendë “Çipinit” pranë. Ai ishte hedhur ta kapte të gjallë “Lupin”, përfaqësuesin e diversantëve. E kishte mbërthyer dhe futur gjahun midis thonjve, si shqiponja. Me duart e fuqishme e kishte shtrirë dhe ja kishte kthyer krahet pas, për ta lidhur. Kur arriti tek Asim Aliko, Seit Bylybashi ju lut Hekuranit të parruar e me mustaqe të gjata: “Aman o xhaxho, më ndihmo të shpëtoj se po më nxjerr shpirtin e po më mbyt “Çipini”. Për këtë kam ardhur, i fola nxitimthmi, por errësira e natës më pengon të gjej kokën, o biri xhaxhait. Ndaj nxirre të ta shoh, ku e ke. Dhe “Lupi” ashtu bëri, pa menduar se ky veprim do të shërbente për nxjerrjen jashtë loje të tij.

Duke mos kuptuar se ç’ka po ndodhte në këtë përleshje midis anëtarëve të bandës diversioniste “Mavija” dhe përfaqësueve të organizatës “Fronti i Rezistencës”, “Driza” i hutuar e ulur në gjunjë, u çua në këmbë. Me zë të lartë u drejtua të dyja palëve: “Çkini more. Ç’bëni kështu. Të shporren njëherë komunistët, pastaj zihuni me njeri-tjetrin”. Vrapoj me të shpejtë drejt “Lupit” që kërkonte ndihmë, por ndërhyri Mark Dodani (“Studenti”), me një plumb, që i ndërpreu vrullin “Drizës” drejt “Çipinit” e “Çekiçit” që ende merreshin me Seitin, i cili i lidhur, pa fatin e shokut te tij.

Midis krismave, dëgjuam zërin e “Sokolit”, Haxhi Shurdhi: “U lidhe i gjallë diversant “Bredhi”.

Natës i kishin mbetur orët e fundit. Dita po fillonte të agonte. Duhej shpejtuar zbatimi i masave, që operacioni të mbaronte brenda errësirës. Mbasi u konsultuam, “Çipini” porositi shokët e veshur si banditë, të ndërronin uniformën për tu dukur si ushtarë të mbrojtes. Kjo bëhej për të mos ekspozuar veprimet. Të gjitha lidhjet e bandës që dinin se ajo u asgjesua, pas takimit me përfaqësues të “Frontit të Rezistencës”, të arrestohen, izolohen dhe mbahen sekret.

Pas kesaj “Çekiçi” dhe Haxhiu u nisën tek shtëpia e “Llanit”, ku ishim strehuar me diversantët. Të bënin kontrollin, për të marrë materialet e banditëve. Haxhiu pa u ndjere, arriti tek dera e shtëpisë. Tre hapa pas, ndodhej “Çekiçi”. Të dy i dhanë një të shtyrë derës. U gjendën me automatik në dorë në mes të dhomës. Në krye të saj, për rreth vatrës, qëndronin të ulur, një grua plakë dhe një burrë trup madh e i fuqishëm. Prezenca e tij ishte e papritur për ne. Ai kur na pa me tjetër pamje dhe jo si në mbrëmje kur ishim bashkë, u çudit. U kthjellua, u ngritë në këmbë dhe si bishë ju vërsul Haxhiut. Po kacafyteshin të dy. Megjithëse trup madhë, nuk mundi ta rrëzoj. Unë mbeta dy hapa larg. U ndodha ngushtë. E kisha të vështirë të qëlloja. Në dhomë, në mes të grave.

Çast i rëndë. Haxhiut nuk po i shqitej, krimineli i inatosur. Trupat e secilit ishin bërë një. I inkurajuar dhe nga gruaja plak që i rrinte pranë, jo vetëm nuk ndahej, por nuk më jepte mundësi të veproja. Duhet të gjeja momentin ideal. Të godisja kundërshtarin, që mund të më vriste shokun. Por duhet ta ndaja Haxhi Shurdhin nga plumbi im. E rëndë të vrisja padashje plakën, prezente në përleshje. Mbaja gishtin në këmbëzën e automatikut. Erdhi një momente, Haxhiu shtyu me tërë forcën kriminelin dhe e distancoj pak nga vetja... Ja trupi i tij. Unë sa të tërhiqja gishtin, por në kokë më kaloj një dridhje. Automatikun e kisha me breshëri. Dora veproi shpejt, mbase më parë se mendimi im. Bëri dy veprime. Nuk di se cilin më parë. Ndryshova gradimin apo tërhoqa këmbëzën. Godita. Me një plumbë të vetëm. Atje tej, dy-tre metra larg, dëgjova një “ah”. Eh, çfarë çasti. Doli gjak. Dy trupa qenë shtrirë. Me një frymë ju hodha shokut tim. Ngrita Haxhiun. Ai ishte gjallë. Agjenti i vdekur.E kishte mbërthyer plumbi në ije. Haxhi Shurdhit, gishtin.

Incidenti, ku për pak, humbëm jetën, ndikoj në një kuptim tjetër. Së pari, për të qenë të kujdesshëm në veprimet tona, dhe së dyti evidentoi figurën e plotë të terroristit “Mini”. Për të cilin, dinim se ishte pjesë e bandës “Mavija”, duke shërbyer si ndërlidhës. Ai pasi kishte dëgjuar krismat e përleshjes midis nesh e banditëve, shkoj shpejtë, në shtëpinë e”Llanit”, për ta informuar çfar ndodhte. Në momente, në hymë dhe u ballafaquam me të, ku ndodhi ç’ka përshkruam.

“Çipini” pasi grumbulloi nga shokët informacionet përkatëse, njoftoj “Dajtin”se: “Anëtarët e bandës “Mavija” dhe bashkëpunëtorët e saj u asgjësuan. Një pjesë e tyre ndodhen në duartë tona”.

“Dajti”pak kohë më vonë, arriti në shtëpinë e “Drizës”, ku ju raportua për ç’ka ishte gjetur në odat e “Llanit”, të cilin e mori vetë në pyetje. Me kokën ulur e sytë në tokë, ai mezi i nxirte fjalët. “Mendja, budallalleku na bëri t’i donim, jo me shpirt, por se kishim frikë. Banditët na kërcënonin me jetën... Kaq di tju them... Ju veproni sipas ligjeve”.

Një grua e pranishme gjatë përleshjes së Haxhiut me “Minin” në shtëpinë e “Llanit”, e pranishme në bisedë, ndërhyri duke iu drejtuar: “Pergjigju drejt S. Aga, jo vetem ndaj popullit keni kusure, por dhe ndaj grave e fëmijve jeni gjynaqar me çfarë keni bërë. Trego ku i ke fshehur, të gjitha”.

“Llani” ishte futur në një det mendimesh dhe shikonte me habi “Çipinin” e ne të tjerët. Nisi të flasë me vehte. “Si arrita deri këtu?!”

Gjatë kontrollit në shtëpinë e tij, gjetëm të fshehura armë, municion, napolona flori, një radio ndërlidhëse si edhe blloqet me kodet e shifrës, etj..

Në hetuesi, banditët deponuan, se në kurset që kishin bërë nën kujdesin e zbulimeve të huaja, rëndësi i ishte kushtuar përgatitjes për realizimin e akteve të terrorit. Si ti kryenin vrasjet e aktiviste të rinisë, gruas, kuadrove e figurave të rëndësishme të Luftës Antifashiste. Tërhiqte vëmendjen, mënyra si do i realizonin atentatet, në mitingje, në mbledhje, në zyra e shtëpitë e banimit.

Dita kishte rënë. Një pjesë nga ne, ndodhej në shtëpinë e “Drizës”. Aty do informoheshin dhe vendosnin ç’do të bënin me tej. Në të përfunduar të takimit, hyri në derë Bilo Bregu që kishte ardhur së bashku me forcat e ndjekjes. Duheshin maskuar veprimet tona, për të ruajtur deshifrimin e organizatës “Fronti i Rezistencës”.

Bilo u përqafua me të gjithë. Asim Aliko i futi krahun dhe e veçoj për ta njohur me personat në vëretje dhe të arrestuarit. Banditët e kapur, do t’i marrim ne, i tha Asimi. Dhe ti shoku Bregu, besoj je dakort.

Drejt i keni ndarë, ju pergjigjë ai, duke buzëqeshur. Këtë herë s’po bëni “hile”. Mjaft na keni “gënjyer”. Edhe para dy javësh, na dërguat një telegram, ku njoftonit se i arratisuri Novruz Dushari ndodhej në zonën x, dhe neve vu përpara për ta kapur, kur ju shoku “Çipini”, prej kohësh, e kishit në burg. Nejse, përfundoj Bilua, ju lumtë.

Rexhep Kolli na priste me padurim. Kur na pa, u lëshua drejt nesh. Na përqafoi e uroi për suksesin. Prej tij mësuam se kishte informuar Kadri Hazbiun dhe ministrin e brendëshëm Mehmet Shehun. Në Gramsh, ishte nisur Sulo Bedini dhe sipas planit të operacionit, kishte arrestuar ata persona, të këtij kanali që kishin dijeni për këto veprime. Kjo bëhej për të ruajtur sekretin e lojës. Megjithëse, kishim marrë masa, rreziku i dekonspirimit ekzistonte. Këtë e stimulonte edhe suksesi. Ne duhet të punonim, për të bindur zbulimet e huaja dhe elementin që bashkëpunonte me ta, se tradhëtia që çoi në likujdimin e bandës “Mavija”, ndodhej midis tyre. Për të zbatuar kombinacionin, vumë në përdorim “Lupin”, lidhje e bandës së Hamit Matjanit dhe Tefik Kokelës, i cili i diktuar nga ne, iu dërgoi një letër me këtë përmbajtje:

Zoti “Vali” e “Çuka”!
Duke shkuar në shtëpi të “Drizës” që na shoqëronte, u goditëm në befasi. Nga predhat e para mbetën të vrarë, “Plumbi” dhe “Driza”. Në zjarrin e armëve mundëm t’i shpëtojmë pritës. U informuam se forcat e sigurimit kanë eleminuar “Minin”, arrestuar “Llanin”, familjen e tij e të “Drizës” i mbajnë të izoluar.

Dyshimi për këtë tradhëti mbetet tek “Çakalli”, i cili para dy ditësh është larguar nga grupi, me preteks për të rregulluar gjeneratorin e radios, e nëpërmjet jush, të lidhej me qendrën. Në fakt, një natë para se të biem në pritë, ai ka shkuar tek miku i tij, që ka të bëjë me një oficer Sigurimi. Kohët e fundit, “Çakalli” ka pasur shenja vetmie e mërzitje. Dyshimi rritet më tepër, se nga momenti i shkëputjes së tij, rënies në pritë e deri në këto çaste që ju shkruaj, ne nuk dimë ku ndodhet, e pse u nda.

Merrni masa mbrojtëse. Njoftoni qendrën. E kemi të vështirë lëvizjen. Bazave tona që janë ekspozuar, nuk mund t’i besojmë. Lidhje pranojmë vetëm nëpërmjet mikut 10 (C), mbas dhjetë ditësh nga data trembëdhjetë e tutje, të çdo muaji.

“Lupi”
Kjo letër dhe masat e tjera që shoqëruan kombinacionin e realizuar nga organet e Sigurimit dhe ato të degëve Punëve të Brendëshme Korçë e Gramsh, krijuan bindje te bandat dhe bazat e tyre, se tradhëtia kishte ardhur nga brenda.

Megjithëse në kthim, ishim të shtrënguar, se ndodheshin dhe banditë, rrugën nuk e ndiem. Makina që udhëtonim, eci shpejt. Duheshim në qendër. Jo për të pushuar. Nuk ishte koha për të festuar. Duhej punuar.

... Fund ...

[BlueBaron]

Nga cokollatat shperthyese te gazi vrases- ja rastet me te bujshme te dekadave te fundit, kur lideret ukrainas jane vene ne shenjestren e sherbimeve sekrete ruse. Drite mbi disa nga historite me misterioze, qe plotesohet me rastin e fundit, kur mjeket ne Vjene deklaruan: Po. Jushcenko, lideri properendimor i opozites ukrainase, eshte helmuar.

MOSKE - Rasti i helmimit me te bujshem, ndermjet mistereve te tjera, eshte padyshim ai kunder Georgi Markovit, disidentit bullgar te vrare ne Londer, ne vitin 1978 nga nje maje cadre e mbushur me ricin vdekjeprures. Nje operacion i kryer nga sherbimet sekrete te Sofjes me bashkepunimin vendimtar te KGB-se sovjetike, sipas rrefimit te bere vite me vone nga dezertori Oleg Kalugin.

Por, rasti i Viktor Jushcenkos, i shfytyruar nga dioksina dhe viktime e nje komploti te mundshem qe shume veta ne Kiev i'a atribuojne ne menyre alternative sherbimeve sekrete ukrainase apo atyre ruse, dy ish- pjesetare te KGB-se, te risjell ne mendje edhe raste te tjera. Ne vecanti tre, te gjitha te urdheruara nga sherbimet sovjetike, ashtu si shume kurthe te tjera vdekjeprurese kunder lidereve nacionaliste ukrainas, te emigruar ne Perendim.


Dosja KONOVALEC

Eshte rasti i pare serioz i kesaj serie dhe daton me 23 maj 1938. Skene e kurthit eshte qyteti holandez Roterdam, ku Jevgenij Konovalec kishte merguar. Konovalec ishte eksponent i larte i OUN-it, organizate nacionaliste ukrainase e krijuar fshehurazi ne Bashkimin Sovjetik dhe me mbeshtetje nga jashte nga ambjentet e diaspores.

Duke arritur te futej ne shtepine e tij dhe duke u hequr si simpatizant i Konovalecit, agjenti i NKVD-se famekeqe Pavel Sudoplatov, i cili me vone u be gjeneral, i jep atij nje kuti me cokollata te mbushura me eksploziv, qe shperthejne pikerisht ne castin qe disidenti ukrainas i merr ne dore.


Dosja REBET

Pas rreth 20 vjetesh, kurthi organizohet kunder nje lideri antikomunist ukrainas. Kete here behet fjale per Lev Rebetin, i gjetur dhe i vrare ne Mynih me 12 tetor 1957. I ngarkuar per krimin, njesoj sic mesonte KGB-ja, u caktua Bogdan Stashinski, vrases gjakftohte me origjine ukrainase.

Stashinski takon Rebetin, nje ideolog i vjeter i cili vuante nga zemra, ne nje shkalle ne hyrje te nje pallati dhe me nje pistolete me gaz i sprucon ne fytyre nje substance toksike misterioze. Viktima bie, e shtrenguar nga nje bllokim zemre.


Dosja BANDERA

Kalojne vetem dy vjet dhe Stashinski perserit veprimin e tij. Objektivi eshte akoma me i rendesishem. Behet fjale per Stjepan Banderan, 50 vjec, vazhdues i Konovalecit ne krye te OUN-it dhe armik i regjimit sovjetik deri ne ate pike sa te pranonte edhe nje aleance taktike me nazistet ne vigjilje te Luftes se Dyte Boterore kunder Stalinit, ne shpresen e kote per te pare te realizuar endrren nacionaliste ukrainase per pavaresi. Skena e krimit eshte perseri Mynihu. Stashinski takon Banderan, i cili sapo ka marre dy truproja, poshte shtepise dhe mban ne duar nje gazete, brenda se ciles fsheh nje arme sekrete te rekomanduar nga KGB-ja, nje pistolete-shiringe, ne tyten e se ciles ndodhet nje ampule e vogel. Kur shkel kembezen, nga ampula perhapet nje "re" helmi me baze cianuri. Bandera merr fryme, por zemra i pushon ne cast.

[BlueBaron]

Kujtimet e Juri Modin, oficerit të famshëm të KGB-së qe drejtoi rrethin e 5 spiuneve te Cambridge.


Kur mbarova së sjelli ndër mend edhe një herë gjithçka që kisha të ruajtur në kujtesë për Karelianin, pseudonimi i Xhon Kernkrosit (John Cairncross), Londrën e kishte mbërthyer errësira e natës. Në ditët që pasuan, me Korovinin, i cili ishte jo vetëm eprori im direkt, por dhe rezident i KGB-së në Londër, diskutova disa nga pikat më të rëndësishme.

Doja t’ia njihja sa më mirë jetën dhe karakterin këtij personazhi, që për mua ishte bashkëpunëtori i parë që do të takoja e mbaja në lidhje në fushëbetejën e luftës së fshehtë. Më duhej të njihja profilin e tij psikologjik, që e gjykoja si mjetin më të mirë për të arritur të kuptoja qoftë reagimet e tij, por edhe ta shfrytëzoja këtë për një efektivitet më të lartë në punë. Duke biseduar, mes të tjerave, Korovini më paralajmëroi se ky bashkëpunëtor kishte dy defekte të mëdha: ishte pak si i hutuar dhe jo i përpiktë në takime. Duke u vënë në dijeni për këto mangësi, mendova që në punën me të duhej të isha sa më i organizuar.

Takimi i ardhshëm
Fillova të mendoj për realizimin e takimit të ardhshëm, pasi ta merrja në lidhje nga Milovzorovi, oficeri i zbulimit që e kishte drejtuar deri në këtë kohë. Për disa ditë kërkova për një vend takimi të përshtatshëm, i identifikueshëm lehtë nga Kareliani, të cilin mund ta fiksonte në kujtesë dhe të mos e kishte të vështirë ta gjente. Studiova dhe përcaktova itinerarin e lëvizjes për vajtjen në takim. Në plan parashikoja lëvizje në këmbë, ndërsa në një pjesë të mirë të rrugës do të shfrytëzoja metronë për të pasur kohë të mjaftueshme në dispozicion para takimit, si dhe për të pushuar dhe për të verifikuar nëse isha nën ndjekje fizike.

Përcaktimi i itinerarit të lëvizjeve gjithmonë më ka marrë shumë kohë, por të paktën, para çdo vajtje në takim, isha i sigurt që do t’u isha shkëputur survejuesve, siç thuhet në gjuhën profesionale, dhe nuk do të “digjja” bashkëpunëtorin.
Për fat të keq, jo të gjithë zbuluesit veprojnë kështu. Pas dy-tre takimesh me agjenturën në lidhje, ata ndihen të sigurt, ulin vigjilencën, shpërfillin masat e nevojshme të vetëkontrollit dhe, pas kësaj, padyshim lindin katastrofat. Shumë shpejt kuptova që Korovini, autor i një sistemi mjaft të saktë për t’i shpëtuar survejimit, nuk i respektonte rregullat që ua kërkonte me rreptësi të tjerëve. Moskorrektësia e tij do të bëhej shkak për goditjen e mjaft bashkëpunëtorëve.

Në prag të takimit, me kërkesën e tij, zhvillova edhe një bisedë të fundit me Korovinin. Unë s’kisha ndonjë gjë të madhe për të thënë. Papritur u ngrit, eci pak nëpër zyrë dhe u ul pranë meje. Në këto raste e kishte zakon të fillonte me një ton prej profesori, gjë që, të jem i sinqertë, e urreja: “Juri Ivanoviç, siç mund ta keni kuptuar edhe vetë, në Moskë Karelianin e vlerësojnë shumë, sidomos për informacionin ushtarak. A e sheh se sa shpejt e “dogji” Qendra Milovzorovin sapo pati probleme me Karelianin. Përpiqu të mos pësosh të njëjtin fat se nuk do të ishte mirë për karrierën tënde. Me çfarë emri mendoni t’i prezantoheni, besoj që e ke parashikuar?”

Në fakt, as që më kishte shkuar ndër mend një çështje e tillë edhe pse për mua nuk përbënte ndonjë rëndësi. Kisha dy ditë që pyesja veten vetëm për një gjë: A do të isha në lartësinë e duhur në takim? Pa u menduar shumë, iu përgjigja: “Sigurisht që kam menduar, do të doja të quhesha Pitër.”

Mund të zgjidhja edhe ndonjë emër tjetër, si Maks, Harri, ose Xhimi. Në fakt, zgjodha Pitërin në përkujtim të një filmi që kisha parë kur isha fëmijë. Heroi i këtij filmi quhej Pitër.
Emri që zgjodha për kamuflim do të ishte i pari në serinë e gjatë të pseudonimeve që do të mbaja gjatë gjithë karrierës. Kolegët më njihnin me emra të ndryshëm. Këta i përdorja gjatë takimeve me agjenturën se në rezidenturë për nënshkrimin e telegrameve apo dokumentacionit tjetër operativ që i dërgohej Moskës. Për disa bashkëpunëtorë quhesha Pitër, për të tjerë isha Xhorxh. Kisha edhe pseudonime të tjera. Sipas grupeve agjenturore që drejtoja e mbaja në lidhje, pagëzohesha edhe me një pseudonim përkatës.
Duke më shoqëruar deri te dera e zyrës, Korovini, me atë fytyrën e tij, si gjithnjë, të shpëlarë dhe të paturbullueshme, më tha: “Tani është radha jote, hidhu, Juri Ivanoviç”.

Shqetësimi
Natën pararendëse të takimit tim të parë në “terrenin armik”, siç thuhej në atë kohë, fjeta për mrekulli, tregues i mjaftueshëm që nervat i kisha të forta. Teorikisht e kisha më se të qartë që sa më i madh të ishte rreziku, aq më shumë duhej të ruaja gjakftohtësinë. Kisha menduar paraprakisht edhe disa pyetje për bashkëpunëtorin tim të ardhshëm, megjithatë gjykova se, për momentin, e rëndësishme ishte krijimi i një atmosfere të ngrohtë miqësore në takimin tonë të parë. Kështu që pyetjet i lashë për një radhë tjetër. Druhesha se mos nuk e ruaja dot pozicionin që kisha si drejtuesi i tij i ardhshëm, pra mos impresionohesha nga një person që ishte më i moshuar se unë, megjithatë frikë gjatë takimeve nuk pata asnjëherë. Për herë të parë ndieja përbrenda një lloj ekzaltimi sekret. Parandjenja e rrezikut që më kanosej filloi të më pëlqente pa vetëdije. Mendoja me vete se kisha bërë mirë që nuk kisha qëndruar në pozitën e një zbuluesi burokrat. Vërtet një sjellje e tillë, mbase disi të rregullt, ndihmon shumë në mënjanimin e rreziqeve, por ama është edhe shumë më pak joshëse për fitimin e besimit te bashkëpunëtori.

I ftohti i lagësht kishte mbuluar Londrën. Ishte muaji shkurt i vitit 1948. Dola nga shtëpia herët në mëngjes dhe shkova ngadalë-ngadalë në ambasadë. Duke u kryqëzuar me kalimtarët, krijova përshtypjen se kisha arritur të përshtatesha e të shkrihesha me peizazhin njerëzor vendas. Tashmë, mund të futesha mes turmës së punëtorëve apo nëpunësve që nxitonin për në punë, pa tërhequr vëmendjen e askujt. Në ambasadë, si zakonisht, u mora me punët e përditshme. Nga mesdita, ndryshe nga ç’e kisha zakon, hëngra diçka vetëm në mensë. Nuk e di pse, por sikur nuk ma kishte qejfi të flisja me kolegët. Isha i tëri i përqendruar në takimin që do të kisha, i cili, megjithatë, nuk dukej të ishte i veçantë. Karelianit, në fakt, nuk kisha për t’i dhënë ndonjë detyrë a udhëzim, ashtu si dhe ai nuk kishte gjë për të më raportuar. Ishte thjesht një veprim operativ njohjeje e marrje në lidhje, ku nuk do të ishim vetëm ne të dy. Për të na njohur dhe për të bërë dorëzimin në lidhje fizike, do të vinte Milovzorovi.

Pasdite shkova në kinema. Kur, rreth orës 18.00, dola nga salla e kinemasë ishte errur dhe binte një shi i imët e i akullt. Ngrita jakën e palltos dhe rrasa kapelen në kokë. Kisha marrë vërtet pamjen e një konspiratori. Më dukej se të gjithë sa më shihnin e dinin që isha spiun. Në fakt, londinezët që nxitonin krah meje, me shpatulla të kërrusura nën atë shi të imët, duke u kthyer në shtëpi, as që u binte ndër mend të vëzhgonin Juri Modinin, oficerin e KGB-së që po shkonte në takimin e parë me një agjent britanik. Fillova lëvizjen drejt vendit të takimit, veprim që më mori dy orë kohë. Shkova mes lagjeve të banuara, zonave ku mund të kontrolloja lehtësisht veten nëse ndiqesha. Parapëlqeja rrugicat ku kishte vetëm këmbësorë. Nisesha në një drejtim dhe pastaj papritur ndërroja rrugë. Në këtë rast survejuesit kishin disa mundësi: të hidheshin menjëherë nga ana tjetër e rrugës për të mos më humbur ose të vinin dukshëm pas meje. Në të dy rastet kisha më shumë mundësi t’i fiksoja. Mundësi tjetër ishte të vazhdonin rrugën e nisur dhe të më dilnin nga ndonjë anë tjetër, duke krijuar kushte të vështira për survejim, deri në humbje të përkohshme të vëzhgimit, duke më dhënë kështu mundësi t’u shkëputesha. Eca mjaft në këmbë, pastaj me metro, lëvizjen e bëra në formë rrathësh koncentrikë që tentonin gjithnjë drejt vendit të takimit, një “Pab” mjaft i populluar, që ndodhej diku në perëndim të Londrës. Pa e njohur më parë si “Pab”, vetëm duke vëzhguar portën hyrëse, dritaret me xhama të vegjël mjaft të ndriçuara, në qoshe të rrugës, krijova menjëherë një përshtypje jo të këndshme. Ishte një vend takimi tepër i ekspozuar si për agjentin, ashtu dhe për zbuluesin. Në fakt, ai ishte përzgjedhur nga Milovzorovi, që më shumë dukej se e kishte për të shijuar për vete disa çaste kënaqësie me shpenzimet e shtetit.

Në qendër të vëmendjes
Në orën 20.00, pasi kisha kaluar një herë përpara barit, vazhdova lëvizjen edhe një herë në rrugicat fqinje. Kur më së fundi isha bindur se nuk isha në ndjekje, vendosa të kapërceja portën.

Me të hyrë brenda, vërtetova se droja ime kishte qenë e drejtë. Me zgjedhjen e vendeve të tilla të takimit, ne rrezikonim pa arsye. Zakonisht, londinezët e pabeve njihen pak a shumë me njëri-tjetrin. Nëse rrugëve nuk tërhiqja vëmendjen, këtu nuk mund të ishte e njëjta gjë. Vështrime të shumta u drejtuan nga unë. Nga vetë ngathtësia që demonstroja në sjellje e në lëvizje, dukej qartë që nuk isha mësuar të frekuentoja të tilla lokale dhe që, për më tepër, isha i huaj. Mbase të gjitha këto ishin vetëm një përshtypje. Nuk do të arrija kurrë të lexoja raportet e shërbimeve sekrete britanike për mua, kështu që nuk e di nëse ata kanë pasur mundësi ta fiksonin direkt apo indirekt një moment të tillë. Megjithatë konstatova se isha futur në vëmendjen e sallës, gjë që nuk ishte aq e këndshme. Nuk isha i sigurt, nëse do të arrija ta njihja Karelianin vetëm nga imazhi i fotografisë së tij, i mbetur në kujtesë, të cilën ma kishte treguar Korovini para takimit. Kërkova një qoshe të errët dhe gjithë tym për t’u ulur. Duke kaluar, porosita një biter. Sapo kisha zënë vend, pashë të hynte brenda Milovzorovin dhe pas tij një burrë tridhjetë-tridhjetë e pesë vjeç, që sigurisht mendova të ishte bashkëpunëtori. Ata u ulën në një tavolinë, ku, pas disa minutave shkova edhe unë. Prita që Milovzorovi të bënte prezantimin. Dukej hapur se ata të dy nuk e donin njëri-tjetrin. Me një pamje qartazi të ngrysur e qejfprishur, më së fundi e mori fjalën kolegu im. Përpiqej ta shmangte shikimin nga unë, duke iu drejtuar Karelianit: “Pitëri, që e shihni këtu, këtej e tutje do të jetë njeriu me të cilin do të mbani lidhjet. Është njeri serioz, efikas dhe i përpiktë. Ju uroj fat të mbarë të dyve”. Mori një gotë që e kishte përpara, kapërdiu një gllënjkë dhe u ngrit. Na hodhi një vështrim të fundit si me pahir, u ngrit dhe doli. Po na linte të dy ballë për ballë. Që prej disa minutash unë vëzhgoja me vëmendje Karelianin, apo ndryshe Xhon Kernkrosin. I ngjante një anglezi të klasës së mesme. Kishte një fytyrë disi kockore, sy shumë të gjallë, ishte trupmadh, pothuaj si shkop i gjatë, dhe mbante një pardësy qiriçi, mosha e së cilës nuk mund të gjendej. Aristokratët kanë disa veçori që i dallojnë nga të tjerët, ku bien në sy këpucët që janë veçanërisht të bojatisura. Këmisha mund të jetë e zhubrosur, por ama jaka duhet të jetë e ngrirë, me amidon. Pantallonat mund të ishin të pista, por ama me vijë hekurosjeje mjaft të dallueshme. Kernkrosi nuk i kishte këta elementë dallues, ishte më shumë “popull”. Shumë shpejt vura re që kishte defekt në shikim, por nuk mbante syze.

Kujdesi
Përpiqesha të mposhtja dëshirën që kisha për t’i bërë pyetje, pasi e ndieja që nuk ishte momenti i përshtatshëm për një gjë të tillë. Pimë të dy disa birra si për të treguar vendosmërinë për bashkëpunim të mëtejshëm dhe shkëmbyem disa fjali të kota pa ndonjë vlerë, siç ndodh rëndom me njerëzit e edukuar që takohen për herë të parë, por nuk dinë se çfarë t’i thonë njëri-tjetrit.

Bashkëbisedimi nuk mori menjëherë natyrë profesionale, për arsyen e vetme dhe të thjeshtë; unë vetë nuk dija se si të filloja trajtimin e temës, që ishte edhe motivi i takimit. Ka biseda që është mjaft e vështirë t’i hapësh direkt, veçanërisht kur ke të bësh me njerëz që nuk njihen paraprakisht. Është pak a shumë si në rastin e një burri dhe të një gruaje që takohen për herë të parë dhe digjen nga dëshira të flasin për dashuri, por nuk guxojnë të përdorin fjalët e përshtatshme. Edhe Kareliani qëndronte njëlloj si unë, në një qetësi absolute. Ai më vështronte si specialist. Për të nuk isha i pari oficer zbulimi që e mbante në lidhje, kishte pasur dhe nja tre a katër para meje. Duket, mendoja me vete, se po më kundron me kujdes dhe natyrisht bën krahasime. Ndihesha si çunak para tij, por megjithatë kishim vetëm nëntë vjet diferencë. Sidoqoftë, më dukej se ai kishte më shumë përvojë se unë. Mendoja se do të ishte më e udhës që ta shkurtonim kohën e qëndrimit në këtë takim. Më dukej jo vetëm e panevojshme, por edhe e rrezikshme të qëndroje në një lokal ku në çdo sekondë mund të pikaseshim fare rastësisht nga ndonjë person i njohur. Nisur nga kjo përvojë, vendosa që të mos lija kurrë takime në pabe. Më dukej sikur kishim rënë tepër në sy. Mënyra e veshjes time mbase kishte pak rëndësi. Do të kisha mbajtur një kilt që ta shihnin se nuk isha skocez.

Pothuajse i mbaruam birrat njëlloj dhe pastaj, para se të ngriheshim, fiksova ditën, orën dhe vendin e ardhshëm të takimit. Saktësisht ishte 12 mars 1948, ora 20.00, në Hamersmith Grouv. Tashmë e dija përmendësh itinerarin që do të bëja pas një muaji kur të takoja Karelianin, aq shumë e kisha përsëritur pas bisedës me Korovinin. Shqetësimi im kryesor ishte edukimi i tij për të pakësuar rreziqet që mund të vinin nga dy mangësitë: mungesa e përqendrimit dhe përpikmëria. Këto dy gjëra nuk do të më shqiteshin kurrë nga kujdesi dhe vëmendja gjatë gjithë kohës që do të punoja me të. Rrjedhojat e këtyre dy defekteve mund të bëheshin tragjike si për të, ashtu dhe për mua. Kisha vendosur që ne të shiheshim në vende të gjetshëm dhe gjithmonë në të njëjtën orë: 20.00 të mbrëmjes.

Zbulues
Kështu, pra, u bëra zbulues me agjenturë në lidhje, vërtet një zanat i ri për mua, për të cilin mbase nuk isha përgatitur si duhet. Me sinqeritet më duhet ta pranoj se nuk kisha lindur spiun dhe nuk kisha qenë kurrë as Xhejms Bond dhe as Xhon lë Karre. Ky zanat nuk ishte as në stilin dhe as në ambicien time. Për sa u përket romaneve të spiunazhit, gjithnjë kam preferuar agjentët e përshkruar nga Erik Ambler, të cilët janë më realë, më të mprehtë dhe larg karikaturave. Unë vetë jam një njeri më se i zakonshëm, nuk shoh të kem ndonjë talent të veçantë, veten e vlerësoj te mesatarja. Është e vërtetë që gjithnjë kam qenë një nxënës i mirë, si në shkollën e mesme, ashtu edhe në shkollën e lartë të marinës luftarake, por nuk kam parë te vetja të dhëna specifike, për të cilat thuhet se dallohet spiunazhi, që mua do të më pëlqente ta quaja “zbulimi i jashtëm”. Letërsia, filmat, artikujt e gazetave, përgjithësisht i paraqesin spiunët si mbinjerëz, të pajisur me një inteligjencë të jashtëzakonshme. Në jetën time kam ndeshur shumë njerëz të këtij lloji dhe më duhet të them që kjo thënie nuk është e saktë. Niveli intelektual i shumicës prej tyre lë për të dëshiruar dhe kjo s’është më e keqja. Përvoja më ka mësuar se testi i inteligjencës nuk do të duhej të ishte kriteri i vetëm bazë për seleksionimin e oficerëve të zbulimit. Për mua ata duhet të kenë edhe veti të tjera të veçanta. Për shembull, kjo kategori njerëzish duhet të ruajë në shpirt diçka fëminore, ekzaltuese. Është e vështirë të ngjizet një i tillë, por ama zanati kështu e kërkon. Ky lloj ekzaltimi i natyrës fëminore i jep mundësi të përballojë rrezikun dhe frikën që krijohet gjatë punës së tij. Kur një zbulues e humbet këtë veçori të karakterit, ai kthehet thjesht në një njeri të aksionit, i ashpër, strikt, i pamëshirshëm, që di vetëm të analizojë ftohtë ngjarjet thjesht si funksionar burokrat. Por, në profesionin e tij, ky lloj njeriu nuk do të mund të imponojë respekt, sepse do t’i mungojë entuziazmi, intuita, ngazëllimi, madje edhe ndjeshmëria e veçantë që ai duhet të ketë për të perceptuar atë që çdo i vdekshëm i zakonshëm nuk e sheh. Një zbulues i mirë, mendoj unë, duhet të ketë edhe një ndërgjegje politike serioze. Nëse nuk ka një kualitet të tillë, nuk do të jetë kurrë zbulues i mirë, pasi nuk do të jetë në gjendje të bëjë pyetjen e duhur në vendin e duhur. Nuk do të arrijë të zgjedh informacionin e nevojshëm. Unë i admiroj dhe kam respekt për ata njerëz që kanë një ndërgjegje të lartë politike. Ndihem më së miri në marrëdhënie me ta dhe kjo ma lehtëson edhe punën. Një zbulues i vërtetë, për mendimin tim, duhet të jetë i aftë të analizojë po aq mirë problemet politike, sikundër dhe një politikan me përvojë. Nëse do që informacioni i dërguar Qendrës të vlerësohet dhe të shfrytëzohet, nuk duhet dërguar i papërpunuar, siç vjen, por duhet klasifikuar, seleksionuar, duke renditur në krye gjithçka që mund të paralajmërojë apo parandalojë zhvillimet. Lipset që ai të jetë në gjendje të parashikojë sot atë që eprorët e tij do t’ia kërkojnë nesër. Nëse pret të marrë urdhër, koha do të kalojë dhe sakrifica për përballjen e rreziqeve që shoqërojnë grumbullimin e informacionit do të shkonte dëm, pasi ky informacion do të jetë vjetëruar. Shumë nga kuadrot tanë në KGB e kanë në majë të gjuhës shprehjen: “Pres urdhër”. Unë për vete, gjithnjë, jo vetëm që kam e kam zbatuar vazhdimisht, por u kam mësuar edhe studentëve në shkollën e zbulimit të KGB-së se zhvillimet politike duhen ndjekur në çdo moment me qëllim që t’i paraprish ngjarjet. Zbuluesi që nuk është i aftë politikisht, nuk do të ketë kurrë rezultate pozitive. Ai zbulues që e mban veten për Xhejms Bond, nuk ka vend në një shërbim të vërtetë zbulimi. Shumë tentojnë që të hiqen si spiuni i famshëm britanik, i dashuruar pas xhinglave, sherrxhi, joshës dhe sypatrembur. Kam njohur të tillë plot, por e di mjaft mirë se nuk kanë mundur të shkojnë shumë larg.

[Xhuxhumaku]

Pas sulmeve mbi Per Harbor, administrata e Rusveltit miratoi krijimin e skuadrave me burra prostituta. Rrjeti agjenturor, sipas përvojës së sovjetikëve, me spiunë të gatshëm për gjithçka. Si i bindi psikiatri Gross krerët e ushtrisë se homoseksualët i përkasin një niveli të lartë shoqëror

Lufta e spiunëve

SKUADRA/ Pas sulmeve mbi Perl Harbor, administrata e Rusvelitit miraton krijimin e Task Forcës me burra prostituta

Amerikanët, një njësi speciale me gej

Rrjeti do të bëhej shumë shpejt operativ në territoret armike me agjentë nën maskim, të gatshëm për gjithçka

UASHINGTON - Njëmbëdhjetë ditë pas sulmit të Pearl Harbor, në klimën e ethshme të reformimit të shërbimeve sekrete amerikane, nis projekti që brenda pak ditësh do të hedhë në Evropën e dominuar nga nazistët një rrjet të tërë spiunazhi, i tëri i përbërë nga meshkuj homoseksualë. Gjeneza e këtyre projekteve rrëfehet në disa dokumente të ruajtura në arkivat kombëtare të College Park në Meriland (SHBA), të cilët së fundmi janë çliruar nga klasifikimi i tyre si materiale sekrete.

T’u shërbesh Shteteve të Bashkuara të Amerikës me çdo kusht dhe çdo mjet. Madje edhe me një Task Force të angazhuar në aktivitete kundërspiunazhi të përbërë eksluzivisht nga homoseksualë, “patriotë të motivuar” dhe “meshkuj të rekrutuar në rrethin e prostitucionit të një niveli të ulët”, skuadra të përzgjedhura për të infiltruar në Forcat Ajrore Gjermane dhe ambasadat evropiane “me objektiv marrjen e informacioneve jetësore”. Projekti mori jetë në Nju Jork Siti në dhjetor të vitit 1941, 11 ditë pas sulmit të befasishëm në Pearl Harbor, kur aeroplangjuajtësit japonezë mëngjesin e qetë të një të diele përmbysën brenda nëntëdhjetë e pesë minutave Flotën e SHBA të ankoruar në Paqësor. Gjatë ditëve të fundit të atij viti, aq vendimtar për fatet e botës, nisi të krijohej një rrjet i ri spiunazhi. Ai do të bëhej shumë shpejt operativ në territoret e pushtuara nga nazistët, me agjentë nën maskim, të gatshëm për gjithçka për të mbrojtur flamurin me yje e viza. Në përbërjen e tij ishte edhe një repart special: të gjithë spiunë homoseksualë. Ishte një luftë brenda luftës, me luftime të nëndheshme e të heshtura, me krijime lidhjesh, shantazhe private, të cilat hera-herës do të kushtëzonin edhe vijimësinë e sulmeve të armatosura.

KRONOLOGJIA

Njëmbëdhjetë ditë pas sulmit të Pearl Harbor, në klimën e ethshme të reformimit të shërbimeve sekrete amerikane, nis projekti që brenda pak ditësh do të hedhë në Evropën e dominuar nga nazistët një rrjet të tërë spiunazhi, i tëri i përbërë nga meshkuj homoseksualë. Projekti mori jetë në Nju Jork Siti në dhjetor të vitit 1941.

Alfred Gross, psikiatër i Qendrës për Studimin e Deviacioneve Seksuale në Nju-Jork ishte njeriu që hodhi idenë e rekrutimit të homoseksualëve në shërbimet sekrete. Projekti u diskutua dhe studiua ngë krerët e Marinës Amerikane.

Më 15 janar 1942 një funksionar i lartë i CIO do të diskutonte sërish për të njëjtin problem. Informatatat për ato që po ndodhnin në Evropë, veçanërisht në Moskë, ku homoseksualët ishin përdorur prej kohësh për spiunazh politik dhe ushtarak, bënë që projekti të miratohej.

Disa muaj më vonë agjentët e parë të asaj Task Force do të bëheshin operativë në çdo cep të Evropës së burgosur nga nazizmi

IDEJA/ Alfred Gross, psikiatri që studionte deviacionet seksuale, arrin të bindë krerët e ushtrisë

“Homoseksualët i përkasin një niveli të lartë shoqëror”

Doktor Gross i shpjegon majorit Meson se studimet e kryera nga Komiteti i tij zbulojnë se “homoseksualët meshkuj i përkasin një niveli të lartë shoqëror” dhe se “është i sigurt për një përqindje të madhe homoseksualësh në radhët e gjermanëve”. Më pas ai citon një artikull të revistës “Time” mbi homoseksualitetin në aviacionin e Gjermanisë naziste, duke parashikuar rrezikun se “forca të tilla mund të përpiqen të joshin anëtarët e marinës sonë”. Më tej ai propozon: “të rekrutojmë homoseksualët, të cilëve u është mohuar shërbimi ushtarak”. Ndërsa përpiqet të bindë bashkëbiseduesin e tij, Alfred Gross ka ndër mend krijimin e një njësie speciale: “Ne jemi në nivelin e një boceti, por ju me eksperiencën tuaj të madhe si oficer i shërbimeve sekrete, sigurisht do të jeni në gjendje të hartoni një plan më preciz. Uroj që kjo ide të mos ju duket si rezultat i leximit të shumë librave policeskë”. Prej kohësh Gross mendonte për krijimin e këtij “korpusi”. Madje, për këtë kishte folur gjatë edhe me drejtuesin e tij Xhorxh Herni dhe së bashku kishin seleksionuar një numër jo të saktë agjentësh të mundshëm. Këtë fakt Gross ia komunikon agjentit Meson: “Kemi kontaktuar me disa nga pacientët tanë, të gjithë njerëz të besueshëm, të cilët, jam i sigurt, janë të gatshëm për t’u bërë pjesë e projektit. Elementë të tillë mund të vendosin kontakte me të tjerë homoseksualë besnikë ndaj atdheut të tyre”. Është pikërisht zanafilla e “rrjetit” të ri që po formohej. Psikiatri nga Nju-Jorku e kishte aq shumë për zemër këtë çëshjte, sa po atë mbrëmje i nis një tjetër letër majorit Meson. Duke e lajmëruar: “Po ju dërgoj edhe dosjen që më ka dhënë z.Painter, (një këshilltar i D.Gross mbi prostitucionin mashkullor), ku tregohet eksperienca e një vullnetari nga ekipi ynë, që mund të jetë i dobishëm në situata të ndryshme. Painter ka ndërmend dikë që mund të çojë përpara disa hetime, është një gjerman që ngacmon marinarët…”. Majori merr dy letrat e doktor Gross dhe gjithnjë më 18 dhjetor 1941, merr një letër të tretë nga Profesori Robert Dickinson, një përfaqësues i lartë i Akademisë së Mjekësisë së Nju-Jorkut. Një shënim i shkurtër me shkrim dore: “I dashur Meson, më duket se çështjet që kanë të bëjnë me homoseksualitetin në Marinë dhe ushtri kërkojnë një konsulencë specialistësh. Në Portland spitali i marinës ka nisur ekzaminimin e këtij argumenti përmes punës së një mjeku me gradë toger…”.

ZBULIMI/ Hapja e Arkivit të Agjencisë së Inteligjencës nxjerr në dritë dokumentet e aksionit të pazakontë

Rrjeti sekret në arkivën e CIA-s

Formimi i skuadrës u bë në kohën kur shërbimet sekrete ishin në dorë të Uilljam Donovanit, “Billit të egër”

Gjeneza e kësaj task force është përjetësuar në disa dokumente të ruajtura në Arkivat Kombëtare të College Park (Maryland), të cilat tashmë janë çliruar nga arshivimi si dokumente sekrete, ku zbulohen zhvillimet më të fshehta të konfliktit të dytë botëror. Psikiatër që u sugjerojnë idetë një grupi oficerësh të Marinës, ekspertë të thirrur në konsulta, dyshime, aprovime, mbledhje top- secret, kërkimi i të dhënave statistikore, si dhe një korrespondencë e ngjeshur për të realizuar me sukses planin. Historia tregohet e plotë në dosjet e COI (Coordinator of Information), i cili vetëm disa muaj më pas do të shndërrohet në OSS (Office of Strategic Services) i të famshmit gjeneral Uilliam Donovan. Është pikërisht ai që do të rithemelonte shërbimin e spiunazhit në SHBA pas sulmeve të Pearl Harbor. I pamëshirshëm dhe i fuqishëm, në duart e tij do të përfundonte një pushtet i pakufizuar, jashtë çdo kontrolli. Ai i vendosi besnikët e tij kudo, duke i angazhuar në shoqërinë e lartë dhe deri në Uoll Strit, për t’i dërguar më pas në të gjitha kontinentet. Trembëdhjetëmijë agjentë të rinj, të cilët i japin llogari vetëm Uilliam Donovanit, i ashtuquajturi “Wild Bill” (Billi i egër). Pas sulmit japonez të 7 dhjetorit 1941 Donovan kthehet në një njeri hyjnor. Amerika e tërhequr me pahir në luftë përgatitet të hedhë në aksion të gjithë forcën e saj ushtarake, por ndërkohë i druhet brishtësisë së saj. Disfata detare në Ishujt Hauaj bën të dridhen komandantët e lartë të Uashingtonit, “shërbimet sekrete” u treguan të pazotë për të kapur lëvizjet e armikut. Pikërisht në këto momente Presidenti Frenklin Delano Ruzvelt shkarkon nga detyra krerët ushtarakë të paqes, duke pretenduar krijimin e menjëhershëm të një shërbimi të ri spiunazhi. Nën një atmosferë të tillë, një mëngjes në departamentin e Marinës mbërrin një zarf. Dërguesi i letrës është mjeku Alfred Gross, i Komitetit për Studimin e Devijacioneve Seksuale Nju-Jork. Letra i drejtohej Frenk Meson, një major që punonte për shërbimet sekrete. Letra mban datën 18 dhjetor: “Majori im i dashur. Po ju shkruaj pas këshillës së majorit Birdseye për të diskutuar sërish mbi mundësinë e përdorimit të homoseksualëve meshkuj në lidhje me aktivitete të mundshme të spiunazhit. Gjatë kërkimeve tona të këtyre pesë viteve të fundit kemi hasur vazhdimisht homoseksualë që kishin marrëdhënie me rekrutët e Forcave tona Detare dhe hera-herës edhe me ndonjë oficer”. Më pas ai shton: “Nuk dihet se për cilat arsye, por duket se personeli i Marinës paraqet një interes të veçantë për këta individë. Mund të them se ky është një fenomen i pranuar, edhe pse heshturazi nga autoritetet publike. Sipas meje një teori e tillë ka një farë vlefshmërie”.

KONKURRENCA/ Informacionet nga Evropa sollën vendimin për të hedhur homoseksualët në terren

Në Moskë,metoda e re e amerikanevë aplikohej prej vitesh

Frenk Meson informon superiorët e tij për projektin. Gjashtë ditë më vonë, më 24 dhjetor, ai ia dërgoi dosjen Uollas Filips, një nga krerët e Coordinator of Information Office, shërbimi sekret. Dosja shoqërohej nga një komunikatë e thatë: “I dashur Uollas, sugjerimi për përdorimin e homoseksualëve në aktivitete të tilla përbën ndoshta një mënyrë të re për t’i shërbyer vendit tonë, një mënyrë që sigurisht nuk ka qenë në dijeninë tënde deri më tani. Po të kërkoj një gjykim mbi letrën e Alfred Gross, i cili përpiqet t’i shërbejë vendit të tij përmes metodave, le të themi jo të zakonshme. Gëzuar Krishtlindjet”. Gjatë ditëve të fundit të vitit 1941 njerëzit e shërbimeve sekrete amerikane iu futën punës, duke ekzaminuar propozimet e formuluara nga specialistët e Nju-Jorkut, duke marrë informata, duke i kërkuar këshilla ndonjë admirali, si dhe duke studiuar gjithçka që lëvizte në skakierën e spiunazhit ndërkombëtar duke eksploruar për herë të parë edhe në frontin homoseksual. Ishte data 15 e vitit të ri 1942, kur një funksionar i lartë i CIO do të diskutonte për të njëjtin problem sërish me Uollas Filips. Letra kishte si objekt “Përdorimin e homoseksualëve në punën e shërbimeve sekrete”. Letra mbante firmën e Xhon C. Uillej. Ky ishte edhe pasazhi i fundit përpara se dikush në Uashington të urdhëronte nisjen përfundimtare të operacionit. Uillej shkruante: “Së fundmi jam vënë në dijeni të faktit se Instituti për Studimin e Devijacioneve Seksuale është i ngjashëm me “Institut fur Sexual Wissenchaft” të Berlinit dhe është një institucion shumë serioz. Unë do të rekomandoja me forcë një studim të kujdesshëm mbi mundësinë e përdorimit të sugjerimeve që na ka dërguar doktor Gross”. Më pas Uillej e informon për ato që po ndodhnin në Evropë, veçanërisht në Moskë. Ai gjithashtu i kujton se “të kuqtë” e kanë studiuar më parë këtë çështje: “Mendoj se të kam folur edhe më parë për interesin e treguar nga GPU (shërbimet secrete të BRSS-së përpara KGB-së), për këtë argument. Gjatë periudhës kur Florinsky, shefi i Protokollit të Ministrisë së Jashtme Sovjetike, është vënë në shënjestër (1935), Boris Steiger, një tjetër drejtues i lartë i GPU-së, më ka treguar se arsyeja e vërtetë e largimit ishte se sipas “vëllazërisë homoseksuale politike” në Evropë, Florinsky nuk ishte një person i besueshëm”. Uillej citon më pas edhe një tjetër çështje: “Nuk ka dyshim se në Rusi ekzistonte një marrëdhënie speciale mes Cicerinit, komisari i famshëm për Çështjet e Jashtme të BRSS-së dhe po aq të famshmit ambassador gjerman në Moskë, kontit Brokdorf von Rantzau”. Funksionari tjetër i “shërbimeve” amerikane tregon për kufijtë e rinj të spiunazhit ndërkombëtar dhe duke qenë në një mendje me mjekët e Nju -Jorkut jep Ok-in e tij për projektin. Duke e përfunduar letrën e tij me fjalët: “Në të vërtetë duhet ta marrim seriozisht në konsideratë idenë e përdorimit të homoseksualëve për objektiva spiunazhi politik dhe ushtarak”. Disa muaj më vonë agjentët e parë të asaj task force do të bëheshin operativë në çdo cep të Evropës së burgosur nga nazizmi. Marrë nga gazeta “La Reppublica”

Dita.

[BlueBaron]

"Kim Filbi më dërgoi me misione sekrete në Shqipëri e Kore"


Dëshmia e 77-vjeçarit Arif Izet Xhaferi: Si e njoha agjentin ...

Eshtë larguar nga Shqipëria në moshën 16-vjeçare në nëntorin e vitit 1944 së bashkë me eksponentët kryesorë të Ballit Kombëtar e Legalitetit dhe u kthye në atdheun e tij pas gati 50 vjetësh emigrimi politik. Një gjysëm shekulli në dhe të huaj me një jetë të trazuar duke mos pasur asnjë lajm për atë pjesë të familjes që kishte lënë në vëndlindjen e tij në fshatin Sasaj të Sarandës. 77-vjeçari Arif Xhaferri me banim në Çikago të SHBA-së, i cili ka ardhur këto ditë për një vizitë tek të afërmit e tij në Shqipëri, është një nga tre shqiptarët e vetëm të mbetur gjallë, nga ata që plot një gjysëm shekulli më parë patën shërbyer nën urdhërat e kolonelit englez të Intelixhens Servisit, Kim Filb. Apo më saktë njeriut që u bë agjent i KGB-së sovjetike dhe dekonspiroi të gjitha operacionet e anglo-amerikanëve në vëndet e Lindjes komuniste, përfshirë dhe Shqipërinë. Me një kujtesë brilante për t'u patur zili, Arif Xhaferri dëshmon eksluzivisht për "Gazetën" të gjithë aventurën e tij nën urdhrat e Kim Filbit, prej të cilit u stërvit, instruktua dhe mori detyra të posaçme në misionet e tija sekrete në Libi, Kore dhe Shqipëri, ku ai zbarkoi tre herë nga deti, toka dhe ajri në vitet 1948-1951.


Zoti Arif, në ç'rrethana u vutë në shërbim të anglo-amerikanëve?
Në vitin 1948 kur UNRRA filloi shpërndarjen e emigranëtve politikë shqiptarë dhe të huaj që ndodheshin në kampet e Italisë, Mithat Frashëri me Vasil Andonin nuk donin që të më linin mua në kamp, pasi isha më i vogli nga të gjithë emigrantët. Pasi u formua Komiteti "Shqipëria e Lirë" në Neë York, Mithati me Vasilin biseduan me anglo-amerikanët për të më dërguar në ishullin e Maltës bashkë me 40 emigrantët e tjerë shqiptarë të cilët u zgjodhën nga kampet e Italisë, Greqisë etj, në kuadrin e marrëveshjes që ishte bërë me Komitetin "Shqipëria e Lirë". Të gjithë ne që u zgjodhëm për të shkuar në maltë, do të shërbenim pranë anglo-amerikanëve si për nevojat që ata kishin, ashtu dhe për Komitetin "Shqipëria e Lirë" që synonte rrëzimin e qeverisë komuniste të Enver Hoxhës me ndihmën e tyre.

Kur shkuat në Maltë?
Në Maltë unë kam shkuar aty nga fillimi i muajit shtator 1948. Në atë kohë unë ndodhesha në Romë dhe aty erdhi e më mori një oficer englez me të cilin u nisa për në Maltë me një avion ushtarak englez. Aty në ishullin e Maltës më dërguan në një bazë ushtarake engleze të quajtur Fortbixhama e cila ndodhej brenda disa mureve të një kalaje të vjetër. Ajo bazë ushtarake ishte nën komandën e kolonelit englez të Intelixhens Servisit, Kim Filb dhe bashkë me të aty ishin edhe tre oficerë të tjerë britanik si kapiteni Kju etj. Filbi ishte një djalë i hollë e i gjatë rreth 1.80, shumë i sjellshëm me kolegët dhe vartësit e tij të cilëve iu impononte respekt. Ai fliste rrjedhshëm disa gjuhë të huaja. Që të nesërmen e vajtjes sime atje, Kim Filbi më thirri në zyrë dhe me që dija pak anglisht, më tha që të filloja një kurs si radist duke më caktuar edhe një oficer i cili do të më bënte një kurs për radiot marrëse-dhënëse. Pas disa ditësh, pak para se aty në bazë të vinin dhe grupet e tjera të shqiptarëve që ishin zgjedhur për të shërbyer pranë anglo-amerikanëve, Kim Filbi më mori me vete dhe më një avion të vogël ushtarak shkuam në Libi. Gjatë rrugës para se të mëbrrinim në bazën ushtarake engleze, Filbi më tha se më kishte marrë me vete për të më provuar se sa kisha përparuar në mësimin e radios. Gjatë provave që bëra në atë bazë ushtarake duke u lidhur me radio me bazën në Maltë, Filbi mbeti i kënaqur prej meje dhe duke buzëqeshur më tha se e kisha kaluar provimin. Po atë natë me avion ne u kthyem në bazën e Maltës dhe pas pak ditësh aty filluan të vinin edhe grupet e shqiptarëve të tjerë.

Kush ishin ata a ju kujtohen emrat e tyre?
Grupi i parë që mbërriti më 15 shtator 1948 ishte ai i Vlorës ku bënin pjesë: Hysen Lepenica, Zagoll Shena, Sami Lepenica dhe Safet Kaba nga Çorushi i Mallakastrës i cili ishte kushëri i parë i kryeministrit shqiptar, Mehmet Shehu. Grupi i dytë që mbërriti aty ishte ai i Gjirokastrës i përbërë nga: Haki Kaba nga Lazarati, Bardhyl Gërveshi, (Lazarati) Pëllumb Sino nga Nivica, Xhemal Ibrahimi nga Luftinja e Tepelenës dhe Ago Dauti nga Rrëzoma e Delvinës. Grupi i tretë që erdhi aty ishte ai Kolonjës që përbëhej nga: Alo Luarasi, Petrit Butka, Përparim Aliu dhe Muço Dako. Grupi i katërt që erdhi ishte ai i Skraparit i përbërë nga: Ali Koçollari, Muharrem Blezencka, Izedin Tomorri dhe Baki Ermenji. Grupi i pestë që mbërriti aty ishte ai i Kurveleshit që përbëhej nga: Ramiz Matuka, Bido Kuka, (nga Nivica) Ahmet Kuka, Hysen Isufi, (nga Konispoli) Turan Aliko, (Zhulati). Aty nga mesi i tetorit mbërriti edhe një grup nga Korça ku prej tyre mbaj mënd vetëm Seit Pilurin dhe të tjerët s'më kujtohen. Të gjitha grupet e shqiptarëve që erdhën aty, vinin me anë të nëndetësve britanike në fshehtësinë më të madhe.

Pasi mbërritën të gjithë shqiptarët në atë bazë, a jua komunikuan qëllimin e vajtjes tuaj atje?
Pasi kishin mbërritur të gjithë grupet e shqiptarëve, oficerët englezë me në krye kolonelin Kim Filb, i cili ndryshe nga të tjetër rrinte gjithnjë i veshur civil, na mblodhën në një sallë të madhe për të na bërë të ditur qëllimin e vajtjes sonë në atë vënd. I pari e mori fjalën koloneli Kim Filb i cili na tha: "Pasi të stërviteni këtu për disa kohë, ne do t'u dërgojmë me misione sekrete në vëndin tuaj në Shqipëri. Atje ju do të shikoni e vëzhgoni situatën në mënyrë që ne të dimë se a mund të ngrihet populli në kryengritje kundër regjimit komunist në fuqi, gjithnjë në qoftë se do të ketë ndonjë ndërhyrje ushtarake nga jashtë. Po kështu ju atje do të shikoni dhe do të merrni informata rreth pozitave që kanë rusët në atë vënd, ku janë vendosur ata, sa është numri i tyre, sa rusë janë në repartet e xhenjos, sa depo e kazerma kanë dhe ku i kryejnë punimet fortifikuese etj detyra që ne do t'ua precizojmë saktësisht para nisjes". Pas kësaj ne na organizuan nëpër grupe sipas rretheve duke pasur çdo grup komandantin e vet dhe një radist. Unë u caktova në grupin e Gjirokastrës me detyrën e radistit dhe komandanti ynë ishte Xhemal Ibrahimi. Na dhanë edhe uniformën ushtarake të Rojal Army Ordinar Korpus të cilën nuk duhet ta hiqnim edhe kur të dilnim në qytet Pasi u bë organizimi i grupeve ne na lanë të lirë për të dalë në qytet duke na dhënë secilit si fillim nga 50 lira floriri. Të nesërmen filluam nga stërvitja dhe oficerët englezë nga mësonin llojet e përdorimin e minave, fotografimin e objekteve të ndryshme, luftimet trup me trup me thika, stërvitje dhe qitje me armë të ndryshme, ngjitje zbritje me litar nëpër shkëmbinj, zbërthim bombash e granatash, mësime në harta etj. Pas disa ditëve ne filluam përgatitjet për t'u hedhur me parashutë nga avionët luftarakë në lartësi të ndryshme. I gjithë programi ynë stërvitor zhvillohej me përkthyes englezë të cilët e dinin shumë mirë gjuhën shqipe.

Çfarë kushtesh jetese kishit në atë bazë ushtarake?
Aty ne kishim kushte shumë të mira dhe nuk na mungonte asnjë gjë. Ishim katër veta në një dhomë dhe çarçafët na i ndërronin dy herë në javë. Po kështu dhe ushqimi ishte shumë i mirë. Ne ishim vendosur në një zonë ushtarake ku nuk lejohej të hynte njeri, se përndryshe eleminohej nga rojet që bënin shërbim të vazhdueshëm 24 orë. Një herë në javë ne shkonim në depon e bazës dhe merrnim çfarë të donim, ushqime apo veshmbathje. Pas stërvitjes dhe drekës ne pushonim pak e në ora 17.00 ishim të lirë për të dalë në qytet ku shkonim në kinema, bilardo, klube etj.


Zbarkimi i parë i Xhaferit nga Malta në Shqipëri në 1948 ...
Lidhur me zbarkimin e tij të parë në Shqipëri nën urdhërat e kolonelit englez, Kim Filb, 77-vjeçari Arif Xhaferri kujton: "Grupi i parë i shqiptarëve të Maltës që u nis me mision për në Shqipëri ishte ai i Vlorës, i cili zbarkoi në Grykën e Dukatit në tetorin e vitit 1948. Bashkë me atë grup ishte dhe grupi i Gjirokastrës ku bëja pjesë dhe unë me detyrën e radistit, si dhe ai i Kolonjës. Të gjithë ne bëheshim 18 vetë. Para nisjes komandanti i bazës, koloneli Kim Filb, na dha udhëzimet e rastit dhe në fund na tha: "Kur të bini në përpjekje me forcat shqiptare të ndjekjes, mos rrezikoni të vriteni, por dorzohuni, sepse ne kemi njerëz që hanë bukë natë për natë me Enver Hoxhën". Nga baza sekrete e Maltës ne udhëtuam me një nëndetëse të vogël engleze ku përveç kapitenit të saj, ishin dhe tre oficerë të tjerë, si dhe dy vajza që na shërbenin. Aty nga mesnata kur ne mbërritëm dy tre milje afër bregdetit shqiptar, grupi i Vlorës mori urdhër të bëhej gati për zbarkim. Pasi nëndetsja doli në sipërfaqe, Hysen Lepenica, Zagoll Shena, Safet Kaba, etj me anë të një varke gome iu drejtuan bregut. Ne të grupit të Gjirokastrës dhe të Kolonjës qëndruam në pritje, e pas 20 minutash nga zbarkimi i tyre, me anë të radios ata na njoftuan se ishin diktuar nga forcat e ndjekjes dhe ishin të rrethuar. Të nesërmen sipas planit do të zbarkonim ne por pasi mësuam se ata ishin vrarë të gjithë, ne u kthyem andej nga kishim ardhur, në bazën e Maltës".

[BlueBaron]

Si krijoi Enveri, Shërbimin Informativ Sekret.


Si u krijua Shërbimi Informativ, nevoja dhe insistimi i Enver Hoxhës për ta fuqizuar këtë strukturë, ndryshimi i emërtimeve dhe i rolit të Shërbimit Informativ …

Lufta
Shkëndija për krijimin e Shërbimit Informativ ka nisur në fillim të viteve ’40. Në letrën dërguar Qarkorit të Tiranës, më 30 korrik 1942, ndër të tjera Enver Hoxha shkruan; “Nën komandën e përgjegjësit ushtarak, të organizohet një rrjet informacioni. Ky seksion të ketë një përgjegjës, i cili duhet të mbledhë informacion dhe t’ia kalojë shtabit”. Shërbimi Sekret Informativ u krijua në konferencën e parë të Partisë Komuniste Shqiptare, më 20 mars 1943. Kjo konferencë përcaktoi strukturën, mënyrën e organizimit dhe detyrat themelore të këtij aparati. Në kohën e luftës antifashiste nacionalçlirimtare, qëllimi ishte zbulimi i ushtrive armike dhe puna e njerëzve të kolonës së pestë të përçarësve dhe sabotatorëve të luftës popullore. Më 1 gusht të vitit 1943, Enver Hoxha i dërgon një letër Komitetit Qarkor të Partisë Komuniste të Shqipërisë, për Tiranën. Në këtë letër shënohet mënyra e organizimit të rrjetit informativ. Shoku Shpati (pseudonimi i Enver Hoxhës në kohën e luftës), shkruan se personi përgjegjës i zyrës duhet të jetë anëtar i qarkorit dhe njeri i besuar. “Ky duhet të zgjedhë shokë të mirë, të besuar, të zgjuar e të vendosur. Këta shokë duhet të organizojnë dhe të zgjerojnë rrjetin me simpatizantë e miq në popull. Të gjithë këta të dytët do të punojnë individualisht dhe do të kenë lidhje me shokun e caktuar”, shkruhet në letrën dërguar Qarkores së Tiranës.


Gogo Nushi, shef i Tiranës
Enver Hoxha vuri dhe piketat e informacioneve që i nevojiteshin kohës. Ky i fundit, pasi shpjegoi nevojën e aparatit të sigurimit tha, se kjo duhet të krijohet brenda 10 ditësh pas dërgimit të letrës. Në fakt, si organizëm i veçantë ai u krijua në mars të po këtij viti, por që ende nuk kishte nisur funksionimin. Në vitin e parë të krijimit, Shërbimi Informativ ka qenë i dobët dhe kjo është konstatuar edhe nga Enver Hoxha, i cili shpesh i dërgonte letra brigadave sulmuese për informacionet jo të vërteta. Nisur nga kjo, më 5 prill të vitit 1944, Hoxha në detyrën e komisarit politik, i dërgon udhëzimet për forcimin e Shërbimit Informativ Shtabit të Brigadës së VII sulmuese; Organizim i patrullave ndërlidhëse, i patrullave të zbulimit si dhe krijimi i Shërbimit Informativ në terren, shërbim i cili duhej të ishte i trefishtë. Shërbimi Informativ i terrenit do të kishte dhe një degëzim që do të quhej Shërbimi Informative Privat. Me këtë formë nënkuptohej gjetja e ndonjë fshatari në zona të thella të Beratit dhe dhënia e informacionit (kjo brigadë vepronte në Berat). Në gushtin e vitit 1944, mes një letre të dërguar nga Enver Hoxha për Gogo Nushin, ky i fundit u caktua drejtuesi i Rrjetit Informativ për Tiranën në lidhje Durrësin, Elbasanin, Ndroqin e Shkodrën. Sipas porosisë së Enverit të gjithë shokët që do të ngarkoheshin me këtë punë duhet të shkëputeshin nga të gjitha punët e angaritë e tjera për t’i shërbyer sa më mirë Rrjetit Informativ Sekret.


Qarkorja
Në 16 nëntor të vitit 1944, komandanti i përgjithshëm i ushtrisë Enver Hoxha formulon qarkoren mbi organizimin e Shërbimit Informativ. Sipas tij edhe ekzistenca e një shteti varet nga funksionimi i Shërbimit Informativ. “Shërbimi Informativ është syri vëzhgues, që zhvillimi normal dhe i lirë i popullit të mos pengohet nga forcat e errëta antipopullore. Shërbimi ynë informativ nuk do të jetë një aparat mbytës për popullin në shërbim të klikave shtypëse, por rojë besnike dhe e heshtur e popullit”. Me këto fjalë Enver Hoxha shpjegoi dobësitë e Shërbimit Informativ gjatë vitit të parë duke shpjeguar riorganizimin e kësaj strukture. “Shërbim informativ do të ketë kudo, në ushtri, në terren, që poshtë deri më krye”, shkruhet në këtë qarkore. Sipas kësaj strukture, Shërbimi Informativ Qendror do të ishte pranë komandës së përgjithshme të ushtrisë, e cila lidhej me të gjitha qendrat e vendit. Personat e ngarkuar me punë duhej të ishin oficerë, të cilët duhet të zbatonin hierarkinë ushtarake. Në krye të Shërbimit Informativ Qendror do ishte një kryetar dhe ndihmësit e tij. Njëkohësisht, me Shërbimin Informativ Ushtarak krijohet edhe ai Informativ Politik dhe mes tyre duhej të kishte bashkëpunim. Oficerët e Shërbimit Informativ për t’u njohur mes tyre do të pajiseshin me letër identiteti që të vërtetonin cilësitë e tyre. “Deri në zgjerimin e aparatit informativ dhe në plotësimin e kuadrove të tij, edhe Shërbimin Informativ Politik e kryejnë oficerët e Shërbimit Informativ Ushtarak” përfundon qarkorja.


Sigurimi i shtetit
Pas përfundimit të luftës ndryshoi edhe emërtimi i kësaj strukture nga Shërbimi Informativ Kombëtar në Sigurimi i Shtetit. Në referatin e Partisë në Tiranë, më 4 tetor 1948, u vu theksi se është Partia ajo që do t’i diktojë drejtimin Sigurimit të Shtetit dhe jo ky i fundit Partisë. Kjo erdhi pas asaj që u quajt zbulim i komplotit të Koçi Xoxes, që ishte dhe sekretar organizativ njëkohësisht edhe ministër i Punëve të Brendshme. “Sigurimi i Shtetit është një sektor shumë i rëndësishëm i Partisë sonë, por kjo nuk do të thotë se duke zgjedhur njerëz besnikë të Partisë për të punuar në këtë sektor, këta duhet të kenë nën kontrollin e tyre Partinë dhe njerëzit e tjerë që janë besnikë të Partisë sa edhe ata. Eshtë vetëm Partia ajo që i kontrollon të gjithë. Kështu duhet kuptuar kjo çështje nga cilido, tjetër rrugë nuk ka”, thuhet në referatin e mbajtur në aktivin e Partisë. Gjithsesi Sigurimi i Shtetit ka qenë pjesë përbërëse e Ministrisë së Punëve të Brendshme. Më 11 tetor, po të vitit 1948, në fjalën e mbylljes së aktivit të Partisë në Korçë përmendet sërish çështja e sigurimit të shtetit. “Çdo anëtar i Partisë dhe çdo qytetar duhet ta dojë dhe ta ndihmojë armën e Sigurimit të Shtetit me të gjitha mundësitë. Në këtë drejtim sigurimi, me punë dhe me sjellje të drejta duhet t’i forcojë pozitat e tij në popull. Nuk duhet të mendohet në asnjë mënyrë sikur arma e Sigurimit të Shtetit kontrollon popullin, sepse po të mendohet kështu, vaj halli ynë. Sigurimi kontrollon armiqtë e republikës dhe Partisë tonë dhe për armiqtë ai është tmerr”, u shpreh Enver Hoxha.


Fuqia
Gjatë viteve në vijim, Sigurimi i Shtetit i forcoi pozitat e veta falë edhe shpenzimeve që bëheshin për të rekrutuar informatorë. Thuajse të gjitha direktivat lidheshin me rekrutimin e njerëzve të thjeshtë e besnikë. Më 15 nëntor të vitit 1951 gjatë mbledhjes së Byrosë Politike të Komitetit Qendror thuhet se Partia duhet ta ndihmojë më tepër armën e Sigurimit të Shtetit me elementë besnikë, me njerëz të shtresave të varfra. “Partia duhet të punojë edhe në një drejtim tjetër, në atë të rritjes së besimit dhe autoritetit të punonjësve të sigurimit. Siç dihet, armiku synon shumë që ta diskretitojë këtë armë në dorë të klasës punëtore. Ai për të dobësuar vigjilencën e masave punonjëse përpiqet që Sigurimit t’i japë ngjyrë tjetër duke u munduar ta paraqesë atë në popull, si gjë të tmerrshme. Prandaj, detyra e Partisë është të edukojë masat punonjëse, dashurinë dhe besimin për punonjësit e Sigurimit, që ato ta përkrahin këtë armë dhe të kenë respekt për njerëzit e saj. Këtë gjë Partia duhet ta bëjë jo me propagandë, por edhe me fakte konkrete për të ndihmuar sigurimin duke bërë që vetë masat e popullit të vigjilojnë e të mësohen të informojnë kudo këto organe”, u shpreh Enver Hoxha. Ndërkohë në popull ishte përhapur efekti i përgjimit, i cili shpërndante ngado frikë. Në ato kohë dolën shprehjet e para të tipit; Këtu edhe muret kanë veshë, fuksat, 80-lekëshat (personat që rekrutoheshin me para), një në dy janë spiunë… Gjatë gjithë periudhës së socializmit Partia synonte të mos krijonte panik në popull madje kjo evidentohet edhe nga fakti që kur zbuloheshin grupe armiqësore, Partia shprehej se ishte ajo që zbuloi veprimtarinë e tyre e jo Sigurimi i Shtetit. Në vitet pasuese kjo strukturë ndryshoi emërtimin në Shërbimi Informativ Kombëtar, Shërbimi Informativ Shtetëror si dhe funksionet, ndërsa aktualisht diskutohet varësia e këtij institucioni.



Nga letra drejtuar Komitetit Qarkor të Partisë Komuniste të Shqipërisë për Korçën.

31 korrik 1943

Në lidhje me letrën e fundit që ju çuam, na dërgoni sa më parë informatat mbi sa ju kërkonim për gjermanët. Nesër të vijë korrieri me ato informata. Që të mund t’i keni dhe të na i çoni në rregull duhet të veproni ashtu si ju kemi thënë në letrën e fundit. Duhet me krijue sa më parë zyrën informative dhe informatat të vijnë sa më parë e të sakta. Kur të vij këndej F, të sjellë me vete dhe atë shok që do të keni zgjedhur për të organizuar rrjetin informative dhe të cilit do t’i japim udhëzime se si të punojë. Kur të largohen për disa ditë F dhe V të lënë zëvendësit e tyre, që kështu të mos çalojë puna.

Te fala shoqërore, Shpati

Mesazh drejtuar organeve të Sigurimit të Shtetit me rastin e 20 vjetorit të krijimit.

19 mars 1963

Të dashur shokë,
Sot së bashku me ju, punonjësit e organeve të Punëve të Brendshme, të gjithë komunistët e njerëzit e paorganizuar në Parti, mbarë populli ynë, festojnë 20 vjetorin e themelimit të armës së lavdishme të Sigurimit të Shtetit. Më lejoni që në emër të Komitetit Qendror të Partisë dhe popullit tonë, si dhe në emrin tim personal, t’ju përshëndes nga zemra në këtë ditë kaq të shënuar dhe t’ju uroj suksese të reja në kryerjen e detyrave tuaja sa të vështira, aq edhe fisnike e njerëzore. Arma e sigurimit lindi në zjarrin e luftës nacionalçlirimtare kundër pushtuesve fashistë e tradhtarëve. Atë e krijoi Partia nga gjiri i popullit dhe tok me popullin, nën udhëheqjen e Partisë, ajo dha një kontribut shumë të madh. Sigurimi i shtetit së bashku me armët e tjera të diktaturës së proletariatit dërrmoi rezistencën e klasave të mundura shfrytëzuese, të mbeturinave të tyre dhe të armiqve të jashtëm, siguroi qetësinë dhe jetën e re në Shqipërinë socialiste…. Sot nga arma e sigurimit kërkohet një punë sa më e kualifikuar. Ajo duhet të godasë kurdoherë në shenjë. Ajo duhet të parandalojë të keqen aty ku mund të shfaqet ose të zhvillohet e të zbatojë dhe të mbrojë me vendosmëri ligjshmërinë socialiste… Si kurdoherë pranë jush do të jetë Partia. Ajo që e krijoi dhe e ka udhëhequr armën e Sigurimit të Shtetit.

Enver Hoxha
Sekretar i Parë i KQ të PPSH

Detyrat e Rrjetit Informativ në 1943

- Lëvizjet e armikut (shkuan nga Durrësi apo Elbasani… 30 kolona me ushtarë e armatime).

- Sasia e ushtrisë që ndodhet në një qytet apo bazë, kazermat, depot me municion, ushqime. Aerodromi, urat pikat strategjike zyrat e komandave të SIM-it.

- Informata të detajuara për ushtarët gjermanë, nëse kanë shenja dalluese, numrat. Këto informata duhen dërguar urgjentisht, pasi janë me shumë rëndësi për të identifikuar se nga kanë ardhur këto divizione gjermane.

- Identifikimi i kolonës së pestë, grumbullimi i dokumenteve dhe informative, vezhgimi i punës së tyre dhe lidhjeve.

- Identifikimi i agjentëve të italianëve, gjermanëve dhe të shiturve.

- Identifikimi i armiqve të Partisë, lidhjet e tyre…

[ss1]

urime te gjithve paskeni imformacione te shumta por a eshte dikush te me thoj dicka per ate qe ne LIIB u quajte "Orkestra e kuqe"

[Kreksi]

A e dini se kush ishte "Ciceroni" ?