Sherret e komunistëve shqiptarë Ali Kelmendi, Zai Fundo dhe Sejfulla Malëshova në mbledhjen e Kominternit dhe përse "u përzu", Ali Kelmendi nga Korça
Gjergj Dimitrovi: Intrigat për të krijuar Partinë Komuniste Shqiptare
Përgatiti Artan Gambeta
Ditari i Dimitrovit “Vitet e Moskës (1934-1945)”, është një kronikë autentike e axhendës së tij, kur ai ishte Sekretar i Përgjithshëm i Kominternit. I pari shqiptar që përmendet në këtë kronikë është Ali Kelmendi. Por cila ishte veprimtaria e Ali Kelmendit në Moskë, e këtij shqiptari që ishte një ndër pak komunistët shqiptarë që kishte përqafuar idetë komuniste? Komunistët e parë shqiptarë filluan veprimtarinë e tyre aktive në Francë, ku ishin vendosur si emigrantë ekonomikë ose për studime, nën ndikimin e komunistëve francezë.
Ndërmjet tyre ishte dhe Ali Kelmendi, i cili bëri çmos që, nëpërmjet Partisë Komuniste Franceze, të lidhej me Kominternin për ta informuar mbi gjendjen në Shqipëri dhe në mënyrë të veçantë mbi veprimtarinë e grupeve komuniste, që porsa kishin filluar të lëshonin filiza në Shqipëri. Dhe ia arriti qëllimit. Në fillim të dhjetorit të vitit 1936, Ali Kelmendin e njoftuan se Kominterni do të organizonte një mbledhje për të shqyrtuar gjendjen e lëvizjes komuniste në Shqipëri. Ai shkon në Moskë. Por, nga takimi me Dimitrovin, me sa duket, ky i fundit nuk e konsideroi Kelmendin si komunistin numër një shqiptar. Prandaj Kominterni nuk vendosi gjë: u kufizua vetëm duke i dhënë atij një ndihmë 500 dollarëshe, si një farë “diete shërbimi”. Me sa duket, pritej që, në mbledhjen e ardhshme, të dëgjoheshin edhe përfaqësuesit e grupeve të tjera komuniste shqiptare.
Si u grindën komunistët shqiptarë në mbledhjen e Kominternit në Moskë në vitin 1937
Më 1937, në kuadrin e veprimtarive në përkujtim të 10-vjetorit të Revolucionit të Tetorit, ftohen në Moskë një grup komunistësh shqiptarë. Me këtë rast do të bëhej edhe mbledhja e parashikuar e Kominternit për të analizuar gjendjen e lëvizjes komuniste në Shqipëri. Vetëkuptohet që Kominterni ishte i interesuar që të përhapte metastazat e veta në çdo qoshe të botës, pra edhe në Shqipërinë e vogël, pavarësisht nga roli dhe pesha e saj. Pra, Kominterni ishte i interesuar që të krijohej edhe në Shqipëri një parti komuniste. Mbledhja u zhvillua në fillim të vitit 1937. Atë e kryesonte Vilhelm Piku, sekretari i Kominternit që mbulonte vendet e Ballkanit. Në këtë mbledhje merrnin pjesë edhe anëtarë të tjerë të kryesisë së Kominternit dhe të Seksionit të tij Ballkanik. Në grupin e shqiptarëve bënin pjesë Ali Kelmendi, Zai Fundo, Koço Tashko, Sejfullah Maleshova dhe Halim Xhelo. Filluan raportimet, diskutimet dhe… filluan grindjet… Zai fliste për veprimtarinë e KÇN-së (Këshillit të Çlirimit Nacional) që vepronte në emigracion, për ndikimin e kësaj organizate në Shqipëri dhe te shqiptarët e vendeve të tjera, foli si teoricien i marksizmit për “gabimet ideologjike” të grupeve komuniste. Zain e kundërshtoi ashpër Ali Kelmendi për të gjitha çështjet e shtruara, e kundërshtoi Zain edhe Sejfullah Malëshova. Të gjithë nxorën mllefin e tyre kundër njëri-tjetrit, arritën deri aty sa të shajnë dhe të ofendojnë njërin-tjetrin. Luftën e ndezën diskutimet e Ali Kelmendit dhe të Zai Fundos. Ky sherr nuk mund të mos krijonte një përshtypje të keqe te të deleguarit e Kominternit, të cilët ndërhynin shpesh për të qetësuar gjakrat, duke u tërhequr vëmendjen dhe duke i këshilluar që të mos grindeshin, duke u bërë thirrje që të gjenin një “konsensus”. Por përpjekjet e tyre nuk patën sukses. “Zjarrvënësit” nuk tërhiqeshin…. Atëherë Vilhelm Piku u detyrua të ndërpresë përkohësisht mbledhjen, duke paraqitur si shkak se ai, drejtuesi i mbledhjes, duhej të merrej me zgjidhjen e disa problemeve të ngutshme, që kishin lindur në Gjermani. A ishte kjo arsyeja e vërtetë, apo Vilhelm Piku donte t´u linte shqiptarëve një kohë që të qetësoheshin, të mendoheshin dhe të kuptonin se me qëndrimin e tyre po e futnin çështjen në një qorrsokak? Kjo pyetje ka mbetur pa përgjigje. Kjo përgjigje ndoshta është në ndonjë arkiv, ndoshta është në kujtimet e Vilhelm Pikut, në qoftë se në këto kujtime ai, Vilhelm Piku, i ka kushtuar ndonjë rëndësi krijimit të një partie komuniste në Shqipëri, me të cilën do t’ia vlente të merrej Kominterni. Ndoshta krijimin e Partisë Komuniste Shqiptare Kominterni ia la në “patronazh” Partisë Komuniste të Jugosllavisë, e cila vlerësohej atëherë si një nga “seksionet” më besnike të tij, pasi zhduku në nëntor 1837 Gorkiçin dhe vuri në vend të tij Titon, si të plotfuqishëm të Komitetit Ekzekutiv të Internacionales Komuniste, pra të Kominternit. Mbledhja e ndërprerë i rifilloi punimet nga mesi i marsit, me zbërthimin e detyrave të Kongresit VII të Kominternit. Në përputhje me këto direktiva duhej të ndërtonte punën e vet edhe lëvizja komuniste shqiptare. Direktivat janë direktiva, por jo për shqiptarët: grindjet vazhduan edhe në këtë fazë të dytë të mbledhjes, me gjithë afrimin e pikëpamjeve të Ali Kelmendit me ato të Sejfulla Malëshovës.
Përpjekjet e Gjergj Dimitrovit për të bashkuar komunistët shqiptarë dhe krijimin e PKSH
Dimitrovi nuk i rreshti përpjekjet e tij për të ndihmuar komunistët shqiptarë. Në Moskë, në gusht të vitit 1928, u krijua grupi i komunistëve të emigrantëve shqiptarë. Ky grup do të funksiononte si seksion shqiptar i Kominternit. Në statutin dhe programin e tij, të miratuar edhe nga Kominterni, shtrohej detyra që të krijoheshin grupe komunistësh, të cilat më pas duhej të krijonin Partinë Komuniste Shqiptare. Nga organizata “Bashkimi” u dërguan në Moskë 19 të rinj, por nuk u angazhuan të gjithë në veprimtari politike. Një ndër këta të fundit ishte edhe Ali Kelmendi. Prof.dr. Myslim Islami, i cili ka shkruar një libër interesant për Ali Kelmendin, na njofton se në këtë kohë Aliu punonte në Odesë, si oficer kufiri, pra i shkëputur nga veprimtaria politike e emigrantëve komunistë shqiptarë. Përse?
Prof.dr. Myslim Islami shkruan: “Lufta politike dhe ideologjike në gjirin e PK(b) të Bashkimit Sovjetik zhvillohej e ashpër. Kjo frymë bëri që të spikasin qëndrime të kundërta, të shfaqeshin pikëpamje të ndryshme edhe në gjirin e emigrantëve shqiptarë dhe midis komunistëve të Grupit… Në fillim të vitit 1929, një mbledhje e Grupit vazhdoi 2-3 ditë në një atmosferë të nderë. Moskuptimet në disa raste ishin meskine. “Krerët” luftonin se kush nga ata do të ishte “violinë e parë”, kush do të qëndronte në Moskë pranë Kominternit. Disa mendonin që drejtuesit të emëroheshin nga lart, të tjerët kundërshtonin dhe këmbëngulnin që të zgjidheshin nga poshtë. Këto diskutime e debate i çuan deri në grindje. Disa u larguan nga mbledhja në mënyrë demonstrative. Pala tjetër, të akuzuar për mungesë disipline e shkelës të normave, përjashtoheshin nga Grupi Komunist i Moskës. Për të gjitha këto mosmarrëveshje informohej Kominterni”. Të përjashtuarit kërkonin punë, për të jetuar tashmë jo si emigrantë politikë, por si emigrantë ekonomikë.
Ali Kelmendi, oficer kufiri në Bashkimin Sovjetik
Ali Kelmendi u vendos në Odesë dhe filloi punë si oficer i forcave të kufirit. Por dihet se forcat e kufirit vareshin nga Komisariati i Sigurimit të Shtetit, ose, thënë më troç, vareshin nga GPU-ja (Drejtoria Qendrore Politike), që ishte organizatorja dhe zbatuesja e përndjekjeve politike. Pra, Ali Kelmendi u rekrutua në këtë armë të shtetit sovjetik(!). Komunistët e mbarë botës e kishin për detyrë (dhe e ndjenin për detyrë) që t’i shërbenin shtetit të parë socialist në botë, si pararojë të botës së ardhme komuniste. Grindjet e emigrantëve shqiptarë gjetën mjedisin e përshtatshëm në grindjet e vipave sovjetikë…. Por, në dhjetor të vitit 1948, Ali Kelmendi, ky oficer i kufirit të shtetit sovjetik, kërkoi të lirohej nga kjo detyrë, për t’i shërbyer një shoku të tij, Ymer Domit, që ishte paralizuar. Shkoi bashkë me Ymerin në Leningrad, por përsëri qëndron jashtë politikës. Ai fillon punë në një fabrikë si hekurpunuës. Më 3 mars të vitit 1929, Ali Kelmendi, ky komunist i parë shqiptar që takohet me Dimitrovin, hyn përsëri në politikë: pranohet në Grupin Komunist të shqiptarëve të Moskës(!). Rifillon veprimtaria e tij politike.
Peripecitë dhe dyshimet për komunistin e parë shqiptar
Ali Kelmendi më 1932 kthehet në Shqipëri, thuhet, si i dërguar i Kominternit, dhe menjëherë arrestohet dhe mbahet në dhomën e izolimit të komisarisë. Si “i dyshimtë” ai internohet. Ku? Në qytetin e Korçës. Por Korçën, si vend internimi, nuk e vendosi Ministria e Brendshme. Në një shkresë lexojmë: “I përmenduni Ali Kelmendi, mbasi paska caktue si vend qëndrimi qytetin e Korçës, t’i dorëzohet Komandës së Qarkut për ta përcjellë në vendin e sipërm, për qëndrim, me kusht që të mos kthehet më në kryeqytet”. Aliu zgjodhi Korçën, me sa duket, duke u nisur nga sa kishte dëgjuar nga emigrantët shqiptarë të Francës mbi veprimtarinë e Grupit komunist të këtij qyteti, por edhe vetë kishte qenë në këtë qytet në vitin 1924, si veprimtar i shoqërisë “Bashkimi”. Këtu Aliu fillon menjëherë një veprimtari propagandistike kundër pushtetit në fuqi. Fiton simpatinë dhe respektin jo vetëm të komunistëve të Grupit, por edhe të anëtarëve të shoqatave të zejtarëve korçarë. Por, grindjet dhe mosmarrëveshjet nuk mungonin as midis anëtarëve të Grupit. Filluan dyshimet: i dërguar i Kominternit? Por le të na paraqitë një dokument që të bindemi se është vërtet i dërguar i Kominternit! Por Aliu një dokument të tillë nuk e kishte. Atëherë Aliu kërkoi që të vinte në Greqi dhe në Turqi, që nëpërmjet partive komuniste të këtyre vendeve të “rivendoste” lidhjet e humbura me Kominternin. Sipas kujtimeve të Koço Jakovës, komunistit-zjarrist të Grupit të Korçës, kërkesa e Aliut u pranua, Grupi mblodhi dhe i dha Aliut shpenzimet e nevojshme për këtë udhëtim. Pasi brodhi rreth dy muaj në Greqi dhe rreth katër muaj në Turqi, Ali Kelmendi, ky “i dërguar i Kominternit” nuk mundi të lidhej me Kominternin. Këtu ka dy faktorë të diskutueshëm. Së pari, Partia Komuniste Greke, por edhe ajo jugosllave, të nxitur nga fraksionet e tyre nacionaliste-shoviniste, nuk donin që komunistët shqiptarë të lidheshin drejtpërdrejt me Kominternin, për ta katandisur lëvizjen komuniste shqiptare si një “nënseksion” të partive të tyre, duke përkrahur ato fraksione apo ata individë që kënaqnin orekset e fraksioneve përkatëse të partive të tyre. Duke e kuptuar këtë qëllim keqdashës të fqinjve, Ali Kelmendi hodhi idenë që lëvizja komuniste shqiptare, tani e tutje të mbështetej “në forcat e veta”. Kjo ide e re ishte njëkohësisht edhe një kritikë e tërthortë kundër Kominternit për nënvlerësimin që i bëhej lëvizjes komuniste shqiptare. Këtu Ali Kelmendi na shfaqet si një atdhetar i vërtetë. Së dyti, amullia në lëvizjen komuniste shqiptare nuk mund të mos ndikohej në atë kohë nga grindjet ndërmjet Internacionales III dhe Internacionales IV, domethënë nga lufta e ashpër ndërmjet Stalinit dhe Trockit. Edhe në grupet komuniste shqiptare filluan grindjet ndërmjet stalinistëve të Kominternit dhe trockistëve. Edhe gjatë gjysmëshekullit të mëpasmë në lëvizjen komuniste të mbarë botës, ku zbatohej vija staliniste, çdo kundërshtar, dhe madje çdo i dyshuar si kundërshtar, mallkohej si armik i partisë dhe i popullit dhe etiketohej si “trockist”.
Nga ditari i Dimitrovit për komunistët shqiptarë
3 shtator 1938
200.000 franga me detyrim llogaridhënës për grekët, Zografosit, dhe 500 dollarë Almiut (Almi – pseudonim i Ali Kelmendit) për shpenzime personale.
10 tetor 1938
Duhej studiuar mënyra për të mobilizuar emigrantët e kombësive të ndryshme… për të mbështetur luftën kundër fashizmit në vendet respektive dhe për të larguar nga radhët e këtyre masave shumëmilionëshe, sidomos në Amerikë, agjentët e infiltruar nga qeveritë fashiste dhe grupet e ndryshme reaksionare.
10 janar 1945
Më telefonoi Stalini:
Dje kam pritur delegacionin jugosllav. Jugosllavët më njoftuan se u kanë propozuar bullgarëve që Bullgaria të bëjë pjesë në Jugosllavi me të drejta të barabarta me serbët dhe kroatët. Por bullgarët nuk e kanë pranuar këtë propozim dhe kanë këmbëngulur që Jugosllavia dhe Bullgaria të krijojnë, si subjekte me të drejta të barabarta, një bashkim shtetëror bullgaro-jugosllav. Unë u thashë se bullgarët kanë të drejtë dhe se jugosllavët e kanë gabim. Jugosllavët dhe bullgarët duhet të krijojnë një shtet prej dy subjektesh me të drejta të barabarta, diçka të ngjashme me ish-Austro-Hungarinë. Përndryshe, futja e Bullgarisë në Jugosllavi do të shënonte gëlltitjen e Bullgarisë. Aq më tepër që jugosllavët nuk kanë akoma një qeveri, që të mund të lidhin një marrëveshje me Bullgarinë. Ata do të donin që bullgarët të dërgonin në Beograd një përfaqësues diplomatik. Por, qeveria bullgare nuk mund të dërgojë një përfaqësues diplomatik pranë Komitetit Kombëtar. Është më mirë të fillojnë me një pakt të ndihmës së ndërsjellë dhe pastaj të shkojnë më tej…
Jugosllavët nuk janë ekspertë, duket qartë se bullgarët janë më ekspertë. Unë kisha këshilluar që në Greqi të mos zhvillohej kjo betejë. Njerëzit e ELAS-it (Ushtria Popullore e Çlirimit Kombëtar të Greqisë) nuk duhej të dilnin nga qeveria e Papandreut. Ata u nisën nga mendimi se nuk kanë forca të mjaftueshme. Duket qartë se ata mendonin që Ushtria e Kuqe do të zbriste deri në Detin Egje. Ne nuk mund ta bëjmë këtë. Ne nuk mund të dërgojmë trupat tona edhe në Greqi. Grekët kanë bërë një budallallëk.
Jugosllavët duan të marrin Maqedoninë greke. E duan edhe Shqipërinë, edhe një pjesë të Hungarisë dhe të Austrisë. Kjo është e paarsyeshme. Nuk më pëlqen sjellja e tyre. Dihet se Hebrangu është një njeri inteligjent dhe e ka kuptuar ç’i thashë, por të tjerët në Beograd qëllojnë kuturu.
29 korrik 1945
Sokolovi (i Komisariatit të Popullit të Sigurimit të Shtetit) mbi Shqipërinë dhe mbi eksponentët shqiptarë Xoxe dhe Spahiu, më propozoi që unë ta pres Xoxen për çështjet e partisë dhe të shtetit shqiptar.
25 gusht 1945
Prita udhëheqësin e delegacionit të rinisë shqiptare Nako Spiru (ka studiuar në Itali, para luftës ka jetuar disa muaj në Paris dhe prej vitit 1941 ka marrë pjesë aktivisht në lëvizjen partizane në Shqipëri). Bëra me të një bisedë të gjatë mbi çështjet shqiptare, në lidhje me gjendjen ballkanike dhe më në përgjithësi me atë ndërkombëtare.
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt