Takimi im i parë me Metropolitin Joan u bë në Seminar, një kompleks impresionues me godina të ndërtuara me gura të rinj mbi një kodër në një distancë të shkurtër që nga porti i Durrësit. Edhe pse përgjegjësitë e tij kryesore janë në Korçë, ai shkon të japë mësim në Seminar aq shpesh sa mundet pasi i duhet të bëjë gjashtë orë udhëtim me makinë. Për disa vite ai ka qënë drejtori i Seminarit para se përgjegjesitë e tij të bëheshin tepër të medha. Ai ka përkthyer një numër librash në shqip, përfshi "Mbi Shpirtin e Shenjtë" të Shën Vasilit, Besimi Orthodhoks (një katekizëm katër volumesh prej At Tomas Hopkos), edhe një përmbledhje të shkrimeve të Shën Siluanoit të Malit të Shenjtë. Tani për tani ai është duke punuar për një studim hyrës në dogmatikën teologjike, volumi i parë i të cilit është tashmë gati për botim. Priten edhe dy të tjerë. I lindur në 1 Janar 1956 ai duket edhe më i ri se sa është me flokët e mjekrën e dendur e të errët. Anglishten e flet rrjedhshëm. Ka studiuar për disa vite në shkollën teologjike orthodhokse të Kryqit të Shenjtë pranë Bostonit në Shtetet e Bashkuara.
E pyeta se si iu bë e mundur që të sutdiojë në SHBA.
"Kam shkuar atje falë një burse studimi të themeluar atje nga shqiptarët në Amerikë në kujtim të Peshkop Fan Nolit. Gjatë kësaj kohe, kur dëgjova se Kryepiskop Anastasi ka mbërritur në Tirane, e kontaktova. Ai ishte shumë mikpritës, duke më inkurajuar që të kthehesha në Shqipëri në mënyrë që ta takoja. Më bëri shumë përshtypje personi edhe përkushtimi i tij për çështjen e Kishës në Shqipëri. Gjatë atij takimi, ndodhi që unë madje të isha prezent edhe në fronëzimin e tij në 2 Gusht 1992.
Vitin e mëparshëm, me tu diplomuar në Kryqin e Shenjtë me Master në studimet Teologjike, u riktheva në Shqipëri, ndërsa Kryepiskopi më caktoi që të jap mësim në Seminar, si edhe të shërbej ne vende të tjera brenda Kishës. Ai më hirotonisi në dhjak në 27 Shkurt 1994, e më pas si prift në 4 Dhjetor të të njëjtit vit. Në 1995-ën une mora një të drejtë studimi prej tij edhe u riktheva në Shtetet e Bashkuara për të vazhduar studime të mëtejshme. Kur u ktheva në 1996-tën, u caktova si drejtor i Seminarit, si edhe u ngrita në rangun e Arkimandritit në 19 Nëntor. Në 18 Korrik 1998, u zgjodha si Metropoliti i Korçës edhe u fronëzova dy dite më pas."
Unë i përmenda se sa i impresionuar isha me arkitekturën edhe ndërtesën e gurtë të ndërtesave të ndryshme që kurorëzonin kodrën ku u takuam.
"Nqs do ta kishe parë këtë majë kodre një dekade më parë, nuk do ta imagjinoje dot se së shpejti aty do të ketë një Kishë. Kish mbijetuar vetëm një pjesë e ndërtesës - dy pjesë muri pa çati - edhe disa pemë. As që mund të shihej ndonjë formë e ndonjë Kishe të mëparshme, megjithëse në mënyrë të fshehtë njerëzit vazhdonin ta ngjisnin kodrën gjatë natës për tu lutur. Njihej si vend i shenjtë. E gjitha kjo që sheh është ndërtuar në sajë të përpjekjeve të vazhdueshme të Kryepiskopit.
Jeta ime nganjëherë është si kjo majë kodre. U konvertova në krishtërim në 1975-ën, gjatë vitit të matures pasi një shok - një i krishterë orthodhoks i fshehtë - më huazoi një kopje të Dhiatës së Re në frëngjisht. Më tha se do më ndihmonte të mësoja frëngjishten, por në fakt ai ishte duke më ungjillëzuar.
Një pjesë e udhës sime për në besim u bë nëpërmjet leximeve. Në atë kohe ka patur shumë libra fetare në Bibliotekën kryesore të Tiranës. Fatmirësisht njihja një punonjës atje, i cili e bëri të mundur që ti huazoja fshehurazi -- libra të autorëve orthodhoks, katolik, muslimanë e judenj -- për mua nuk kish rëndësi. Kushdo që besonte në Zot ishte, si të thuash një aleat, ashtu sikurse për shtetin, kushdo që besonte në Zot ishte armik. Shteti ish ne luftë me Perëndinë, as më pak e as më shumë.
Hapi tjetër ishte pjesmarrja në një grup kishtar të vogël të nëndheshëm. Ka qënë një kohë kaq e ndryshme! Jo vetëm ti, por e gjithë familja mund ta paguante shtrenjtë nëse do të zbuloheshe duke u lutur me dikë tjetër. Gjithsesi, ka qënë një gezim aq i madh! Më në fund ishte dita kur At Kozmai më pagëzoi. Deri më atëherë unë quhesha Fatmir. Në pagëzim mora emrin Joan, pas Joan Theologut.
Është e mahniteshme. Kur ai u bë peshkop, unë -- sa e sa më i ri se ai, fëmija e tij shpirtëror, një nga ata që ai kish pagëzuar -- isha një nga peshkopët që e hirotonisën! Më ka pagëzuar në 1979-tën -- një kohë tepër e rrezikshme për diçka të tillë. Në Shqipëri ka patur priftërinj që janë ekzekutuar për diçka të tillë. Ka qënë në bodrum të shtëpisë së tij, ndërsa i biri bënte roje përjashta. Tashti ai është prift, At Ilia.
Grupi yne i vogël e kish zakon të takohej më së shumti në shtëpi të motrave Cico në Korçë, megjithëse bënim Liturgji e merrnim Kungatë rrallë. Disa e merrnin Kungatën një herë në vit, ndërsa të tjere katër herë në vit. Një herë ia dolëm mbane që të shkonim në fshatin e At Kozmait, ku bëhej Liturgji në mesnatë.
Na duhej të ishim tepër te kujdesshëm. Vitet 1974-81 ishin më të këqiat për besimtarët, edhe pse shtypja anti-religjioze kish filluar që më 1967-tën. Fushata ateiste u intesifikua në 1974-ën pas zbulimi të një të ashtëquajturi grup -- këta "armiq të shtetit" i dhanë shkas qeverisë të ndërmarrë një fushatë terrori.
Kur e mbarova shkollën e mesme u punësova në organizimin terapik në një klinikë psiqiatrike - një mbulesë fare e mirë për mua. E çfarë detyre më të mirë do të kish për një ndjekës të Krishtit se sa të kujdesej për të sëmurët? Në fakt nganjëherë "të marrët" nuk ishin të marrë -- një anëtar familjeje do të shpallte një person si të marrë, në mënyrë qe ta shpëtonin nga arrestimet e ndëshkimet.
Kam njohur aq shumë njerëz qe kane shkuar në burgje. Im atë ka qene në burg në 1944 -- "armik shteti". Shpesh herë, ata gati sa nuk më arrestuan mua. Një herë sigurimi desh të bastiste zyrën time, pasi dikush u kish thënë se kam një Bibël, por drejtori i klinikës ia doli që t'i ndalojë. Ai kish respekt për mua, edhe meqë ish kushëri i drejtorit të sigurimit ai mundi që të më mbronte.
Kemi kaq njerëz që janë persekutuar në vendin tonë, ndërsa sot na duhet që të ndalojmë të persekutuarit të kthehen në persekutues. Prandaj pra edhe të mësuarit e të falurit është aq jetike për vendin tonë. Në Kanunin e Lekë Dukagjinit - një tekst mesjetar që mbetet monument i kulturës sonë -- shkruhet, "Nëse fal, quhet si një akt trimërie." Jam i kënaqur të të them se vitin e kaluar një komitet në veri të vendit, me përfaqesues katolike, orthodhoks e muslimanë ia dolen të pajtojnë 800 familje. Në Lezhe u bë një festë e madhe në nderim të kësaj arritjeje.
Ishte e rëndësishme që të tre komunitetet kryesore fetare morën pjesë në këtë sipërmarrje. Religjionet në Shqipëri duhet të bashkë-ekzistojnë. Nuk takohemi sa duhet, por sëpaku kemi kontakte në festat e njëri-tjetrit. Kur e njeh dikë, lufta kundër tij bëhet më e vështirë! Në vendin tonë të vogel kemi tashmë aq ndasi, sa nuk na duhen më.
Unë vij nga një familje bektashiane, një forme Shiia e Islamit, por në fakt një kripto-krishtërim, një formë e Islamit jo larg krishtërimit të hapët. Bektashinjtë kanë një lloj pagëzimi, një lloj kungate, madje edhe tre rangje klerikësh, porsi edhe ne. Ata nderojnë shenjtorët, përdorin ikonat, pijnë verë. Është e qartë se disa nga rrënjët e tyre janë të krishtera. Gjithsesi ka aq shumë elemente gnostike, përfshi besimin në rimishërimin. Me pak se dy shekuj më pare, pas disa shekujsh orthodhoksie, zona ime u kthye në Bektashi, në mënyre që të mos paguanin taksën që të krishterët detyroheshin të paguanin në Perandorinë Osmane. Por ata mbajtën shumë elementë të krishtërimit ndoshta për ta qetësuar sado pak ndërgjegjen e tyre. Por ata shihen me dyshim nga disa muslimanë të tjerë. Sot, shumë prej tyre po i rikthehen sërish Kishës.
Njerëzit shpesh thonë se janë të këtij apo atij religjioni thjesht për shkak të emrave të tyre. Nëse ke një emër të caktuar, je musliman, një tjetër është i krishterë. Por në fakt edhe kështu ndoshta ti mund të mos jesh gjë, ose të jesh ateist. Kemi kaq shumë ateista me emra të krishterësh, e shumë me emra muslimanesh! Kemi kaq shume hiça - sidomos ata midis moshës 40 edhe 60. Një brez i humbur. Për ta është shumë e vështirë. Nuk kanë asgjë.
Kisha i përqendron përpjekjet tek të rinjtë edhe ndodh që të rinjtë shpëtojnë prindërit apo qoftë edhe gjyshërit e tyre. Më kanë thënë një histori të habitshme se si një gjysh, i cili u bë orthodhoks për shkak të nipit të vet që i thosh se ishte gjynah që nuk e bënte kryqin para se të hante bukë. Nuk do të më lenë të ha derisa të bej shenjën e kryqit, më tha i gjyshi i tyre. Përfundimisht ai vendosi jo vetem që të bëjë kryqin por edhe të pagëzohet.
Takimi ynë i ardhshëm u bë në Korçë, më parë në zyrën e tij, një dhomë që përmbante po ashtu pjesën më kryesore të bibliotekës së tij, e më vonë në tryezën e tij si i ftuar për një vakt kreshme. Shpreha befasinë time mbi Kishën e madhe që ishte duke u ndërtuar në anën perëndimore të sheshit kryesor të qytetit. Jo vetëm qe ishte impresive e në një vend ideal, por po ashtu puna e një arti që të frymëzonte lutje.
Kjo Kishë është ndërtuar ndërkohë që unë jepja mësim në Seminar. Me iniciativën e Kryepiskop Anastasit ia dolëm më në fund që të merrnim tokën në qendër të qytetit - gjë qe nuk ishte e lehtë. Më pare kishim pranuar një vend tjetër, jo aq i mirëpozicionuar, por qeveria na e morri për shkak të disa problemeve. Me lutjet e shumta e përpjekjet e shumë vetëve, ne morëm vendin ndoshta më të mirë në qytet - mu në qendër. Ishte një mrekulli për ne. As që do të na kishte shkuar në mendje që të kërkonim për ndonjë vend më të mirë se ky për të ndërtuar Katedralen tonë.
Unë e pyeta për ndërtesën ku ne po bisedonim, që ish qendra administrative e dioqezës së tij, e po ashtu, diku disa dhoma në katin e mësiperm, rezidenca e tij.
Kjo është ndërtuar nga Kisha në kohën para komunizmit e kanë qënë përdorur për të njëjtin qëllim. Më pas gjatë viteve të Hoxhës u bë qendra lokale për trajnimin e Partisë komuniste! Tani na është kthyer neve - nuk ka më Parti komuniste. Po ashtu kjo është restauruar nga Kryepiskopi.
Na është dashur që të bëjmë shumë këtu. Tashti kemi 200 Kisha në këtë dioqezë - një ngarkesë administrative tepër e rëndë. Nga ana tjetër, para 1967 ka patur 400 Kisha. Të qënit Episkop nuk është gjë e lehtë. Të duhet të marrësh shumë vendime, e kërkohet shumë lutje. Faleminderit Zotit që ka disa të marrë - ose ndoshta te çmendur - që duan të bëhen Episkopa. Episkopat sot nuk duhet të jetojnë më si princa. Nuk jemi duke jetuar më gjate periudhës së Bizantit. Na duhet tu rrimë pranë njerëzve. Një "Episkopos" duhet të jetë një udhërrëfyes, e jo një sundues.
E pyeta nëse ishte tunduar që të rrinte në Shtetet e Bashkuara pasi kish mbaruar studimet e tija. Komuniteti i madh shqiptar atje do ti kish gjetur me siguri një famulli atje.
M'a kanë parashtruar disa herë. Unë kam anëtarë të tjerë të familjes që kanë shkuar në SHBA, por unë vetë vendosa që të kthehem në Shqipëri. Ky është vendi im. Kjo është Kisha që ka me të vërtetë nevojë për mua. Këtu mund të vërej diçka. Po, është e vështirë ketu, po ku nuk ka vështirësi? Unë jam pagëzuar këtu edhe këtu kam marrë Kungatën e parë. Atje kam patur shumë miq të mirë të cilët mendonin se unë isha i marrë që po kthehesha, edhe ka njerëz qe mendojne të njëjtën gjë - ndoshta disa që thonë se unë jam ndonjë agjent i CIA-s ose që paguhem shumë për të qënë Episkop, ndryshe pse do të kthehesha? Ata nuk mund të imagjinojnë ndonjë motiv tjetër përveçse përfitimin material.
Por çfarë mund t'i ofrojmë botës si të krishterë orthodhoks? Jo para, por frymën e sakrificës. Na duhet t'u mësojmë njerëzve përgjegjësitë që vijnë bashkë me lirinë - e cila fjalë në shqip është "liria". Sa fjalë e rëndësishme kjo!
Në një predikim tani së fundmi unë u përpoqa që të shpjegoj se Urdhërimet e Zotit nuk janë armiku i lirisë - i krahasova urdhërimet me bordurat anash rrugëve nëpër male që pengojne makinat nga rrënia në humnerë. Tani ne jemi në një proçes të të kuptuarit se liria nuk është një shthurrje masive. Liri nuk është thjesht që të bësh çfarë të duash pa menduar për pasojat, pa marre të tjerët parasysh. Nuk është një jetë pa dashuri. Djali plangprishës mendonte se do të bëhej i lirë e përfundoi si skllav. Pa transformim e asketizëm, liria nuk është e mundur.
Në vend të një kulturë të lirise ne gjendemi në një kulturë te veseve. Çdo gjë bëhet uniforme. Këtu në Shqipëri kjo bëhej me detyrim, ndërsa në perëndim bëhej vullnetarisht. Tashti ne jemi duke ndjekur metodën perëndimore. Ne mendojmë se me lekë arrihet liria.
Ai vazhdoi duke folur për vështirësitë në jetën shpirtërore.
Mëkati i madh është frika ndaj dikujt tjetër. Në një gjendje frike, kushdo duket se është duke u kërcënuar. Ndër të krishterët ka shumë simptoma frike. Kuptimi i vërtetë i fjalës angleze "gospel" është lajm i mirë, por do të gjesh nga ata që tërhiqen më shumë nga Lajmi i Keq i Biblës. Do të shohësh rrethe fetare që janë më të interesuar në Anti-Krishtin se sa në Krishtin; më të interesuar në numrin 666 se sa në Trininë e Shenjte. Ky është një të orientuar me anë të frikes e lajmit të keq. Atje ku një mentalitet i tillë ia del mbanë, kontributi i krishterë ndaj shoqërisë është i dobët. Ku lulëzon besa, shpresa e dashuria, bëhet edhe transformimi. Besa ndryshon jetën. Nqs jeta nuk ndryshon, është e qartë se nuk ka besim. Shën Joan Gojarti, duke u predikuar ndoshta 400 njerëzve në Antioki, u thotë: "Nëse ju të gjithë do të kishit qënë të krishterë, në botë nuk do të kish më paganë". Nëse dëshiron ta kuptosh se si krishtërimi u përhap aq shpejt në shekujt e parë, ishte sepse të krishterët ishin të krishterë.
Fatkeqësisht, në kohët tona ne e kemi humbur idenë e së shenjtës. Të paktën paganët e dinin se çfare do të thosh e shenjtë. Ata e kishin një lloj ideje të së shenjtës. Ne e kemi humbur këtë aftësi. Kjo është edhe tragjedia jonë sepse më shumë se kurrë bota ka nevoje për dritën e Krishtit, Dritën e vërtetë.
Unë e pyeta se si Kisha në Shqipëri u komunikon të tjerëve lajmin e mirë? Metropolitan Joani qesh...
Ne bëjmë të pamundurën. Nëse edhe ti do të kesh ndonjë propozim, do t'a provojmë edhe atë. Për këtë arsye Kisha është duke bërë kaq shumë gjëra të vlefshme e të dobishme në vetvete, por që nuk janë esenciale për jetën e Kishës. Për shembell, tashti jemi duke përgatitur të ofrojmë një kurs në anglisht për të rinjtë e zonës së Prespës. Nuk është ndonjë detyrë thelbësore e Kishës që të mësojë gjuhë, por kjo është një rrugë tjetër në të provuarit e të qënit në kontakt me të rinjtë të cilët nuk kanë asgjë me se të merren, apo të shkojnë gjëkundi, edhe që as e imagjinojnë të trokasin në Kishë. Sigurisht që një gjë e tillë i iriton ndonjë herë autoritetet civile. Ata nuk e kuptojnë se çfarë ka Kisha të bëjë me shkollimin. Idea e tyre është se detyra jonë është të rrimë para altarit.
Nuk është se ne po i manipulojmë të tjerët në besim me anë të projekteve të tilla. Ajo që po përpiqemi është që të ndihmojmë të rinjtë që të shohin disa mënyra e rrugë të caktuara. Detyra jonë është që të ruajmë lirinë e tyre kështu që ata të mos zgjedhin udhën e gabuar. Përgjithësisht ata dëshirojnë që t'u thuhet se çfarë duhet të bëjnë. Kjo është edhe frika e lirisë. Por ata kujtojnë se ata janë të lirë ndërsa Kisha është armiku i lirisë së tyre.
Unë vërejta në raftet e librave të tij disa koleksione të historive edhe thënieve të murgjërve, Etërve të shkretëtirës.
Për mua këta burra e gra të shkretëtirës kanë qënë një burim i vazhdueshem frymëzimi. Për shembull historia e një jerondi edhe dishepullit të tij të ri që po shkonin për në Aleksandri për të predikuar. Ata bënë pazarin, u vërdallosen e më në fund jerondi i thotë të riut, "ec e të kthehemi në qelitë tona". Dishepulli i përgjigjet, "po ne kemi dalë për të predikuar?". Ndërsa Jeronda i thotë. "Por ne kemi predikuar gjatë gjithë ditës - me atë se si ecëm, folëm, e hëngrëm. Çfarë mund të thoshim më tepër?"
Në një histori tjetër, një teolog shkon tek Shën Andoni i Madh. Ai e pyeti për kuptimin e një teksti. Andoni i thotë, "çfarë mendon ti?". Teologu i përgjigjet me një përshkrim të detajuar. Atëherë Andoni pyet një murg tjetër, "Ava Josif, po ti çfarë mendon?" Ai i përgjigjet: "Nuk e di". Atëherë Andoni i thotë këtij, "I bekuar je Ava Josif, ti e kuptove sepse the nuk e di".
Fjalet "nuk e di" janë të mrekullueshme! Për këtë arsye në Kishën Orthodhokse ne i referohemi sakramentit me fjalën greke mysterion - mister. Këtë e bëjmë sepse ekziston rrreziku i të vënit kufi ndaj Zotit. Ky është rreziku akademik: të pretendosh - imagjinosh - se di. Realisht, sa më teper të dish, aq më shumë nuk di.
Njohja e një personi nuk mund të arrihet nëpërmjet hulumtimeve shkencore, por vetëm nëpërmjet dashurisë. Vetëm dashuria mund t'a zbulojë diçka unike. Nëse nuk ke dashuri, nuk mund t'a zbulosh ndokënd. Dashuria është një gjendje e te qënit. Momenti kur ti ndjen nevojën për t'u shpjeguar, dashuria ka mbaruar.
Problemi që ne ballafaqojmë është kulti i individualizmit. Kisha nuk është që të bëjë individë, por persona. Një individ është dikush në një gjendje ndasie, dikush jashtë kungimit. Një person është unik por në të njëjten kohë ai është në relata me të tjerë. Nuk mund ta ndash atë nga e gjitha. Personi është një qënie e papërsëritshme, por që gjithsesi qënia e te cilit përfshin të tjeret - pa tjetrin, personi nuk ekziston. Pa kungim nuk ka qënie.
Unë e pyeta nëse e kish imagjinuar se pas kaq vitesh shkatërrimesh të besimit Shqipëria do të mund të bëhej një shoqëri fetare.
Une nuk jam ndonjë Jeronda - e nuk e parashikoj dot të ardhmen. Na duhet të bëjmë atë që mundemi e jo të jemi të dhënë jashtë kufirit në nxjerrjen me doemos të rezultateve.
Po mendoja nëse jeta murgjërore kishte qënë një zgjedhje e vështirë për të.
Unë nuk e pashë bërjen murg si një zgjedhje. Ka qënë për mua ajo që unë duhet të beja - jo për të qënë me i mirë se të tjerët - por sepse asnjë lloj jete tjetër nuk më përshtatej më mirë. Kurrë nuk i shtyj të rinjtë që të përqafojnë jetën e celibatit. Dikush e bën këtë vetëm nëse e sheh se nuk ka rrugë tjetër. Por jeta në celibat është e mundishme vetëm nëse jeton në mënyrë asketike. Prandaj edhe ne nuk mbajmë TV në shtëpi. Edhe sikur të jesh i fortë, e mira është që të mos e vësh veten në udhë tundimi. Kur disiplina asketike mungon, ekziston problemi i një vemtie ekstreme ndër shumë celibatë. Po të jesh plot me dashurinë e Shpirtit të Shenjtë nuk do të kesh nevojë për të tjera dashuri.
Më tregoi një histori të një komuniteti që kish murgjër të shenjtë shumë të devotshëm, që për fat të keq, ishin këndonjës shumë të keq.
Ata tingëllonin si korri i sorrave. Por qëlloi që një këngëtar shumë i mirë i vizitoi një ditë. Murgjit ishin aq të impresionuar nga zëri i tij i mirë sa nuk e lanë që të ikte. Ai do të këndonte shërbimet kështu që qielli të mos vuante më duke dëgjuar këndimet e tyre të tmershme. Kaluan gjithë ato ditë. Çdo shërbim u këndua me një zë melodioz të këngëtarit profesionist. Por një natë, një engjëll iu shfaq në ëndërr një prej murgjve dhe e pyeti murgun se pse nuk i kish dëgjuar më lutjet e murgjve. Çfarë ka ndodhur? Murgu i tha se engjëlli ishte ngatërruar: "Tani kemi një këngëtar profesionist që i këndon lutjet me një zë shumë më të mirë se toni!" "Prapë së prapi", ia ktheu engjëlli, "ne nuk dëgjojmë gjë në qiell." Murgu ua tregoi ëndrrën e tij vëllezërve. Pas kësaj, murgjit rinisën përsëri të këndonin shërbimet.
Unë jam si një prej atyre murgjve me nje zë të tmershëm, por është i vetmi zë që kam, dhe duhet ta përdor sa më mire që të mundem.
Ai bëri një koment se një nga problemet që priftërinjtë hasin në botën moderne të sotme është tendenca për t'u turpëruar nga thirrja priftërore.
Ne duhet të bëjmë kujdes në dëshirën tonë për të qënë afër njerëzve sepse bëhemi si ata dhe ata zor se na dallojnë më ne priftërinjtë nga turma. Prifti duket të jetë i dukshëm por duhet të bëjë kujdes që të mos eklipsojë prezencën e Krishtit.
E pyeta në lidhje me njerëzit dhe ngjarjet që kanë ndikuar jetën e tij.
Mendoj se kjo mund të ndahet në dy etapa: etapa e parë kur besimi ishte i ndaluar, dhe etapa e dytë kur Kisha e rifitoi lirinë e saj. Në etapën e parë, një prej njerëzve më të rëndësishëm për mua ishte një burrë me emrin Petro Zhei. E takova falë Përkujdesjes së Perëndisë. Ai ishte përkthyes, por më shumë se aq, ai ishte gjeni, një njeri erudit me një eksperiencë të madhe në jetën shpirtërore. Unë isha vetëm 18 vjeç kur një shok na prezantoi të dyve. Ai ishte 25 vjet më i madh se unë. Pavarësisht nga dallimet në moshë dhe në eksperiencë, ne patëm shume diskutime të thella. Bisedat me të hapën kaq shumë dyer brenda shpirtit tim.
Kur isha në shkollë, kalova një krizë të thellë shpirtërore. Më pushtoi një lloj melankolie - depresioni - ndjenja sikur po humbisja fëmijërinë. Ajo që e shpëtoi fëmijërinë time ishte pikërisht Ungjilli. Duke e lexuar atë, unë ndjeva përsëri lumturinë fëminore. Arrita të rizbuloj diçka. Faleminderit Ungjill që më shpëtove fëmijërinë. Faleminderit që më riktheve përsëri gëzimin e vërtetë. Mund të bëhesh ekspert por është e kotë nëse humbet gëzimin. Ungjilli më prekte sa herë që e lexoja. Edhe vetë sjellja në mendje e tij më prekte. Kur isha fëmijë unë gjithmonë kisha qejf librat me aventura; ungjilli ishte përmbushja e kësaj dashurie. Ky ishte libri me i mire me aventura. Mbase një ditë do të gjej kohë që të shkruaj mbi teologjinë e librave me aventura dhe përralla.
Në periudhën e dytë, ai njeri që më influencoi më shumë ishte Kryepeshkopi Ananstas. Bëri vaki që kryepeshkopi dhe Petro Zhei kanë lindur në të njëjtin vit. Shpesh, nuk mjafton që të kesh një dedikim dhe ide të qartë apo një shpirt sakrifice. Na duhen edhe modelet që ti shohim idealet tona të aktualizuara. Kryepeshkopi ishte një model i tillë për mua. Nëpërmjet tij, unë isha në gjendje që të shihja një shembull konkret se si të ndërthurrësh dedikimin ndaj Zotit dhe njeriut."
Biseda jonë u kthye nga përgjigjia e Kishës ndaj të varfërve, endacakëve dhe të sëmurëve.
Nuk ka komunitet të krishterë pa patur një shërbim dashurie. Nëse dështojmë që tu vijmë në ndihmë atyre që vuajnë, zëre se i kemi kthyer shpinën Krishtit. Zoti nuk do të më përgëzojë mua se shkruajta një libër të mirë teologjik. Por do të më pyesi: "Po atë gruan e moshuar të varfër që e injorove?"
Kjo është arsyeja përse ne hapëm restorantin falas "Shërbimin e Dashurisë" matanë rrugës, që të japim një shembull. Mund ta shikosh edhe nga dritarja. Ky restorant hapej 2 herë në javë ne 1995, falë inisiativës së Kryepeshkopit. E kemi bërë tani pesë vafte në javë. Normalisht, kemi 40-80 veta për drekë. E gjithë puna bëhet nga vullnetarë, të rinj e të vjetër së bashku, 4-5 veta në çdo grup. Së shpejti duam të hapim një shtëpi për të moshuarit - njerëz që qëllon që janë krejt fillikat pa njeri. Jemi duke i ndihmuar të moshuarit në shtëpitë dhe apartamentet e tyre. Për shembull, një grua që bëri operacion dhe nuk kish njeri që të kujdesej për të. Por këta njerëz na japin ne më shumë se sa ne u japim atyre. Në të njëjtën kohë, nuk mund t'a romantizojmë shërbimin e dashurisë. Shpesh njerëzit në nevojë kanë shqetësime mendore. Qëllon që ata të të mallkojnë ty, Kishën bile dhe të kërcënojnë.
Ekziston edhe rreziku që t'i shohim njerëzit si skulptura - kjo na ndan nga kungimi. Sa më shumë e njeh një person, aq më shumë e kupton se shumë mirë mund të ishe ti në pozitën e tij. Çdo gjë mund të bëhet një sakrament, një mister i prezencës së Zotit.
Mundohemi të ndihmojmë në shumë mënyra - asnjëherë nuk mund të themi se kemi mbaruar. Një javë më parë, të dielë, ungjilli i Gjykimit të Fundit u lexua gjatë liturgjisë: "Çfarë i bëtë personit të fundit, më bëtë edhe mua." Në predikimin tim, bëra thirrje për vullnetarë që të na ndihmojnë me programin e Shërbimit të Dashurisë. Pas liturgjisë, dolën 28 vullnetarë, shumë prej tyre të rinj. Kjo do të thotë se mund të bëjmë më shumë.
Nuk do të shpëtoheni nga doktrina nëse nuk e praktikoni atë. Nëse besoni në fuqinë e ilaçeve por i mbani të mbyllura në shishe, nuk keni për të shpëtuar. Shën Grigor Theologu ka thënë se dija e Zotit fillon me bindjen ndaj Urdhërimëve; po të filloni udhëtimin do të përjetoni misteret - sakramentet. Ashtu si Moisu, edhe ne na është dhënë një pamje e tërthortë e Zotit. Ky është një udhëtim që e kalon çdo lloj përalle apo legjende.
Një nga gjërat që ne mësojmë në çdo projekt shërbimi është se nuk mund ta bëjmë dot vetëm. Krishti ka thënë se Ai do të jetë prezent kudo ku janë mbledhur dy apo tre veta në emrin e Tij: një nuk mjafton.
Nga punë të tilla ne mësojmë mirënjohjen. Kjo është esenciale. Kuptimi i thellë i fjalës "Eukarist" është "falenderim". Të ankuarit është sëmundja e kohës sonë. Mëkati ynë është që nuk jemi mirënjohës. Këto kohët e fundit vizitova një plakë 83 vjeçare që ishte verbuar që në moshën 3 vjeç. Nuk kam takuar njeri më mirënjohës se sa ajo, kaq falenderuese. Sa herë që të takoje motrat Cico, do ta vije re që sa herë zihej në gojë emri i Krishtit, fytyrat e tyre ndriçoheshin. Çfarë mirënjohje! Ato kanë jetuar në botën tjetër - e kanë gëzuar atë botë, dhe ne përjetojmë gëzimin e tyre. Kjo i mbajti ato në jetë. Por në botën e sotme, por nuk u ankove për diçka të shohin si budalla."
Më erdhën ndër mend fjalët e një poeti katolik francez, Leon Bloy, i cili tha se gëzimi është shënja më e pagabueshme e prezencës së Perëndisë.
Po! Një Krishtlindje vajta në një shpellë në malet këtu afër, një vend ku njerëzit kishin frikë të shkonin nga supersticioni i fantazmave. Bëra një zjarr të vogël dhe u luta. Në atë shpelle isha kaq i mbushur me gëzim! Njerëzit që nuk e kanë përjetuar këtu nuk mund ta imagjinojnë. Gëzim? Gëzim në një shpellë të ftohtë në mes të dimrit? Njerëzit do mendojnë se jam i çmendur. Por unë ndjeva një gëzim të madh dhe brenda meje rrodhi një lutje e thellë. Ky gëzim më pushtoi për ditë të tëra; e kisha të vështirë të bëja punë.
Biseda jonë u kthye tek vitet e regjimit të Enver Hoxhës, ku njerëzit ishin me fat të shiheshin si të çmendur se sa si kriminelë.
Ato vite të persekutimit ishin të vështirë por të dobishëm. As që bëhej fjalë të merrje medalje se ishe fetar! Në vitin 1948, kreu i komunitetit Orthodhoks, Kryepeshkopi Kristofor, u arrestua dhe u izolua në kishën e Shë Prokopit në Tiranë. Katër vjet më vonë, u raportua në shtyp se peshkopi kishte vdekur, por njerëzit besonin në masë se ai u helmua. Ai vdiq një vdekje martiri.
Një tjetër peshkop, Ireneu, pati kurajon që të refuzonte që të hirotoniste si peshkop një njeri të zgjedhur nga qeveria dhe për këtë u internua në manastirin e Ardenicës. Peshkopi Irene ishte nga Shkodra, nga veriu i Shqipërisë. Ai kish studiuar teologji në Paris dhe Beograd.
Ireneu asnjëherë nuk deshi që të bëhej peshkop e as dhiak apo prift, por e pranoi postin gjatë pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste në mënyrë që të parandalonte emërimin e një uniati në komunitetin tonë. Italianët kishin bërë plane që të emëronin një Uniat në Sinod sapo të lirohej një vend. Pas një jave lutjesh, Ireneu e pranoi propozimin edhe pse ai ishte besimtar i thjeshtë në atë kohë. Ai u bë menjëherë dhiak, pastaj prift, pastaj peshkop brenda një jave! Ai shërbeu si peshkop në Kosovë dhe në një pjesë të Maqedonisë. Peshkopi Irene u arrestua dhe u internua në Manastirin e Ardenicës ku edhe vidq në vitin 1973.
Jeta fetare ishte diçka e rezikshme për shume vjet. Por në ato kohëra, unë kuptoja mjaft mirë se nuk mund të jetoja dot pa besim. Një jetë pa besim është një jetë e tjetërsuar. Tani njerëzit kanë përshtypjen se mund të jetojnë pa besim dhe se besimi është diçka që mund ta bëjnë si hobi. Ne jetuam një kohë të çmendurisë kolektive. Ndëshkoheshe për çdo formë fetare. Isht një luftë kundër idesë së shenjtërisë, idesë së Zotit.
Por të them të drejtën, shpesh ndjeja keqardhje për persekutorët - dhe akoma ndjej keqardhje për ta. Në realitet, ata ishin viktimat. Ata u kthyen në nën-njerëzorë. Nuk e di se si ndihen tani, por janë demtuar keq. Ferri është jeta e ndarë nga Zoti: fillon që në këtë jetë. Nëse nuk njihemi me Zotin në këtë jetë, si do të mund ta njohim në jetën tjetër?
I zura në gojë se disa nga ata që persekutonin fenë jo vetëm që janë gjallë por janë edhe në qeveri akoma.
Historia jonë e hidhur në Ballkan - sa shumë pushtime, sundime dhe akte mizorie - u mësoi njerëzve që të mos kenë besim. Këtu ka patur gjithmonë luftë. Kjo shihej si normale. Ne si të Krishterë duhet ti ndalim këto qarqe të pafund urrejtjeje.
Shënim: Nxjerrë nga libri "The Resurrection of the Church in Albania - Voices of Orthodox Christians" i Jim Forrest dhe publikuar nga WCC Publications, 2002. Faqet 61-74, përktheu nga anglishtja, Seminaristi.
Krijoni Kontakt