Close
Faqja 2 prej 4 FillimFillim 1234 FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin 21 deri 40 prej 68
  1. #21
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    ANTAGONIZMI NDERMJET DY KISHAVE PĖR DOMINIM NE TOKAT E ARBERISE (I HAPI RRUGE FESE ISLAME)

    Iljaz Rexha

    Pėrveē faktorėve ekonomiko-shoqėror, etj., tė cilėtndikuan qė shqiptarėt tė kalojnė nė fenė islame, faktor ishte edhe antagonizmi ndėrmjet kishės katolike dhe ortodokse, i cili i hapi rrugė pėrhapjes sė fesė islame ndėr shqiptarėt nė tokat e Arbėrisė mesjetare, tė cilat gjendeshin nėn sundimin 1600 vjeēar: romak, bizantin, venedikas, bullgar dhe serb.

    Qysh para ndarjes sė kishės perėndimore dhe lindore (1054), nė vitin 1043 ndodhi njė kryengriqe kundėr sundimit bizantin, kur popullsia e Arbanonit mesjetar, me kulturė latine perėndimore (qė shtrihej nė hapėsirėn Prizren-Tivar, Ohėr-Vlorė), nuk ishte mė shtetase bizantine, meqė disa bujarė shqiptarė kishin arritur tė formonin njė formation politik dhe shtetėror, duke u shkėputur nga sundimi bizantin dhe kisha greke. Nė anėn tjetėr, jashtė Arbanonit si formation politik dhe shtetėror mbeti gjysma e tij me kulturė bizantine greke (qė shtrihej prej Prizrenit deri nė Nish, Vilazora (Velesi), Kumanova e Shtipi), nėn sundimin serb. Arbanoni etnik i mesjetės sė hershme nuk shtrihej vetėm deri te Prizreni dhe Ohri, por deri atje ku hasen vendbanimet arbane-albane nė burimet e shkruara mesjetare tė shekujve XIII-XV, siē ishin: Arbanashi i Nahijes sė Shtipit, Arbanashka e Nahijes sė Kumanovės, Arbanashi i Nahijes sė Prilepit, Arbanashi i Nishit, Arbanashka e Prokupės, Arbanashi i Kurshumlisė, Arbanashoviku i Nahijes, Kllopotnikut, Arbanasi i Tuzit (Mali i Zi), e shumė vendbanime tė tjera mesjetare qė na dalin tė emėruara me emrin etnik ArbanArbanas, qė dėshmojnė kontinuitetin e autoktonisė shqiptare nė kėto vise qė nga periudha antike e shekullit Il, kur na del tė pėrmendet fisi ilir Arbanasi-Albanoi nga gjeografi i Aleksandrisė Ptolemeu. Kėto vendbanime, edhe pse dalin tė pėrmenden nė burime tė shkruara gjatė shekullit XIII-XV, nuk ka kurrfarė dyshimi se ato edhe mė heret ekzistonin, meqė administrata bullgare, e cila pėr njė kohė i sundoi kėto territore, qysh nė shekullin XV i quajti si vendbanirne arbane-albane.

    Nė kėtė periudhė historike (XI-XII), kisha katolike e Arbanonit latino-perėndimor u paraqit si faktor kryesor integrimi i etnosit shqiptar dhe integrimit tokėsor si nė aspektin etnokulturor, po ashtu edhe nė atė shpirtėror e religion duke e shtrirė ndikimin e vet edhe nė gjysmėn tjetėr tė Arbanonit lindor me kulturė bizantine ortodokse, qė kishte mbetur nėn sundimin bizantin e mė vonė nėn sundimin serb.

    Nga burimet mesjetare shihet se zhvillimi i institucioneve tė kishės katolike kishte filluar me tė madhe dhe ndėr shqiptarėt e Kosovės, Maqedonisė dhe Toplicės (shumica i takonin besimit ortodoks) dhe shumė kisha ishin ndėrtuar nėpėr qėndrat kryesore: Prizren, PrishtinėRas (Rashkė), Kotorci-Mitrovicė, fanjevė, Trepēė, Vuēiternė, Nish, Krushevc, Prokupe, eq.. Administrata e shtetit bizantin dhe kisha e tij dhe mė vonė edhe kisha sllave kishin filluar luftėn e ashpėr kundėr kishės katolike dhe kulturės latine, duke mos lejuar diferencimin e shqiptarėve nga riti ortodoks, i cili ēonte nė integrimin etnokulturor tė shqiptarėve dhe nė integritetin tokėsor rreth kishės katolike nė njė formation politik dhe shtetėror unik. Administrata dhe kisha serbe, pasi i pushtoi viset e Kosovės dhe Maqedonisė, nuk lejoi zhvillimin e kishės katolike dhe veprimtarisė sė saj nė kėto vise dhe atė e shpalli si herezi, qė punon kundėr fesė ortodokse pravosllave dhe kundėr pushtetit serb. Sundimtarėt serbė dhe kisha pravosllave filluan tė zėvėndėsojnė gjuhėn greke me atė sllave. Ata i pėrvetėsuan kishat e ritit ortodoks grek nė tokat shqiptare nė tė cilat shkonin shqiptarėt dhe arumunėt e ritit ortodoks. Ashtu vepruan edhe me alfabetin e tyre duke marrė pėr bazė alfabetin grek me pak modifikime e formuan alfabetin e tyre cirilik. Ata i pėrvetėsuan edhe kishat katolike shqiptare, duke bėrė pėrshtaqen e tyre sipas frymės dhe ngjyrės sllave me mbishkrime cirilike dhe i shndėrruan nė kishat e tyre nationale. Kėto fakte na i dėshmojnė tė dhėnat arkivore nga Vatikani, ku nė mes tė qerash thuhet se kishat katolike nė Prizren, Janjevė, Trepēė, etj., i kishin administrata dhe kisha serbe. Zhvillimin e mėtejmė tė institucioneve dhe kishave katolike e ndėrpreu pushteti mesjetar serb. Kjo mė se miri mund tė shihej nga Ligji i Dushanit, ku thuhet se katolicizmi ėshtė herezi latine, ndėrsa katolikėt janė gjysmėbesimtarė. Asnjė pravosllav nuk guxon tė kalojė nė fenė katolike; nėse kalon nė tė, duhet tė dėnohet ose tė kthehet qė mė parė nė krishtėrizėm. Ėshtė i njohur fakti se nėn presionin e administrātes sė Dushanit nėnshtetasit e besimit katolik ishin kthyer nė fenė pravosllave dhe ajo i kryqėzonte nė kundėrshtim me ligjet e kishės. Martesat e personave nė mes tė katolikėve dhe pravosllavėve rreptėsisht anulloheshin, nėse burri nuk kalonte nė fenė pravosllave. Sipas njė letre tė Papės - Klementi VI, tė cilėn nė vitin 1346 ia kishte dėrguar Stefan Dushanit, pėrmendej se kishėn e Shėn Mėrisė nė Prizren dhe kishėn e Shėn Pietrit mbi Prizren, qė mė parė ishin nėn mbikqyrjen e Biskupisė katolike tė Kotorrit qysh moti i kishin pėrvetėsuar mbretėrit serbė nga Rashka. jo vetėm paraardhėsit e tij, por edhe vetė Dushani kishte vepruar nė tė njėjtėn mėnyrė. Kėto veprime i pėrcillte shumė mirė nė atė kohė Zyra e Papės nė Romė. Nė njė krisobulė tė Dushanit thuhet se edhe shqiptarėt qė vijnė pėr tė bėrė meshė nė kishat pravosllave, duhet tė punojnė sikurse serbėt. Kėto tė dhėna tė burimeve tė shkruara na dėshmojnė se sundimtarėt mesjetarė serbė ia kishin arritur qėllimit tė vet, meqė pjesėn mė tė madhe tė shqiptarėve tė besimit katolik i kishte kthyer nė fenė pravosllave. Kėto dėshmi shihen edhe nga dokumentet kishtare sllave tė shekullit XIII si dhe nga regjistrimet e popullsisė sė administratės osmane tė shekullit XV, ku zakonisht tė bijtė a fėmijėt i mbanin emrat tipikė sllavė, ndėrsa prindėrit e tyre i mbanin patronimet (mbiemrat) karakteristikė dhe tradicionalė shqiptarė. Ndryshimi i antroponimeve - emrave tė popullsisė shqiptare kishte filluar qė nė fillim tė shekullit XIII dhe vazhdoi deri nė rėnien définitive tė pushtetit serb nė Kosovė e Maqedoni, pėrkatėsisht deri nė vendosjen e administratės osmane nė vitet 1451-1455.

    Tė gjitha burimet e shkruara mesjetare flasin qartė se nė tokat e Arbėrisė mesjetare u zhvillua njė luftė e ashpėr nė mes kishės latine perėndimore dhe bizantine lindore, pėr mbizotėrimin nė Ballkan, jo vetėm nė aspektin shpirtėror e religion por edhe politik-tokėsor. Depėrtimi i osmanėve nė Ballkan dhe administrata e tyre, shqiptarėt i gjeti nė njė dezintegrim tė plotė, tė ndarė nė aspektin etnokulturor dhe politiko-tokėsor. Po aty shqiptarėt ishin tė ndarė nė tri kisha: ata tė besimit katolik ishin tė lidhur me Romėn nėpėrmjet Biskupisė sė Tivarit, ndėrsa ata tė besimit ortodoks e pravosllav ishin tė lidhur me Kostandinapolin (Stambollin) nėpėrmjet kishės sė Ohrit dhe tė Durrėsit. Nė kėtė periudhė mesjetare administrata e fisnikėve shqiptarė - ekskluzivisht mbahej nė gjuhė tė huaja. Muzakėt administratėn e mbanin nė gjuhėn greke, Kastriotėt e mbanin nė gjuhėn latine dhe sllave, Balshajt nė gjuhėn latine dhe sllave, ndėrsa fisnikėt logofetėt dhe tregėtarėt e vegjėl nė Kosovė me prejardhje shqiptare, si Lesh Spani, qeveritar i Novobėrdės, Gjergj Mazrreku, logofet, Bogban Krizma, tregėtar i Prizrenit, administratėn e mbanin vetėm nė gjuhėn sllave-serbe. Kisha sllave-serbe gjatė shekujve XIII-XIV e kishte pėrforcuar mbizotėrimin vetėm nė Kosovė dhe Maqedoni, por kisha sllave dhe popa me prejardhje shqiptare kishte edhe nė Ulqin, Shkodėr, e deri nė Elbasan, Berat e Vlorė. Nė anėn tjetėr, kisha katolike ishte dobėsuar, meqė kundėr saj zhvillonin njė luftė tė ashpėr kisha ortodokse greke dhe ajo sllave e mė vonėl edhe administrata osmane e vazhdonte tė njėjtėn propagande, ndėrsa nė anėn qetėr e favorizonte kishėn greke dhe sllave nė dėm tė asaj katolike nė tokat shqiptare. Kjo veprimtari kundėr kishės katolike vazhdoi edhe nė shekujt e mėvonshėm, e kjo shihet nga raportet e vizitorėve tė Romės, tė cilėt dėshmojnė se gjatė shekullit XVI dhe nė fund tė atij XVII nė viset e Shqipėrisė Veriore - nė Kosovė dhe nė Maqedoninė Perėndimore kishte shumė shqiptarė tė besimit katolik (150.000), por shumica e tyre kalonin nė fenė ortodokse pravosllave; vizitorėt gjithashtu pohojnė se nė viset e lartpėrmendura ka edhe shumė shqiptarė tė besimit ortodoks, qė jetojnė sipas zakoneve fetare serbe dhe greke. Pėr kėtė arsye shpeshherė kronistėt dhe shkrimtarėt e huaj, shqiptarėt e besimit ortodoks-pravosllav i konsideronin nė pikėpamje etnike si sllavė serbė dhe si grekė helenė, ēka nuk ėshtė'aspak objektive dhe nuk ka tė bėjė me realitetin e strukturės etrłke nė tokat shqiptare. Nė vazhdim vizitorėt pohojnė se nė mungesė tė priftėrve dhe tė institucioneve tė kishės katolike, tė cilat mė heret i kishte pezulluar administrata bizantine e mė vonė ajo serbe, ndikoi qė njė pjesė e popullatės sė besimit katolik tė kalojnė nė fenė ortodokse - pravosllave, ndėrsa njė pjesė nė fenė islame.

    Sundimi shekullor mesjetar serb kishte arritur qė pas pushtimit tė Kosovės dhe Maqedonisė tė pushtojė edhe pjesėn mė tė madhe tė Shqipėrisė duke i shkatėrruar institucionet e kulturės materiale shpirtėrore shqiptare, tė cilat i sunduan me pak ndėrmprerje mė se 300 vjet.

    Nė kėto kushte dhe rrethana historike shqiptarėt u gjetėn nė njė dezintegrim tė plotė, andaj ėshtė fakt i pamohueshėm se depėrtimi i osmanėve nė Ballkan dhe vendosja e administratės sė tyre nė tokat e Arbėrisė e ndėrpreu sundimin shumėshekullor bizantin dhe serb. Shqiptarėt e besimit katolik kishin mbetur pa institucionet kulturore dhe fetare pėr arsye se veprimtaria e kishės katolike ishte ndėrprerė. Shqiptarėt e besimit ortodoks ishin tė detyruar tė shkonin nė kishat pravosllave, tė cilat mė parė ishin pėrvetėsuar nga sundimtarėt serbė dhe kisha e tyre, nė tė cilat mesha dhe uratat mbaheshin vetėm nė gjuhėn sllave, por me pėrhapjen e islamit, shqiptarėt filluan t'i braktisnin kėto kisha, meqė pushteti serb udkishte imponuar.

    Me pėrhapjen e fesė islame dhe vendosjen e administratės osmane nė tokat e Arbėrisė, shqiptarėt nga njė amulli shumė shekullore, dolėn nė skenėn politike nėpėrmjet sistemit tė timarit osman, arritėn tė inkuadrohen nė administratėn osmane dhe gradualisht duke punuar pėr integrimin etnokulturor dhe territorial, rikthyen administratėn e vet nė tokat e tyre etnike nė Dardaninė antike dhe nė Arbanonin mesjetar, nė tė cilat mė parė kishin jetuar albanėt nė hapėsirėn: Prizren, Nish, Kumanovė, Shtip (Arbanoni lindor - bizantin) si dhe Arbanoni latin - perėndimor qė shtrihej nė hapėsirėn: Prizren-Tivar-Ohėr-Vlorė, qė i kishin pushtuar sllavėt pas Bizantit, si dhe ato tė Epirit e tė Ēamėrisė, qė i kishin pushtuar grekėt.

    Kalimi nė fenė islame nga shqiptarėt nė kėto rrethana historike ishte i domosdoshėm dhe e vetmja rrugėdalje pėr tė ruajtur qėnien etnike dhe integritetin tokėsor. Duhet theksuar se nė radhė tė parė nė fenė islame filluan tė kalojnė bujarė shqiptarė tė Kosovės dhe Maqedonisė Perėndimore edhe ata tė Toplicės qė mė parė ishin zhveshur nga pozitat shoqėrore dhe i kishin humbur feudet (pronat e tyre) nė kohėn e sundimit serb. Disa bujarė tė tjerė kaluan nė fenė islame me pretekst qė t'i ruajnė pozitat shoqėrore dhe feudet e tyre qė kishin pasur deri nė vendosjen e administratės osmane, e kėta ishin bujarė shqiptarė tė principatave shqiptare tė Arbanonit latin - perėndinmor, e mė vonė ata i zėvend'e'sonin me bijtė e tyre myslimanė, ndėrsa anėtarėt e familjes sė tyre gradualisht e pranuan islamin. Kalimi nė fenė islame ėshtė bėrė nė mėnyrė vullnetare dhe me bindje qė krijonin individėt e interesuar nga misionarėt qė punonin pėr pėrhapjen e fesė islame. Deri nė fund tė shekullit XVII, nuk mund tė hasim nė tė dhėna sa kishte pasur presione tė hapėta pėr kalimin nė islam, por kjo nuk do tė thotė se nuk ka pasur edhe shtrėngime nga individė pėrgjegjės qė e,kanė keqpėrdorur pozitėn e tyre kundėr dispozitave tė Kur'anit, ku thuhet qė askush nuk bėn tė detyrohet qė ta ndėrrojė me dhunė fenė. Edhe sipas fermanėve tė sulltanėve tė parė garantohej liria e bėsimit pėr tė gjithė tė krishterėt nė Perandorinė Osmane, me kusht qė tė paguajnė haraēin, sipas dispozitave tė legjislacionit islam, Sheriatit.

    Ėshtė fakt i pamohueshėm se procesi i pėrhapjes sė fesė islame ndėr shqiptarėt e krishterė ėshtė zhvilluar gradüalisht dhe shumė ngadalė, nė bazė tė vullnetit tė lirė tė individu qė ka shprehur dėshirėn tė kalojė nė islam. Kėtė fakt mund ta argumentojė mė sė miri me shembuj se deri nė fund tė shekullit XIX, ka pasur shumė familje shqiptare tė njė farefisi, gjysma e tė cilėve kishin pėrqafuar islamin, ndėrsa gjysma tjetėr vazhdonte tė jetojė nė fenė e krishterė e sė bashku, duke respektuar fenė e njėri-tjetrit, qė do tė thotė se feja islame ėshtė jashtėzakonisht tolerante ndaj feve tė tjera dhe nuk nxit urrejtje ndaj tyre.

    Gjithashtu, nė pėrhapjen e fesė islame, pėrveē faktorėve ekonomikė e shoqėrorė tė kohės, ndikuan jashtėzakonisht institucionet islame fetare, popullsia shqiptare e konfesionit ortodoks, pėr t'u diferencuar nga sllavėt dhe grekėt nė aspektin etnokulturor dhe fetar, me tė madhe filloi t'i respektojė dhe t'i pranojė, meqė institucionet e kishės ortodokse sllave dhe greke ishin nė shėrbim tė shteteve tė tjera nacionale dhe nuk i konsideronte si tė vetat, ndėrsa kisha katolike nė mungesė tė priftėrinjve dhe shkaqeve qė i theksuam mė lart, nuk funksiononin fare. Shqiptarėt e krishterė, pėr ta ruajtur qėnien e tyre etnike dhe integritetin tokėsor e duke mos dashur tė sllavizoheshin ose tė greqizoheshin parapėlqyen qė ta ndėrrojnė fenė e tė parėve, duke pėrqafuar fenė islame, e cila ofronte status mė tė favorizuar shoqėror dhe ekonomik, sepse ajo nuk bėn dallime nė bazė tė pėrkatėsisė etnike e pozitės shoqėrore dhe klasore. Pėr kėtė arsye ndėrmjet shqiptarėve t'e' besimit islam dhe atyre tė krishterė nuk ekziston kurrfarė urrejqeje fetare. Shqiptarėt janė fenomen i rrallė nė botė, sepse u takojnė tri feve, katolike, islame dhe ortodokse, por ata i bashkon gjaku i kombit tė njėjtė dhe gjuha e njėjtė amtare, ata nuk i pėrēan asnjėra fe.

    *Marrė nga Bashkimi paqėsor - revistė e pėrkohėshme edukativo - arsimore dhe kulturore, organ i shoqatės Bashkimi - Prishtinė, nr. 4-5, gusht - shtator, 1992, Prishtinė.

  2. #22
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    ROLI I ISLAMIT NE INTEGRIMIN E SHQIPERISE ETNIKE DHE TE KOMBIT SHQIPTAR

    Dr. Muhamet Pirraku

    All-llahu le tė mos ma bekojė asnjė ditė nė tė cilėn nuk mėsoj diēka tė re! (Muhammedi a. s.)

    Pėrvoja historike e pjesės mė tė madhe tė popujve dėshmon se njėsia e fesė ishte ndėr faktorėt e rėndėsishėm nė procesin e integrimit tė perandorive mesjetare, kurse roli i feve nė integrimin e njėsive etnokulturore e gjeopolitike kombėtare do tė shfaqet nė fillet e kohės sė re, nė periudhėn e rilindjes, me njė rėndėsi tė shtuar gjatė Humanizmit, Iluminizmit dhe Rilindjes Kombėtare.1

    Nė trojet albanofone dhe brenda popullsive albanofone mesjetare kėtė rol integrues fillimisht e synoi feja katolike e Principatės sė Arbėnit dhe pikėrisht nga mesi i shekullit XII deri nė mesin e shekullit XV, kur u thye rezistenca shqiptare e periudhės sė Skėndėrbeut.2

    Faktet historiografike tregojnė se atė qė nuk e arriti katolicizmi shqiptar me luftė e me pėrkrahjen ndėrkombėtare mesjetare, do ta arrijė feja islame pa luftė dhe nė mėnyrė paqėsore brenda vetvetės, midis viteve '70 tė shekullit XV dhe viteve '70 tė shekullit XVHI, nė periudhėn e Kombėsisė Shqiptare si meskategori shoqėrore e historike midis bashkėsisė shoqėrore Popull Shqiptar dhe kategorisė historike Komb Shqiptar.3

    Hulumtimi i shkaqeve tė kalimit masiv tė shqiptarėve nė islam dhe i rolit tė islamit nė integrimin e njėsisė etnokulturore e gjeopolitike tė Shqipėrisė e tė kombit shqiptar ishte objekt interesash kėrkimore i shumė studiuesve, por hulumtimit shkencor ne mėnyrė institucionale po i qaset, pėr herė tė parė, simpoziumi Feja, kultura dhe tradita islame ndėr shqiptarėt.4

    Tė dhėnat nga hulumtimet interdisiplinore albanistike tregojnė se roli i islamit nė procesin e integrimit tė njėsisė etnokulturore e gjeopolitike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar ishte i natyrės komplekse politike, sociologjike, etnokulturore, filozofike, fetare, gjuhėsore, letrare, arsimore, artistike, juridike, eq.. Pėr kėtė kompleksitet flet dhe programi i kėtij simpoziumi.5

    Roli i fesė dhe i kulturės islame nė procesin e integrimit tė njėsisė etnokulturore e politike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar do tė kuptohet mė mirė vetėm pasi tė kemi njė pasqyrė sa mė tė qartė tė realitetit shoqėror, politik, administrative fetar, arsimor e kulturor nė trevat albanofone nė periudhėn e dezintegrimit administrativ shtetėror, politik, ekonomik e fetar tė pčrandorive, pjesė tė tė cilave ishin trevat e vėēanta tė truallit albanofon.6 Pėr tė sqaruar kėtė ēėshtje, paraprakisht ėshtė e nevojshme t'e' kuptohet drejt e pa paragjykime fakti se ku e shpiente trevėn albanofone ndarja mesjetare nė shumė njėsi administrative sistemesh tė veēanta: greke, sllave e latine, italiano-frėnge sikurse edhe copėtimi feudal i brėndėshėm, nė kushtet e veprimit tė tri kishave antagoniste antishqiptare; greke bizantine, serbe svetisaviane dhe katolike latino evropiane e pėrēarė.7 Tė ndriēohet drejt rėndėsia qė ka shteti unik, njėsia administrative osmane mbi trevat albanofone pėr lidhjen e copave territoriale me tradita fetare, arsimore, kulturore e shtetėrore tė ndryshme dhe antagoniste e séparatiste e njėrės pjesė ndaj pjesės qetėr.8 Nė dritėn e shkencės tė shihet edhe roli i islamit si faktor integrues i njėsisė etnokulturore dhe gjeopolitike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar deri nė fillim tė Rilindjes.9

    Historiografia e huaj, e pėrfillur edhe nga pjesa mė e madhe e historiografisė shqiptare, kalimin e shqiptarėve nė Islam e shikoi ngushtėsisht: si aspiratė tė bujari7 sė shqiptare pėr pushtet pėr t'i ruajtur privilegjet e arritura nė periudhėn paraosmane, kurse kalimin e masave, si nevojė pėr t'i ikur dhunės ekonomike tė turqve barbarė, si dhunė aziatike barbare, si turqizim e akulturėzim tė shqiptarėve.10 Do tė pėrmendet nė mėnyrė retorike edhe mungesa e priftėrinjve shqiptarė tė fesė katolike dhe apostrofohet morali fetar diskutabil i masės shqiptare, sot myslimane, ndaj fesė. Pėr soj shqiptari, pėr kėtė historiografi, ėshtė shqiptari i fesė katolike!?11

    Nuk thuhet e vėrteta se Islami fillimisht dhe masivisht i pushtoi viset ku nuk arriti tė shtrihej administrimi insfltucional i kishės katolike, e cila synonte tė bėhej fe gjithėshqiptare, qė do tė thotė: Islami i pushtoi trevat albanofone, nė tė cilat administronte, apo synonte tė administronte skizma serbe ortodokse svetisaviane, ose shkinia, siē e quante populli shqiptar.12

    Hulumtimi interdisiplinor nė fushė tė Islamit ndėr shqiptarėt tregon se nė kalimin masiv tė shqiptarėve nė Islam rolin kryesor e patėn motivet e natyrės politike shqiptare kombėtare nė mundėsi.13 Realisht, lufta e gjatė e lėvizjeve heretike tė krishtera e islame nė Ballkan e nė trojet albanofone, se paku nga mesi i shekullit X, ngėrthen nė vete fillet e lėvizjes, thėnė kushtimisht, pėr integrimin e njėsisė albanofone dhe tė kombėsisė sė arbėrit pėr distancim nga gjiri i shoqėrisė bizantine e bullgare.14 Mė vonė, lufta antagoniste e tri kishave qė administruan tokat albanofone: greke, serbe e katolike latine nė shekujt XII-XIV, pėr dominim, thėnė kushtimisht, nė trevat shqiptare, irritoi dhe e largoi popullsinė shqiptare ndaj krishtėrimit nė pėrgjithėsi dhe ndaj skizmės ortodokse svetisaviane, mė agresilve, nė veēanti.15

    Kėto kisha tė huaja dhe veēanėrisht kishat skizmatike ortodokse, qysh nė fillim tė pushtetit osman ne Ballkan fituan koncesione tė mėdha nga Sulltani, liri tė plotė pėr thellimin e procesit tė nivelimit etrłk tė tokave shqiptare nė serbe e greke, tė filluar nė periudhėn bi'zantine.16 Duhet tė vihet nė dukje fakti, se sipas botėkuptimeve mesjetare osmane dhe evropiane, e kujt ishte kisha, e tij ishte dhe kombėsia e besimtarėve qė e ndiqnin atė kishė, atė fe.17

    Sė kėndejmi, fillimet e kalimit tė shqiptarėve nė Islam nuk mund tė argümentohen si dhunė e drejtėpėrdrejtė e turqve mbi shqiptarėt katolikė, por si dhunė e tėrthortė turko-osmane me anė tė ortodoksisė serbe e greke dhe vetėm si hap i parė mė i fuqishėm i vetė shqiptarėve pėr t'u distancuar nga kisha serbe e greke, e bashkė me kėtė edhe nga kombėsia serbe e greke, dhunė shpirtėrore e gjenocid, por edhe nga kishat e kombėsitė kishtare tė tjera evropiane, asokohe mė pak agresive.18

    Fillimet e Islamit institucional osman nė trevat albanofone i hetojmė nė periudhėn e vasalitetit turk mbi principatat shqiptare, nė vitet '80 tė shekullit XIV, por nė mėnyrė triumfale nisėn nė fillim tė viteve '90, kur u themeluan institucionet e para islame nė qėndrėn administrative dhe kulturore tė Dardanisė antike, nė Shkup.19

    Gjatė shekullit XV nė qėndrat kryesore tė Dardanisė dhe tė ish-provincės romako-bizantine Maqedoni, nė tė cilat jeton popullsia etnike shqiptare muslimane nė vazhdimėsi historike dhe dominante20, u hapėn mejtepe, medrese e biblioteka dhe u ngritėn teqe, xhami, zavi e shumė objekte shoqėrore tė prejardhjes lindore islame. Nė shekullin XVI Islami u bė fe zotėruese nė tė gjitha viset shqiptare islame historike.21

    Pėr t'i kuptuar mė mirė sukseset e Islamit nė trojet albanofone, duhet tė nisemi nga fakti se sistemi shoqėror osman fillimisht ishte progresiv, mė civilizues dhe mė human se sistemet feudale tė korruptuara tė vjetra bizantine, serbe e latino-anzhuine, tė cilat populli shqiptar i barti mbi kurriz shekuj tė tėrė.22 Tė kihet parasysh edhe fakti se Islami i periudhės sė depėrtimit nė trevat albanofone ishte fe dhe kidturė me njė zhvillim tė plotė, ishte mė progresiv, mė liberal, mė i ri, mė humanist se sa krishtėrimi nė pėrgjithėsi, e katolicizmi nė veēanti, qė, atėbotė, kishte rėnė nė njė krizė shoqėrore, nė njė dekadencė e imoralitet qė pasqyrohet mirė nė veprat letrare tė Dantes e tė bashkėkohėsve tė tij, nė veprat si ai, ne ve-pr shkencore tė Galileut e tė mendimtarėve si ai nė veprat filozofike e fetare tė ideologėve tė reformacionit nė kishėn e Perėndimit dhe nė veprat filozofike e historiografike tė materialistėve frėnge. Zaten ajo dekadencė nė kishėn katolike nxiti lindjen dhe zhvillimin e reformacionit, e me kėtė edhe fillimet e integrimit tė kombėsive evropiane.23

    Realisht, populli shqiptar mbijetoi nė sajė tė kthesave tė mėdha kulturore e politike historike.24 Kur shumė sisteme pushtuese me shumė sovranė armiqėsorė, tė huaj e tė vendit u zėvėndėsuan nga njė pushtues e nga njė sovran, nga sulltani osman-turk, shqiptarėt nė viset mė tė rrezikuara nga proceset integruese sllave, greke e latine - italiane e kroate, me Islamin synuan arritjen e unitetit dhe tė bashkimit fetar islam si korrnizė ideologjike pėr integrimin e njėsisė etnokulturore e politike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar fillimisht nėn ēatinė perandorake osmano-turke.25

    Se Islami nė hapin e parė ishte forme e hapėt e distancimit dhe e bojkotimit shqiptar nga kisha ortodokse svetisaviane dhe nga kishat e qera me intenca antishqiptare, dėshmon edhe fakti se tė gjitha periudhat dhe valėt e kalimit masiv tė shqiptarėve nė Islam vinin si pasojė e lėshimeve tė mėdha tė Sulltanit e tė pushtetit qendror ndaj kishave.26 Madje, edhe fazat e shuarjes a tė heshqes administrative tė kishės ortodokse svetisaviane dhe katolike nė periudhėn e kombėsisė shqiptare (shekulli XV-XVIII), shėnojnė jo dhunėn turke aziatike islamike kundėr kėtyre kishave, siē thuhet nė historiografi 27, por mbeqen e kėtyre kishave pa besimtarė shqiptarė, qė ishin masė absolute, bojkotim shqiptar masiv i krishtėrimit dhe kalim nė Islam.28

    Pėr dukurinė e apostrofuar qartė flet fati i krishtėrimit tė luhatur e laraman nė viset e principatave shqiptare: Balshajve, Cėrnojeviēėve, Dukagjinėve, Jonimėve, Gropajve, Zgurajve, Kastriotėve, Topiajve e pjesėrisht ato tė Zenebishtėve, Muzakėve, Aranitėve e tė qerėve mė nė jug.29 Nė arealin e principatave veriore e lindore tė trojeve shqiptare dhe pikėrisht nė veri dhe nė lindje tė trevės albanofone historike, Islami do tė shtrihet kryesisht vetėm deri aty ku gjuha shqipe ishte e ruajtur pa njė trazim tė madh, por edhe nė disa enklava ilirovllaho-shqiptare, ku kishte humbur gjuha shqipe, por ishte ruajtur kompaktėsia etnike josllave: ndėr pomakėt, tobreshėt, goranėt dhe boshnjakėt.30

    Hulumtuesit tė Islamit ndėr shqiptarėt i bie nė sy fenomeni i pandriēuar deri nė fund, paraqitja e emrit tė ri, unik, pėr gjuhėn, pėr popullin dhe pėr vendin: shqip, shqiptar dhe Shqipėri, si bashkatdhetarė besnikė tė Islamit nė tokat shqiptare.31 Emrin e gjuhės e zuri Buzuku (1555)32 tė popullit Zmajeviēi (1703)33 dhe tė vendit Thunnmani (1774)34, por kjo nuk ėshtė dėshmi se kėta emra u shfaqėn bash nė ato vite kritike. Ata ishin nė popull sė paku nga koha kur ishin edhe emrat pėr gjuhėn, popullin e vendin e Arbėrisė, tė Epirit e tė Maqedonisė shqiptare mesjetare.35

    Tė dhėnat mė tė verifikuara flasin se vallja e emrit tė ri pėr gjuhėn, pėr popullin dhe pėr vendin u nis nga viset e Dardanisė - Peonisė antike, tė parat tė pėrfshira nga Islami, dhe pikėrisht nga treva albanofone midis Nishit - Limit - Sharrit - Matit - Dibrės - Strugės - Shtipit e Kumanovės, me epiqendėr nė viset e Shkupit, qė nė shkencė konsiderohen pėr djep tė gjuhės shqipe, fazė moderne e ilirishtes dhe tė popullit shqiptar historik pasilirian.36

    Emri i ri pėr popullin, emri kombėtar, duhej tė ishte emėr i njė popullsie dardane ilire i periudhės parakrishtere dhe pikėrisht emri i popullsisė midis Qafės sė Prushit e poshtė nėn qytetitn Shkup, tė cilėt Plini i shėnoi si skirtarė, kurse Ptolomeu nė trajtėn skyrtonė. Emri i ri muind tė ishte edhe shumėsi i emrit tė banorėve tė Shkupit: shkyptar, shkuptar, shqiptar - lidhje mė e thellė me emrin e shpesit totem ose Orė dardano - ilire; shqype, shqipe.37 Nė momentin kur Islami u bė fe e shumicės, fe e vendit tė shqipeve, siē do tė thoshim me gojėn e shumė udhėpėrshkruesve tė huaj, dhe pikėrisht aty deri nė mesin XVII, emri i ri, integrues i vendit, emri Shqipėri, do t'i vėrė nė heshqe nė mėnyrė paqėsore toponimet antike e mesjetare pėr pjesė tė veēanta tė trojeve albanofone: Dardani, Maqedoni, Arbėri, Epir, eq.. Njėsia etnokulturore e gjeopolitike Shqipėri (Arnautluk, Albania), mė sė voni, deri nė mesin e shekullit XVII pėrfshinte rreth 110 mijė km2 sipėrfaqe tė Rumelisė Osmane tė banuar me shqiptarė ose me shumicėn absolute shqiptarė - albanofonė islamė, ortodoksė dhe katolikė. Sė kėtejmi mund tė theksohet se emri i ri kombėtar pėr popullin e vendin ishte produkt i kulturės sė re shqiptare tė integruar nė dritėn e kulturės sė re shqiptare tė proviniencės islame.38

    Kjo kulturė shqiptare nuk u shpif, nuk u planifiktia dhe nuk u ndikua nga jashtė, nga ndonjė propagandė proshqiptare, dhe pėr zhvillimin e saj ka meritė vetėm mendja e gjeniut shqiptar. Nė gjirin e shoqėrisė osmane kjo kulturė shqiptare ishte disidente, kaēake e kombėsisė shqiptare. Me rėndėsi ėshtė tė potencohet edhe fakti se procesi i thellimit tė kalimit nė Islam, kultivimi dhe ruajtja e Islamit si fe e pjesės absolute tė popullsisė, pati karakter mbrojtės gjithėshqiptar, kurse nga fundi i shekullit XVIII pėr Shqipėri etnike do tė konsiderohen vetėm trevat tė cilat do tė rrethohen nga brezi islam shqiptar. Ky brez, nė tė gjitha kohėt, do tė paraqitet si digė e si mur mbrojtės i tėrėsisė sė Shqipėrisė etnike nga fqinjėt ekspansionistė tė pangopshėm.39

    Tė vihet nė pah edhe fakti se kultura shqiptare me prejardhje islame, duke i hapur udhė emrit tė ri kombėtar pėr gjuhėn, popullin e vendin, ndikoi edhe nė integrimin e brėndėshėm, nė heqjen e emrave etnikė antikė tė popullsisė albanofone, si arbėresh, maqedon, dardan, epirot, qė synonin tė bėheshin emra kombėsish albanofone tė veēanta, mandej nė zbuqen dhe heqjen e dallimeve etnokulturore dhe tė aspiratave tė disa fiseve mesjetare pėr t'u veēuar si kombėsi albanofone me fe skizmatike svetisaviane, bizantine, greke ortodokse dhe katolike, si kuēe, kelmende, palabardhe, labe, ēame, suljote, etj..40 Fiset dhe viset qė do tė mbesin plotėsisht jashtė masės islame, jashtė brezit islam shenjues tė njėsisė etnokulturore e gjeopolitike tė Shqipėrisė sė periudhės osmane, pararilindėse, nė veri, lindje e jug, nėn mbizotėrimin e vazhdueshėm tė kishave tė huaja, do tė asimilohen nė dalmatė (kroatė), malazezė, serbė, bullgarė e grekė. Kėtu zuri fill ngushtimi i trevės gjuhėsore e etnike shqiptare historike.41

    Pėrhapja e kulturės shqiptare me prejardhje islame do tė ndikojė si filtėr pėr kulturėn shqiptare tė pėrdhosur. Kjo mund tė dėshmohet edhe vetėm me njė hulumtim sondues interdisiplinor nė historinė e fshatrave nė arealin etnik albanofon, tė cilat gjatė mesjetės bizantine e sllave ishin prona tė kishave e tė manastireve ortodokse, nė fshatrat e cilėsuara katunde vllehe, ish-feude tė bujarisė mesjetare serbe. Do tė shihet se bash kėto fshatra ndėr tė parat nė rrethinėn e tyre kaluan masivisht nė Islam dhe se Islami u shėrbeu si filtėr pėr ndarjen e premisave e tė relikteve fetare, kulturore, gjuhėsore e toponimike sllave, greke e latine, filtėr pėr rikthimin nė gjirin e k-ombėsisė shqiptare.42

    Realisht, feia islame, me vetitė e saj toleruese, kulturės shqiptare nuk ia mbylli prespektivėn e zhvillimit evropian, por i la mundėsi tė mėdha pėr t'u zhvilluar mbi shtratin e traditės etnike, pėr t'i kultivuar mė tutje vlerat e seleksionuara tė kulturės shqiptare e materiale ilire, tė ruajtura nė mėnyrė disidente e kaēake gjatė periudhės sė krishtėrimit universel. Tė dhėnat nga hulumtimi etnografik i terrenit tregojnė se traditat dhe kultura shqiptare parakrishtere mė mirė janė ruajtur nė viset tė cilat, nė periudhėn paraislame, ishin tė pėrfshira nga herezitė antikrishterė, mė pak se viset ku u ruajt katolicizmi i patrazuar sesa nė enklavat katolike laramane dhe shumė mė pak u ruajt nė viset ku ortodoksia nuk u trazua nga herezitė mesjetare, nga katolicizmi dhe islami.43

    Tė themi edhe njė fakt: Islami nė integrimin e njėsisė etnokulturore dhe politike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar ndikoi si kulturė me tiparet e veta egaliatre, liberale e humane. Ai nuk ishte dogmė thjeshtė fetare, por ishte sistem vlerash totalitare publike, mėsim i hapur, qė nuk e njeh Shpirtin e Shenjtė dhe paprekshmėrinė e individu; kulturė konkretė gjithėpėrfshirėse morale, kėshillėdhėnėse, udhėrrėfyese, fetare, qortuese, kritike, moralizuese, juridike, shoqėrore, kodifikuese, shkencore, filozofike, mjekuese e mbi tė gjitha arsimuese. Islami nuk ishte fe turke dhe as fe e pushtuesit, por ishte sa fe e turqve, aq edhe e shqiptarėve dhe e tė qerėve dhe turqit nė ummąnė (bashkėsinė) muslimane osmane paraqitnin vetėm pakicėn sunduese, pa ndonjė rėndėsi tė madhe pėr jetėn e pėrgjithshme dhe prespektivėn e perandorisė. Shqiptarėt, realisht, qė nga fillimet e kalimit nė islam, nga pjesa e parė e shekullit XV e ndanė pushtetin perandorak me turqit nė tė gjitha nivelet politike, ushtarake, qeveritare, diplomatike, kulturore, arsimore, fetare e tė tjera, pėrpos postit tė sulltanit.44

    Populli shqiptar i dha Perandorisė Osmane nė periudhėn e lulėzimit tė saj, pjesa e dytė e shekullit XV pjesa e parė e shekullit XVII, po edhe mė vonė, qeveritarė, komandantė ushtarakė, dijetarė, letrarė, filozofė, diplomate, historianė, arkitektė, mjekė specialistė, mjeshtėr profesionesh tė ndryshme, tė njohur nė historinė dhe nė kulturėn botėrore. Kėto personalitete shqiptare kurrė nuk hoqėn dorė nga kombėsia e tyre shqiptare, vepruan edhe si pararojė e kombit tė tyre dhe e atdheut tė tyre. Veprimtaria e tyre filozofike, letrare, artistike, historiografike, arkitektonike, ushtarake dhe iluministe, shkruar nė gjuhėn e Kur'anit, - arabisht; nė gjuhėn e poezisė margaritare tė Lindjes - persisht dhe nė gjuhėn zyrtare shtetėrore universale pėr perandorine - osmanisht, me vlera tė mėdha tė pėrgjithshme do t'i hapė rrugė edhe zhvillimit tė mendimit filozofik, artistik, fetar, politik e arsimues nė gjuhėn shqipe, me njė ndikim vazhdues nė integrimin e njėsisė etnokulturore e politike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar. Vlerat madhore tė trashėgimnisė shqiptare nė gjuhėn e Lindjes, tė shkruara nė periudhėn osmane nė Shqipėri (1389-1912), i takojnė mendimit shqiptar, kulturės shqipe, po aq sa edhe nė gjuhėn greke, latine e italiane dhe duhet tė studiohen, tė shqipėrohen dhe t'ia kthejnė kulturės sonė kombėtare.45

    Nuk ėshtė e tepėrt tė konstatohet se edhe zhvillimi i letėrsisė shqipe tė prejardhjes sė krishterė katolike tė shekujve XVI-XVII ėshtė rrjedhim i tėrthortė i rritės sė Islamit ndėr shqiptarėt dhe i rrezikshėm tek ortodoksėt serbė pėr katolicizmin ndėr shqiptarėt edhe mė gjėrė. Kjo letėrsi shqiptare u vu nė rrugė me ndihmėn morale, politike e materiale tė kishės sė perėndimit dhe Papės, si reaksion dhe masė kundėr thellimit tė Islamit dhe tė skizmimit ortodoks tė shqiptarėve.46

    Mirėpo, derisa kjo letėrsi, me vlera tė larta si burim i gjuhės sė shkruar shqipe, e pėrkufizuar kryesisht nė pėrkthimin e ungjijve dhe tė doracakėve fetarė, e nė poezi moralizuese, do tė shterret pa bėrė ndonjė ndikim tė shėnueshėm nė integrimin e njėsisė etnokulturore dhe gjeopolitike tė Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar (sepse Evropa katolike dhe Papati pėr afro dy shekuj nuk do ta ndihmojnė gjithanshmėrisht ēėshtjen katolike tė Shqipėrisė), letėrsia shqipe me alfabet arab, burimet e ruajtura tė sė cilės vijnė nga pjesa e dytė e shekullit XVII, sa vinte dhe zhvillohej, sa qė nė vitet '20 tė she'kullit XVIII, kur zuri fillin iluminizmi evropian, u bė faktor kryesor nė integritetin e mendimit letrar, politik dhe kulturor iluminist e rilindės tė Shqipėrisė.47

    Letėrsia shqipe me alfabet arab, e njohur si letėrsi e bejtexhinjve, alhamiada shqiptare e shkruar mbi njė sintaksė shqipe tė mirėfilltė, ishte e pėrhapur nė tė gjitha viset shqiptare. Ajo nuk ka qėnė me ndikim tė kufizuar, siē thuhet nė shumė histori tė letėrsisė, por ishte pronė e jetės shpirtėrore e masave shqiptare.48 Pėrshkruhej, pėrhapej dhe mėsohej pėrmendėsh, si luqe e si kėngė. Fakti se ishte e mbytur nė orientalizma dhe veēanėrisht moralizuese, nuk do tė thotė se ishte e pakuptueshme pėr lexuesit dhe absorbuesit, sepse ato fjalė orientale ishin nocione filozofike e fetare tė kuptueshme pėr kohėn, aq sa janė evropianizmat nė shkrimet tona nė gjuhėn shqipe, pėr kohėn tonė.49 Ajo qė e shpuri pėrpara dhe e mbajti nė jetė deri sot, ėshtė fryma e saj universale dhe shoqėrore e arsimuese shqiptare, sociale e revolucionare tej mase pėr kohėn kur qe krijuar, lirike anakronike, kritike kastiane, arsimuese, romantike e liridashėse. Pjesa mė e madhe e kėsaj letėrsie u shkrua nė vargun tetėrrokėsh tė poezisė popullore, e ndihmoi letėrsinė popullore, e veēanėrisht lirikėn, dhe e pėrgatiti rrugėn pėr letėrsinė e Rilindjes Kombėtare. Qysh nė mesin e shekullit XIX u bė objekt i studimit i albanologėve nė zė, themelues tė albanistikės, si Hahni e tė qerė.50

    Duhet tė vihet nė dukje se pėrmes lidhjeve kulturore me Lindjen dhe me anė tė veprave filozofike e shkencore nė gjuhėt orientale dhe nė gjuhėn shqipe, erdhėn dhe u ngulitėn motive tė Lindjes nė kulturėn materiale e shpirtėrore, nė arkitekturė, nė artet figurative aplikative, nė veshmbathje, nė artin muzikor, nė kompletimin e shtėpisė, nė kuzhinėn shqiptare, nė mirėsjelljen shqiptare, nė letėrsinė popullore, nė filozofinė shqiptare, me njė fjalė, nė jetėn shqiptare. Kėto motive universale tė Lindjes, kulturės shqiptare nė pėrgjithėsi ia shtuan frymėn demokratike, universale; i dhanė gjallėri, kolorit, frymė tė re, e pėrtėritėn dhe e pasuruan pėr t'u trajtuar, dje dhe sot, si margaritar midis kulturave tė njėtrajtshme tė kombėve evropiane. Rėndėsia e kėsaj begatie kulturore qėndron edhe nė faktin se ajo nė shumė aspekte u bė pėrcjellėse e jetės shqiptare edhe tė shqiptarėve tė krishterė, veēanarisht te laramanėt dhe katolikėt. Sė kėtejmi, feja islame nuk e varfėroi dhe as nuk e akulturėzoi kulturėn shqiptare etnike, por e bėri pėr tė q'eenė si njė kopsht me Iule shumėngjyrėshe, siē do tė thosha me gojėn.e shumė romantikėve evropianė tė shekullit XIX.51

    Nė gjirin e kulturės sė re shqiptare, tė periudhės sė kombėsisė, fenomeni i tolerancės fetare ndėr shqiptarėt do tė bėhet tipar kombėtar dhe ndėr hallkat nė integrimin e ruajtjen e njėsisė sė kombit shqiptar nė kushte tė ekzistimit tė tri feve. Realisht, nga mesi i shekullit XVIII, pjesa mė e madhe e administratorėve shqiptarė, nė viset shqiptare, do tė udhėheqin politikė séparatiste shqiptare, nė pėrgjithėsi, tė mjedisit tė vet ndaj pushtetit qėndror tė Stambollit. Kėta qeveritarė vendas nė Islam shihnin edhe platformėn e mundshme politike pėr bashkimin e Shqipėrisė sė ndarė nė njėsi administrative osmane dhe pėr lirinė e saj. Programi politik i luftės pėr ēlirim kombėtar i kėtyre pionierėve tė rilindjes politike tė Shqipėrisė mbėshtetej nė traditėn shqiptare tė luftės ēlirimtare vėllazėrore midis shqiptarėve tė feve tė ndryshme dhe posaēėrisht ne epokėn e lavdishme skėnderbejane, sikurse paraardhėsit e tyre tė periudhės sė rilindjes e tė humanizmit.52 Madje, se paku nga periudha e qeveritarėve arsimues nga dera e Bushatasve dhe e Tepelenasit shtresat e larta dhe masat shqiptare islame e bartėn peshėn e luftės pėr bashkimin dhe ēlirimin kombėtar tė popullit shqiptar dhe tė Shqipėrisė nga robėria osmano-turke. Ideologėt qė dolėn nga kjo masė, ata tė periudhės sė filleve tė Rilindjes dhe tė mėvonshmit, bashkimin kombėtar tė shqiptarėve me fe tė ndryshme do tė mbėshtesin fuqimisht nė porositė dhe kėshillat urdhėruese tė Kur'anit: Edhe Zoti ynė edhe Zoti juaj ėshtė njė dhe Atij i pėrulemi', pra, 'Juve feja juaj, kurse mua feja ime!53

    Tė konstatojmė edhe kėtė: Bushatasit dhe Tepelenasit, me politikėn e tyre shqiptare rilindase, i vunė themelet shoqėrisė shqiptare pluraliste fetare moderne, thėnė kushtimisht, o.borret e tyre qeveritare janė bėrthama tė akademive shqiptare, nė tė cilat u kultivua tipari i tolerancės fetare shqiptare nė interes tė luftės pėr ēlirimin kombėtar, tė unitetit pluralist fetar shqiptar rreth unitetit tė Shqipėrisė. Pėrvoja e tyre do tė bėhet mėsim pėr gjeneratat e reja, pėr ideologėt e kombit shqiptar tė periudhės sė Rilindjes. Lufta e amzės shqiptare muslimane qė rreth vetes tė lidhte fuqimisht dhe pėrjetėsisht pjesėt shqiptare ortodokse dhe katolike, pa ua prekur traditėn fetare, zgjati mė shumė se njė shekull, aq sa ka zgjatur periudha e luftės pėr kurorėzimin e kėrkesave tė Rilindjes Kombėtare Shqiptare.54 Kjo pėrpjekje shqiptare vazhdimisht, dinakėrisht dhe pėrgjakshėm u minua dhe u pengua nga kisha ortodokse serbe, greke, bullgare e pjesėrisht edhe ajo katolike, si dhe nga qarqet politike, shtetėrore, shkencore e publicistike antiislame dhe antishqiptare ballkanike dhe evropiane. Dhe, pse tė mos thuhet qartė, faktori politik i jashtėm me ndėrhyrje tė herėpashershme nga fillimi i shekullit XVII dhe me ndėrhyrje sistematike nga fundi i shekullit XVIII, Islamit ia preu rrugėn qė tė bėhej fe gjithėshqiptare dhe platformė politike kombėtare ngjashmėrisht me skizmėn ortodokse svetisaviane te serbėt ortodokse bizantine te grekėt, ekzarkiste ortodokse te bullgarėt, katolike te kroatėt, etj.55

    Megjithatė, roli i Islamit si fe e rreth 88% tė shqiptarėve nė trojet e Shqipėrisė Etnike, nė luftėn e pandėrprerė pėr unitet kombėtar, pėr bashkimin e Shqipėrisė dhe pėr ēlirimin e popullit shqiptar dhe, mbi tė gjitha, pėr ruajqen e tėrėsisė sė Shqipėrisė Etnike nga ekspansioni pushtues i fqinjėve ortodoksė e katolikė, ishte i paluhatur dhe vendimtar. Pėr kėtė fakt, pėrpos burimeve historike tė prejardhjes evropiane e tė Lindjes, ėshtė dėshmi tradita popullore historike, kėnga historike shqiptare.56

    Tė thuhet edhe kjo: Falė tolerancės fetare tė shumicės mulsimane, do tė dėshtojnė tė gjitha pėrpjekjet e qarqeve kishtare e politike antishqiptare ballkanike e evropiane pėr tė shkaktuar luftė fetare nė Shqipėri, mynxyrat qė i pėrjetoi Evropa e krishterė dhe Lindja.57

    Duke pėrfunduar, le tė mė lejohet t'u qasem shkurtimisht disa tezave publicistike pėr qėnien katolike paraislame tė shqiptarėve muslimanė dhe pėr nevojėn e kthimit tė tyre nė katolicizėm pra, nė kulturė tė krishterė, si kusht pėr tė gėzuar pėrkrahje tė Evropės pėr pavarėsinė e Kosovės dhe pėr bashkimin e Shqipėrisė sė copėtuar mė 1913 (!?!).58

    Teza se shqiptarėt muslimanė kanė qėnė tė gjithė tė krishterė nuk ka mbėshtetje as burimore, as etnografike, as arkeologjike, as kulturore. Kjo tezė fillimisht ishte shtruar nga kisha ortodokse serbe e greke dhe kishte pėr qėllim qė viset e Arbėrisė mesjetare katolike t'i tregonte pėr djep tė popullit shqiptar, i cili gjoja mė vonė, me anė tė ekspansionit islam, tė ketė vėrshuar nė Kosovė e gjetkė nė viset e Dardanisė dhe tė Maqedonisė, nė djepin e kulturės serbe dhe tė shtetit serb!? Kisha greke shqiptarėt ortodoksė i konsideronte puro grekė!? Po, shkenca e bazuar nė argumente nuk i pranon as njėrėn as tezėn qetėr.59

    Tė gjitha tė dhėnat flasin se islamizimi nė kulturėn shqiptare nuk ka mundėsi tė konsiderohet si njė incident kalimtar. Njė kulturė me traditė gjashtėshekullore e njė komb me mbi 88% muslimanė nuk ėshtė aksident !?60

    Atyre qė kėrkojnė njė rikthim e njė 'rirreshtim' tė shqiptarėve muslimanė 'nė kulturėn e krishterė, pėr njė kthim nė rrėnjėn katolike (!?!), ua rikujtoj tregimin popullor mė tė shkurtėr dhe mė tė thellė qė e di profesor Anton Ceta: Burri e thirri gruen: Oj grue, ku je !? Pėrtej djepit! - Pėrtej djepit, pėrtej detit! - ia priti burri!61

    Shkurt, thirrja pa mbulesė pėr shkurorėzim nga islami, pėr njė fe tė re, ėshtė anakronike. Mendoj se kanė perėnduar kohėt mesjetare tė feve. Sė fundi, ē'tė bėjmė me shqiptarėt ortodoksė qė janė tre herė mė shumė se ato katolikė? T'ua falim grekėve?! Mė nė fund ta pyesim, veten ose tė konsultojmė historinė shqiptare: C'u sollėn shqiptarėve tė krishterė krynegrilet e nxitura nga Evropa e krishterė nė shekujt XV-XVII?62 C'fitoi Kara Mahmut pashė Bushati dhe veēanėrisht Ali pashė Tepelena qė i ofronin Evropės sė krishterė ndėrrimin e fesė vetėm pėr tė fituar pėrkrahjen pėr bashkimin dhe ēlirimin e Shqipėrisė ?63 Dhe, a kemi ndonjė garanci evropiane e botėrore tė krishterė se vėrtetė do tė ēliroheshim dhe do tė bashkoheshim nė Shqipėrinė Etnike, nėse rirreshtohemi nė rrėnjė, nė kulturėn e krishterė, nė katolicizėm? Duke u mbėshtetur mbi pėrvojėn historike tė popullit tonė fuqimisht mendoj se shumėsia e feve nė Shqipėrinė etnike ėshtė fat historik qė nuk mund tė zhbėhet dhe kjo dukuri unikale nuk duhet shikuar edhe mė tutje si plagė pėr tė ardhrnen e kombit shqiptar, por tė shikohet si pasuri e freski kulturore dhe si pėrparėsi qė ndihmon afrimin e popullit shqiptar pa paragjykime me popujt e qerė me fe tė ndryshme.64

    Ajo qė ėshtė e duhet tė jetė pėr jetė tė jetėve parėsore ėshtė: shkencėtarėt, publicistėt, letrarėt, artistėt, hoxhallarėt, priftėrinjtė, mėsuesit, me njė fjalė, forcat mendore kombėtare, duhet tė ushtrojnė ndikim tė vazhdueshėm pėr ruajtjen e tiparit shqiptar tė tolerancės fetate si kusht pėr ruajtjen e unitetit kombėtar mbi parimet filozofike rilindase tė Bushatasve e tė Tepelenasit, tė Hoxhė Tahsinit, tė Pashko Vasės e tė Thimi Mitkos: Paqė tė sigurtė midis feve nė Shqipėri, vėllazėrim tė vėrtetė midis shqiptarėve tė feve tė ndryshme, unitetit tė Shqipėrisė mbi bazė tė njėsisė sė gjuhės sė bashkuar, tė kulturės dhe tė njėsisė etnokulturore e politike kombėtare.65 Me fjalėt e At Anton Harapit do tė thoshim: tolerancė fetare, tolerancė shoqėrore dhe tolerancė politike.66

    Marrė nga: Feja, kultura dhe tradita islame ndėr shqiptarėt, simpozium ndėrkombėtar, Prishtinė, 1995.

    REFERENCA

    1. Gjėrėsisht, Mithridates oder algemaine Sprachenkunde 11, Berlin 1809; Allgemaine Encyclopādie der Wissenschaften un Ktinste, 11, Leipzig 1818; G.Ancey, Memoire sur l'Albanais dans le Mith grec, Paris 1914: Opsta Enciklopedija Larouse, T.1, Beograd, 1971, 474-562; M.Jugoviē, Opsta istorija stari vek, Beograd, 1952, 135-144; Refonna protestasse dhe katolike, Kisha dhe historia e saj, VII, Ferizaj-Zafreb, 1982; Sveti Sava: Beseda ose pravoj veri. Sveti liznjatije Bogonosac. Poslanice, Beograd, 1991; F.Rahman, Duh islama, Beograd, 1983; N.Srnailagiē, Klasiēna kultura Islama, 1 Teolouija, Filozofija, Znanost, Zagreb, 1973, Ilirėt dhe Iliria te autorėt e antikė, Tiranė 1965: Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, T.1, Beograd, 1955: V.Zamarovsky, Heronjtė e miteve antike, Prishtinė, 1985; S. Baliē, Kultura Bosnjaka, Muslimanska komponenta, Vien 1973; Z. Dani'man, Koēi Bey risalesi, Ankara, 1985, s I.D.Mitroviē, Ponovo studiji Dr. Nikse Stanēica: Hrvatska nacionala ideologija preporodnoga pokreta u Daimaciii (Mihovil Pavlinoviē i njegov krug do 1869), Zagreb 1980, 41-143: M.Gros, Historijska znanost, Razvoj, oblik, smjerovi, Zagreb, 1976, 83-92; M.Xhaxhiu, Nė rrucėn pėr te pellazgėt, Drita, nr.28, Tiranė, 13.VII.1986, 10.
    2. Gjėrėsisht, Historia e popullit shqiptar, I, Prishtinė, 1969; M.Barleti, Historia e jetės dhe e veprės sė Skėnderbeut, Tiranė, 1964; Jireēek-Radoniē, Istorija srba, II, Beograd, 1952; M.Shufflay, Serbėt dhe shqiptarėt, Prishtinė, 1968; Gaspėr Gjini, Skopska-Prizrenka biskupija kroz stoljeēa, Zagreb, 1986.
    3. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989; Shkaqet e kalimit nė Islam tė shqiptarėve, Pėrparimi, nr.2 Prishtinė, 1991, 185-228.
    4. Shih, Simpoziumi Ndėrkombėtar, Drita Islame, nr. 42, Prishtinė, 1992, 36.
    5. Shih gjėrėsisht kumtesat nė kėtė pėrmbledhje; M.Pirraku,Roli i Islamit nė integrimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar dhe tėrėsisė sė Shqipėrisė etnike, Hėna e Re, nr. 43, Shkup,1992,18-19.
    6. Shih pėr krahasim: Historia e popullit shqiptar 1, Prishtinė, 1969; Istorija naroda Jugosllavije, 1, Beograd, 1950; J. Von Hammer, Historija, turskog (osmanskog) carstva, 1, 2, 3, Zagreb, 1979: 1. Djuriē Sumrak Vizantije, (Vreme Jovana VIII Paleologa), Beograd, 1984.
    7. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989; St. Novakoviē, Srbi i Turci (Od kraja XVIII veka do poēetka XX veka», Beograd, 1979; Postanak i razvoj srpske nacije, Beograd, 1979; S. Borkoviē, 0 postanku i razvoju cmogorske nacije, Titograd, 1974.
    8. Gjėrėsisht, V. Vllahoviq, Revolucioni dhe krijimtaria, Prishtinė, 1975; Istorija crkve Starozavetne i Novozavetne srednje Skole, Beograd, 1885, 4-104; N.V. Gogolj, Razmatranie bozanstvene liturgije, Zemun, 1981, 9-112, R. Joviē, Crka i setke, Negotin. o. v. b., 3-25; P.Malaj, Djelovanje franjevaca dubrovaēke provincije medju albanskim katolicima, samostan Mali braēe u Dubrovniku, Zagreb, 1985, 223-255; J. Cvijiē, Balkansko poluostrovo, 1, 11, Beograd, 1960; Alba Lima, Kostandin Balsiē (1392-1402). Jistorijski roman u tri dijela, Zagreb, 1920; M. Zeēo, Viset shqiptare nė kronikėn politike tė Efremit, Drita, nr.32, Tiranė, 1986. VIH,10: I. Zamputi, Nė emėr tė lirisė pėrballė sulitanit dhe perandorit, Drita, nr.28, Tiranė, 10. VII, 1988.
    9. Shih M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989; Islami dhe muslimanėt nė Ballkan, Hėna e Re, nr.27, 12-18, Shkup VI-VII, 1991, 8; Roli i Islamit nė integrimin e Shqipėrisė dhe tė kombit shqiptar, Hėna e Re, mirė.48, 15.11.1993, 18; nr. 49, 1, Ill. 1993, 18; Roli i islamit nė integrimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar dhe tė tėrėsisė sė Shqipėrisė etnike, Hėna e Re, nr. 43, Tetor 1992, 18-19.
    10. Gjėrėsisht, Historia e popullit shqiptar 1, Prishtinė, 1969; Istorija naroda Jugoslavije, 1, Il, Beograd, 1950, 1953; I. Zamputi, Relacione mbi gjėndjen e Shqipėrisė Veriore dhe tė Mesme nė shekullin XVII (vell. 1, 1610-1634), Tiranė, 1963; Vėll. Il, 1634-1650, Tiranė, 1965; Gaspėr Gjini, Skopsko-prizrenska kroz stoljeca, Zagreb, 1986; Simpoziumi pėr Skenerbeun (9-12 maj 1968), Prishtinė, 1969.
    11. Zamputi, Relacione 1, II; Thekse tė posaēme nė kėtė drejtim nga Don Lush Gjergji, nė Simpoziumin Shqiptarėt dhe Evropa dje dhe sot, 23 maj 1991; Po aty, Engjėll Sedaj, dt.25.V.1991; Ismail Kadare nė intervistat e tij gjatė viteve 1991 1993.

    41. Po aty; Si shėn. 36; Njė korēar (i krishterė), duke u folur pėr rėndėsinė e islamit ndėr shqiptarėt, shkroi me 1900 se shqiptarėt musliman e bartėn barrėn e ekzistencės kombėtare tė shqiptarėve dhe tė shqipėrise: "S'janė vallė muslimanėt shqiptarė qė mbajtėn nė kėmbė gjer mė sot ato zakone tė tė vjetėrve tanė qė ēuditėn botėn?! S'ėshtė e vėrtetė se pa muslimanėt, tė cilėt besa i bėri tė largohen nga tė tjerėt, nga kaurėt, do tė ishin qė shumė shuar e harruar kėto zakone?! Tė mos ishin kėta tradhėtarė tė fesė, si thonė ca tradhėtarė tė mėmėdheut, Shqipėria nuk do tė ishte aq e madhe sa ėshtė sot, do tė ishte pėrgjysėm, njė e katėrka nga shkaku i Shqehvet (Sllavi) qė na kishin pllakosur gjer nė kėrthizė tė Shqipėrisė ). Muslimanėt shqiptarė vunė frenė pėrhapjes sė detit shqah (... tė me nepet leje tė thomė se Shqipėria e poshtme nė gjendet sot e pandarė nga trupi i Shqipėrisė, kjo gjė detyrohet gjithė muslimanėve shqiptarė (... ). ata qė pushtuan islai-nizmin, muslimanėt e sotėm janė qė apin Epirit karakter shqiptar (Kalendar Kombėtar, Mot'i gjatė, Sofje, 1902, 61-72).
    42. Gjėrėsisht, Onomastika e Kosovės, Simpozium i mbajtur mė 25-27 shkurt 1977, Prishtinė, 1979; Simpoziumi pėr Skėnderbeun, Prishtinė, 1969; S.Pulaha, Popullsia e Kosovės nė shekullin XV dhe XVI, Tiranė, 1984; Pesėdhjetė vjetori i 28 Nėntorit shqiptar, Izmir, 1968, 10; Eqrem Telhaj: Vetė Skėnderbeu, shprehja mė e bukur dhe mė shkėlqyer e racės sonė, u rrit, u pėrgatit, u forcua nė shkollėn osmane dhe nė shpirtin e fortė luftarak tė kėsai shkolle dhe tė asaj kohė tė ndritur ... Dalja e ushtrive tė sulltanit nė Ballkan e ndaloi pėrparimin sllav, kurse shqiptarėt filluan tė rimėkėmben nė fillim tė sliekullit XVI kur hynė nė njė radhė me turqit, fituan shumė tė drejta, sidomos kur pėrqafuan vullnetarisht fenė islame. Duke hyrė nė besimin e ri, shqiptari u largua mė tepėr nga sllavi, ndėrroi fenė, por shpėtoi fisin. Sikur tė mos kish ndėrhyrė me kohė fuqia e Perandorisė Osmane, sot nė Kosovė , nė Dibėr dhe nė Maqedoninė shqiptare do tė kish mbetur vetėm njė pakicė shqiptarėsh nė proces tė shpejtė sllavizimi. Veēanėrisht minaretė e Kosovės - qė sot (vitin 1943, kur ishte arritur bashkimi i Shqipėrisė etnike - MP) nuk ka mė shkak tė lozin njė rol politik dhe kombėtar - njė kohė kanė qėnė mburojat e Shqipėrisė, fortesa tė pathyeshme pėr mbrojtjen e rodit arbėresh; prandaj, duhet (pavarėsisht nga rėndėsia qė kanė edhe sot nė lėmėn fetare dhe etnofilozofike) qė, shqiptarėt tė ēdo besimi, t'i nderojnė dhe t'i konsiderojnė si monumente kombėtare. Edhe pėr kėtė shkak 500 vjet jete me Dovletin nuk rėnduan mbi Shqipėrinė ashtu siē rėnduan mbi tė tjerėt kombe tė Perandorisė. Gjatė kėsaj kohė shqiptari ka mbetur pjesėrisht i lirė, ka patur edhe privilegje; nuk ka paguar rregullisht taksa, nuk ka bėrė rregullisht shėrbim ushtarak (ose e ka bėrė kur ia ka dashur qejfi si vullnetar), nuk ka toleruar padrejtėsi dhe nuk ka duruar zgjedhėn e Valiut dhe tė Pashait... (Ne dhe Turqia, Kosova, Nr. 15, Tiranė, 19.Xll. 1943).
    43. Qjėrėsisht, Udhėpėrshkrues evropianė nė tokat shqiptare, Dituria, Tiranė, pėr vitet 1927, 1928 dhe 1929; M. Pirraku, Kultura Kombėtar Shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit; Kalendari Kombiar, Sofje, 1902; Les albanai musulmans, UAlbanie, nr. 2, Lausanne, I.X. 1915; Kosova, nr, 15, Tiranė, 19.XH. 1943.
    44. Gjėrėsisht, si nė shėnimet 38, 39, 40, 41, 42, 43; Shqiptarėt gjatė kėtyre shekujve tė fundit kanė zėnė vende me rėndėsi nė gji tė perandorisė,; janė bėrė nėpunėsa, oficera, diplomate, sadrazema. Shqiptari nuk ka qėnė i robėruar, ay nuk ka qėnė i sunduar por ka sunduar, ka qeverisur me zotėsinė e tij popuj qė jetonin nė suazėn e Perandorisė, tė asaj perandorie qė fillonte nė Danub dhe mbaronte nė Aden dhe nė Tunizi (... ). Mund tė shqojmė edhe se, nė qoftė se pushtimi dhe mė vonė sundimi turk i hoqėn popullit shqiptar pjesėrisht lirinė e vet, nė anėn tjetėr ai i ka ndihmuar tė ruajnė individualitetin e tij kombėtar prej rrezikut tė asimilinłt sllav (... ) - Eqrem Telhaj, Ne dhe Turqia, Kosova, nr. 15, Tiranė, 19.XII. 1943.
    45. Po aty; Muslimanėt shqiptarė janė tė parėt qė hartuan e pėrpunuan programet dhe Levizjet Kombėtare. Kėta nuk i bėnė kėto pėr interesa tė veta personale, pėrkundrazi, kėta ishin njerėz me pozita tė larta nė shoqėri, me respekt tė madh dhe tė cilėt rrezikonin ēdo gjė qė kishin. Shqipėria i dha Perandorisė Osmane 24 vezirė tė lartė (38 sipas Kosova, 19.XII.1943) -M.R), njė tufė gjeneralėsh dhe burra shtetėrorė pa numėruar mijėra funksionarė tė lartė tė tė gjitha degėve tė administratės. Vetėm nga Cuperlitė ishin pesė vezirė tė lartė deri te Ferid Pasha, e gjenerali Rexhep Pasha e shumė tė tjerė. Tė gjithė kėta burra tė njohur me kreni e quanin veten shqiptarė dhe nė mesin e bashkėatdhetarėve e flitnin gjuhėn kombėtare dhe nuk hiqnin nga mendja shtetin e tyre kombėtar. Kėta shqiptarė me emėr, pa marrė parasysh se cili ishte, tė cilėsdo hierarki administrative apo ushtarake, nuk shihnin ndonjė prespektivė pa emancipimin kombėtar dhe shtetin. Kėta shqiptarė duke studiuar historine e huaj mėsuan ta duan kombin e vet. Kėta janė farkėtuesit e nacionalizmit shqiptar... (Shqipėrim i lirė nga artikulli Les albanais Lausanne, I.X. 1915).
    46. Gjėrėsisht, Dh.S. Shuteriqi, Shkrimet shqipe nė viset 1332-1850, Prishtinė, 1978; Meshari i Gjon Buzukut (1555), I, H, Prishtinė, 1985; Budi, Poezi 1618-1621, Prishtinė, 1986; P.Bogdani, Ceta e Profetėve 1, Prishtinė, 1990; M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė 1989.
    47. Gjėrėsisht, si nėn 46; 0. Myderrizi, Letėrsia shqipe me alfabet arab, Buletin pėr shkencat shoqėrore, II, Tiranė, 1955; IH1956; Tekstet e vjetra shqip me alfabetin arab, Konferenca e parė e Studimeve Albanologjike, Tiranė 1965; Arif Gjyli, Zenel Bastari vjershėtari i gjysmės sė parė tė shekullit XIX, BUSH, SSH, I, Tiranė, 1961; H. Kalesi, Albanskaalhamiado knjizevnost, Prillozi za Orjentalnu filologiju, XVI-XVH 1967/68, Saraievė, 1970; Prilog poznavanju arbanaske knjizevnosti iz vremena preporoda, godisnjak Balkanoloskog instituts, I, Sarajevė, 1957; Arbanaska knjizėvenost na arapskom alfabetu, GBI, 1, Sarajevė, 1956; Neki problenii izuēavanja kultume istorije pologa za vreme turskog perioda, Bigorski sabori. 177-189.
    48. Shih, Historia e letėrsisė shqipe qė nga fillimet deri te Lufta Nacionalēhrimtare, Tiranė 1983; M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare; Disa mendime rreth filleve tė Rilindjes Kombėtare Shqiptare, Cėshtje tė studimėeve albanologjike, II, Prishtinė, 1987.
    49. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Gjurmė tė veprimtarisė letrare shqipe me alfabet arab nė Kosovė, Dituria, nr.1-2, Prishtinė, 1978; Giurmė tė shkrimit shqip me alfabet arab nė Kosovė (U). Gjurnłme albanologjike, SSHF, IX-1979, Prishtinė, 1980; Gjurmė tė shkrimit shqip me alfabet arab nė Kosovė (11), Gjurtnime albanologjike, SSHF, IX-1979, Prishtinė, 1980; Gjurrnė tė shkrimit shqip me alfabet arab nė Kosovė (111). Gjurmime albanologjike, SSHF, IX-1979, Prishtinė, 1980; M.Hysa, Tri pyetje kontestuese nga letėrsia e vjetėr, Fjala, nr. 9, Prishtinė, I.V.1986; Vepra poetike e Nazim Frakullės, Fjala, nr. 13, 14, 15, Prishtinė; Koncepti islam nė poemėn Erveheja tė Muhammed Kyēykut, Dituria Islame, nr. 50, Prishtinė, 1993; N.Krasniqi, Vepra Ilahi shqip e Hysejn Nexhatiut, Dituria Islame, nr. 48, Prishtinė, 1993.
    50. Shih, J.G. von Hahn, Albanesische studien, 11, Jena, 1854, 123-150-, si shėnimet nėn 46,47, 48, 49.
    51. Gjėrėsisht, Dituria, Tiranė, pėr vitet 1927, 1928 dhe 1929, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989; Islami, megjithatė, ėshtė paqe dhe jo dhunė!, Kosovarja, nr. 16, Prishtinė, Prill 1991, 4; E vėrteta pėr tė vėrtetat, Bujku, Prishtinė, 4.1.1991; Bujku, 7.I.1991, fq.7; Insinuatė me pasoja politike, Buiku, Prishtinė, 15.VI.1993, 6, Marketing pseudopublicistik?, Bujku, Prishtinė, 25.Vl. 1993.
    52. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare; Shkaqet e kalimit nė Islam tė shqiptarėve, Pėrparimi., 2/1991; Kalendari Kombtar, Sofje, 1902; 12AIbani, Lausanne, I.X.1915; Tiranė, 19.XH.1943.
    53. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare; Th. ndėrmjet muslimanėve dhe tė krishterėve shqiptarė nuk ekziston kurrfarė antagonizmi, edhe kjo ka vazhduar me breza tė tėrė. Faktori i bėsimit nuk ka qėnė shkak pėr ndasi nė mes tyre (Povijesti Islama, Sarajevė, 1899, 215); Kultura Islame, nr. 1, Tiranė, 1943-1 R.M della Rocca, Nazione e religions in Albania (1920-1944), Bologna, 1990; G.Jaray, Au jeune royaume d'Almabie, Paris, 1914.
    54. S.N.Naēi, Pashallėku i Shkodrės nėn sundimin e Bushatllinjve, Tiranė, 1964; Pėrtėritja e Pashallėkut tė Shkodrės nėn qeverisjen e Ibrahim Pashė Bushatit dhe karakterin e saj, Studime Historike, 1, Tiranė, 1983; Udhėpėrshkruesit evropianė nė Shqipėri, nė Dituria, Tiranė, pėr vitet 1927, 1928, 1929; M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989, 253290.
    55. Po aty; Shkaqet e kalimit nė Islam, nė Pėrparimi, 2/1991.
    56. Gjėrėsisht, Y.Jaka, Lidhjet letrare shqiptaro-frėnge, Prishtinė, 1979; Srpske narode novine, Pesna, 9.I. 1844; Ipirotiqi estia, Janinė, 1967; P. V. Prenushi, Visari Komtar I, Kāngė popullore blā i parė. Kāngė popullore gegnishte, Sarajevė, 1911; Th.Mitko, Bleta shqyptare, Vjenė, 1924; K.Taipi, Zāna popullore (Kėngė popullore), Volumi I, Shkodėr, 1993-, Rev. Dituria, Tiranė, 1927, 1928, 1929.
    57. Gjėrėsisht, M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare dhe shkrimet e tjera tė cituara mė sipėr.
    58. Gjėrėsisht, M.Pirraku; Pėrgjegjėsia pėr fjalėn e shkruar, Dituria Islame, nr. 37, Maj 1922, 20-22.
    59. M.Pirraku, Shtypi dhe diplomacia serbe kundėr bashkimit kombėtar shqiptar dhe tėrėsisė sė Shqipėrisė etnike nė periudhėn e Aleancės Ballkanike, Simpoziumi 80 vjetori i Pavarėsisė sė Shqipėrisė, Tiranė, 24-25 nėntor 1992. Botuar nė Flaka e vllazėrimit, Shkup. 9-23.XII.1992; Demistifikimi i paragjykimit: Kosova ėshtė zemra e Serbisė!, Gjurmime albanologjike SSHH 22-1992, Prishtinė, 1994.
    60. Koncepte qė i hodhi nė shtypin frėng shkrimtari Ismail Kadare mė 1991-1993 dhe tė pėrvetėsuara verbėrisht nga shkrimtarėt e cazetarėt Teki Dervishi dhe Rushit Ramaboja. Shih Drita Islame, 37/1992. Kėtė lojė e luan edhe dr.Zekeria Cana nė Bujku, 24 e 25.XII. 1993.
    61. E shėnova me 14 tetor 1992.
    62. Shih tėrėsisht, Historia e Shqipėrisė, 1, Tiranė, 1984; gj S.Ptilaha, Qėndresa e popullit shqiptar kundėr sundimit osman nga shekulli XVI deri nė fillim tė shekullit XVIII (Dokumente osmane), Tiranė, 1978; S.Rizaj, Kosova gjatė shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtinė, 1982; R.Ismaili, Hyrje nė veprėn e Budit, Poezi (16181621), Prishtinė, 1986; Simpoziumi pėr Skėnderbeun, Prishtinė, 1969.
    63. Gjėrėsisht., D.N.Nikaj, Historia e Shcypniis ē'me fillesė e deri mė kohė kur ka ra nė dorė tė Turkut, Bruksel, 1902; S.N.Naēi, Pashallėku i Shkodrės nėn sundimin e Bushatllinjve (1757-1796), Tiranė, 1964; M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989, fq. 175-346.
    64. Shih gjėrėsisht, M.Pirraku, shkrimet e botuara nė Hėna e Re, Kosovarja, Bujku, Dituria Islame, tė cituara nė kėtė studim.
    65. Teksti i kėtij kooreferati, pa fusnota, u botua nė Hėna e Re, nr. 48 dhe 49/1993.
    66. Cėshtja e elementeve shqiptare nė Shqipėri, Bujku, 7, 9 janar 1995


    __________________

  3. #23
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    MOMENTE TE KALIMIT NE ISLAM TE POPULLSISE SHQIPTARE NE SHEKULLIN XV-XVII

    Ferit Duka

    Kontaktet e para tė shqiptarėve me Islamin dhe gjurmė tė islamizimit tė tyre dėshmohen relativisht herėt. Nė shekujt e mesjetės paraosmane tokat shqiptare, pėr hir tė pozitės sė tyre gjeografike, janė frekuentuar dėndur prej misionarėve tė botės islame arabo-turke, qoftė pėr qėllime tregtare, qoftė pėr qėllime fetare apo ushtarake. Megjithatė, nėn dritėn e tė dhėnave historike, bėhet i padyshimtė fakti se islamizimi i popullsisė shqiptare si proces i tėrėsishėm filloi dhe u zhvillua gjatė periudhės sė sundimit osman.

    Fillimi i rimėkėmbjes ekonomike dhe shoqėrore tė qyteteve shqiptare nė shekullin XV dhe nė fillim tė shekullit XVI pėrkon nė kohė edhe me fillimet e procesit tė kalimit nė islam tė popullsisė shqiptare qytetare 1.

    Islamizimi i popullsisė sė qyteteve shqiptare u realizua pėrmes dy rrugėve: e para, nėpėrmjet islamizimit tė vetė popullsisė qytetare; e dyta, pėrmes ardhjes nė qytet tė elementeve tė islamizuar nga rrethina fshatare. Nevojat qė kishte sunduesi osman pėr furnizimin e ushtrisė me produkte zejtare tė gjithėfar'e'llojshme, bėnin tė domosdoshėm zgjerimin e pėrmasave tė prodhimit zejtar, rrjedhimisht edhe pėrfshirjen nė mekanizimin e kėtij prodhimi tė njė numri gjithnjė e mė tė madh elementėsh zejtarė. Pėr elementet ardhės nga rrethina fshatare islamizimi i tyre donte tė thoshte lehtėsim i hyrjes nė qytet, pas sė cilės ata fitonin statusin e "qytetarit' (shehėrliut), status qė i vendoste nė njė gjendje relativisht mė tė favorshme sesa ajo e mėparshmja 2.

    Vėrshimi i zanatēinjve fshatarė nėpėr qytete u bė kėshtu njė nga rrugėt frytdhėnėse tė islamizimit tė kėtyre tė fundit. Shembullin mė tė qartė tė njė dukurie tė tillė e gjejmė nė qytetet e Beratit dhe tė Elbasanit. Nė qytetin e Beratit nė vitin 1583 janė regjistruar 185 zejtarė tė islamizuar, tė ardhur nga fshatrat Fratar, Tozhar, Gjeqar, Dobronik, Gjerbės, eq.. Nė tė njėjtin vit nė qytetin e Elbasanit janė regjistruar 39 zejtarė tė tillė. Fakti qė njė pjesė e zejtarėve tė ardhur (haymanegān) nė qytetin e Beratit, mbanin si mbiemra emrin "Abdullah" (rob i Zotit), tregon se kjo kategori ishte islamizuar rishtaz. Kishte edhe tregėtarė me emra tė krishterė 3.

    Sidoqoftė, edhe pse vėrshimi i mjaft elementeve nga rrethina fshatare pėr nė qytet luajti njė rol jo tė paktė nė formimin e popullsisė muslimane tė qyteteve (pėr disa qytete siē ishte Shkodra, roli i kėtij faktori ishte vendimtar), merita kryesore nė kėtė drejtim i pėrket islamizimit graduai tė vetė popullsisė sė krishterė tė qyteteve 4. Kjo vėrtetohet kur shohim se nga fillimi i shekullit XIV deri nė fund tė kėtij shekulli shtimi natyror i popullsisė sė krishterė tė qyteteve pakėsohet sė tepėrmi, pėr arsye se njė pjesė e kėsaj popullsie rezulton tė jetė kthyer nė fenė islame. E rėndėsishme ėshtė qė tė vihet nė dukje edhe fakti qė kontigjentin kryesor tė bashkėsive muslimane qė shėnohen nė defteret osmane tė regjistrimit nėpėr qytete tė ndryshme e formojnė elementėt zejtarė 5.

    Kjo do tė thotė se procesi i islamizimit nė qytete u pėrcaktua jo vetėm nga realiteti i ri supėrstrukturor, por edhe nga mėnyra e re e organizimit tė veprimtarisė prodhuese prej pushtetit osman. Modelet islamo- orientale, qė shėrbyen si bazė pėr organizimin e prodhimit material, shkaktuan doemos ndryshime nė strukturėn konfesionale tė popullsisė qytetare 6.

    Pėrhapja e fesė islame nė radhėt e popullsisė qytetare u zhvillua shkallė-shkallė, ku mund tė dallohen disa momente qė ***ąkterizojnė evolucionin e kėtij fenomeni. Tė dhėnat dokumentare japin mundėsi qė ky proces tė vėshtrohet mė kthjelltas nė qytetin e Beratit. Sikurse u theksua mė parė, defteri i pėrmbledhur i regjlstrimit tė Sanxhakut tė Vlorės (1506), kryeqėndėr e tė cilit ishte Berati, ende nuk shėnon asnjė shtėpi tė islamizuar pėr kėtė qytet. Ndryshe paraqitet ēėshqa nė vitet 1519-1520, kur sipas defterit tė hollėsishėm tė regjistrimit tė sanxhakut tė sipėrpėrmendur, nė disa prej mėhallave tė Beratit duken banorėt e parė tė islamizuar, njė syresh me emrin Skėnder e gjejmė nė mėhallėn Petko Mirko, njė qetėr me emrim Mahmud nė mėhallėn Jani (?) Han dhe dy tė qerė me emrin Oruē nė mėhallėn Miho Ivan 7.

    Mė vonė, nė vitin 1583 vihet re njė pėrparim i ndjeshėm i procesit tė islamizimit tė popullsisė qytetare tė Beratit. Tashmė, nė vend tė 3-4 individėve tė islamizuar (vitet 1519-1520), shfaqet e regjistruar nė defterin e hollėsishėm tė Livasė sė Vlorės n)'ė masė njerėzish tė islamizuar (650 veta), e shėnuar nė defter me emrin "bashkėsia e muslimanėve tė kalasė" 8.

    Fakti qė popullsia e islamizuar e qytetit tė Beratit ende shėnohet nė trajtėn e bashkėsisė (xhemat), e pėrqėndruar nė Kala, tregon pėr atė qė, ndonėse procesi i islamizimit ka shėnuar njė hap tė madh nė krahasim me fillimin e shekullit, ende nuk ka arritur fazėn e vet tė fundit, ku popullsia qytetare muslimane tė formojė lagjet e veta tė veēanta. Pėr disa qytete, siē ishin Berati e Gjirokastra, vendosja e popullsisė sė islamizuar nė mėhallėt e veta tė veēanta, ėshtė dukuri e shekullit CWI 9.

    Qytetet e qera si Shkodra, Peja, Prizreni, Prishtina, Vushtrria u futėn nė rrugėn e islamizimit tė popullsisė mė herėt. Nė Shkodėr dhe nė Pejė popullsia e islamizuar shėnohet si bashkėsi e muslimanėve qė nė vitin 1485 10, ndėrsa nė qytetet Prishtinė dhe Vushtrri qė nė vitin 1487 11. Nė dekadat e para tė shekullit XVI (1525) popuIlsia e islamizuar e qyteteve Novobėrdė, Trepēė (e Poshtme dhe e Sipėrme), Prishtinė dhe Vushtrri ishte e vendosur nė lagjet e veta muslimane.12

    Dallimet sa u pėrket fillimeve tė procesit tė islamizimit dhe ritmeve tė zhvillimit tė tij, qė konstatohen midis qyteteve tė trevės sė Kosovės dhe qyteteve tė trevave tė qera shqiptare, lidhen kryesisht me situatėn specifike tė trevės sė lartpėrmendur nė prag tė pushtimit osman. Sikurse ėshtė e njohur, nė trevėn shqiptare tė Kosovės sundonte prej kohėsh shteti feudal i carėve nemanjidė si dhe kisha ortodokse svetisaviane serbe. Pushtimi osman i kėsaj treve dhe vendosja aty e sundimit tė klasės feudale osmane ēoi nė likuidirnin e klasės feudale nemanjidase dhe nė rrėnimin e bazave tė pushtetit fetar tė kėsaj tė fundit mbi popullsinė shqiptare, pushtet qė ushtrohej nėpėrmjet kishės ortodokse serbe. Kėto rrethana lehtėsuan shkėpuqen e popullsisė shqiptare tė Kosovės prej fesė ortodokse tė pushtuesve serbė dhe kalimin e saj nė fenė islame.13

    Pavarėsisht nga intensiteti ī ndryshėm nė kohė e nė hapėsirė, diagrami i islamizimit tė popullsisė qytetare nė trevat shqiptare gjatė shekullit XVI ishte nė ngjiqe tė pandėrprerė dhe nga fundi i kėtij shekulli njė pėrqindje e madhe e saj kishte kaluar nė fenė muslimane. Nga tė dhėnat dokumentare osmane tė sipėrpėrmendura, rezulton se qytetet shqiptare nė fund tė shekullit XVI pėr nga pėrqindja e popullsisė sė islamizuar mund tė rėnditet nė kėtė mėnyrė: Shkodra 100%, Peja 90%, Vushtrria 80%, Elbasani 79%, Tetova 71%, Kėrēiova 65.5%, Kruja 63%, Berati dhe Prishtina 60%, Prizreni 55.9%, Dibra 52%, Tepelena 50%, Pėrmeti 41%, Novobėrda 37%, Struga 24%, Vlora 23%, Korēa dhe Trepēa 21%, Bellasica 16.1%, Janjeva 14% dhe Delvina 4%. Ecuria e procesit tė islamizimit tė disa qyteteve shqiptare nga shekulli XV nė fund tė shekullit XVI paraqitet e tillė: Shkodra dhe Peja nga 32% e 18% qė e kishin shkallėn e islamizimit nė vitin 1485, ne vitin 1529-1536 arrijnė pėrkatėsisht 41% e 39%, ndėrsa nė fund tė shekullit XVI (viti 1582) shkalla e islamizimit tė kėtyre dy qyteteve kap shifrėn pėrkatėse 100% e 90% (nė krahasim me vitet 1529-1536 shkalla e islamizimit pėrkatėsisht 27% e 33%). Shkupi nė kėtė kohė ishte kryesisht qytet musliman - shqiptar. Po kėshtu edhe Ulqini.

    Qyteti i Beratit, nga 0.9% qė e kishte shkallėn e islamizimit nė vitin 1519, nė fund tė shekullit XVI arrin nė 60%. Ndėrsa mė 1487 popullsia qytetare e Prishtinės dhe e Vushtrrisė ishte islamizuar pėrkatėsisht 13% e 25%, nė vitin 1525 shkalla e islamizimit tė kėtyre dy qyteteve u ngrit pėrkatėsisht 33% e 54%, kurse nė vitet 1566-1574 popullsia muslimane zinte pėrkatėsisht 60% e 80% tė numrit tė pėrgjithshėm tė shtėpive tė qytetit nė @alė. Me ritme tė shpejta procesi i islamizimit ishte zhvilluar edhe nė qytetin e Prizrenit. Nga 273 shtėpi muslimane nė vitet 1529-1536 qė pėrbėnin 32% tė numrit tė pėrgjithshėm tė shtėpive tė kėtij qyteti, nė vitin 1591 kėtu numėroheshin 320 shtėpi muslimane nga 572 shtėpi qė kishte nė kėtė kohė qyteti.

    Nga sa u parashtrua mė lart, duket se procesi i islamizimit tė popullsisė pėrparoi mė shpejt nė qytetet e Shqipėrisė sė Mesme (Elbasani, Kruja), tė Shqipėrisė Veriore (Shkodra, Ulqini), e sidomos nė tr-evat e Shqipėrisė verilindore e lindore: Peja, Prishtina, Kurshumlia, Prokupa, Shkupi, Vushtrrina, Prizreni, Tetova', Pėrlepi, Kumanova, Kėrēova, eq.. Pėrkundėr kėtij fakti nė qytetet e Shqipėrisė Jugore, ritmet e islamizimit deri nė fund tė shekullit XVIL duken mė tė ngadalshme. Pėrjashtim kėtu bėn qyteti i Beratit, i cili shėnōn njė hap tė vėrtetė nė kėtė drejtim nė fund tė shekullit XVI (viti 1583).

    Sikurse u tregua mė sipėr, pėrhapja e fesė islame nė radhėt e popullsisė sė qyteteve shqiptare deri nė dhjetėvjeēarin e fundit tė shekullit XVI kishte shkuar mjaft pėrpara. E njėjta gjė nuk mund tė thuhet kur ėshtė 4ala pėr popullsinė fshatare. Ritmet e procesit tė islamizimit tė kėsaj pjese tė popullsisė deri nė kėtė cak kohor ishin tepėr tė ulėta.14

    Nė pjesėn e parė tė shekullit XVII nė strukturėn konfesionale tė popullsisė shqiptare u vėrtetuan ndryshime edhe mė tė mėdha nė dobi tė fesė islame. Edhe pse ėshtė e vėshtirė qė procesi i islamizimit tė popullsisė nė kėtė shekull tė pėrcillet me detaje pėrmes tė dhėnash statistikore (mjerisht pėr kėtė periudhė mungojnė defterėt e regjistrimit tė pronave dhe tė popullsisė), burime tė ndryshme tė kėsaj kohe bėjne tė ditur pėr kalime masive nė fenė islame. Sikurse njoftonte arqipeshkvi i Tivarit, Marin Bici nė relacionin e vet mė 1610, fshatra tė tėra tė Shqipėrisė Veriore kishin mohuar besimin e krishterė dhe kishin kaluar nė fenė islame.15 Nga i njėjti burim mėsohet gjithashtu se nga 80 kisha ortodokse qė kishte qyteti i Prizrenit, tashmė kishin mbetur dy.16 Qė nga viti 1593, sipas njė defteri i xhizjes sė Vilajetit tė Prizrenit, 9 fshatra tė kėtij vilajeti regjistrohen nė defterin e lartpėrmendur si tė islamizuar.17 Sipas tė njėjtit defter, nga 178 fshatra qė kishte ky vilajet, rreth 110 syresh figurojnė tė regjistruara me jo mė shumė se 10 shtėpi18, gjė qė flet pėr njė pakėsim tė numrit tė shtėpive tė krishtera nė kėto fshatra.

    Tregues mjaft domethėnės i hopit sasior qė vihet re nė,pėrhapjen e islamizmit nė shekullin XVII duhet konsideruar rėnia drastike e numrit tė shtėpive tė krishtera, qė vihen re nė defterėt e xhizjes tė kėtij shekulli pėr territorin e Kosovės. Pėr kėtė mund t'i drejtohemi analizės krahasuese tė tė dhėnave tė kėtyre defterėve pėr vilajetet e Prishtinės dhe tė Novobėrdės me tė dhėnat qė ofrojnė pėr tė njėjtat vilajete defteri i xhizjes tė viteve 1551-1555 nėpėrmjet tabelės sė ardhėshme:

    Vilajetet Shtėpi tė krishtera nė vitin 1551-1555 Shtėpi tė krishtera nė vitin 1688 Pakėsimi nė %
    Prishtina 4955 3277 34
    Novobėrda19 5110 1360 73

    Mė tej, nė gjysmėn e parė tė shekullit XVII, popullsia muslimane mbizotėronte jo vetėm nė qytetin e Prizrenit, por edhe nė fshtrat e rrethit tė tij.20

    Pėr ritme tė shpejta tė islamizimit tė popullsisė shqiptare nė shekullin XVII flet edhe e dhėna, sipas sė cilės vetėm brėnda katėr vjetėve (1620-1624) nė 200 fshatra tė rrethit tė Prizrenit ishin islamizuar 3000 banore21

    Relatori katolik, Pjetėr Mazreku, duke folur pėr krahinėn e Hasit nė vitin 1633, vinte nė dukje se krahina nė fjalė banohej nga njė numėr i pakufi shqiptarėsh, tė cilėt tashmė ishin bėrė turq (muslimanė - RD.) dhe se nė mes tyre kishin filluar tė vinin hoxhallarėt22 Njė qetėr relator katolik, Fra Kerubini, duke folur pėr gjendjen e krishtėrimit katolik nė krahinat e Ipeshkvisė sė Shkodrės nė vitin 1638, konstatonte se nė rrethet e Shkodrės nuk kalonte viti pa u bėrė 40 e mė shumė turq (muslimanė F.D.) nga tė krishterėt e kėtyre anėve23 Nga burimet e kėsaj kohe merret vesh gjithashtu se pjesa mė e madhe e popullsisė sė krahinave tė Shqipėrisė sė Mesme kishte kaluar nė fenė islame24 Qytetet Ulqin, Tivar dhe Suharekė, nė vitet 40 tė shekullit XVH rezultojnė tė islamizuar tėrėsisht.25

    Shkalla e islamizimit tė shqiptarėve gjatė shekullit XVIII vėrtetohet me tė dhėnat qė sjell relacioni i hollėsishėm i Vinēenc Zmajeviēit mė 1703 pėr dioqezat katolike tė trevave shqiptare.26 Sipas kėtij burimi, popullsia nė viset shqiptare etnike dhe historike jashtė Shqipėrisė Londineze tė vitit 1913 mbi 90% ėshtė e islamizuar. Ndėrkaq tė dhėnat e pėrfituara nga ky dokument pėr disa vise tė Shqipėrisė Londineze tė 1913-tės po i paraqesim nė tabelėn e ardhėshme:

    Nr Dioqezat Fshatrat Shtėpi katolike Frymė Shtėpi ortodokse Frymė Shtėpi muslimane Frymė Islamizimi %
    1 Shkodra 109 1534 12700 37 330 1820 13773 49
    2 Pulti 27 563 4546 - - 49 642 12
    3 sapa 52 1134 7971 - - 268 2020 20
    4 Lezha 69 1075 7645 - - 170 958 12.5
    5 Durrėsi 114 1044 8268 - - 1198 8140 49

    Duke pėrfunduar, nuk ėshtė tepėr tė sillen edhe pak tė dhėna qė flasin pėr strukturėn fetare tė shqiptarėve nė arealin shqiptar tė sferės sė ndikimit tė kishės sllave tė Ohrit. Fjala ėshtė pėr shėnimet qė kemi pėr disa krahina tė Shqipėrisė Lindore dhe tė Mesme pėr vitet 20 tė shekullit XVIII pėrmes njė defteri tė hollėsishėm tė shtėpive tė avarizit nė sanxhakėt e Ohrit dhe tė Elbasanit (pėrpiluar nė vitin 1724).27

    Sipas tė dhėnave tė defterit tė mėsipėrm, struktura konfesionale e kėtyre krahinave paraqitet nė kėtė mėnyrė:

    Nr. Nahijet, Kazatė, Qytetet Shtėpi tė krishtera Sthtėpi muslimane Islamizimi %
    1 Dibra e Sipėrme (nahije) 748 541 42
    2 Dibra e Poshtme 138 358 27
    3 Reka 115 60 34
    4 Starova (kaza) - - -
    5 Kruja (qytet) - 309 100
    6 Kurbini (nahije) 220 523 70
    7 Ishmi (kaza) 22 960 95
    8 Karlili (nahije) - 137 100
    9 Benda (nahije) - 144 100
    10 Tirana (qytet) - 147 100
    11 Rendesja (nahije) - 134 100
    12 Durrėsi (kaza) 18 554 97
    13 Peqini (qytet) - 152 100
    14 Peqini (kaza) - 407 100
    15 Elbasani (kaza) 31 784 96
    16 Elbasani (qytet) 25 655 96
    17 Shpati (kaza) 151 618 80
    18 Suluva (kaza) - 137 100
    19 Kėrraba (kaza) - 322 100

    Gjatė shekullit XVIII edhe krahinat e Shqipėrisė jugore u futėn nė rrugėn e islamizimit masiv tė popullsisė. Nė vitet 1735-1740 pjesa dėrrmuese e banorėve tė Vlorės, Beratit dhe krahinave pėrreth braktisėn fenė ortodokse dhe kaluan nė fenė Islame.28

    *Marrė nga: "Feja, kultura dhe tradita islame ndėr shqiptarėt", Simpozium ndėrkombėtar, Prishtinė, 1995.

    REFERENCA

    Sipas regjistrinłt tė Sanxhakut tė Vlorės mė 1506, qytetet : Vlorė, Gjirokastėr, Kaninė dhe Berat nė kėtė kohė nuk kishin asnjė shtėpi muslimane (shih: Istambul Basbakanlik Osmanli Arsivi. Mė tej: BOA), Taputahrir defterleri, Defteri mücmeliya-i Avlonya, Nr.34.). Pėrkundėr kėtij fakti, qyteti i Shkodrės i vitit 1485 numėronte 26 shtėpi muslimane, Peja 33 (S.Pulaha, Defteri i regjistrit tė Sanxhakut tė Shkodrės i vitit 1485, Tiranė 1974; 210-211, 316). Nė qytetin e Vushtrrisė mė 1487/8 pėrmendet bashkėsia e muslimanėve prej 33 shtėpishė (hane) nga 107 shtėpi qė kishte gjithsejt (shih. Def.Mücm. -i liva-i Vulēitrin), BOA Tapu tahrirdeft. Nr. 22, v. 892/1487/8.2). Nė qytetin e Prishtinės numėroheshin 51 shtėpi tė bashkėsisė muslimane (xhemaati musliman) nga 299 shtėpi qė kishte gjithsejt qyteti. (Po aty, 11). Tetova me 1468 kishte 41 shtėpi muslimane nga 264 shtėpi gjithsejt, kurse Perlepi 21 shtėpi muslimane nga 349 shtėpi qė kishte gjithsejt (M.Sokoloski, Aperēu sur l'évolution de certaine villes plus importantes de la partie méridionale des Balcans au XV e au XVIE siecles, Association internationale d'Etudes du SudEst Evropiéen, Bulletin XII, 1, Bucarst 1974, 85.

    Tapu ve Kadastro Genel Müdürlügü Ar§ivi Deft. Mufassal i liva Avlonya. Nr. 62, Il 251 52 Deft. Mufassal i liva-i Elbasan, Nr. 66, 11, 11, 12; S.Pulaha, Qytetet shqiptare nėn regjimin feudal-ushtarak osman gjatė shekujve XV-XVI, "Monumentet" 1984, Nn 1, f. 23.

    Po aty.

    Studiuesi A.Hanxhiē mendon se nė rastin e Bosnjės popullsia muslimane e qyteteve u formua kryesisht nėpėrmjet lėvizjes mekanike tė popullsisė, do me thėnė, nėpėrmjet elementit tė ardhur nga rrethinat fshatare (A.Hand2iē, 0 gradskom stanovnistvu u Bosnji, Prilozi za Orientalni Fililogiju, 28-29, 1978-1979, Sarajevo, 1980, 248.

    Kjo bėhet e qartė kur shohim se pas emrave tė banorėve muslimanė tė qyteteve nė rolin e mbienuit vendoset emri i zejes qė ata ushtrojnė. Po pėrmendim me kėtė rast disa shembuj nga Defteri i regjistrimit tė livasė sė Shkodrės (1485).
    Nė bashkėsinė muslimane tė qytetit tė Shkodrės janė regjistruar Mehmet Qatipi, Ahmet Bozaxhiu, Sulejman Kasapi, Kajim Hamami (termi "Kajim" ka kuptimin e punonjėsit kujdestar tė njė xhamie - RD.), Sherkurd Arabaxhiu, Mahmud Kasapi, Jusuf Kasapi, etj. (S.Pulaha, Defteri i regjistrimit tė livasė sė Shkodrės, fq.135).
    Nė bashkėsinė muslimane tė Pejės pėrinenden edhe Dogan Kasapi, Karagjoz Doganxhi (gjuetar i shpendėve tė egra - F.D.), Shirmand Nallbani, Jusuf Qatipi, Hoxha Dogani, Hysen Sabuni, Skėnder Nallbani, Dogan Dellali, Ismail Kasapi, Ismail Delaku, etj, (Po aty, 50). Nė rastet e qyteteve tė tjera, si nė Elbasan dhe Berat, emrat e zejeve janė vendosur edhe pėrpara edhe pas emrave tė banorėve. Kėshtu pėr shembull, nė Elbasan nė radhėt e banorėve muslimanė pėrmenden edhe Debbag (Iėkurėtar) Aliu, Bashmakēi (opingar) Piri, Terzi Mumtaz, Debbag Hasani, Ekmekēi (bukėta') Meēo, si dhe Mustafa Saraē, Mehmed Debbag, etj. (Shih Defter-i mufassal-i liva-i Ilbasan, 11-12). Pėr Beratin, shih; Defter-i mufassal-i liva-i Avlinya, 249-251).

    Gjerėsisht, po aty.

    Defter-i mufassal-i liva-i Avlinya, Nn 62, 250.

    Po aty.

    Gjėrėsisht, Evlija Celebi, Shqipėria para dy shekujsh, Tiranė 1930.

    S.Pulaha, Defteri i regjistrimit tė Sanxhakut tė Shkodrės...,50-135.

    BOA Tapu Tahrir Defterleri, Nr.22, 2, 1 1.

    Po aty, Nr. 133, 12, 125, 161, 210.

    Gjėrėsisht, S.Riza, Kosova gjatė shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtinė, 1982; M.Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit ' Prishtinė, 1989, 84-114.

    Deri nė shekullin XVI popullsia fshatare e trevave shqiptare tė Shqipėrisė Veriore ishte islamizuar vetėm nė masėn 2.4%, Ilo-aritur sipas tė dhėnave tė nxjerra nga historiani S.Pulaha, Popuilsia shqiptare e Kosovės, Tiranė, 1984, 619-3 1.

    Zamputi, Relacione mbi gjuhėn e Shqipėrisė Veriore dhe tė Mesme nė shekullin XVII, vėll.l (1610-1634), Tiranė 1963, 145.

    Po aty.

    BOA, Maliveden Mudevver, Defter-i cizye-i gebran-i vilajet-i Prizren, nr.14930, v.1001/1593.

    Po aty.

    Tė dhėnat pėr Novobėrbėn i pėrkasin vitit 1650.

    S.Rizaj, Kosova gjatė shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtinė 1982.

    I. Zamputi, Relacione..., vėll.l, 337.

    Gjėrėsisht, I.Zamputi, Relacione.... vėll.I, 429-457.

    1. Zamputi, Relacione.... vėll.ll, 107.

    Relacione Il.

    Relacione Il.

    P.Bartl, Quellen und Materialen zur albanischen Geschichte im 17 und 18 Jahrhundert Il, Munchen 1979 (Relacion i Kryepeshkopit tė Tivarit, V.Zmajeviē pėr gjendjen e Shqipėrisė dhe tė Serbisė, v. 1702-1703), 257.

    BOA, Kamil Kapeci tasnifi, Defteri Nr. 2876.

    A. Alexoudis, S'ntOMOS istoriqi perigrafi tis jeras M'troPOle0s Velegradon, Korfuq, 1868.


    __________________

  4. #24
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    E VERTETA DHE PARAGJYKIMET PER ISLAMIN NE BOTE DHE NDER SHQIPTARET

    Mr. Qemajl Morina

    "Atėherė kur lamė pas dore tė kaluarėn dhe vlerat tonashqiptėrore, nuk na e kishtefrikėn askush. Ndėrsa sot,kur ne po i kthehemi thesarit tonė dhe vlerave tona shpirtėrore, jemi nė pozitė qė dikush tė na e ketėfrikėn,ndonėse deri dje ne ua kishim frikėn atyre." Imam Abdullah ibnu Badis (1889-1940)

    Shpejtėsia me tė cilėn mori hov dhe u pėrhap feja islame nė botė, ishte dukuri e panjohur nė historinė e feve tė mėparshme. Krishtėrimi, pėr shembull, gjalloi i fshehur shekuj me radhė ndėr skuta e udhėkryqe, derisa ngadhnjeu mbi paganizmin. U legalizua vetėm kur nė tė hyrinjė mbret gjysmėpagan, i cili e ndihmoi atė, duke i zbatuar disa kėrkesa dhe qėllime tė krishtėrimit.1

    Ndėrsa kur ėshtė fjala pėr Islamin, ndodhi fare ndryshe, sepse pa kaluar tridhjetė vjet pas predikuesit dhe mėsuesit tė tij tė madh, Muhammedit a.s., ai shtroi rrugėne vet tė sigurtė dhe depėrtoi nė zemrat e miliona njerėzve. Dhe, pa u mbushur njė shekull i plotė, jehona e shpalljes sė mėsimeve Kur'anore, qė ishte nisur nė shpeHira, arriti nė tre kontinente. Realisht pasardhėsit e gamberit a.s. pushtetin dhe Islamin e shpunė nė Perėderi nė Andaluzi (Spanjė), ndėrsa nė Lindje kaluan in Sind.2 Ky sukses kaq i madh i pėrhapjes sė fesė me dhe ndikimi i madh qė pati Islami nė botėkuptimin e njerėzve, u bė shkak qė shumica e studiuesve tė krishterė tė thonė se lslami ėshtė fe agresive dhe se ai ėshtė pėrhapur me shpatė e me dhunė.3

    Shkaqet e pėrhapjes sė Islamit me shpejtėsi kaq tė madhe dhe me njė hapėsirė aq tė gjėrė, janė tė ndryshme: sociale, humane, fetare, liberale, etj, por gjithnjė edhe me praninė e njė faktori tejet tė rėndėsishėm nė sajė tė punės sė madhe tė misionarėve (dijetarėve) muslimanė, tė cilėt tėrė qėnien e tyre ia kushtuan Thirrjes islame.4

    Forca e Islamit si fe e si besim do tė dėshmohet edhe me faktin se ai, nė mungesė tė forcės ushtarake tė arabėve muslimanė, do t'i fitojė dy beteja tė mėdha shpirtėrore dhe pikėrisht do t'u imponohet turqve selxhukė ngadhnjimtarė mbi pasardhėsit e Pejgamerit a.s., nė shekullin e njėmb'e'dhjetė, dhe mbi mongolėt nė shekullin e trembėdhjetė. Fenė islame do ta pėrqafojnė nė mėnyrė kolektive edhe persianėt, tė cilėt, nė aspektin kulturor, ishin shumė mė tė ngritur se arabėt. Duhet tė konstatohet se misionarėt muslimanė, tė cilėt e pėrhapėn fenė islame nė Afrikė, nė Kinė e nė Indi, atė veprimtari e kryen pa luftė dhe pėr mbėshtetje patėn tė vėrtetėn islame pėr dy botėt, pėr realen dhe pėr atė tė amėshuar.5 Sė kėtejmi, sot bota islame shtrihet prej Marokut deri nė Zanzibar, prej Sierra Leones deri nė Siberi e Kinė dhe prej Bosnjės deri nė Guinenė e Re.6

    Gjurmėt e para tė depėrtimit tė fesė islame nė Ballkan i gjejmė para shtrirjes sė Perandorisė Osmane nė viset e Ballkanit. Hulumtimet e porsafilluara vėrtetojnė se rrugėt me anė tė tė cilave u vunė kontaktet e para tė Islamit me trojet shqiptare etnike, janė kėto: nėpėrmjet Andaluzisė (Spanjės), ku muslimanėt sunduan pėr tetė shekuj (prej vitit 711 deri mė 1492); nėpėrmjet Siēilisė, ku arabėt depėrtuan nė gjysmėn e dytė tė shekullit X; pėrmes luftrave tė kryqėzatave nė shekujt XII-XIV; pėrmes misionarėve dhe tregėtarėve tė ndryshėm, qė tregėtonin ndėrmjet Lindjes e Perėndimit.

    Burimet historike flasin se trevat e Perandorisė Bullgare mesjetare, ku bėnin pjesė edhe shumė vise tė Shqipėrisė etnike, kanė pasur shumė muslimanė dhe mė se njė herė nė Perandorinė e Bullgarisė janė djegur librat e muslimanėve.7 Autori i fjalorit8 tė madh gjeografik jakut El-Himevi9, duke folur pėr bashgerdėt ismailitėmuslimanė tė Hungarisė, konstaton se ishte takuar me disa prej tyre nė Halep (Siri) mė 624(1228, tė cilėt kishin ardhur pėr t'i mėsuar bazat e fesė islame sipas medhhebit Henefi. Njė prej tyre, Himeviut, i kishte pohuar se "Vendi ynė gjendet pėrtej Kostandinopolit. Ne jetojmė nė mesin e njė populli tė krishterė, tė quajtur hungarez, kurse ne jemi muslimanė, qytetarė tė mbretit tė tyre. Ne jetojmė nė njė pjesė tė atij shteti. Jemi rreth tridhjetė fshatra. Mirėpo, mbreti i tyre nuk na lejon tė ndėrtojmė fortifikata, sepse ka frikė se ne do tė ngrihemi kundėr tij. Ne gjendemi nė mesin e tė krishterėve. Nė veri janė sllavėt. Nė jug ėshtė vendi i Papės, do tė thotė Roma. Papa ėshtė prijėsi i tė krishterėve, ai pėr ata ėshtė zėvendės i Isait a.s., ashtu siē ėshtė halifi pėr muslimanėt. Nė Perėndim ėshtė Andaluzia, ndėrsa nė Lindje ėshtė Bizanti, Kostandinapoli. Gjuha jonė ėshtė e tė krishterėve. Po ashtu edhe veshja jonė ėshtė po ajo, e tyre."

    Pėr faktin se pse ata kishin pranuar fenė islame, ndonėse jetonin nė mesin e tė krishterėve, kishte konfirmuar se "Unė kam dėgjuar nga tė parėt tanė tė tregonin se nė kohėt e vjetra nė vendin tonė kanė ardhur shtatė muslimanė nga viset Bullgare dhe qenė vendosur nė vendin tonė. Pastaj nė njė mėnyrė shumė tė mirė dhe tė urtė ua kishin tėrhequr vėrejtjen pėr rrugėn e gabuar nė tė cilėn ishin tė parėt tanė, duke i udhėzuar ata nė rrugėn e drejtė islame. Deshi All-llahu i madhėrishėm, Atij i qofshim falė, dhe tė parėt tanė u bėnė muslimanė dhe pranuan fenė e vėrtetė islame. Ne erdhėm nė kėto vende pėr ta mėsuar fenė islame dhe, kur tė kthehemi nė vendin tonė, njerėzit tanė do tė na ndėrojnė dhe do tė na i besojnė ēėshtjet e fesė".

    Kėto janė pra indikacione pėr ekzistimin e Islamit nė Ballkan dhe nė periudhėn e sundimit bullgar mesjetar. Mirėpo, pėrhapja institucionale e fesė islame nė trojet shqiptare do tė realizohet nėn osmanllinjtė, duke filluar nga fundi i shekullit XIV.10 Realisht, turqit osmanė pėr herė tė parė vijnė nė kontakt politik-ushtarak me shqiptarėt nė dhjetėvjeēarin e fundit tė sundimit tė sulltan Muratit I, pikėrisht mė 1385, kur Karl Topia, sundues nė njė pjesė tė Shqipėrisė etnike - nė Toskėri, thėrret turqit nė ndihmė nė luftė kundėr Balshės 11, i cili sundonte pjesėn veriore tė Shqipėrisė etnike, Gegėrinė. Pas kėsaj ndeshjeje shumė sundimtarė shqiptarė e njohėn vasalitetin e sulltan Muratit.11 Kėshtu u krijuan rrethanat pėr pėrhapjen e fesė Islame nė viset shqiptare nė mėnyrė institucionale. Tė dhėnat vėrtetojnė se kalimi nė islam u bė gradualisht nga vetė banorėt e vendit, pa ndonjė presion a dhunė turko-osmane.12 Botėkuptimet e misionarėve tė krishterė tė shekujve XVI-XVII pėr gjoja kalimin e shqiptarėve nė Islam nga dhuna e drejtpėrdrejtė e pushtuesit turko-osman nuk qėndrojnė.13

    Dinamika e procesit tė kalimit tė shqiptarėve nė Islam do tė rritet nga dhjetėvjetėshi nė dhjetėvjetėsh dhe veēanėrisht nga pjesa e dytė e shekullit XVI. Nga fundi i shekullit XVII Islami pėrfshiu mbi 90% tė shqiptarėve nė trevat ku sot mbizotėron popullsia shqiptare muslimane.14 Sa pėr ilustrim mund tė konstatohet se nė dioqezėn katolike tė Tivarit, mė 1624 kishte akoma 2000 besimtarė tė krishterė. Nė fund tė shekullit XVII nė Tivar, kisha e vetme kishte rėnė nė atė gjendje, sa qė nuk shfrytėzohej mė pėr shėrbime fetare, sepse nė qytet nuk kishte tė krishterė, pėrveē dy familjeve.15

    Nga fillimi i shekullit XVIII, Islamin nė viset e Shqipėrisė etnike e ushtronin mbi tri tė katėrtat e banorėve etnikė. Tė dhėnat vėrtetojnė se feja islame u bė faktor shumė i rėndėsishėm pėr ruajqen e identitetit kombėtar tė shqiptarėve. Nga gjiri i popullsisė do tė dilnin ushtarakė tė fuqishėm, dijetarė, arsimues, diplomate, qeveritarė krahinash, politikanė dhe komandantė-shtylla tė Perandorisė Osmane.16

    Nė pėrhapjen dhe pėrqėndrimin e Islamit ndėr shqiptarėt rėndėsi tė madhe, absolute, patėn vetitė e qenėsishme tė Islamit: barazia dhe humanizmi. Sipas Kur'anit, besimi (imani) ėshtė ēėshqe e brendėshme e njeriut dhe assesi nuk mund tė imponohet askujt nė asnjė mėnyrė. Pikėrisht pėr kėtė Kur'ani e urdhėron tė dėrguarin e All-Ilahut - Muhammedin a.s., dhe nėpėrmjet tij tė gjithė misionarėt islamė, qė nė rrugėn e Zotit tė thėrrasin me urtėsi e me kėshilla tė mira: "Thirr nė rrugėn e Zotit tėnd me urtėsi dhe kėshillė tė mirė, dhe diskuto me ta nė mėnyrė tė mirė!" (17: 125), dhe qortimin: "A do t'i detyrosh ti njerėzit qė tė bėhen besimtarė?!" (10.99), sepse: "Po tė kishte dashur Allahu, do t'ju kishte bėrė njė popull." (16:93).

    Kėto baza Kur'anore i zbatoi edhe i dėrguari i All-Ilahut. Nė njė hadith, tė cilin e transmetoi Ibni Xheriri nga Ibni Abbasi, thuhet se njėri nga fisi beni Selim bin Avf, me emrin El-Hasin, kishte dy djem tė krishterė, kurse ai vetė ishte musliman, dhe ai njė ditė e kishtė pyetur Pejgamberin a.s. nėse ishte detyrimi i tij t'i impononte tė pranonin Islamin, pasi ata refuzonin ēdo fe qetėr, pėrveē krishtėrimit. Me atė rast Allahu xh.sh., tė dėrguarit tė vet i zbriti ajetin: "Nuk ka detyrim nė fe. Rruga e drejtė ėshtė dalluar shumė qartė nga ajo e padrejta." (Kur'ani, 2: 256) dhe "ju keni fenė tuaj e unė kam fenė time." (Kur'ani, 109:6).

    Parimet islame nuk ishin thėnie deklarative, por ishin urdhėra qė duhej tė zbatoheshin nė jetė nga musli manėt si nė kohė tė Pejgamberit a.s. Islami, realisht siguronte lirinė e fesė tė tė gjithė njerėzve e popujve qė do tė jetojnė nė kufijtė e shtetit islam, me kusht qė jomuslimanėt tė paguanin njė shumė minimale, xhizjen. Historiani i njohur anglez Arnold Tvenbi thotė: "Nuk ėshtė e vėrtetė se muslimanėt i detyronin njerėzit tė zgjidhnin ndėrmjet pranimit tė Islamizmit dhe shpatės, por ata ishin tė lirė tė zgjidhnin ndėrmjet pranimit tė Islamizmit e dhėnies sė xhizjes,".17

    Ndėrsa para mė shumė se dy shekujve (1735), Georg Sale, pėrkthyes i Kur'anit nė gjuhėn angleze, shkruante: "Unė nuk do t'i hulumtoj shkaqet qė bėnė qė feja islame tė hasė nė njė mirėkuptim tė paparė nė botė, mirėpo, atyre qė mendojnė se ajo ėshtė pėrhapur vetėm me shpatė, mund t'i them se ata e mashtrojnė veten".18

    Nė periudhėn osmane Halifi dhe Porta e Lartė i kushtuan rėndėsi tė madhe tolerancės fetare. Tė dhėnat vėrtetojnė se pushteti osman nė fushė tė tolerancės fetare, Evropės mesjetare tė pėrgjakur dhe tė ngulfatur nė fanatizmin fetar tė krishterė, i dha leksion pėr bashkekzistencėn ndėrmjet feve e besimtarėve tė feve tė ndryshme. Bashkėsitė fetare tė krishtera e ēifute, jo vetėm qė toleroheshin, por ata kishin autonominė e tyre.19

    Sė kėndejmi janė pa asnjė mbėshteqe disa 'konstatime" tė "mbrojtėsve" tė 'katolicizmit" tek ne, se Islami tek shqiptarėt ėshtė pėrhapur ekskluzivisht me llpėrdorimin e dhunės"!!! Nė kėto ujėra noton, midis tė tjerėve, Don Lush Gjergji, i cili duke cituar dokumentet e "Propaganda Fides" pėr kalimin e shqiptarėve nė fenė islame, shkroi se 'njė pjesė e madhe gjatė sundimit pesėshekullor me dhunė, me gjak dhe me ligje tė Ilojllojshme tatimore ėshtė islamizuar".20 Mbi kėtė platformė propagandistike qėndron edhe "konstatimi" i njėfarė "Shqipon Shpatės" (!)': "Vlerat e veta, katolicizmi shqiptar mė sė shumti i tregoi gjatė sundimit otoman, duke i bėrė rezistencė islamizmit, i cili kishte zėnė tė pėrhapej me dhunė".21

    Zėra tė tillė dhe mendime tė ngjashme propagandistike, bėhen tė padėgjueshėm para pikėpamjeve tė mbėshtetura shkencėrisht pėr shkaqet e kalimit tė shqiptarėve nė Islam. Kėtu, nė mungesė tė vendit, po i pėrmendi disa konstatime tė mbėshtetura mbi faktet. Historiani i periudhės osmane, Dr.Ferit Duka, lidhur me kėtė ēėshqe shkroi: "Faktorėt qė pėrcaktuan pėrhapjen e Islamit nė tokat shqiptare janė tė ndryshėm, por njė gjė duhet thėnė: nuk ka pasur njė politikė islamizuese tė zhviIluar me tendencė tė posaēme nga sunduesit osmanė. Tė dhėnat flasin se feja islame ėshtė pranuar me dėshirė, nuk ka pasur dhunė nė pėrhapjen e saj me qėllim qė tė imponohej si fe nė masat e popullit shqiptar".22

    Rreth pėrhapjes sė fesė islame nė Gadishullin Ballkanik, pra edhe te shqiptarėt, Dr. Ciro Truhelka do tė konstatojė: "Eshtė mendim i gabuar se islamizmi ėshtė pėrhapur me dhunė. Ekzistojnė argumente tė shumta, tė cilat e demantojnė kėtė. Unė mund tė pėrmend vetėm njė, e ai ėshtė se shekulli XIX nuk do ta gjente asnjė tė krishterė dhe asnjė kishė a manastir nė Ballkan, sikur islamizmi tė pėrhapej me dhunė shtetėrore".23 Mendim identik ka edhe historiani Ali bin Maksud, i cili shkruan: "Sikur tė kishin dashur osmanllinjtė t'u impononin gjuhėn dhe fenė e tyre popujve tė Ballkanit, tė cilėt i sunduan pėr gjashtė shekuj (njėzet breza), sot nuk do tė mbetei asnjė jomusliman ose person qė tė mos e fliste turqishten ".24

    Lidhur me shkaqet e kalimit tė shqiptarėve nė Islam. Tomas W. Arnold, pėrveē tė tjerash shkruan: Eshtė e mjerueshme ajo qė pohojnė autorėt e krishterė se shqiptarėt janė detyruar ta pranojnė fenė nėn presionin e dhunės e tė haraēeve tė paligjshme. Kėta autorė nuk na ofrojnė fakte pėr akuzat e tyre. Zmajeviēi konvertimin e dy mijė njerėzve e arsyeton me numurin e madh tė tatimeve dhe tė taksave tė tjera, por ai nė tė njėjtėn kohė e pranon se edhe muslimanėt jepnin tė njėjtat tatime, me pėrjashtim tė tatimit personal".25

    Studiuesi i madh i Islamit, Arnoldi, duke folur pėr islamin ndėr shqiptarėt, potencon tiparin e tolerancės fetare ndėr shqiptarėt, tė ndriēuar nga mėsimet islame: "Krenaria kombėtare e shqiptarėve ėshtė e madhe. Kur dikush pyet njė shqiptar se ē'ėshtė, para se tė pėrgjigjet se ėshtė musliman a i krishterė, ai do tė pėrgjigjet se ėshtė shqiptar. Kjo mėnyrė e shprehjes sė individualitetit ėshtė shkak i veēantė,i ndjenjave kombėtare, sepse ato mėnjanojnė atė grindjen e ashpėr midis ithtarėve tė kėtyre dy feve, e cila mbretėronte nė pjesėt e qera tė Perandorisė Osmane. Shqiptarėt muslimanė dhe tė krishterė flasin tė njėjten gjuhė, kultivojnė tradita tė njėjta dhe kanė qėndrime e zakone tė njėjta. Krenaria e pėrbashkėt nationale ėshtė e fuqishme, saqė nuk lė mundėsinė pėr ndikimin e kundėrthėnieve fetare ndaj pjestarėve tė njė kombi".26

    Realisht, me anė tė Islamit, shqiptarėt u integruan nė rrjedhėn shoqėrore tė Perandorisė Osmane dhe e ndanė pushtetin me osmanllinjtė.27 Ndonėse shqiptarėt pėrbėnin njė popull tė vogėl, kontributi i tyre nė jetėn e pėrgjithėshme osmane ka qėnė tejet i madh. Sami Frashėri nė "Kamus ul a'Iam" ka pėrmendur shumė personalitete me origjinė shqiptare qė kanė dhėnė kontribut nė mėnyra tė ndryshme pėr zhvillimin e mendimit islam nė Perandorinė Osmane dhe pėr integrimin e kombit shqiptar. fanė tė njohur 36 sadrazemė (kryeministravezirė tė mėdhenj), pastaj shumė vezirė, pashallarė, shkrimtarė, poetė e dijetarė, tė cilėt kanė shkruar nė gjuhėt orientale.28

    Tė dhėnat burimore etnografike vėrtetojnė se shqiptarėt, me pėrqafimin e fesė islame freskuan dhe begatuan jetėn e ambjentin e tyre me virtyte e me tradita tė reja, ngase islami nuk kėrkonte prej idhtarėve tė vet qė ata tė linin traditat dhe tė humbnin tiparet e tyre etnike, gjuhėsore e kombėtare. Prandaj shqiptarėt do tė bėhen muslimanė, por ata nuk do tė bėhen arabė dhe as turq. jeta shekullore'nė njė shtet multinacional dhe multikonfesional, bėri qė shqiptarėt e besimit islam nė jetėn e tyre tė pėrdorin edhe pėrshėndeqe qė dėshmonin pėrkatėsinė e tyre islame, si: "Esselamu alejkum!" (Paqja qoftė mbi ju!), dhe pėrshėndeqe "Merhaba" (lini tė lirė!). kėto pėrshėndeqe osmanllinjtė i huazuan nga arabėt, por nė pėrdorimin shqip ato do tė tingėllojnė shqiptarēe. Fjala "Merhaba" do tė futet edhe nė gojėn e shqiptarėve tė krishterė.29

    Po ashtu shqiptarėt muslimanė, krahas pranimit tė Islamit, pėrqafuan edhe emra tė rinj pėr fėmijėt e tyre nga tradita islame, si emra tė pejgamberėve, e tė shokėve tė Pejgamberit a.s.. Gjithashtu, ata do tė zbatojnė edhe synetin (rrethprerjen) ndėr djemtė.

    Meqėnėse normat islame kėrkojnė nga besimtarėt qė t'i kenė tė pastėr trupin dhe vendin ku jetojnė, si parakusht pėr mundėsinė e kryerjes sė detyrimeve fetare, nė kėtė drejtim u punua nė ndryshimin dhe nė zbukurimin e ambjentit tė jetės e tė vendbanimit.

    Si rezultat i kontakteve me popujt muslimanė tė ndryshėm, do tė bėhen ndryshime sidomos nė veshjen e grave shqiptare, sepse normat islame kėrkonin nga ato qė tė mbulonin tė gjitha pjesėt e trupit, por pa e cėnuar veshjen tradicionale kombėtare. Njė pėrparim dhe pasurim tė madh pėrjetoi kuzhina shqiptare, tashti e pasuruar me specialitete tė reja orientale.

    Shqiptarėt muslimanė e ruajtėn traditėn shqiptare tė martesės. Ata nuk do tė martohen me tė afėrm prej shkallės sė dytė e tuqe, siē praktikohej te disa popuj muslimanė. Martesat do tė bėhen jashtė fisit tradicional. Megjithatė, shqiptarėt muslimanė do tė braktisin deri nė maksimum shumė tradita nga e kaluara e lashtė, siē ishte hakmarrja, pirja e alkoolit, ngrėnia e mishit tė derrit, ofendimi dhe sharja, etj.30

    Kėshtu, feja islame si besim dhe si kulturė, pėr shqiptarėt sot ėshtė realitet qė nuk mund tė injorohet. Ky realitet meriton qasje shkencore e politike serioze, sepse, nėse shumica pėrcakton strukturėn, kombi shqiptar ėshtė komb me fenė muslimane. Kėtė e ka fakt historik. Popullsia shqiptąre e viseve etnike jashtė Shqipėrisė londineze dhe pikėrisht ajo nė realitet e sotme shtetėrore, nė Kosovė, Serbi, Maqedoni e nė Mal tė Zi, ėshtė mbi 97% muslimane, kurse sipas njė statistike tė Komunitetit Musliman tė Shqipėrisė mė 1933, mbi 75% tė popullsisė shqiptare nė Shqipėrinė londineze janė muslimanė.31

    Sė kėtejmi dalin tė pakuptimta disa qasje propagandistike pėr gjoja nevojėn e heqjes dorė tė shqiptarėve nga Islami dhe kthimin e tyre nė "fenė burimore" - nė "katolicizėm!"32, me tė cilėn do tė "fitoheshin" "besimi" dhe "ndihma" e Evropės pėr ēlirimin e bashkimin e popullit shqiptar. Ky paragjykim i ka rrėnjėt thellė nė histori, por theksohet mė shumė nė momentet kur shqiptarėt gjenden nė udhėkryqe pėr liri. Ndonėse bartės formal i kėrkesave tė tilla ėshtė ndonjė "inteléktual", ato burimin e kanė nė kuzhinat e huaja tė krishtera antiislame dhe antishqiptare. Janė xhelatėt e Shqipėrisė, tė cilėt sikur nuk janė kėnaqur mjaft me copėtimin barbar tė trojeve shqiptare etnike dhe historike, por e dėshirojnė edhe destabilizimin shpirtėror tė kombit shqiptar. Feja dhe kultura qindravjeēare nuk janė stoli nė tesha tė trupit pėr t'i vėnė e pėr t'i hequr sipas festave e stinėve tė motit.33

    Shėmton fakti se kėtyre paragjykimeve sot u dha frymė, pa i llogaritur pasojat, shkrimtari i mirėnjohur lsmail Kadare, i cili "Islamizmin" nė kulturėn tonė dhe nė qėnien tonė kombėtare e konsideron "incident kalimtar", dhe shpėtimin e kombit e gjen te "rikthimi ynė te feja e krishterė apo njė rikthim nė kulturėn e krishterė!?!".35 Kadare sikur nuk ka forcė pėr ta parė faktorin kombėtar tė vėllezėrve shqiptarė tė krishterė nėn Malin e Zi, tė atyre nė Maqedoni (Rekė) dhe nė Greqi, por as dukurinė e shėmtuar sot kur Greqia me qindra tė rinj shqiptarė muslimanė, sapo i kthen nė ortodoks, pėrnjėherė i quan grekė.35

    Tani, duke ndjekur Kadarenė nė propagandėn antiislame, pikėrisht antishqiptare shekullore tė stėrgjyshėve tanė e tė pasardhėsve tė tyre, do tė lėshohen disa Ilshkrimtarė" dhe "publiciste', si Teki Dervishi, duke i qortuar shqiptarėt pse sot "iu kthyen riteve fetare, kaherė tė harruara, apo tė pėrfillura nga pleqtė besimtarė!", pėr tė dezinformuar se: "shqiptarėt me shekuj luftuan pėr liri kombėtare, e jo pėr lirinė e religjionit".36 Ky "profet" i ri nuk ndalet pėr tė parė se tė gjitha luftėrat pėr ēlirimin kombėtar, sė paku nga Bushatasit dhe Tepelenasi, ata tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, tė Lidhjes sė Pejės, eq., kishin pėr synim mbrojqen e tėrėsisė sė Shqipėrisė dhe tė fesė tė rrezikuar nga armiqtė e jashtėm.37 Dhe sė fundi, pse "Evropės i intereson rreshtimi i popullit si tėrėsi, e jo i njė grushti intelektualėsh", dhe se ajo qėnka duke pritur se "nga do tė rreshtohen shqiptarėt: nga Lindja apo nga Perėndimi?"38 - duhet tė bėhet pyeqa se ēfarė garancishė paraprake u ofron shqiptarėve Evropa pėr njė sakrificė aq tė madhe, pėr njė ēmim tė "lirisė", tė cilin nuk e ka paguar askush, asnjė popull nė botė?!39

    Kėtu nuk ėshtė e tepėrt tė konstatohet se 'shpikjeve tė Kadaresė e tė Dervishit sikur u priu mendimi i publicistit Shkėlzen Maliqi. Ai nė simpoziumin "Feja dhe konfliktet nė Kosovė", mbajtur nė Sarajevė mė 1990, theksoi paragjykimin "pėr idenė kolektive tė konvertimit tė shqiptarėve nė katolicizėm", sepse sipas tij "dėshirohet tė bėhet identifikimi i aktit civilizues prej Lindjes nė Perėndim dhe kthimit nė Evropė"!? Maliqi kėtu e sheh edhe "kėrkimin e azilit, tė cilin shkrimtari dhe patrioti i madh, Ismail Kadare - para sa kohėsh e kėrkoi nė Paris', duke konstatuar se ai ėshtė "kundėrshtar i madh i orientalizmit, ai konsideron se shqiptarėt duhet t'i kthehen shtėpisė sė vet Evropės".40 Me kėtė ai i bėri shėrbim tė keq Kadaresė.41 Nuk do tė ndalemi nė elaborimin e paragjykimeve tė kuzhinės "evropiane" tė Kadaresė, Dervishit e Maliqit. Qėllimi i kumtesės sonė ėshtė tjetėr: shikimi i sė ardhmes, i mbėshtetur nė tė kaluarėn tonė tė ndritshme. Sė kėndejmi, e konsiderojmė tė drejtė tė ēdo njeriu tė mendojė ashtu siē ia merr mendja dhe qė ai vetė tė zgjedhė besimin ose tė mos besojė fare, mirėpo mendimet e tekat tė mos ia imponojmė askujt.

    Tė japim disa njoftime pėrmbledhtas: Disa intelektualė shqiptarė Islamin e quajnė fe tė Lindjes, ndėrsa harrojnė se edhe krishtėrimi ka lindur nė Lindje. Prandaj, as feja Islame dhe as kultura shqiptare me prejardhje islame nuk janė tė "huaja" pėr shqiptarėt. Kultura dhe besimi islam kanė ndikuar nė ndėrgjegjen e besimtarėve shqiptarė muslimanė dhe mė gjėrė, prandaj tė kėrkosh tė mohosh atė, do tė thotė tė kėrkosh tė dalėsh nga lėkura jote dhe tė futesh nė njė lėkurė tė huaj, tė kėrkosh tė bėhesh ai qė nuk je dhe nuk mund tė bėhesh, do tė konstatojė publiciste Bajram Kosumi.42 Shkurt: Nėse cilido prej besimeve tona e shohim si diēka tė huaj, tė imponuar, pa prespektivė, do tė mohonim gjymtyrėt e trupit kombėtar, vetveten.

    Shkenca e mirfilltė, tashmė, ka vėrtetuar se Islami ka pasur rolin vendimtar nė ruajqen e identitetit kombėtar tė pjesės absolłte tė popullit shqiptar.43 Meqė opinioni evropian, sot, synon ta kuptojė fenė nė mėnyrė demokratike, si veprimtari civilizuese individuale e kolektive, pse ne tashti tė krijojmė inferioritet ndaj Evropės pėr cilėndo fe tonėn?! Sė fundi, Islami ndėr shqiptarėt sot shikohet si urė e Evropės pėr ta lidhur me Lindjen, burim i kulturės dhe i ekonomisė pėr Evropėn e ngushtė. Mendojmė se nuk ka forcė as tendencė pėr tė vrarė prespektivėn e pesėdhjetė e njė shteteve islame, anėtare tė Organizatės sė Kombeve tė Bashkuara. Sė kėndejmi, as shqiptarėt dhe as Islami i tyre nuk mund tė konsiderqhen motėr pa vėlla!

    Duke pėrfunduar mund tė them se me konstatimet dhe tezat qė u hodhėn nė kėtė koreferat, kam synuar problematizimin e nevojes sė hulumtimit e tė ndriēimit tė sė kaluarės sė Islamit ndėr shqiptarėt nė gjirin e botės islame tė kthyer nga e ardhmja e lakmueshme e kombit tonė. Pėr tė vėrtetėn dhe kundėr paragjykimeve ndai islamit e pėrfundoj kėtė kumtesė me urtinė nga mėsimet e Kur'anit: "Atė qė e udhėzon Allahu, s'ka kush qė e shpie nė humbje' (39:37).

    Marrė nga: Feja, kultura dhe tradita islame ndėr shqiptarėt Simpozium ndėrkombėtar, Prishtinė, 1995.

    R E F E R E N C A

    1. Sejjid Emir Ali, Ruhul Islam, Bejrut, 1961, 232
    2. Thomas W.Amold, Edda'vetu ilel Islam, Kajro, 1970, f.26
    3. Sejjid Emir Ali, Ruhul Islam, f.233
    4. Thomas W.Amold, Edda'vetu ilel islam, f.27
    5. Po aty, f. 26
    6. Po aty
    7. Dr.Lujo Thaller, Od vraēa i ēarobniaka do modemog lijeēnika S.12; Cit. Sipas M.Handīiē, Islamizacija Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1940; Dr. Muhamet Pirraku, islami dhe muslimanėt nė Balkan, El-Hilai, nr.26 dhe 27, Shkup 1991
    8. Mu'xhemmul Buldan, Volumi 11, Kajro 1906, f.38-39
    9. Jakut El-Himevi vdiq mė 626/1228
    10. Machiel Kiel, ottoman Architekture in Albania (1 385-1912),f. 15, (Research center for Islamic History, Art and Culture,Istambul/1410-1990), f. 15-18
    11. Gjėrėsisht, M. Pirraku, 0 islamizaciji stanovsistva Kosova i susjednih podrucja. Uloga islama u integraciji albanske nacije, Kosovo-zrtva, Zagreb 1991, f.85-93
    12. Thomas W.Amold, Edda'vetu ilel Islam, f.207
    13. Gjėrėsisht M.Pirraku, Roli i islamit nė integrimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar, Hėna e re, nr.48, 49, Shkup, 1993.
    14. Po aty, f.208; Gjėrėsisht, Dr. M.Pirraku, Shkaqet e kalimit nė Islam te shqiptarėt, Perparimi, nr.2, Prishtinė, 199 1, f. 185-228.
    15. Po aty.
    16. Machiel Kiel, Ottoman Architecture i Albania, f. 15
    17. Abbas Mahmud El-Akkad, Ma jukalu anil Islam, Bejrut 1966, f.23
    18. Thomas W. Arnold, Edda'vetu ilel Islam, f. 16
    19. Gjėrėsisht, Dr. M. Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare deri nė Lidhjen e Prizrenit, Prishtinė, 1989, fq.84-93, 159.173, 175-184, 224-252, 301-347
    20. Drita, revistė fetare dhe kulturore, organ i zyrės ipeshkvore, Ferizaj, nr.7-8/1991, f. 3
    21. Drita, Nr.6/1991, f.22.
    22. Dituria Islame, revistė mujore fetare kulturore e shkencore, Prishtinė, Nr.34, shkurt 1992, f. 14
    23. H.Mehmed Handziē, Islamizacija Bosne i Hercegovine, Sarajevė 1940, f. 28
    24. Dituria Islame, nr. 42, shtator 1992, f. 25
    25. Thomas W.Amold, Edda'vetu ilel Islam, f. 218
    26. Po aty, f. 106
    27. Gjėrėsisht si nė shėn, 19
    28. Dr. Hasan Kaleshi, Roli i shqiptarėve nė letėrsinė orientale, Seminari i Kulturės Shqiptare ose tė huaj, Prishtinė, 1976, f. 152.
    29. Dr.M.Pirraku, Islami si identitet shqiptar i pupuilsisė dardane nė shekuit XV-XVII (Nė raport me ortodoksinė shėn saviane), Hėna e Re, nr. 64, 65, Shkup, 1993.
    30. Gjėrėsisht, M. Pirraku, Kultura kombėtare shqiptare, f. 115-173.
    31. M.Pirraku, Qendrimi krijues ndaj islamit, El-Hilal, nr. 25 Slikup, 199 1; E vėrteta pėr tė vėrtetat, Bujku, Prishtinė, 4 dhe 7 janar 1992, f. 7.
    32. Shih shkrimin e Faik Konicės, Rreziku i aférm i shqiptarėve Muhammedanė, Revista Albania, Londėr, Vjeshtė III, 1908. (Ribotuar nė Fj ala e Lirė, nr. 1 1 - 1 2/93, organ i Bashkėsisė sė degėve tė Partisė shqiptare demokristiane, Klinė. - Lidhur me tė njėjtėn temė shih, Hoxhė Kadri Prishtirta, Udha e s'vėrtetės, Nr. 2 nanduer 1923, Vjeti 1, Shkodėr, f. 44.
    33. Gjėrėsisht, Dr.M.Pirraku, Apologjia auto-da-fe e Canės, Rilindja, Tiranė, 26.1.1994, fq.12-13.
    34. Zėri, Javore politike shqiptare, nr. 1965, 3 tetor 1992, Prishtinė.
    35. Shih pėr krahasim, Gyorgy Lederer, Islam in Albania, Central Asian Survey, 1994, (331-359).
    36. Zėri, nr. 1963, 29 shtator 1992, Prishtinė.
    37. Gjėrėsisht M.Pirraku, Roli i islamit nė integtimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar dhe tėrėsisė sė Shqipėrisė etnike, Hėna e re, nr.43 Shkup, 1992, f. 18-19.
    38. Po aty.
    39. Liria e fesė ėshtė komponent i lirive tė njeriut dhe tė kombeve, ndaj Evropa Demokratike, besojmė se nuk ka tagėr tė zhvillojė luftra fetare nė emėr tė tė Drejtave tė Njeriut!
    40. Preporod, Organ Mesihata Islamske Zajednice za BH, bėrė. 22/485, 15 novamber 1990, f. 1 0 Sarajevė.
    41. Mendimet e pamatura tė Kadaresė dhe tė "myhytėve" tė tij ateistė, bėnė qė Komuniteti Musliman Shqiptar nė SHBP, tė kishte iniciuar proēedurėn pėr shpalljen e tij heretik, njė Sulejmīn Rushidi shqiptar. Liga Islame Botėrore me seli nė Mekė kėrkoi pėlqimin e Meshihatit tė Bashkėsisė Islame tė Kosovės, por ky dha mendimin negativ pėr kėtė iniciativė, dhe kjo u hesht.
    42. Zėri, Nr. 1411, 13 korrik 1991, f. 27.
    43. Roberto Marco della Roca, Kombėsia dhe feia Shqipėri 1920-1944, Tiranė, 1994, f. 23


    __________________

  5. #25
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    ISLAMIZIMI I POPULLIT SHQIPTAR

    Skėnder Riza

    Feja islame u pėrhap me tė madhe nė Ballkan po nė atė kohė kur u vendos sundimi i plotė osman. Popujt e ndryshėm tė Ballkanit e pėrqafuan nė mėnyrė tė ndryshme. Boshnjakėt pothuajse tėrėsisht dhe menjėherė kaluan nė fenė islame. Nė fillim tė shekullit XVI nė Bosnje dhe Hercegovinė mbizotėronte feja islame. Madje Bosnja pushtetin osman e pranoi pa qėndresė. Arėsyeja e kėsaj dukurie ishte se ata i takonin kryesisht fesė bogumile, e parimet e kėsaj feje, e cila luftonte krishtėrimin, ishin shumė tė afėrta me ato tė islamizmit. Mirėpo boshnjakėt, me pėrqafimin e fesė islame nė pėrgjithėsi, nuk u asimiluan nė turq (kombėtarisht). Ata i ruajtėn doket dhe gjuhėn e tyre kombėtare, e, kuptohet, u ndikuan edhe nga islami.

    Ndėrkaq, tek serbėt, malazezėt, bullgarėt maqedonėt dhe grekėt nuk ndodhi kėshtu. Ata, pėr shkak tė ndikimit tė kishės ortodokse dhe pėr shkak tė fanatizmit tė madh, pothuajse fare nuk u islamizuan. Numri i tė islamizuarve prej kėtyre popujve ėshtė shumė i vogėl dhe thuajse simbolik. Pastaj, pjestarėt e kėtyre popujve, tė cilėt e pėrqafuan fenė islame, u asimiluan nė turq, sepse feja ortodokse e cila u bė fe kombėtare e popujve nė 4alė, tė islamizuarit e vet, tė cilėt i konsideronte si renegatė tė fesė dhe tė kombit, nuk i pranonte mė si pjestarė tė fesė dhe tė kombit pėrkatės.

    Te shqiptarėt procesi i islamizimit u zhvillua relativisht shpejt dhe nė mėnyrė tė vazhdueshme. Faktorėt qė ndikuan nė islamizimin e shqiptarėve ishin tė natyrės politike, ekonomike shoqėrore dhe psikologjike. Kėshtu, qysh nė gjysmėn e dytė tė shekullit XVI, gjysma e popullsisė shqiptare nė qytete u islamizua, madje nė shekullin XVII, feja islame, mbizotėronte edhe nė fshatra. Mirėpo, islamizimi, marrė nė pėrgjithėsi, nuk ndikoi nė asimilimin e shqiptarėve nė turq (kombėtarisht); pėrveē njė numri shqiptarėsh qė jetonin nė Anadoll. Ata nuk i humbėn gjuhėn as doket, edhe pse edhe nė atė pikėpamje u ndikuan. Pra, jo vetėm fshatarėt por nė shumicėn e rasteve, as bejlerėt, agallarėt dhe efendilerėt shqiptarė nuk u asimiluan. Ndjenjat kombėtare te shqiptarėt e muslimanizuar nuk u shuan, pėrkundrazi u forcuan edhe mė shumė. Kėshtu, kurrė shqiptarėt nuk luftuan nė mes vetes pėr shkak tė fesė. Kjo ėshtė dukuri evropiane. Ndėrkaq, pėr shkak tė interesave kombėtare, jo njė herė u bashkuan shqiptarėt e tė gjitha besimeve; muslimanėt katolikėt dhe ortodoksėt. Ata, gjatė shekujve XV, XVI, XVII, siē do ta cekim, luftuan kundėr shfrytėzimit dhe sundimit tė Sulltanit pėr tė drejtat kombėtare edhe pse Sulltani ishte njėkohėsisht edhe halif.

    Lidhur me islamizimin e shqiptarėve K. jireēeku thotė: "Duke filluar nga viti 1450, shumė shqiptarė fillojnė tė shpėrngulen pėr nė Itali. Kėshtu, pasardhėsit e Dukagjinėve (ata qė mbeten nė fenė katolike - S.R.) ka pasur nė Venedik dhe nė Ankonė deri nė shekullin XVII. Ndėrkaq, anėtarėt e tjerė tė bujarisė vendosėn tė qėndrojnė nė vend dhe tė pėrqafojnė fenė islame, pėr shembull, Aranitėt, Muzakėt Topiajt, Dukagjinėt, eq.. Te vetė populli shqiptar feja islame pėrhapet mė shpejt sesa te bullgarėt, serbėt dhe grekėt. Shumė shqiptarė, tė cilėt kaluan nė fenė islame,u ngritėn nė titullarė tė lartė tė Perandorisė Osmane".1

    Ndėrkaq, Vladislav Skariē, duke folur nė pėrgjithėsi pėr pėrhapjen e islamizmit nė Ballkan, thotė: "Kalimi nė fenė islame nuk ka qėnė i shpejtė. Pushtuesit osmanė qenė tolerantė nė pikėpamje fetare dhe rrallė i kanė detyruar tė krishterėt pėr tė kaluar nė fenė islame. Tė krishterėt e kanė ndėrruar fenė vullnetarisht. Me forcė janė islamizuar fėmijėt e krishterė qė janė marrė pėr jeniēerė".2 L. Mihaēeviē konstaton: "Kalimi nė fenė islame te boshnjakėt dhe te shqiptarėt ishte gjithėsesi mė i shpeshtė, kurse serbėt bullgarėt dhe grekėt i kanė mbetur mė besnikė fesė sė vet".3

    Shqiptarėt, para se tė futeshin nėn sundimin e shtetit serb tė Nemenjiqėve, i takonin kryesisht fesė katolike. Mirėpo, gjatė sundimit serb, sidomos nė kohėn e car Dushanit, pozita e shqiptarėve u keqėsua. Njė numėr, nėn presionin e "inkuizicionit tė shtetit serb", u detyrua tė kalonte nė fenė ortodokse, ndonėse njė pjesė e tyre ortodoksizmin e pranuan sa pėr sy e faqe. Jo vetėm kaq, sundimi serb, i cili zgjati mjaft, la gjurmė tė thella nė tė gjitha poret e jetės sė shqiptarėve: nė gjuhė, nė antroponomi, nė psikologji, etj.. Madjemadie, ky ndikim i serbėve dhe i fesė ortodokse te shqiptarėt u ndje edhe gjatė sundimit osman' pėr arsye se kisha ortodokse serbe, e cila e pranoi vasalitetin e sulltanit, kishte privilegje tė qė ndikonte nė masat popullore tė kėtyre viseve.

    Lidhur me kėtė dukuri Branislav Nushiē thotė: "Shqiptarėt (arnautėt) e Siriniqit nuk janė turqizuar (islamizuar) herėt. Kjo ka ndodhur nė fillim tė shekullit tė kaluar (shekulli XIX), nėn presionin e sundimit gjakatar tė jashar Pashės 4-5 nė Kosovė. Nė mesin e tyre janė ruajtur ende gjurmėt e ortodoksizmit. Ata, sot e kėsaj dite ndezin qirinj pėr Shėn-Kollin dhe nė festat e tjera tė mėdha. Ata tanimė flasin shqip, madje edhe gratė e tyre, por kur grinden dhe shahen, gratė thonė: "Ubila te sveta nedelja!" (Tė vraftė e djela e shenjtė!). Nė kishėn "Sv. Trojica" tė Prizrenit, mbi Mushtishtė, nė librin e kontribuesve janė tė regjistruar edhe banorėt e kėtyre fshatrave shqiptare, madje me emra serbė".6 Fshatrat Trebishta dhe Rodostusha, tė cilat shtrihen te lumi Radicė, mė 149?, Gjon Kastrioti me djemtė Stanishėn, Reposhin, Kostantinin dhe Gjergjin ia dhuruan manastirit tė Hilandarit nė Malin e Shenjtė, nė Greqi.7 Nė Manastirin Deviē ekziston libri nė tė cilin janė tė regjistruar emrat e kontribuesve tė shekullit XVII. Kontribuesit tė gjithė janė nga Drenica dhe emrat janė serbė. Sot nė Drenicė nuk ka asnjė serb, thotė B.Nushiē. Mirėpo, kėta drenicas me emra "serbė" (ortodoksė -S.R.), me tė pėrqafuar fenė islame u bėnė "shqiptarė". Madje, siē na vėnė nė dijeni burimet e Vatikanit, nė gjysmėn e dytė tė shekullit XVII, nė trekėndėshin Deēan-Pejė-Drenicė nuk kishte katolikė fare. Prandaj, tamam pėr kėtė arsye, nė ato treva nuk shtrihej dioqeza e Shkupit por administrimi i tri manastireve tė shquara - tė Deēanit, Pejės dhe tė Deviēit. Me fjalė tė tjera, banorėt e krishterė tė kėtyre trevave (serbėt, shqiptarėt dhe vllehėt), i pėrkisnin krejtėsisht fesė ortodokse. Nė tė mirė tė kėtij konstatimi flasin jo vetėm burimet e ndryshme historike, por, siē dihet, edhe fakti se vojvodė tė tri manastireve nė fjalė janė, sot e kėsaj dite, shqiptarėt e besimit musliman, qė do tė thotė se ata janė duke i ruajtur ato institucione vetėm e vetėm pse ishin institucione kulturore dhe tė shenjta tė tė parėve tė tyre, e jo pėr shkak tė ndonjė "humanizmi".

    Aristokracia shqiptare ishte e para qė e pėrqafoi fenė e re, fenė islame, pėr tė ruajtur privilegjet e veta klasore, pėr t'u inkuadruar nė klasėn askere, e cila ishte nė fuqi tė administratės osmane. Feja islame, duke qėnė ideologji e klasės sunduese, i dha mundėsi bujarisė shqiptare, e cila ishte plot energji dhe lakmuese e pushtetit dhe e pasurisė, qė tė zėrė poste mė tė larta nė suazėn e Perandorisė Osmane, e cila u bė supėrfuqi e kohės.

    Nė vitin 1455 kalaja e Novobėrdės kishte 50 ulufexhinj (ulūfeci). Tė gjithė ishin muslimanė, por, veē njė numri shqiptarėsh, janė pjestarė tė etnoseve dhe tė vendeve tė ndryshme; hungarezė (Unguru): Shahini, Karaxha, Sunkuri; boshnjakė: Atmaxha, Hamza; edrenas: Salihu, Aliu; kostadinias: Hiziri, Jakupi, Timurhani, Shahini, Shirmerdi Sylejmani; shqiptarė: Timurtashi, Shahini, Dogani, Shahini (qetėr); vranjas: Hamza; pirotas: Dogani; vllehas: Saruxha, Dogani, Ismaili; tėrnovas: Karaxhozi, Hamza; beligradas: Shahini; nikopolas: Aliu; tatarė: Aliu; Ilazė: Musa, lusufi; Shkupjanė: Mustafa; dramas: jusufi, Ismaili, etj, etj.9

    Sipas defterit tė vitit 1486/87 vetė Vuēiterna kishte 43 familje muslimane dhe 33 familje - shtėpi krishtere "hāne", 3 "mücerred" dhe 2 'bive".10 Kjo tregon se nė Vuēiternė tanimė zotėronte elementi musliman.

    Ndėrkaq, nė Prishtinė (1486/87) zotėronte ende elementi i krishterė. Aty ishin 51 shtėpi muslirnane, kundrejt 248 shtėpi tė krishtera tė 34 shtėpive "mücerred" dhe 56 shtėpive "bive".11

    Ndėr muslimanėt e parė tė Pejės pa mėdyshje ėshtė Mahmud Beu, i vėllai i Ahmed Pashė Dukagjinit i cili, me tė pėrqafuar fenė e re, bėhet edhe sanxhakbe i parė i Sanxhakut tė Dukagjinit (1462) dhe krijues i dinastisė sė Mahmudbegollajve tė Pejės.12

    Peja nė vitin 1485 kishte 33 shtėpi muslimane, kundrejt 140 shtėpive tė krishtera (104 shtėpi "hāne', 20 "mücerred" dhe 16 "bive"). Kėto familje muslimane janė gjithėsesi tė bujarisė shqiptare, tė cilat, mė sė pari kaluan nė fenė e re: nga Mahmudbegollajt pėrmendet Nasuh Beu, si sanxhakbe qė ishte, pastaj Zaim Hyseni, Shexhaaüd-din Beu, Mirza Beu, Daut Beu, Hasan Beu, Ajas Beu, etj.13 Pra, procesi i islamizimit e kishte pėrfshirė vetė Pejėn, por aty kjo dukuri ende mbizotėronte. Islami, ndonėse mė ngadalė, kishte filluar tė pėrhapej edhe nė fshatrat e Pejės. Kėshtu, nė fshatin Kosuriq 3 shtėpi ishin muslimane; nė fshatin Cėrni Potok 1 shtėpi, etj.14

    Nė vitin 1525 nė Novobėrdė kishte 4 mėhallė muslimane me 77 shtėpi dhe 42 mėhallė tė krishtera me 294 shtėpi.15 Kėto tė dhėna tregojnė qartė se numri i familjeve tė islamīzuara ishte duke u shtuar gjithnjė.

    Nė vitin hixhri 937 (1530-1531) Sanxhaku i Vuēiternės kishte kėto kadillėqe: Novobėrdėn, Prishtinėn, Bellasicėn dhe Vuēiternėn. Nė kėto vende kishte 4 xhami, 10 mesxhide, si institucione tė islamizmit. Vetė Novobėrda kishte 53 mėhallė muslimane dhe 49 tė krishtera 16, kurse nė vitin 1544 nė Novobėrdė ishin 5 mėhallė muslimane me 86 shtėpi. Nė atė kohė nė Novobėrdė ishin 38 mėhallė tė krishtera, si dhe 6 shtėpi hebreje.17

    Prishtina zhvillohej si qytet. Ajo mė 1525 kishte 3 mėhallė muslimane dhe 7 mėhallė tė krishtera.18 Sipas dėfterit tė vitit 1530-1531, Sanxhaku i Prizrenit ndahej nė dy njėsi juridike - kadillėqe: Prizreni dhe Bihori. Nė kėtė kohė, nė kuadrin e sanxhakut nė fjalė ishin: 297 shtėpi muslimane, kundrejt 13.621 shtėpive tė krishtera 'hāne" dhe 1.147 "mücerred"; dy mystahifizė (Müstahifiz mbrojtės) tė qyteteve Prizren dhe Bihor), 2 dizdarė, 2 qeha, 2 imamė, 2 topxhinj, 38 mystahfizė ( tė vendeve tė ndryshme tė sanxhakut). Veē institucioneve (titullarėve) tė pėrmendur muslimanė, pėrmenden edhe vakėfi i Jakub Beut dhe i Ahmet be Evrenozit. Vakėfi i fundit nė vetė Prizrenin kishte 80 dyqane, 10 mullinj.19

    Vetėm nė kadillėkun e Prizrenit (Prizren, Hoēė dhe Tėrgovishtė - Rozhajė),ishin (1530-1531) 22 mėhallė: 4 muslimane dhe 18 tė krishtera (nė Prizren 4 mėhallė muslimane dhe 9 tė krishtera); 278 shtėpi muslimane dhe 9.976 shtėpi tė krishtera 'hāne", 1.010 'mücerred" dhe 722 "bive".20 Pra, edhe nė kuadrin e Sanxhakut tė Prizrenit numri i familjeve tė islamizuara ishte nė rriqe e sipėr.

    Nė kohėn e vezirit tė madh, Rustem Pashės (I.1551-1554; II. 1555-1561) nė Prizren ishin 4 mėhallė tė mėdha muslimane dhe 12 mėhallė tė vogla tė krishtera.21 Sipas kėtyre shėnimeve, nė Prizren, ne mesin e shekullit XV, pothuajse gjysma e popullsisė ishte islamizuar.

    E njėjta situatė ishte edhe nė Sanxhakun e Dtikagjinit nė shekullin XVI. Kah gjashtėdhjetėvjetėshi i shekullit XVI, nė fshatrat e kėtij sanxhaku islamizimi ishte pėrhapur aq shumė saqė pėrfshinte 1/3 e popullsisė fshatare, kurse nė Pejė mbi 50 pėr qind tė popullsisė. Sa pėr ilustrim, po japim njė statistikė pėr tri nahije tė Sanxhakut tė Dukagjinit: Rudina, Domeshtiēi dhe Pashtriku, d.m. th. pėr krahinat veri lindore tė sanxhakut nė fjalė:

    Popullsia e krishterė Popullsia muslimane
    kryefamiljarė,
    beqarė, zotėrues
    bashtinash
    Banorė me antroponim
    kryefamiljarė, me tokė, tė pamartuar pa tokė, beqarė Banorė tė islamizuar
    me mbiemra
    1571 1591 shqipe
    1571 shqiptaro
    sllave
    1571 sllave 1571 1591 shqipe
    1571 sllave
    1571
    1.Rudina 828 791 556 214 58 33 112 2 6
    2.Domeshtiqi 763 599 520 215 28 119 329 30 6
    3.Pashtriku 916 596 692 214 10 340 740 166 25
    Gjithsej: 2.507 1.986 1.763 643 96 492 1.235 205 3.722


    Nė shtatėdhjetėshin e tėtėdhjetėvjetėshin e shekullit XVI islamizimi tashmė ishte element me rėndėsi nė qytetet e Kosovės. Kjo dukuri dukej sa vijon:

    Qytetet
    Shtėpi muslimane
    Shtėpi tė krishtera

    Prizereni
    320
    290

    Peja
    142
    11

    Prishtina
    325
    343

    Vuēiterna
    248
    114

    Nobovėrda
    187
    267

    Janjeva
    41
    351

    Trepēa
    19
    425

    Gjithėsej
    1273
    1801 (23)



    Vėrejtje: Kėtu janė llogaritur edhe bashtinat muslimane dhe tė krishtera, shtėpitė e ēifliēet muslimane.

    Me sa duket, gati gjysma e popullsisė sė qyteteve kishte pėrqafuar fenė islame brėnda njė shekulli. Ky proces, pra, nė qytetet e Kosovės, paska qėnė mjaft i shpejtė. Kjo dukuri duhet tė shpjegohet me faktin se shqiptarėt ortodoksė ishin elementi primar qė kaluan nė fenė e re tė pushtuesit, e pastaj shqiptarėt katolikė, dhe mė nė fund pjestarėt- e grupeve tė tjera etnike qė ishin nė pakicė. Mirėpo, edhe tė islamizuarit e tjerė, si dhe turqit e pakėt tė vendosur nė qytetet e kėsaj krahine, nėpėrmjet simbiozės, e sidomos nėpėrmjet krushqive (martesave) janė shtrirė nė masė zotėruese shqiptare tė besimit musliman. Madje, nė kėtė mjedis as qė kanė mundur tė ekzistojnė grupet shumė tė vogla tė etnoseve tė tjera.

    Megjithatė, simbas disa burimeve tė Vatikanit, nga viti 1578, nė Novobėrdė, janjevė, Trepēė dhe Letnicė kishte ende mjaft besimtarė tė fesė katolike.24

    Sipas njė burimi tė vitit 1598 shohim se kishte raste kur shqiptarėt ortodoksė kalonin edhe nė fenė katolike.25

    Nė mbėshtettje tė relacionit tė Pjetėr Mazrekut, Prizreni, nė 1623, kishte 12800 frymė, prej tė cilėve 12000 turq me kombėsi shqiptare (shqiptarė tė besimit musliman), 200 katolikė shqiptarė dhe 600 serbianė (ortodoksė).26 Domethėnė dy tė tretat e popullsisė sė Prizrenit ishin, nė dhjetėvjeēarėt e parė tėshekullit XVII, tė islamizuar, e tė islamizuarit ishin shqiptarė. me kombėsi; ky raport pėrputhet plotėsisht edhe me realitetin e kohės dhe ėshtė nė harmoni me burimet osmane.

    Pėr faktin qė islamizimi ishte nė rritje e sipėr, dhe pėr shkaqet e islamizimit tė popullsisė sė anės sė Prizrenit, na flet edhe raporti qetėr i relatorit tė sipėrcekur, nga 15 maj 1625.

    Pjetėr Mazreku, nė relacionin e tij tė vitit 1633, tregon se si u islamizua, pothuajse, e gjithė popullsia Hasit tė Prizrenit: "Hasi ėshtė i banuar nga njė numėr i madh shqiptarėsh nėnshtetas tė turkut, nė mėnyrė qė, meqėnėse dukagjinasit nuk duan tė quhen vasalė tė turkut as pėr titull tė vasalazhit as pėr detyrė tė haraēit, kėshtu kėta (tė Hasit) kaq fort kanė qėnė marrė me tė keq, sa qė shumė ose pothuajse tė gjlthė janė bėrė turq (muslimanė - S.R.), duke ndryshuar vetėm emrin pa e pasė mendim qė tė mohojnė fenė me zemėr.27-29 E qė ishte nė renie katolicizmi nė tė mirė tė islamizmit po ky relator nėnvizon: 'Nė qytetin e Prizrenit ka 50 familje (katolike - S.R.) nėn kujdesin e njė famullitari dhe nė territor (nė rreth) 4 mijė frymė nė pesė famulli nėn kujdesin e dy priftėrinjve, por do tė duhej edhe njė qetėr. Dhe, nga mungesa e meshtarėve, janė bėrė turq (muslimanė - S.R.) popujt e 45 e mė shumė famullive tė qera".30 Sipas kėtyre shėnimeve, jo vetėm nė Prizren, por edhe nė fshatra tė Prizrenit, islamizimi kishte marrė hov tė madh. Kėshtu qė elementi katolik kishte rėnė nė minimum, do me thėnė, nė pjesėn e parė tė shekullit XVH shqiptarėt e fesė islame, jo vetėm qė mbizotėronin nė qytetin e Prizrenit, por edhe nėpėr fshatrat e tij.

    Sipas fra Kerubinit (1638), islamizimi ishte duke u zhvilluar nė kėtė mėnyrė: 'Kelmendi, nė kufi me Pultin, mund tė jenė dy katunde tė mėdha pa asnjė prift. Pėrtej Gashit shumė katunde janė bėrė turq (muslimanė S.R.), ( ). Njė ditė larg prej Gashit ėshtė njė katund prej afro pesėdhjetė apo gjashtėdhjetė shtėpish ku nuk ka meshtar, por shėrben aty ai i jakovės. Nė kėtė katund nė pak kohė janė bėrė turq (muslimanė - S.R.) besoj 20 shtėpi ose mė shumė shtėpi... Mė tutje ėshtė njė tjetėr katund i vogėl, nė tė cilin nuk ka veēse tri shtėpi tė krishterėsh (katolikė - S.R.), tė tjerėt janė bėrė turq ( ). Kujtoj se lakova (Gjakova) ka pesėdhjetė shtėpi, por vetėm 20 tė krishtera, tė tjerėt janė bėrė turq (muslimanė - S.R.) e skizmatikė ( ) nė Prizren turq (shqiptarė muslimanė S.R.), ka tė panumėr ( ). Po tė shkohet nė anė tė veriut, pėrmbi Jakovė, fillojnė skizmatikėt e nuk ka mė shumė se tri shtėpi katolike, e pastaj shumė e shumė fshatra skizamtike e me turq (muslimanė - S.R.)'.31 Nga kjo shihet qartė se islamizmi nė Rrafshin e Dukagjinit tashmė ishte mbizotėrues, qoftė nė qytete, sidomos nė Prizren, qoftė nė fshatra. Numri i katolikėve ishte zvogėluar dhe ata ishin mė tė paktė sesa ortodoksėt (skizmatikė); tė tillė ishin, si serbėt, shqiptarėt, ashtu edhe vllehėt.

    Po atė vit (1638), Gjergj Bardhi, ndėr tė tjera, raportonte: Nė... Shkup, Karadakun e Shkupit, Novobėrdė, janjevė, Prizren, Gjakovė, Kratovė, eq., flitet shqip, prandaj ėshtė e arsyeshme pse shqiptarėt kėrkojnė qė priftėrinjtė t'i kenė shqiptarė ("della propria lingua albanese'). Duhet t'u dilen nė ndihmė, ndryshe do tė kalojnė nė fenė islame ose nė atė skizmatike. Nė Prizren janė 40 shtėpi katolike. 80 ortodokse dhe 3500 turke (muslimanė - S.R.), (do me thėnė mė se 18 000) banorė), kurse nė Gjakovė janė 26 shtėpi katolikėsh, tė gjithė shqiptarė, 16 shtėpi ortodokse dhe 250 turke (shqiptarėsh muslimanė S.R.).

    Kjo na tregon se katolikėt e sanxhaqeve tė Prizrenit, Dukagjinit, Vuēiternės dhe tė Shkupit ishin shqipfolės, do me thėnė, shqiptarė, se numri i katolikėve ish nė rėnie e sipėr nga sa ishin duke u islamizuar dhe duke kaluar nė fenė ortodokse, do me thėnė, duke u serbizuar, dhe se kombi shqiptar megjithatė, nė mėnyrė absolute mbizotėronte nė trevat nė fjalė.

    Ndėrsa nė relacionin e vet tė vitit 1642, Gjergj Bardhi dėshmon se nė Trepēė ekzistonin tridhjetė shtėpi katolikėsh, ose 200 frymė, 40 shtėpi skizmatikėsh dhe 100 shtėpi turqish (muslimanė - S.R.): nė Nobobėrdė 80 shtėpi, ose 540 frymė duke pėrfshirė edhe tri fshatra qė ishin rreth saj; nė vetė Novobėrdėn ishin 4 xhami tė turqve (tė muslimanėve - S.R.) dhe 120 shtėpi turq:ish (muslimanė S.R.). aty kishte edhe 50 shtėpi skizmatikėsh (ėshtė fjala pėr banorėt e kalasė sė Novobėrdės). Nė Janjeve kishte 85 shtėpi katolikėsh, 120 shtėpi "turqish' me 2 xhami dhe 180 shtėpi ortodoksėsh.33

    Mandej, Gjergj Bardhi vazhdon duke theksuar se nė Suharekė ka hasur nė shqiptarė. Po kėshtu ka hasur nė shqiptarė edhe nė Kratovė. Pėr kėta shqiptarė katolikė Gjergj Bardhi thotė se flasin serbisht dhe turqisht, kurse prifti i tyre ėshtė shqiptar me origjinė, por flet serbisht.34 Kėto tė dhėna tregojnė se aq shumė ishte rrėnjosur serbishtja te njė kategori shqiptarėsh, sa qė edhe nė shekullin XVII e flitnin atė si gjuhė tė shtėpisė. Kėshtu ndodhi edhe me rahovecasit dhe gorasit, tė cilėt, edhe pse kanė kaluar nė fenė islame dhe i kanė ruajtur tė gjitha tiparet kombėtare shqiptare, serbishten e kanė ruajtur si gjuhė tė shtėpisė, deri nė ditėt tona.

    Shqiptarėt katolikė, jo vetėm qė ishin tė rrezikuar nga islamizimi, por edhe nga ortodoksizmi. Prandaj, duke e vlerėsuar kėtė situatė kritike, Gjergj Bardhi vendosi njėherit tė bisedojė me patrikun e Patrikanės sė Pejės, e pastaj kėrkon nga Roma qė tė plotėsohen me famullitarė famullitė e Trepēes dhe tė Letnicės (nė Karadakun e Shkupit), dhe pėr priftė rinjtė tė sigurohėn mjetet e nevojshme pėr ekzistencė. Pėrkundrazi, katolikėt e aqeshėm do tė kalojnė nė fenė ortodokse.35 Me fjalė tė qera, shqiptarėt duke e pėrqafuar fenė ortodokse, shkombėtarizoheshin. Prandaj, Gjergj Bardhi, si misionar i Papės e si shqiptar qė ishte vetė, ishte shumė i shqetėsuar nga kjo dukuri. Madje shqiptarėt katolikė, tė cilėt kalonin nė fenė islame, relatorėt katolikė shqiptarė i quanin turq me kombėsi shqiptare, do me thėnė, nuk i konsideronin tė islamizuarit si shqiptarė tė zhdukur, tė shkombėtarizuar. Prefekti i misionit shqiptar, fra Kerubini, mė 1638 thotė se nė Gjakovė kishte 20 shtėpi tė krishtera (katolike shqiptare), mė 1640, do me thėnė, dy vjet mė vonė, thotė se 20 shtėpitė katolike nė Gjakovė kishiri kaluar nė fenė islame dhe vetėm 3 njerėz kishin mbetur nė fenė katolike. Shkaku i islamizimit qėndronte ne faktin se mot moti nuk kishte pasur prift thotė Kerubini. Prandaj, ky relator i propozon kongregacionit tė Propagandės nė Romė qė tė emėrohej misionar shqiptari Andrea Bogdani, i cili dinte shqipen, serbishten, italishten dhe turqishten.36

    Nė qoftė se Shqipėrisė nuk i jep ndihmė Venediku, shqiptarėt (katolikė - S.R.) nėn presionin e "turqve" do tė pėrqafojnė fenė islame dhe kėshtu do tė bėhen armiqtė mė tė flaktė tė krishtėrimit", thotė Kerubini.37

    Nė vitin 1662 Pjetėr Bogdani thotė: 'Pėr shkak tė presionit tė turqve (shqiptarėve tė besimit musliman S.R.), misionarėt kanė ikur nga Hąsi, kurse 20 shtėpi katolike, qė t'u shpėtonin detyrimeve tė rėnda, kanė kaluar nė fenė islame. Vetėm gratė dhe vajzat kanė mbetur nė fenė katolike, sepse nuk paguanin xhizjen dhe detyrimet e qera".38

    ... Mė 10 gusht 1670 i ankohet Kongregacionit arkipeshkvi i Shkupit, shqiptari Andrea Bogdani, se si shqiptarėt katolikė mė shumė vuajnė nga skizmatikėt (ortodoksė) sesa nga vetė turqit (muslimanė - 'S.R.) (paganndo al patriarche di Pech una notabile pecunia all'anno). Kjo ėshtė gjė shumė e rrėzikshme, sepse, tek e fundit, tė gjithė katolikėt do tė kalojnė nė skizmė.39-40

    Se nė ēfarė gjendjeje ishte popullata katolike nė Kosovė nė shtatėdhjetėshin e shekullit XVII, mė sė miri na flet nė relacionin e vet shqiptari D.Shqefėn Gaspari.

    Banorėt katolikė nė dioqezėn e Shkupit mė 1671

    Nr Vendi
    Katolikėt
    Nr
    Vendi
    Katolikėt

    1
    Prizereni
    120
    12
    Novobėrda
    70

    2
    Suhareka
    20
    13
    Kuēi
    25

    3
    Gllogjani
    8
    14
    Bardhiēi
    70

    4
    Papazi
    30
    15
    Gilani
    20

    5

    Landovica
    (Landovica)
    45
    16
    Prishtina
    80

    17
    Trepēa
    70

    6
    Poēesta
    6
    18
    Vuēiterna
    30

    7
    Janjeva
    ?
    19
    Gjakova
    6

    8
    Shkupi
    100
    20
    Zogaj
    100

    9
    Kratova
    25
    21
    Letaj
    ?250

    10

    Mali i Zi
    (Karadaku i Shkupit)
    400
    22
    Shigjeqi
    24

    23
    Dodaj
    70

    11
    Letnica
    ?
    24
    Luzha
    60




    25
    Hasi
    ?300




    Gjithsejt
    2169.41-42



    Kalimi nga feja e krishterė nė atė muslimane bėhej me njė ceremoni. Pėrqafohej feja islame nga kryefamiljari apo nga tė,gjithė anėtarėt pėrnjėherėsh, ose vetėm nga njė anėtar i familjes, qoftė mashkull apo femėr, varėsisht nga vullneti i njeriut. Personit tė cilit i mbushej mendja tė kalonte nė fenė islame duhej tė siguronte, nė radhė tė parė, disa dėshmitarė muslimanė nga radha e njerėzve tė ndershėm tė asaj ane, tė cilėt e njihnin mirė. Kandidati pėr fenė islame, sė bashku me dėshmitarėt, shkonin te kadiu i vendit. Para kadiut kandidati deklaronte se vullnetarisht dhe pa pasur kurrfarė presioni prej askujt dėshironte tė kalonte nė fenė e vėrtetė dhe tė hiqte dorė nga feja e tij e vjetėr. Dėshmitarėt, po ashtu, duhet tė dėshmonin pėr sinqeritetin e kandidatit dhe pėr ndėrshmėrine e tij. Atėherė kadiu e shtinte kandidatin tė bėnte betimin (shahadet). Pas kėsaj, emri i ri i kandidatit regjistrohej nė protokollin (sixhil, turq.sicil) e kadiut; pėr shembull, Pjetri, i biri i Markut, bėhet Ali i biri i Abdullahut. Emri i parė ėshtė emri i islamizuar, kurse emri i dytė: Abdullah, nė vend tė emrit tė babait tė krishterė, emri i tė cilit nuk duhej tė pėrmendej. Abdullah, do me thėnė, rob i Zotit. Zaten tė gjithė ithatėrt e fesė islame (muslimane) veten e konsideronin robėr tė Zotit. Nė sixhil regjistroheslłn edhe emrat e dėshmitarėve.43-44

    Sa pėr ilustrim po pėrmendim vetėm disa nga tė islamizuarit e parė. Nga komuniteti i taraphanės tė Novobėrdės, mė 1669/70 pėrmenden: Muslih, i biri i Abdullahut; Perviz, i biri i Abdullahut; Rexhep, i biri i Abdullahut; Ibrahim, i biri i Abdullahut; jusuf, i biri i Abdullahut; Hasan, i biri i Abdullahut; Hamza, i biri i Abdullahut.45 Kurse prej tė islamizuarve tė parė tė Gjakovės (1571) ishin: Sylejman, i biri i Abdullahut; Hyseini, i biri i Abdullahut.46 Por ka pasur raste kur si mbiemėr ėshtė marrė emri i njė dinastie; Dukagjinzade (Dukagjinas, i biri i Dukagjinit). Por ka pasur shumė mundėsi qė tė ruhet edhe mbiemri i krishterė, emri i vėllazėrisė, fisit; pastaj profesionit etj..

    Vallė pse shqiptarėt e pranuan islamizimin pas boshnjakėve dhe mė me shpejtėsi prej popujve tė Evropės? Arsyen duhet ta kėrkojmė nė rrethanat politike, kulturore, ekonomike dhe shpirtėrore qė mbretėronin nė atė kohė. Shqiptarėt i ishin nėnshtruar sundimit tė shtetit serb tė Nemanjiqve me dhunė. Ky shtet despotik shqiptarėve liridashės pėrherė u solli vetėm shfrytėzim, madje nė ēdo pikėpamje. Pra, nė kėtė shtet u krijua antagonizmi i madh politik, fetar, etnik dhe kulturor nė mes tė popujve tė nėnshtruar. E shqiptarėt nė mėnyrė tė veēantė, ishin tė shfrytėzuar. Pėr kėtė arsye ishin fare tė pakėnaqur me gjendjen e tyre. Ata prisnin vetėm ēastin pėr t'u ēliruar nga kjo e keqe e gjithanshme.

    Madje shqiptarėt ishin tė detyruar ta pranonin ortodoksizmin me anė tė 'inkuizicionit tė shtetit serb". Ortodoksizmi, si ideologji e klasės sunduese serbe, u solli shqiptarėve fe tė re, e cila nuk punonte nė tė mirė tė tyre. Shqiptarėt u detyruan tė pagėzoheshin me emra serbė, tė flisnin serbishten, tė bėnin meshėn nė kishė nė serbishte dhe tė punonin vetėm nė punė tė rėnda fizike. Madje, shqiptarėt, para ligjeve tė shtetit serb konsideroheshin si kategori e fundit e asaj shoqėrie feudale.

    Shqiptarėt, edhe gjatė sundimit serb, pakėnaqėsinė e tyre e kanė manifestuar nė forma tė ndryshme. Fenė ortodokse vėrtetė e kishin pranuar, por mė shumė sa pėr sy e faqe. Sė bashku me turmat popullore serbe, tė pakėnaqur me shfrytėzimin feudal laik dhe shpirtėror serb, shqiptarėt e pranuan edhe bogumilizmin si fe e si ideologji. Por si tė gjithė dėnoheshin me metodat mė tė vrazhda, karakteristike pėr mesjetėn, nga "inkuizicioni i shtetit serb'. Shqiptarėt u pagėzuan me emra ortodoksė (greko-serbė), por ata emra, nė tė shumtėn e rasteve i shqiptarizuan. Kėshtu, jovani - bėhej Gjon, Georgius bėhej Gjergj. Ose atyre emrave jo shqiptarė u jepnin sufiksin e shqipes. Forma mė karakteristike e rezistences sė "qetė" ishte mbajtja e mbiemrit 'Arbanas". Edhe pse "Arbanas" ishte formė sllave, e nė atė kohė ndryshe nuk ka mundur tė shprehet shqiptari, me tė shqiptari ėshtė distancuar etnikisht dhe kombėtarisht nga serbi, me tė cilin kishte fe dhe emėr tė pėrbashkėt.

    Shqiptarėt (spahijtė, jeniēerėt apo raja) nė fazėn e parė tė sundimit osman, edhe pse kaluan nė fenė islame dhe u pagėzuan me emra arabė (Hasan, Muhammed, etj.), si mbiemėr tė tyre zakonisht mbanin emrin 'Arnavut'. Kėshtu ata distancoheshin kombėtarisht nga turqit apo tė islamizuarit e qetė. Nga kjo hoqėn dorė kur feja islame e kaploi popullsinė shqiptare dhe ajo u bė fe e shumicės, do me thėnė, kur nėnkuptohej Hysein Hasani, apo Mustafa Muhammedi duhet tė ishin shqiptarė. Megjithatė, shpeshherė edhe emrat arabė (muslimanė) shqiptarizoheshin. Pėr shembull, Hysein bėhej Cen, jusuf - Cuf, Ramadan - Dan, Muhamet - Met, Ibrahim - Brahim ose Brah, Ibushi - Bushi, etj., etj..

    Raja krishtere nuk kaloi nė fenė islame as pėr t'i shpėtuar xhizjes, siē pohonin disa nga relatorėt katolikė tė shekullit XVII, sepse xhizja, si taksė, nuk ishte e rėndė, e padurueshme, pėr tė krishterėt. Ajo u bė e rėndė kur filluan shpėrdorimet nga tagrambledhėsit. Atėherė u keqėsua jo vetėm pozita e rajasė sė krishterė, por edhe e asaj muslimane. Prandaj, si njėra, ashtu edhe tjetra kategori e rajėsė, i bėri rezistencė shfrytėzimit osmąn. Sė paku shpėtimi nga xhizja nuk ishte faktori i dorės sė parė i islamizimit tė shqiptarėve katolikė. Madje katolikėt kalonin nė fenė ortodokse dhe nuk shpėtonin nga xhizja.

    Kisha dhe kleri ortodoks nė pėrgjithėsi luajti rol negativ kundrejt interesave tė popullit shqiptar. Kėshtu, shqiptarėt gegė ortodoksė, kuptohet, ata qė mbetėn pa u islamizuar, apo shqiptarėt katolikė tė ortodoksuar, u serbizuan dhe u malazezuan, ndėrsa shqiptarė toskė ortodoksė u greqizuan dhe u maqedonizuan nė njė masė tė konsiderueshme.

    Hoxhallarėt, si misionarė tė fesė islame, nė viset shqiptare ishin krejtėsisht shqiptarė. Ata bėnin ēmos qė shqiptarėt ortodoksė t'i muslimanizonin. Po ashtu pėrpiqeshin t'i muslimanizonin edhe shqiptarėt katolikė, tė cilėt, nė rrethana tė kohės, nuk ishin nė pozita tė lakmueshme. lshin tė rrezikuar nga kisha ortodokse e nuk kishin kurrfarė ndihme nga bota katolike e Evropės.

    Nga ana tjetėr, priftėrinjtė katolikė shqiptarė, duke i ngashnjyer shtetet katolike (Spanjėn, Venedikun, Austrinė, etj.) me pasuritė e madha natyrore tė Shqipėrisė, kėrkonin ndėrhyrjen e tyre dhe pushtimin e Shqipėrisė nga ata, me shpresė se nė atė mėnyrė do tė shpėtonin popullin shqiptar nga skizmatizmi dhe nga shfrytėzimi osman.

    Kėshtu, nė fund tė shekullit XVII (1689/90), kur erdhi ushtria austriake nė Kosovė, pjesa mė e madhe e popullsisė shqiptare, pavarėsisht nga pėrkatėsia fetare (muslimanė, ortodoksė, katolikė), duke bashkėpunuar edhe me serbėt e vllehet, krijuan njė ushtri vullnetarėsh prej 20 000 burrash tė pushkės e udhėheqės zgjodhėn arqipeshkvin e Shkupit, shqiptarin Pjetėr Bogdanin, edhe pse, nė atė kohė, nė dioqezėn e Shkupit (nė Kosovė), nuk kishte mbi 2000-3000 katolikė, madje-madje, mė shumė gra e fėmijė se sa burra.

    Nė fund duhet hedhur poshtė teoria cvijiējane apo haxhivasiljane mbi tė ashtuquajturit "serbėt e shqiptarizuar" (poarbanasani srbi) apo "arnautasani" nėpėrmjet islamizimit.47 Kjo 'teori" sa ėshtė pa baza shkencore, aq ėshtė jo e logjikshme, sepse, si ėshtė e mundur qė serbėt "duke u islamizuar tė shqiptarizohen", derisa dihet se shqiptarėt nuk erdhėn si pushtues nė kėto vise, e as qė feja islame ishte e tyre. Prandaj, deri sa dihej se pushteti osman dhe feja islame ishin tolerante ndaj kombeve dhe gjuhėve kombėtare, pse serbėt duke u "islamizuar" ta pranonin shqipen, e cila jo vetėm qė nuk ishte gjuhė e fesė islame, por as e administratės dhe e kulturės osmane-islame. Pėrkundrazi, administrata osmane u lejoi tė gjitha kombeve tė tjera (serbėve, grekėve, vllehėve, ebrenjve, eq.), veē shqiptarėve, ta pėrdorin gjuhėn e tyre nė shkolla, kisha dhe nė institucione tė qera kulturorearsimore. Si qe e mundur qė 'serbėt e shqiptarizuar' me tė pėrqafuarit e fesė islame t'i pranonin tė gjitha tiparet kombėtare shqiptare, - veshjen, doket zakonet - e mos tė turqizoheshin (kombėtarisht) apo tė arabizoheshin, sepse gjuha dhe kultura islame ishte gjuhė dhe kulturė arabe. Pėrkundrazi, gjatė tėrė sundimit osman, serbėt, grekėt, ebrenjtė, vllehėt, ishin kombe tė privilegjuara nė pikėpamje kombėtare. Ata gėzonin tė drejtėn e shkollimit nė gjuhėn e tyre kombėtare, gėzonin tė drejtėn ta kenė edhe kishėn e vet. Ndėrkaq shqiptarėt kėto tė drejta nuk i gėzonin fare. Librat shqipe, pas Skėnderbeut, u zhdukėn. Tė prirė nga Skėnderbeu, ata ishin tė vetmit nga popujt evropianė qė e kundėrshtuan me armė zgjerimin dhe fuqizimin e pushtuesit osman dhe pse sulltanėt duke i islamizuar shqiptarėt dhe duke u dhėnė pozita mė tė larta nė administratėn osmane, synonin ta shfrytėzonin vitalitetin e tyre nė zgjerimin dhe forcimin e pushtetit tė vet. Kėshtu, duke e shfrytėzuar fuqinė morale, fizike, intelektuale dhe psikike tė shqiptarėve, sulltani lehtėsisht i frenoi ata. Shqiptarėt, tė cilėt kishin shpirt revolucionari, duke mos pasur tė drejtė t'i kenė librat dhe shkollat kombėtare, bėheshin domosdo mė tė frenueshėm, mė tė kapshėm dhe mė tė pėrdorshėm.

    Por e vėrteta ėshtė diku qetėr. "Serbėt e shqiptarizuar" nuk ishin tjetėr veē shqiptarė tė fesė ortodokse, tė cilėt mbanin emra greko-serbė dhe i takonin kishės ortodokse serbe para se tė islamizoheshin. Ata, si imperativi i kohės, me tė pėrqafuar fenė islame, vetėm sa ndėrronin emrin, nė vend tė emrit greko-serb tė fesė ortodokse, pagėzoheshin me emra arabė tė fčsė islame. Mirėpo, nė atė rast, ruanin traditėn, gjuhėn, doket dhe zakonet kombėtare shqiptare. Vetėm femrat serbe, tė martuara me shqiptarė tė fesė islame, duke u ismamizuar edhe ato, janė shqiptarizuar. Ndoshta ka ekzistuar ndonjė rast qė mashkulli serb, duke u islamizuar, ėshtė shqiptarizuar. Por, raste tė tilla duhet tė mbesin vetėm si raste, e kurrsesi dukuri. Ato raste janė bėrė jo pėr shkak tė islamizimit por pėr shkak tė simbiozės, ose pėr arsye se rrethi i njerėzve ku kanė jetuar ka qėnė rreth i shqiptarėve tė islamizuar. Prandaj, serbėt, duke e Pėrqafuar fenė islame, nuk ka qėnė e mundur nė asnjė mėnyrė tė "shqiptarizohen', nėse nuk ka pasur shqiptarė nė shumicėn absolute nė trevat nė tė cilat po fiasim.

    Lidhur me islamizimin e shqiptarėve ortodoksė na flet edhe tradita popullore. Sipas traditės, kisha e Deēanit ėshtė mbrojtur nga vojvodėt. Demukaj e Deēanit, shqiptarė tė besimit musliman; kurse Patrikana e Pejės, nga familja Nikqi - Kėlmendi tė Rrugovės, shqiptarė tė islamizuar. Vallė, cilėt janė motivet e kėtyre shqiptarėve muslimanė qė t'i ruanin kishat "serbe?! Pėrgjigjen mund ta gjejmė nė faktin se kėto kisha nuk ishin vetėm tė serbėve, por, me shekuj, edhe tė shqiptarėve. Kėto institucione fetare u takonin tė parėve tė kėtyre familjeve shqiptare, nė njė tė kaluar jo fort tė largėt. Nė tė mirė tė kėtij fenomeni flasin edhe burimet e vendit. Mė 1962, nė shtėpinė e Muhamet Lanit - Demukaj, vojvod i kishės sė Deēanit gjeta shumė dokumente osmane tė cilat ia dorėzova Arkivit tė Kosovės dhe janė tė regjistruara nė fondin: Muhammed Lani - Dukaj. Nga njė dokument prej tyre, i datės 2.Vll.1716 (13 shaban 1128 H.) dedikuar kufizimit tė tokave, shihet qartė se shumė familje shqiptare tė Deēanit, Carabregut dhe Lloqanit pra dhe familja Demukaj, ishin islamizuar mu nė fillim tė shekullit XVIII, sepse, nė dokumentin e cekur pėrmenden edhe kėta kryefanłljarė: Ali Marku, Mehmet Prenēi, Ahmet Kola, Ali Mark Gjina, Mehmet Vata, Ali Vesku, etj.48

    *Marrė nga: Skender Riza, 'Kosova gjatė shekujve XV, XVI dhe XVII, Tiranė 1987, Fq. 420-437

    R E F E R E N C A


    1. K. Jireēek, Albanija u proslosti, 52. Mehmet Dukagjini mė 1543 ishte sanxhakbe i Sanxhakut tė Smederevės, do me thėnė i Serbisė (St. Novakoviē, Srbi i Turci u XIV i XV veku, 245).
    2. V. Skariē, Uticaj turskog vladanja na drugtveni Zivot, Knjiga o Ballkanu, 11, Beograd, 1937, 134-142.
    3. Fra L. Mihaēeviē, Crtice iz Allbanske povijesti, Sarajevo, 1912.
    4-5. Jashar Pasha ishte ajan shqiptar, Gjinollaj. Gjinollajt nė fillim tė shekullit XIX ishin mytesarifė (qeveritarė) tė Sanxhakut tė Prishtinės, tė Shkupit, etj..
    6. Branislav D.Nusiē, S. Kosova na Sinje more, Il.
    7. Po aty, 40.
    8. Po aty.
    9. H. Hadzibegiē, a Handziē, E. Kovaēeviē, Oblast Brankovica, 209-210.
    10. BBA, Icmal defteri No 22.
    11. Po aty.
    12. I.H. Uzunēarsili; Osmanli Tarihi, 11, 540.
    13. S.Pulaha, Defteri i regjistrimit, 50-217.
    14. Po aty; S.Plulaha, elementi shqiptar sipas onomastikės, 176-180.
    15. Istorija naroda Jugoslavije, 11, 89.
    16. O. Zirijevlē, Vuēitrnski i Prizrenski sandzak u svetlosti turskog popisa 1530/31; godina, Gjurmime Albanologjike, No.2, Prishtinė, 1968, 103, 113.
    17. Istorija naroda Jugoslavije, II, 89.
    18. Po aty.
    19. O.Zirojeviē, vep. E cit., 114-118.
    20. Po aty.
    21. Istorija naroda Jugoslavije, II, 89.
    22. Selami Pulaha, Krahinat verilindore tė Sanxhakut tė Dukagjinit, 205.
    23. TKM, Defter-i Mufassal-i Livā-i Vlēterin, Sene 977; Defter-i Mufassal-i Livā-i Prizren, Sene 999; Defter-i Mufassal-i Livā-i Iskenderiye, Sene 990.
    24. Cira Giannelli, Documenti inediti sullo state di alcunita cattolicha della Serbia méridionale nel 1578, "Ricerche slavisticha", tom Il, 1953, 29-59.
    25. Jov. N. Tomiē, Peēki patrijah Jovan pokret hrisēana na Balkanskom poluostrom (1592-1614), Zemun, 1903. 118.
    26. I. Zamputi, Relacione I, 337.
    27-29. I. Zamputi, Relacione 1, 445.
    30. Po aty, 451.
    31. I. Zamputi, Relacione II, 107.
    32. Jovan Radoniē, Rimska Kurija 107.
    33. I. Zamputi, Relacione II, 262, 263; Jovan Radoniē, vep. e cituar., 108.
    34. Jovan Radoniē, vep. e cituar., 108.
    35. Jovan Radoniē, vep. e cituar., 109.
    36. Jovan Radoniē, vep. e cituar., 146.
    37. Po aty, 150. Sipas Kerubinit, Venediku do tė kishte pasur fitime jashtėzakonisht tė mėdha nė rast se Shqipėrinė do ta kishte nė duart e veta, para sė ethash, ka shumė drithė, verė, vaj, ullinj, peshq, kafshė dhe ēdo gjė tjetėr qė i nevojitej njeriut pėrjetesė. Pėrveē kėsaj, Shqipėria ėshtė e pasur me miniera tė ndryshme, me argiend, por para sė giithash, me pyje tė pasura, tė cilat japin material pėr ndėrtimin e anijeve.
    38. Jovan Radoniē, vep. e cituar., 277.
    39-40. Po aty, 347.
    41-42. D. Shtjefén Gaspari jep edhe kėtė shėnim: Pėrpara 28 vjetėve ishin nė Has shumė katolikė, por nuk kishin mbetur nė kėtė fe veē 300 gra e fort pak burra, pėr me u ikė pagesave tė rėnda.
    43-44. Turski dokumenti za Makedonskata istorija (18031808), Skopje, 1953, 20; Turski dokumenti za Makedonskata-istorija, IV, (1 818-1827), Skopje, 1957, 8.
    45. TKM. Ankara, Defter-i Mussafal-i Livā-i Vlēterin, f. 1.
    46. S.Pulaha, Krahinat verilindore, 212.
    47. J.Hadzi-Vasiljeviē, Amauti nase krvi - Amautasi, 107-112.
    48. Shih: Skėnder Rizai, Thesari i Arkivit Shtetėror tė Krahinės, "RILINDJA", 1 I.XI. 1962, f. 12.


    __________________

  6. #26
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    KULTURA ISLAME SHQIPTARE NĖ VITET '20 - '30 TĖ SHEKULLIT XX

    Prof. Viron Koka

    Pas fitores sė Pavarėsisė, Shqipėria hyri nė hullitė e zhvillimeve tė reja sociale, politike e kulturore. Me gjithė prapambeqen e madhe tė vendit, shenjat e progresit dukeshin nė ēdo sferė. Pėrparim pati edhe nė kulturėn islame shqiptare.

    Nė kėtė periudhė u hodhėn themelet pėr njė zhvillim tė pavarur tė kulturės islame si dhe tė ēdo veprimtarie tjetėr brėnda kuadrit tė shtetit kombėtar. Nė vitet '20, patriotėt muslimanė shqiptarė e panė tė domosdoshme tė bėjnė ndryshime me rėndėsi nė kulturė dhe nė organizimin si dhe tė realizojnė binomin e shenjtė Fe dhe Atdhe.

    Mendjet e kthjellėta tė prijėsve fetarė muslimane shqiptarė filluan tė zbatojnė reformėn nė kulturėn islame dhe nė pėrgjithėsi ata filluan tė mendojnė pėr pėrkthimin e Kur'anit nė gjuhėn shqipe dhe pėr masa tė tjera pėr pėrhapjen e kulturės islame nė gjuhėn amtare.

    Nė tetor tė vitit 1923 filloi edhe botimi i revistės muslimane sunite Zani i Naltė, nė fillim nė Tiranė e pastaj nė Shkodėr. Kjo revistė u dha besimtarėve njė dije tė mirė pėr kohėn, pėrveē postulateve dhe doktrinave islame ajo shėrbeu edhe si njė shkollė. Derisa edhe tė huajt e vunė re se muslimanėt shqiptarė ishin tė etur pėr kulturė, tė cilėn e donin tė ishte kombėtare. Ata ndoqėn me interes jo vetėm reformimin nė sferėn e tyre shpirtėrore, por edhe nė sferat politiko-juridike e sociale.

    Revista Zani i Naltė u bė boshti kryesor i pėrhapjes sė dijeve dhe mendimeve islamike. Diapazoni qė trajtoi kjo revistė ishte relativisāt i gjėrė: ēėshqe doktrinore, kulturore, politike, sociale, ekonomike, eq.. Ajo shtroi qė nė fillim drejt nevojėn pėr njė kulturė tė re muslimane shqiptare, pėr tė mos e lėnė Shqipėrinė tė binte nė grackėn e organizimit tė mbrapshtė tė shoqėrisė moderne, ku suprema lex ishte bėrė nė raste jo tė pakta, asgjėsimi i njeriut dhe e keqja ishte kthyer nė institucion nacional. Me anė tė fesė, tė kulturės dhe edukatės, duhej tė kundėrshtohej egoizmi pa fre, pangopėsia plebejane individuale e sociale dhe me anė tė njė ramazani shpirtėror tė pastrohej e tė lehtėsohej shpirti. Duhej tė krijoheshin antikorpet e moralit fetar, kundėr sėmundjeve vdekjeprurėse tė shekullit XX, egoizmit, pasioneve tė nxehta dhe dukurive tė ndryshme tė dėmshme. Rjeti i dendur i detyrimit publik dhe privat e kishte mbėshtjellė keqas njerėzimin. Nga ky detyrim skllavėrues mund tė shpėtohej jo thjesht me anė tė aktivizimit, por duhej nė radhė tė parė pėrsosja morale. Ishte ajo qė thoshte Charle Pagui se bota pa njė revolucion moral nuk mund tė shpėtonte. Drejt kėsaj synonin edhe muslimanėt shqiptarė, tė cilėt donin tė ēlironin njeriun nga peshat e rėnda tė jetės bashkėkohore, nga luftėrat e ēdo Iloji, nga varfėria dhe skllavėria si dhe tė evitonte pasojat e dėmshme tė njė hipertrofizmi tė zhvillimit materialoteknik si dhe tė sistemit totalitarist nė tė ardhmen. As mendimi, as veprimi nuk mund tė fluturonin larg pa moralin. Pėrparimi lėndor qė linte nė harresė faktorėt shpirtėrorė, ishte i destinuar tė ēonte nė shkatėrrim.

    Doktrina islame shqiptare i kushtonte rėndėsi tė veēantė problemit tė relacionit me shtetin dhe shoqėrinė. Shoqėria konsiderohej si bashkim i individėve me detyra dhe interesa tė pėrbashkėta. Ēdo shoqėri ishte kontesti real i muslimanėve shqiptarė. Por, natyrisht, nė tė vepronte si kudo alkimia e kombit tė qėllimit social me njė farė egoizmi individuel. I dyti duhej moderuar qė tė realizohej i pari me anė tė solidaritetit fetar, pa cėnuar interesat private. Tek e fundit, tė gjithė bėnin jetėn kombėtare, me gjuhė, doke, e zakone tė pėrbashkėta, prandaj ēdo proces serioz, duhej tė kundėrshtohej dhe tė eleminohej pėr hir tė rregullit e tė qetėsisė nė shtet. Shteti shqiptar konsiderohej njė arritje e rėndėsishme pėr Kombin. Besimtarėt islamė e kuptuan se procesi social ishte i domosdoshėm dhe nuk pajtohej njėlloj pėr tė gjithė, si pėr pasanikėt, ashtu edhe pėr tė varfėrit. Para ligjit ishin tė gjithė tė barabartė. Reformat e ndryshme qė u kryen nga shteti nė Shqipėri pėr ndryshimin e strukturės politiko-juridike dhe pėr krijimin e kushteve tė favorshme pėr zhvillimin e shoqėrisė borgjeze u kuptuan drejt nga komuniteti musliman dhe nė pėrgjithėsi u pėrkrahėn. Njė problem qetėr social dhe kulturor me rėndėsi ishte qėndrimi ndaj gruas dhe familjes. Pėr kėtė ēėshqe u debatua miaft nė kėto vite dhe u kėrkua emancipimi i gruas.

    Pėr kulturėn islame kishte rėndėsi jo vetėm kuadri nacional, por edhe ai ndėrkombėtar, sinkronizimi i fesė islame me kohėt moderne, Ne jemi njė vend evropian, shkruhej nė revistėn 'Zani i Naltė, dhe si i tillė duhet tė marrim nga qytetėrimi perėndimor ēka ėshtė e mirė, por jo ēka ėshtė e keqe'. Sinkronizimi me kohėt moderne konsiderohej nė natyrėn e doktrinės islame, e cila kishte evoluar gjithnjė. Pėr kėtė i referohej Kur'anit ku thuhej se duhej hapur rruga e dijes, por duhej pasur klijdes nga anėt negative tė zhvillimit.

    Tė gjitha kėto dhe shumė tė tjera pėr tė cilat folėm shkurtimisht, dėshmojnė pėr njė ekzistencė njerėzore si fushė e mundėsive dhe e faktorėve realė pėr tė ecur pėrpara me ndihmėn e sė drejtės, tė moralit, tė punės, tė solidaritetit, tė lirisė, tė mundėsive tė pastruara nga egoizmi, por jo tė dhunės. Kėtu shihej njė prirje kundėr moderniz mit katedral qė donte tė zhdukte njeriun konkret, kundėr antropocentrizmit tė hipertrofizuar qė e bėri njeriun gjykatės tė tė gjithė individėve.

    E vėrteta duhej tė drejtonte njerėzit, por jo t'u merrte mendjen dhe t'i hidhte nė tokė. Shtėpia e njerėzve, e popullit (atdheut) nuk duhej tė kthehej nė ēmendinė. U pa qartė se racionalizmi i pabazuar nė realitet, racionalizmi utopik e shihte tė hapur rrugėn drejt totalitarizmit dhe komunizmit. Dhe kjo do t'i kushtonte shtrenjtė racės shqiptare nė tė ardhmen, e cila hoqi tė zitė e ullirit. Historia e vėrtetoi plotėsisht kėtė dhe ajo mbetet dėshmitarja mė e pastėr.

    * Marrė nga: Hėna e Re, gazetė kulturore informative islame, Meshihati i Bashkėsisė Islame nė RM- Shkup, nr. 15, Tetor 1995, Shkup.

  7. #27
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    ROLI I ISLAMIT PER FORCIMIN E UNITETIT KOMBETAR SHQIPTAR NE DHJETEVJECARIN 1981-1991

    Ana Lalaj

    Ata qė u lindėn e u rritėn nė vitet e regjimit komunist, e kanė shumė vėshtirė tė flasin pėr fenė, pėr raportet e saj me kombin, me politikėn apo edhe me aspekte tė qera tė jetės shoqėrore. Alternativa komuniste qė u zgjodh pas Luftės sė Dytė Botėrore nė Shqipėri, me fetishizmin e ideologjisė marksiste-leniniste, me qėndrimin alergjik ndaj fesė, si dhe me qėndrimin nėnvleftėsues ndaj ndjenjave kombėtare, krijoi njė vizion tė gabuar tė realitetit, ngurtėsoi mendimin e i hoqi fjalės atė fuqinė sugjestionuese qė mund t'ia japė vetėm dashuria pėr fe e atdhe.

    Nga ana tjetėr, rrėnimi ekonon-tik disa vjeēar dhe gjithnjė e mė shkatėrrimtar, ka mundėsuar njė pasiguri e paqėndrueshmėri tė paparė tė ndjenjave fetare e kombėtare. Sot tė vjen keq qė dėgjon pėr qindra e mijra shqiptarė muslimanė, qė largohen nga Shqipėria, ndėrrojnė emrat, pagėzohen nėpėr kishat greke duke arritur deri aty sa tė kthejnė edhe kombėsinė e tyre shqiptare nė greke. Kėtyre paradokseve qė kryhen nė emėr tė instinktit tė ekzistencės, u shtohen edhe qėndrimet e padrejta tė historisė.

    Nė Konferencėn e Londrės mė 1913, si njė mallkim u mor vendim qė trojet dhe popullsia tė ndaheshin pėrgjysėm e tė copėtoheshin. Shtetit tė ri shqiptar, Shqipėrisė londineze iu desh qysh nė fļllim tė vazhdonte rrugėn drejt Evropės e gjymtuar dhe pa asnjė aleat tė fortė e tė sinqertė. Por, ndėrsa historia nuk i ka pėrkrahur shqiptarėt, feja islame nė historinė e shqiptarėve marrė nė pėrgjithėsi, ka luajtur rol pozitiv.

    Tanimė ėshtė i njohur fakti qė shqiptarėt, duke pėrfaqėsuar fenė islame, ruajtėn dhe identitetin e tyre kombėtar. Duke pėrbėrė numrim mė tė madh tė popullsisė sė trojeve tė tyre, shqiptarėt muslimanė, nėpėrmjet unitetit tė tyre fetar, mundėsuan nė shkallėn mė tė lartė unitetin e vet kombėtar. Feja islame ishte njė faktor nxitės shpirtėror, qė nė sajė tė pėrmbajqes sė saj tė urtė, tolerante, u shndėrrua pėr besimtarėt njė faktor dinamik pėr ndėrmarle pozitive nė jetėn politike, shoqėrore dhe ekonomike tė kombit.

    Feja ėshtė e ndryshme nga kombi. Ndėrsa feja ėshtė njė kategori filozofike, sociale, kulturore e hyjnore, kombėsia ėshtė njė kategori a institucion shoqėror qė i kushtėzohet ekzistencės sė prosperitetit tė njė populli me gjuhė, kulturė, histori, doke e zakone tė njėjta, qė ka jetuar pėr shumė breza nė tė njėjtin territor. Megjithatė, fati e ka sjellė qė shqiptarėt nė momente tė caktuara ta lidhin ngushtė fenė me kombin. Pėr ta feja dhe kombi shpeshherė kanė qėnė njė binom i pandashėm.

    Sipas fesė islame, ēdo njeri duhet ta dojė vendin e vet dhe e ka pėr detyrė t'i dalė zot atij nė rast rreziku. Prą, fetari i mirė ėshtė edhe atdhetar i mirė. Feja islame, me opsionet e saj pėr paqe, dashuri e mirėkuptim jo vetėm midis besimtarėve tė saj, por edhe me bashkėatdhetarėt me fe qetėr ka krijuar e krijon njė bazament tė fuqishėm pėr qėndrueshmėrinė, mbijetesėn dhe unitetin e kombit shqiptar. Sė kėtejmi nuk ėshtė rastėsi qė pikėrisht nga radhėt e dijetarėve shqiptarė muslimanė nga Rilindja, mė parė dhe mė pas, kanė dalė atdhetarė tė njohur dhe tė nderuar si Haxhi Ymer Prizreni, Haxhi Zeka, Hoxhė Voka (Seit Najdeni), Sheh Sabri Preveza, Sheh Mehmet Sezai, Dervish Rexhep Tarēuku, Imam Vehbi Dibra, Hoxhė Kadriu, Mulla Idriz Gjilani, Myderriz Haki Sermaxhaj, Mulla Zekė Bėrdynaj, e sa e sa tė tjerė qė nuk kursyen asgjė pėr lirinė, bashkimin dhe perparimin e mėmėdheut. Nuk ėshtė e rastit qė shumė organizata dhe institucione fetare kanė qėnė vatra tė organizimit tė shqiptarėve nė luftėn pėr ēlirimin kombėtar.

    Pėrkushtimi atdhetar i shumė titullarėve dhe besimtarėve muslimanė ėshtė bėrė i mundur pasi feja islame zotėron norma tė tilla, tė cilat janė konceptuar mbi bazėn e logjikės, tė mendimit tė lirė dhe tė drejtėsisė. "Bėhuni shtyllė e drejtėsisė, mbrojtės tė sė vėrtetės, qoftė edhe nė dėmin tuaj", kėshillon Kur'ani (XVI, 90). fanė pikėrisht kėto norma e parime tė cilat kanė lejuar e kanė stimuluar ndjenjat kombėtare te shqiptarėt, bile deri nė atė shkallė saqė ato tė shndėrrohen nė njė besim tė fuqishėm konkurrues.

    Nė momentet e rilindjes fetare e demokratike qė po pėrjeton kombi shqiptar sot ulemaja islame dhe institucionet muslimane janė vėnė plotėsisht nė pėrkrahjen e ēėshtjes kombėtare. Aktivitetet e Medresesė "Alauddin" tė Prishtinės dhe tė Medresesė 'Isa Beu' tė Shkupit tarłmė janė tė njohura pėr tė gjithė shqiptarėt. Mund tė pėrmendim kėtu tribunat e shumta me karakter fetar e kombėtar tė organizuara nė kėto medrese dhe nė xhamitė e Kosovės dhe tė viseve shqiptare nė Maqedoni si nė Shkup, Tetovė, Kumanovė, Gostivar, Kėrēovė, Strugė e gjetiu.

    Forca e mendimit shkencor tė dijetarėve nė fushė tė islamit u dėshmua nė punimet e simpoziumit 'Shqiptarėt nė Maqedoni", mbajtur nė dhjetor tė vitit 1991 nė Medresenė "Isa Beu" tė Shkupit i cili pėr nga problematikat dhe pėrmasat pati rėndėsinė e njė aktiviteti shkencor mbarėkombėtar qė hodhi themelet e hapjes sė njė qėndre tė tretė albanologjike nė Shkup.

    Vlen tė theksojmė kėtu edhe faktin qė dyert e kėsaj Medreseje kanė qėnė gjithnjė tė hapura pėr shkencėtarėt dhe atdhetarėt shqiptarė, qoftė nga Republika e Shqipėrisė, qoftė nga republika e Kosovės apo edhe nga diaspora, qė me mundin e tyre pėrpiqen tė vėnė njė gur nė themelet e unitetit tė kombit shqiptar.

    Me tribunat shkencore, krahas mbrojtjes dhe kultivimit tė vlerave themelore kombėtare, ėshtė pėrmbushur edhe njė prej porosive tė Pejgamberit a.s. "Dituria ėshtė obligim pėr ēdo musliman dhe muslimane'. Gjithēka qė zhvillohet nė emėr tė diturisė e tė shkencės' shkon nė tė mirė tė kombit. Sa mė shumė njerėz tė ditur tė ketė, aq mė mirė do tė zgjidhė ai problemet e veta, aq mė shpejt do t'i kapėrcejė ai vėshtirėsitė. Kėtij qėllimi i shėrbejnė edhe mėsimet fetare nė gjuhėn shqipe, shtypi fetar nė gjuhėn shqipe, si dhe pėrkthimet nė gjuhėn e mėmės, tė literaturės fetare islame.

    Institucionet dhe titullarėt muslimanė sot, pas njė periudhe tė gjatė tė diktaturės, theksojnė me forcė ngriqen e moralit tė popullsisė shqiptare. Vetėm njė popull me moral tė lartė mund tė ndėrmarrė e tė kryejė vepra tė mėdha. Vetėm njerėzit me moral tė lartė mund tė zhvillojnė e tė ēojnė deri nė fund aktin e madh tė rilindjes sonė kombėtare. Por qė tė kryhet kjo, domosdoshmėrisht duhet tė mendojmė e tė punojmė sėbashku, duhet domosdoshmėrisht tė veprojmė se bashku. Pikėrisht bashkėpunimi qė sot pėrcillet aq fuqishėm nė radhė tė parė nga institucionet fetare islame tė Kosovės dhe tė shqiptarėve tė Maqedonisė, ėshtė mesazh pėr njė tė ardhme mė tė mirė. Dhe e tėrė ajo nuk ėshtė e rastit. Eshtė popullsia muslimane shqiptare nė kėto vise qė ka qėnė mė e diskriminuara, mė e pėrvuajtura, qoftė nė vatrat stėrgjyshore, qoftė nė krahasim me bashkėatdhetarėt e vet nė Shqipėri.

    Si e tillė, ajo e ka pasur mė tė nevojshme komunikimin e afėrsinė me njėri-tjetrin, unitetin, bashkėpunimin e bashkimin kombėtar. Prandaj dhe toleranca ndaj bashkėatdhetarėve me fe qetėr nė viset shqiptare dhe vizioni pėr fatet e pėrgjithėshme tė kombit tek ajo ka qėnė mė i qartė dhe mė i fuqishėm. jo mė kot mesazhi pėr bashkimin e unitetit kombėtar, neve nė Shqipėri, na erdhi nga Kosova. Pikėrisht nė Kosovė nisi Lėvizja e Pajtimit tė Gjaqeve. Dhe, kudo qė ndodhėn kėto pajtime, gjithnjė tė pranishėm kanė qėnė ulemaja dhe hoxhallarėt.

    Megjithėse ndaj ulemasė dhe ndaj isntitucioneve qė ata drejtojnė herė pas here kanė "rėnduar" akuza tė shumta se po e, "politizojnė fenė islame", se "janė pasivė ndaj nacionalistėve e separatistėve shqiptarė', se 'i pėrkrahin ato", dhe kundra disa krerėve fetarė j'anė marre edhe provokacione fizike e keqtrajtime, titullarėt dhe hoxhallarėt nuk e kanė ndalur veprimtarinė e tyre. Aktivitetin e tyre fetar nė shėrbim tė kombit ata nuk e kanė konceptuar si parzmore tė nacionalizmit por si ndihmė pėr ekzistencėn e vetėmbrojtjen e popullsisė shqiptare.

    Sipas deklaratave tė shumė hoxhallarėve, veprimtaria e tyre ėshtė kryer brenda suazave tė pėrcaktimeve ligjore dhe ėshtė njė detyrė humane. Hoxhallarėt shqiptarė nuk kanė manipuluar me fenė pėr qėllime shovł-łste, pėrkundrazi, ata kanė predikuar te besimtarėt muslimanė tolerancėn fetare dhe vetė pėrmbajqen qė lejon Kur'ani dhe kanė ndihmuar pėr ngriqen morale e arsimore dhe pėr vėllazėrimin midis shqiptarėve me fe tė ndryshme. Ata nė Kosovė e gjetkė nuk pranuan tė bėhen pre e politikės sė ditės e t'i kundėrviheshin populltt tė vet. Kėshtu u gjetėn nė radhėt e masave nė referendumin pėr ardhmėrinė e Kosovės dhe nė referendumin pėr ardhmėrinė e shqiptarėve nė Maqedoni dhe nė Mal tė Zi, etj.

    Institucionet islame, si institucione tė ndėrtuara nga populli dhe tė mbajtura prej tij, gjatė dhjetėvjeēarit tė fundit, mė shumė se kurrė, janė ndodhur nė krah tė 'popullit tė vet.

    Nė kuadėr tė pėrpjekjeve tė fesė islame pėr unitetin kombėtar, nuk mund tė lėmė kėtu pa pėrmendur dhe pėrpjekjet e ulemasė dhe tė hoxhallarėve nė Republikėn e Shqipėrisė, qė me tolerancėn e tyre ndaj bashkatdhetarėve tė vet ortodoksė e katolikė, fillimisht kanė qėndruar larg politizimit e grindjeve fetare. Ndėrkohė titullarėt e fesė islame kanė kundėrshtuar me vendosmėri provokacionet e disa klerikėve ortodoksė, qė synuan t'i mbulonin thonjtė e shovinizmit tė egėr grek ndaj trojeve e ndaj popullsisė shqiptare me shpi@et ndaj muslimanėve atdhetarė shqiptarė. Megjithatė, pėrpara udhėheqjes sė fesė ndėr muslimanėt nė Shqipėri mbetet shumė pėr tė bėrė pėr ēėshtjen kombėtare shqiptare.

    Sot opinioni ndėrkombėtar ėshtė sensibilizuar pėr problemin kombėtar shqiptar. Kjo u arrit nė radhė tė parė nė sajė tė qėndresės sė vetė shqiptarėve muslimanė tė Kosovės e tė viseve tė qera shqiptare nė ish jugosllavinė. Eshtė detyrė e ulemasė dhe hoxhallarėve tė Republikės sė Shqipėrisė qė t'u ndodhen nė krah hoxhallarėve tė Kosovės pėr t'i ndihmuar nė njohjen e mėtejshme dhe nė zgjidhjen e drejtė tė problemit kombėtar shqiptar. janė shumė vende sidomos nga shtetet islame qė ende nuk kanė information mbi fatin e kombit shqiptar. Kjo u vu re edhe gjatė Kongresit Botėror Islam, organizuar nė Medinė nė verėn e vitit 1992. U takon sė pari titullarėve mslimanė tė Republikės sė Shqipėrisė qė tė aktivizohen pėr tė kapėrcyer kėtė prag njohjeje.

    Bashkėpunimi kombėtar politik, ekonomik, kulturor, shkencor qė po zhvillohet sot midis shqiptarėve, pa marrė parasysh kufirin shtetėror, bėn tė domosdoshėm dhe bashkėpunimin fetar mbi baza kombėtare. Besojmė qė ky simpozium do tė jetė njė ogur i mbarė pėr mbarėvajtjen e kėtij bashkėpunimi!.

    * Marrė nga: "Feja, kultura dhe tradita islame ndėr shqiptarėt", Simpozium ndėrkombėtar, Prishtinė, 1995.


    __________________

  8. #28
    Vetvendosje Maska e INDRITI
    Anėtarėsuar
    14-11-2002
    Vendndodhja
    I ulur ne zemren e njeres.
    Postime
    2,169
    Kohet e fundit shume zera ka per Islamin.
    disa e quajne pe te drejte fe qe pengon shkencen, apo fe e prapambetjes apo fondamentalizem.
    Pra sajohen shume gjera kunder kesaj feje.
    Midis shume gjerave te sajuara eshte edhe perhapja e kesaj feje me dhune.
    por tani le te shohim pak me syrin asnjanes kete problem, a u detyruan shqipetaret (dhunuan) kur pranuan kete fe?
    Falenderimet i takojne Allahut te Madheruar i Cili urdheron ne Kuran e thote:
    Thirr ne rrugen e Zotit tend me urtesi e keshille te mire dhe diskuto me ta ne menyren me te mire.( kurani,17:125)
    “A do ti detyrosh ti njerezit qe te behen besimtare?!”(kurani,10:99)
    “Nuk ka detyrim ne fe,rruga e drejte eshte e dalluar shume qarte nga ajo e padrejta…”(kurani,2:256)
    “Ju keni fene tuaj e une kam fene time.(kurani,109:6).


    Atehere le te japim disa fakte historike mbi perhapjen e Islamit ne shqiperi.
    Perhapja e kesaj feje ne shqiperi u be ne dy periudha:
    Periudha paraosmane dhe periudha Osmane.
    Ne kete postim po shkruaj vetem per periudhen paraosmane.
    Ja disa nga rruget e depertimit te kultures Islame ne trojet Ilire:
    Studjues Shqiptare si Nexhat Ibrahimi e Sami Frasheri konstatojne qyteterimi Islam ne Europe dhe ballkan ka depertuar kryesisht nga perendimi nepermjet Andoluzise(spanjes) nga jugu nepermjet Mesdheut dhe Sicilise dhe nga Verilindja nepermjet Hungarise.
    Po ashtu eshte vertetuar se kultura Islame ke qene e pranishme ne Adriatik dhe ne viset bregdetare qe ne shek. e tete.
    Pra takimet e para me islamin ballkanasit i paskan bere rredh tre shek. para se Turqit osmane te depertonin ne keto treva.
    Keto takime kene qene kontakte tregetare, Dipllomatike,levizje misjonaresh te ndryshem migrime dhe shperngullje individuale apo massive drejte trojeve ballkanike dhe Ilire ne vecanti.
    Pra fillimisht kane qene tregetaret muslimane (arabe e jo turq) ata qe kane sjelle me vete kulturen Islame ne trevat Ilire.
    Dihet se arabet jane te njohur per tregetine e tyre jo sot por qe edhe ne kohe te lashta madje edhe para se te shpallej Islami si fe. Ata kane depertuar nepermjet mesdheut me anijet e tyre tregetare dhe shpesh here kane pasur kontakt me Iliret.
    Keto lidhje kane qene shume te hereshme dhe kjo argumentohet nga fakti se ne trojet ballkanike dhe ne ato Ilire ne vecanti jane gjetur monedha argjendi te perudhes se Khalifit Mervan II( 744-750).
    Keto monedha jane gjetur ne disa fshatra te Mostarit dhe ne fshatra te Labunes(ndoshta vlora quhej keshtu).
    Ne keto monedha ne njeren ane te tyre ishte e shkruar sureja El- Ihlas ne mes ishte formula e njehsimit te Allahut( dmth. Shehadeti) ndersa ne anen tjeter te saj ishte shkruar ajeti 33 i sures Teube.
    Nje nga tregetaret e asaj kohe qe ka shkelur truallin shqipetar ka qene El Idrisi se bashku me Udhepershkruesin musliman Ibn Havkali. El Idrisi ne Udhetimin e tij gjate bregdetit adriatik deri ne Trieste dhe neper bregdetin e shqiperise e deri ne bregdetin grek tregon se: Ne keto troje ka nje bujqesi te zhvilluar dhe tregje te vershuara nga zejtare dhe artiste muslimane,gjithashtu flasin edhe per lagje muslimanesh ne Palermo dhe per plot shkolla , bibloteka e dijetare muslimane

    Te mbetemi po tek tregetaret.
    Pervec te tjerash tregetaret muslimane qofte arabe apo edhe te tjere fqinje kur kane gjetur vende te fortifikuara ne trojet Ilire kane vendosur qe se bashku me famijljet e tyre te jetojne aty dhe kjo ka ndodhur ne shume raste kryesisht ne qytete bregdetare apo neper fusha pjellore. Kjo ka ndihmuar shume ne formimin e vendbanimeve muslimane ne trojet tona.
    Keto vendbanime fillimisht ishin te pakte por me kalimin e kohes u bene mjaft te perfillshme.
    Ne kete kuader ka te dhena se ne berat dhe rrethinat e tij qe heret kane ardhur arabe si misjonare,tregetare por edhe per te banuar. Keshtu mendohet se toponimia e fshatit Arapaj (arabaj i quajtur dikur) prane roskovecit e ka marre emrin nga keto te ardhur po ashtu edhe nje tjeter fshat me te njenjtin emer ke edhe ne Durres..

    Dihet se pas renies se Dinastise Emevite ne damask, shtetin Islam e qeverisi nje tjeter dinasti ajo abasite me qender ne bagdad. Duke qene ne ndjekje te njepasnjeshme disa nga familja emevite u detyruan te emigrojne drejt Andoluzise apo spanjes se sotme dhe me perkrahjen e muslimaneve te atjeshem arriten te formonin Khalifatin Islam Emevi te andoluzise.
    Ketu fillon nje kapitull i ri ne lidhje me mardheniet e muslimaneve me popujt ballkanike.
    Keshtu Sllovenet dhe kryesisht Kroate nga dalmacia hasen ne Spanje e Sicili si trupuroje te khalifit, si luftetare te tij po ashtu edhe si shtetas.Duke u ndodhur ne brendesi te ketij halifati patjeter qe ka pasur edhe shume prej tyre te konvertuar ne muslimane. Thuhet se ne pallatin e Khalif Hakemit te pare(791-822) ka pasur rreth 2000 gardiane me origjine kroate.
    Ky numer i madh gardianesh deshmon per ndikimin qe ka pasur Islami tek keto njerez dhe per ndikimin qe do te kishte ai pasi keto te ktheheshin ne trevat e Ballkanit.
    Po ashtu vlen te permenden edhe mardheniet diplomatike ku shume te krishtere duke pare drejtesine Islame kane vendosur te pranojne kete fe.
    Me kete rast po permendim se ne vitin 922 i derguari i mbretit bullgar njofton khalifin Abasid ne bagdad El Muktedir Bil-lah se ai vete kishte pranuar Islamin sebashku me familjen e tij. Po ashtu edhe sunduesi Kroat princi Tomislav kishte pranuar islamin dhe bashkepunonte me khalifim musliman Abdurrahmanin III. e ne shenje te ketij bashkepunimi ata shkembyen edhe dhurata. Nder arsyet e ketyre lidhjeve kane qene synimi i fuqive tregetare evropjane qe te zhvillohet nje tregeti e frutshme me vendet e lindjes se afert sidomos me Egjiptin dhe Sirine nepermjet te cilave do te kalonte edhe rruga per ne lindjen e larget.
    Po ashtu nje tjeter tregtar i madh musliman deshmon se ne luften Hungarezo-Bizantine qe u be ne vitin 1151-1155 ne ushtrine Hungareze kishte shume muslimane.
    Nje ndikim per depertimin e kultures Islame kane qene edhe lufterar e shumta qe jane bere me te krishteret e sidomos me bizantin. Dihet se pas cdo lufte kishte robber te zene nga te dy palet dhe kjo u shfrytezua mjaft mire nga muslimanet duke i trajtuar mire dhe duke ju treguar atyre per alternativen Islame. Keto njerez pasi pranonin Islamin liroheshin dhe kur shkonin ne vendet e tyre propagandonin kete fe.
    E njenjta gje ishte edhe me roberit Muslimane te cilet edhe ne burg flitnin dhe ftonin ne kete rruge.
    Vlen te permenden edhe shpernguljet masive qe jane bere ne drejtim te ballkanit.
    Pak me lart cekem halifatin e andoluzise i cili gjithmone luftohej nga Spanjollet e krishtere.
    Te krishteret dalengadale arriten qe ta rrezonin kete shtet, derisa ne vitin 1212 muslimanet kishin ne sundim vetem kryeqendren e ketij shteti Granaden.
    Granada ra ne 1398 . dhe deri ne kete kohe shume muslimane te andoluzise u largoan ne drejtim te ballkanit.
    Me renien e grenades u shenua edhe renia e andoluzise Islame dhe muslimanet e cifutet qe jetonin ne kete shtet u vune perballe dy zgjedhjeve. Ose te pranonin krishterimin ose te largoheshin nga vendi i tyre.
    Ata qe nuk pranuan asnje nga keto oferta u vune perpalle likujdimeve fizike, duke u djegur neper turra drush, apo duke u murosur neper dritare xhamish.
    Numri i muslimaneve dhe cifuteve qe jane larguar pas renies se grenades arrinte deri ne 450 mije persona, ku shumica kuptohet qe ishin muslimane.
    Pra ashtu si neper viset ballkanike edhe ne shqiperi ka ardhur nje fluks i konsiderueshem muslimanesh te cilet u vendosen aty pergjithmone dhe ndoqen bindjet e tyre fetare, po ashtu duke ndikuar per mire edhe tek popullsia vendase.
    Nje fakt tjeter i rendesishem per depertimin e islamit ne ballkan ka qene edhe prezenca e madhe qe kane pasur muslimanet ne mbreterine bullgare gjate mesjetes.Historianet kane vertetuar se trojet Ilire gjate viteve 815-1018 Kane qene ne sundimin Bullgar. Sundim qe ka pasur depertuar deri ne Durres.Dhe nuk diskutohet qe ne kete kohe ka pasur edhe mjaft muslimane shqipetare. Nisur nga kjo po permend se ne vitin 864 car Borisi merr vendim qe te konvertoje te gjithe muslimanet ne te krishtere. Po ashtu ky vendim , si edhe vendimi per djegjen e e mijera librave Islame u pelqye dhe u miratua edhe nga vete papa Nikolla I.(864 –868).Ne lidhje me kete problen eshte ruajtur nje deshmi ne kreun CIII te letres se njohur te ketij pape,i cili i pergjigjet keshtu pyetjes se cdo behet me librat heretike(islame).:Ai thote si te demshme qe jane keto libra dorezojani Zjarrit.
    f. rracki deshmon se kur arabet kalonin neper ujedhesen ballkanike kane qene teper te vemendshem dhe gjithmone shperndanin libra te fese se tyre.
    Dr. Lujo thaller. Deshmon se ne keto kohe Bullgaria ka qene me shume muslimane, dhe pasi jane dhunuar shume prej tyre u rikthyen ne krishterim kurse ne lidhje me librat Islame thote se ato u dogjen Plotesisht.
    Ky eshte nje shembull tipik per konvertim me dhune dhe jo ai i shqipetareve ne islam sic do ta vertetojme.
    Se fundi po permend shkurtimisht edhe rolin e shume misjonareve muslimane te cilet largoheshin nga vendi I tyre vetem e vetem per te shperndare kete fe dhe per ta bere ate sa me te njohur ne treva ku numri i muslimaneve ishte i pakte.
    Keto misjonare kane qene te paisur me nje educate dhe kulture te admirueshme , qe ka lene shume mbresa tek paraardhesit tane,po eshtu ata kane qene te armatosur fort edhe me dashuri ,meshire dhe devotshmeri.
    Nder te tjere une po permend rastin e Sari salltekut. i cili i maskuar si murg Katolik ka predikuar Islamin ne rrethinat e krujes e njekohesisht edhe ne kosove Ai ka shkelur ne trojet Ilire qe ne vitin 1161 dmth perpara se turqit te shkelin ketej.

    Meqe kudo folem me data tani po permendim shkurtimisht edhe datat kut turqit shkelin ne keto troje.
    Ne 1380 ta marrin Manastirin, ne 1382 Prilepin, me 1358 Ohrin, me 1391 marrin Shkupin me 1836 marrin krujen e shkodren qe me vone u detyrua tja dorezoje venedikut. Me 1839 Osmanet korrin fitore kunder forcave te bashkuara ballkanike.Apo sic u quajt beteja e Kosoves.
    Pra sipas ketyre te dhenave historike deshmohet se Islami ka qene ekzistues ne trojet tona dhe ai nuk erdhi nga Turqit.
    Kete deshmon edhe Eqerem Cabej I cili thote: Trojet Iliro-Shqipetare kane rene nen ndikimin islam perpara pushtimit turk ne shek.15.
    Indriti
    Injoranca nuk zhduket me top

  9. #29
    Vetvendosje Maska e INDRITI
    Anėtarėsuar
    14-11-2002
    Vendndodhja
    I ulur ne zemren e njeres.
    Postime
    2,169
    Vleresimi:





    Dihet qe Shqipetaret banojne kryesisht ne viset kodrinore gjate bregut lindor te adriatikut.Ata jane nje nga popujt me te lashte te Evropes.
    Eshte faktuar historikisht se Osmanllinjte kane filuar te duken ne viset Ballkanike rreth viteve 1354 kohe kur keto vise benin nje jete feuedale dhe vuanin ne sundimin e kalbesirave Bzantine te Bullgareve e Serbreve Ortodokse despotike.
    Gjate viteve 1340-1347 Serbet kishin pushtuar te gjithe trojet Shqiptare qe nga lumi Danub e deri ne kanalin e Korintit ne jug te Morese.
    Sllavet barbare shqipetareve qe nuk pranonin Ortodoksine ju benin tortura te llojllojshme dhe ky ndoshta ishte edhe nje shkak qe Osmanet te depertonin me lirisht ne Rumeli.
    Nga genocidi Serb dhe nga egersite e tij shume shqipetare Epiriote u detyruan qe ne vitin 1348 te largohen nga vatrat e tyre per tu vendosur ne More,Peloponez.
    Epiriotet qe ne vitin 1336 per te shpetuar nga internimet Bizantine kishin kerkuar ndihme nga Princi i Ajdinit Umur Bej ne Anadoll.
    Sulmi i pare Osman ne Ballkan u shenua 1387 per te vazhduar dy vjet me vone me me betejen e kosoves me 20 qershor 1389.
    Shqiperia qendroi edhe disa kohe jashte sundimit Osman fale qendreses se tyre dhe udheheqjes se Skenderbeut.
    Osmanllinjte arriten te vejne sundimin e tyre gradualisht ne trevat Arberore, keshtu 11 vjet pas vdekjes se Skenderbeut ne vitin 1468 Kruja ra .
    Durresi ra ne vitin 1501 ndersa Tivari qe isjte porte veriore e vendit u dorezua me kondita ne 1571.
    Po ashtu ja vlen te theksohet se Shqiperia nuk ka rene kurre plotesisht nen sundimin Osman megjithese ka qene shume e varfer. Eshte vertetuar se shume malesi Shqipetare kane qene krahina autonome si psh. Mirdita, ortodokset e Sulit e Himares malesia e Kurveleshit etj.
    Kete ne nje fare menyre e ka pohuar edhe pr.dr. Herman Gross ne “ekonomia Ballkanike” ku thote se:…Shqiptaret gjate pese shekujve qe kane bashkejetuar me Turqit osmanlli,ne saje te aftesive te adaptimit dhe te talenteve te tyre si nenpunes, kishin zene shkallet me te larta ne qeverine e Stambollit dhe kishin luajtur role te rendesishme per perandorine.Mirepo nga ana tjeter fiset Shqiptare jetonin te lira e te pavarur ne malet e Shqiperise….
    Po ashtu edhe prof. Robert Matran shprehet se”Drejtuesit Osmane nuk kane pasur vullnet per asimilimin e popullsive te pushtuara,ata nuk bene as osmanizem e as islamizem te detyruar, perndryshe si do te shpjegonim ruajtjen e gjuheve Greke , Bullgare apo serbe …”
    Per mosperdorimin e dhunes ne perhapjen e fese Islame mund te permendim edhe thenien e dr. Ciro Truhelka i cili shprehet se:”Eshte mendim i gabuar se Islamizmi eshte perhapur me dhune.ekzistojne argumente te shumte qe e hedhin poshte kete.Une po permend vetem nje dhe dhe ai eshte se shekulli i 19 nuk do te gjente asnje te krishtere dhe asnje kishe e manastir ne ballkan,sikur ky Islamizem te perhapej me dhune shteterore.
    Ashtu sic e shpjeguam radhen e kaluar procesi i islamizimit ne balkan ka qene shume me i hershem se sa prania e Osmanllinjve. Ky Islamizim lujti rol shume te rendesishme ne shume drejtime. Me kryesorja eshte se ai sherbeu si nje fotifikate per te shpetuar vendin nga fqinjet grabitqare qe kishin qellime asimiluese.Shume studjues qe jane marre me historine fetero-politike te shqiperise jane te mendimit se po te mos ishte perhapur Islamizmi ne gadishullin e Ballkanit,sidomos ne shqiperi,shqipetaret nuk ka dyshim se do te ishin asimiluar nga serbet apo Sllavet ne pergjithesi.
    Nje cilesi qe duhet vene ne dukje eshte se Turqit vendet e pushtuara i qeverisnin po me vendas, madje edhe me te krishtere mjafton qe keto te krishtere ti qendronin besnik sundimit te Sulltanit.Shqipetaret ne pergjithesi muslimane e te krishtere tashme ishin te ndergjegjesuar per rrezikun Sllav dhe preferonin te ishin nen mbrojtjen e perandorise se madhe Osmane dhe te jetonin ne kete perandori me te drejta te barabarta me Turqit.
    Eshte nje e vertete historike se ne luften Osmano –Ruse te viteve 1853-1856. perkrah Osmaneve kane luftuar edhe shume shqiptare te feve te ndryshme(muslimane , katolike.)
    Po ashtu edhe osmanllinjte ishin te ndergjegjshem per rolin e Shqiptareve ne ruajtjen e ekuilibrave ne ballkan prandaj i vleresonin dhe i nderonin ato. Nga ana tjeter edhe Shqipetaret u bene te vetedijshem per kete.
    Shikoni se cfare shkruan Sami frasheri Ne gazeten”Tercumani Shark”(Zedhenesi I Lindjes)ne kohen e lidhjes Shqiptare te Prizrenit me 22 dhjetor e tre janar 1878, duke I konsideruar shqipetaret elemente te rendesishem per Rumeline ai vinte ne dukje se”…Qellimi i Rusise eshte qe te grabise viset Turko-shqiptare dhe te ju a dhuroje ato Serbeve Bullgareve e Grekerve dhe keshtu ta fshije nga harta Shqiperine Ilirjane..po edhe Shqipetaret jene te vendosur per te mbrojtur tersine tokesore dhe do te luftojne per autonomine kombetare te tyre.. Mirepo shqiptaret ne ballkan kane mbetur vetem,kerkojne bashkepunim me turqit kunder armiqve te perbashket qe po pushtojne rumeline pra edhe Turqia ka nevoje per ndihmesen Shqiptare.
    Po ashtu edhe patrioti Nikolla Naco thekso se: Vazhdimi i Shqiperise ne ballkan mund te sigurohet me egzistencen e shtetit Turko –Osman.
    Te njenjten gje e ka theksuar edhe poeti i madh katolik, franceskani dhe prifti i njohur Gjergj Fishta i cili ne kryevepren e tij “Lahuta e Malcis”shprehet:


    Por pse na te vogjel jemi
    Pse kend fis e vella nuk kemi
    Na sot shkjaut smund ti bajme balle
    Qi po don tna perpije gjalle
    Prandej thom se e lyp e mara.
    Qi edhe sot na si perpara
    Te rrijme ngjit me mbret te Stambollit
    Per me i bamun balle Nikollit…



    Po ashtu nje rol shume te rendesishem per shperndarjen e Islamit ne truallin Shqiptar kane luajtur edhe martesat qe beheshin me gra te krishtere. Ka pasur shume raste kur muslimanet kene kerkuar te martohem me te Krishtere dhe nuk kane hasur asnje pengese nga prinderit e vajzes.
    Meshkujt qe lindnin nga kjo martese edukoheshin ne fene Islame ndersa femrat lejoheshin nga i ati qe te edukoheshin si kristjane madje te merrnin pjese dhe ne ceremonite fetare se bashku me nenat e tyre.Kete gje e ka vene re edhe historiani Anglez George findlei.i cili shprehet se mardheniet e shqiptareve te krishtere e muslimane jane shume me miqesore se mardheniet qe kane muslimanet shqiptare me turqit Osmanlli.
    Po ashtu edhe nje klerik anglikan bashkekohes i Xh. Gordon Bajronit ne kujtimet e tij shkruan seuhamedani shqiptar ne besim nuk eshte i ngrire. Ai shpesh merr per grua nje te krishtere, merr me vete djemte ne xhami ndersa vajzat i le te shkojne te kishe me te jemen, kurse edhe ai vete shkon me rradhe ne te dy qendrat e kultit”
    Kjo tolerance e shprehur nga te dy palet me vullnet te lire mbetet me e fuqishme nga pengesat e kishes e cila grate qe ishin martuar me muslimane, nuk i pranonte ne gjirin e vet dhe nuk ju kryente atyre ceremonite fetare. Por kjo sjellje e prifterinjve ndikoi negativish sepse keto gra te zemeruara nga keto qendrime kishtare, perqafonin fene e bashkeshorteve te tyre, sigurish duke ruajtur ndonje forme bestynie apo zakoni Kristjan.
    Shume keqdashes te Islamit pretendojne per ushtrim dhune nga pushtuesi Osman per perhapjen e mendimit Islam ne shqiperi. Ata mendojne se Islami ka vepruar ashtu sic vepruan armiqte e tij me te. Mjafton tju kujtojme ketyre zoterinjve perdorimin e forces per clirimin e varrit te shenjte, apo per konvertimet me dhune te muslimaneve ne Spanje.Kur keto njgjarje nenkuptojme me masakra te pergjakshme qe kane marre miljona jete njerezish. Ketu nuk po permendim periudhen e pushtimeve koloniale te vendeve Islame e cila shenone nje nga kapitujt me makabrete histories njerezore.
    Filozofi i madh Shqiptar dhe i respektuari ne jete te jeteve nga shqiptaret i madhi Sami Frasheri ka shkruar se: Nuk ju mjaftuan Evropjaneve keto krime por u tubuan nga te gjitha anet e europes nen flamurin e kryqit dhe disa here atakuan vendet Islame…Kjo veper e tyre mbete nje turp i madh qe do te na e perkujtoje historia deri ne diten e kijametit.
    Samiu analizon demin e madh qe shkaktuan kryqezatat ne dy segmente:
    1- Demi material dhe 2- demi kulturor . Ai shprehet se:…U vrane dijetaret u dogjen shkollat e librat dhe cdo njeri filloi te merret me shpate e lufte”
    Hadrian Renaldi per trajtimin e problemeve te fese Islame eshte shprehur se: nuk ka ne bote besim i cili te kete qene kaq keq i komentuar nga armiqte e tij dhe qe u eshte shtruar aq shume mllefit sikur Islami.
    Kurse Volteri ka pohuar se: Atehere ka pasur me shume kallogjere bizantine qe shkruanin kunder Islamit sesa kishte jenicere ne ushtrine Turke.
    Megjithese Osmanet nuk ushtruan asnje rast dhune ne shqiperi ata me ardhjen e tyre krijuan nje atmosfere me te favorshme per perqafimin e perhapjen me tutje te Islamit.Me ardhjen e Turqve u sigurua levizja e lire e shqiptareve ne drejtim te vendeve te lindjes.
    Fillimisht besimi Islam u perqafua nga familjet apo mjediset ku si pasoje e punes se dobet te kishes ishte krijuar nje vakum i madh shpirteror.
    Po ashtu ka pasur edhe raste te pranimeve masive e sidomos kur e pranonte fene ndonje njeri qe ndikonte ne tere familjen apo fisin.
    Keshtu kemi rastin e pranimit te islamit nga djali i madh i Teodor Muzakes i cili vjen me nje shkrese te Sulltan Fatihut ku urdherohej te ruheshin e mbroheshin traditat dhe gjurmet historike te Beratit.
    Ne lidhje me perhapjen e Islamit ne vendin tone jane dhene edhe shume mendime.
    Shume studjues te huaj e kane vleresuar islamizimin e shqiptareve duke theksuar rolin e madh qe ka luajtur ai ne ruajtjen e egzistences kombetare.
    Ja psh. Se cfare thote Italiani Roberto Marocco” Islamizmi i Shqiperise ka qene nje prite kunder trysnise Sllave ashtu sic ka qene edhe katolicizmi kundrejt Greqizimit te favorizuar nga Bizantinet”
    Pra sipas te njenjtit aotur vetem nepermjet Islamit mund ti behej balle asimilimit Sllav te instucjonalizuar. Kjo vihet re edhe nga kodi i vene prej Car Dushanit (1336-1356)ku thuhej: Sa i perket herezise latine dhe atyre qe terheqin besimtaret ortodokse ne fene e tyre (sigurisht ketu e ka fjalen per katoliket e muslimanet) autoritetet duhet te perpiqen ti konvertojne te gjithe ne fene e vertete. Nese nje i tille nuk deshiron te konvertohet, do te denohet me vdekje.. pasuria e te gjithe atyre do te konfiskohet dhe do te behet edhe shume me teper ne kete drejtim”

    Shqiptaret pranuan Islamin se e kuptuan se ai nuk ishte ne asnje menyre mohim i vlerave qe permbanin besimet e mepareshme por per kundrazi ai i ngrinte keto vlera edhe me lart dhe ne nje atape te re zhvillimi.
    Ata e kuptuan se Islami nuk kishte te bente fare me idhujtarine,idolatrine ,paganizmin.me injorancen e shprehur ne klerin qe deri atehere u kishte sherbyer atyre nga ana shpirterore.Ne fene Islame Njeriu eshte i lire te zgjedhe besimin e tij dhe askush nuk mund te jete ndermjet Zotit dhe njeriut. Po ashtu ata moren vesh se Islami nuk shenjteron askend dhe keto mesime bene te inkurajonin alternativen e re qe po perhapej anekend vendit.

    Por tani liond pyetja se cfare ndihmese dhane Pushtimet Osmane per perhapjen e Islamit?
    Nuk duhet mohuar qe edhe ato dhane nje goxha ndihmese duke bere te mundur qe kjo fe e kulture te mesohej nga njerezit.
    Kjo gje u arrit nepermjet ndertimit te xhamive te shumta . medreseve, shkollave te mesimit te kuranit, hadithit etj.
    Nje turist i famshem perandorise Osmane i cili vizitoi te gjithe vendet perandorake Osmane shkruan per numrin e madh te xhamive ne shqiperi sidomos ne dy qytetet me te medhej te asaj kohe, Elbasanit dhe Beratit.
    Ai keto shkrime i ka permbledhur ne librin e tij Sej-jahatnamesi” i cili u perkthye ne shqip ne vitin 1930.
    Ai shprehet se: Elbasani ka 40 xhami nderte cilat me e vjetera eshte ajo e Fatihut mbi porten e Kalase qe ka shume xhemat(njerez qe fallen).
    Midis Kalase eshte xhamia e Gazi Sinan pashes .Me pas ne treg eshte xhamija e Hasan Balliut. Pas saj vjen xhamia e re ,xhamia e hijeshme e lepurit ajo e Sinan Beut e vazhdojne edhe shume te tjera drejt gjyqit.
    Vec kesaj Elbasani ka edhe 20 medrese qe shpjegojne Fjalen e Zotit ,e fjalen e Profetit, ka institute Hafizesh edhe mjaft shkolla fillore.Ne Elbasan ka edhe nji namazgja te madhe e te bukur shtrue me nji lendine qi bleron si kadife dhe eshte e rrethueme me 57 Selvi te medha e te bukura…

    Me pas i njenjti person permend edhe 30 xhami te tjera te qytetit te Beratit, ku me kr ishin: xhamija e Bajazitit ne qender te qytetit, xhamija e Uskurliut, qe eshte e rrethuar me shume medrese e institucjone bamiresie.
    Me pas permend edhe xhami te tjera si ate te Hundqarit.
    Ate te Gazi Murat Pashes, xhamine e Celebi Murat pashes e shume e shume te tjera.

    Perves kesaj ai skruan edhe per 14 xhami ne gjirokaster , per 8 xhami ne Kavaje po ashtu ka gjetur xhami edhe ne qendra te vogla si Tepelena,Delvina ,Libohova,permeti Skrapari etj.
    Pra keto kane qene mjediset e pershtatshme qe krijoi Pushteti Osman per perhapjen e mesimin e islamit dhe kurre nuk perdori force per konvertim.
    Kjo deshmohet edhe nga prania e mjaft te krishtereve qe nuk e nderruan fene.
    Konvertimi behej me deshire, madje duhej ti behej edhe nje kerkese keshillit te sheriatit ku duhet te theksohej se e nderron fene me kerkesen e vullnetin e vet.
    Pasi kjo kerkese nuk refuzohej nga keshilli i sheriatit behej edhe nje ceremoni e vogel ku merrnin pjese anetare te klerit te dy besimeve.
    Ja tani edhe nje forme kerkese e bere nga i krishteri Andrea Kuka.
    Une i nenshkruari Andrea Kuka nga kalaja e Beratit i bej kerkese keshillit te nalte te sheriatit te ketij qyteti se me deshiren e vullnetin tim kam vendosur te kaloj ne fene Islame me emrin Hasan.
    Jo vetem kaq por porta e larte kishte dhene urdhera te prera per mosprekjen e objekteve te kultit kishtar po ashtu edhe mosprekjen e pronave te tyre.
    Ne vitin 1604 arqipeshkvi Katolik i Shkupit informon Romen se shqipetaret ndiqen me shume nga Kisha ortodokse sesa nga turqit Muslimane.
    Po ashtu edhe nje tjeter ndihmese per perhapjen e shpejte te Islamit kane dhene edhe te krishteret shqiptare. Ja vlen te permendet se ne vitin 1680 shume te krishtere dhane te holla dhe ndertuan nje xhami ne Lagjen Muratcelepi.

    Kjo nuk eshte gjithcka per Islamin ne vendin tone.
    Meqenese u zgjata shume po e nderpres ketu per te vazhduar me nje shkrim tjeter ku do te tregoj disa nga shume shkaqet qe shqiptaret braktisen Krishterimin dhe perqafuan Alternativen e re.
    Pres reagimet tuaja.
    Indriti.


    __________________
    Injoranca nuk zhduket me top

  10. #30
    Vetvendosje Maska e INDRITI
    Anėtarėsuar
    14-11-2002
    Vendndodhja
    I ulur ne zemren e njeres.
    Postime
    2,169
    A u perhap Islami me dhune nga Osmanet?
    Me se miri per kete ceshtje eshte qe tju leme fjalen histiorianeve te ndryshem qofshin te Krishtere apo Muslimane, qofshin Shqiptare apo te huaj.

    Ta fillojme me historianin tone Ferit Duka i cili eshte konsideruar si nje nga studjuesit me te mire te periudhes Osmane.
    Ai ne lidhje me kete ceshtje ka shkruar: “Faktoret qe percaktuan perhapjen e Islamit ne tokat Shqiptarejane te ndryshem,por nje gje duhet thene: Nuk ka patur nje politike te zhvilluar Islamizuese me tendece te posacme nga nga sunduesit osmane. Te dhenat flasin se feja Islame eshte pranuar me deshire, nuk ka pasur dhune ne perhapjen e saj me qellim qe te imponohej si fe ne masat e popullit Shqiptar.”

    Nga ana tjeter edhe etnologu e historiani Mark Tirta ka pohuar se Islamizmin e Shqipetareve nuk e sheh si dhune:”por si nje ftohje , si nje bojkotim i Shqiptareve kundr Krishterimit, e kryesisht kunder Ortodoksise Serbe, Greke e Bullgare qe shpinte ne shkombetarisim e tjetersim etnik.”


    Ndersa Abdi Baleta kur potencon se prania e faktorit musliman ne Shqiperi ka qene faktor shpetimtar, permend edhe Arsa Millatovicin , armikun e madh te shqiptareve, i cili thote se; “Shqipetaret me perqafimin e fese Islame i shpetuan Sllavizimit”

    Pervec kesaj edhe shume autore te huaj e kane mbeshtetur kete teze keshtu sipas I. Irwin ,R. Falaschi ,W.S.Dawis,Roberto Maroco della Rocca etj:” Islamizmi i Shqipetareve ka qene nje prite kunder presjonit Sllav,ashtu sikurse me pare pranimi i katolicizmit ka qene e ngjashme kunder Greqizimit te sjelle nga Ortodoksia Bizantine.”


    Te njenjtet historiane pohojne se: “Shume katolike ne veri perqafuan fene e re. Dukej qe arsyeja e tyre ishte frika dhe urrejtja qe ushqenin per sllavet. Me kthimin ne fene Islame ata u bene aleate te barabarte me Turqit dhe per kete fituan sigurine kunder fqinjve Sllave, te krishtere.”

    Po ashtu edhe studjuesi Serb V. Shkariq megjithese nuk i vjen mire me plot gojen pohon se:”Kalimi ne fene Islame ka qene tolerant ne pikepamje fetare dhe rralle jane detyruar te krishteret per te kaluar ne fene Islame. Te krishteret e kane nderruar fene vullnetarisht….”

    Nje tjeter historian qe pohon perhapjen vullnetare te Islamit eshte edhe Aristidh Kolaj i cili ne librin e tij “Arvanitet” Athine 1885, shkruan se:” Eshte mendim i gabuar se Islamizmi eshte perhapur me dhune. Ekzistojne argumente te shumte te cilet demantojne kete. Une po permend vetem nje, e ai eshte se shek. i 19 nuk do te gjente asnje te krishtere dhe as nje kishe apo manastir ne ballkan, sikur Islami te perhapej me dhune shteterore.”

    Te njenjtin mendim por te shprehur ne nje menyre tjeter ka edhe historiani musliman Ali ibn Maksud i cili ka shkruar se:” Sikur te kishin dashur Osmanllijte tu impononin gjuhen dhe fene e tyre popujve te ballkanit te cilet i sunduan per 22 breza, sot nuk do te kishte mbetur asnje jomusliman , ose person qe te mos fliste Turqisht”

    Lidhur me shkaqet e konvertimit masiv te shqiptareve ne fene Islame studjuesi i thelluar i kesaj ceshtje Tomas w. Arnold pervec te tjerash ka theksuar se:” Eshte e mjerueshme ajo qe pohojne autoret e krishtere se Shqiptaret jane detyruar qe te pranojne fene Islame nen presjonin e dhunes e te haraceve te paligjshme . Keta autore nuk na ofrojne fakte per akuzat e tyre. Zmajevici kunvertimin e dy mije njerezve e arsyeton me numrin e madh te tatimeve dhe te taksave te tjera,por ai ne te njenjten kohe pohon se edhe muslimanet ashtu si edhe te krishteret paguanin te njenjtat taksa me perjashtim te tatimit personal, por ne vend te ketij tatimi ata paguanin zekatin”.(detyrim Islam per te gjithe te pasurit qe te njerrin 2,5% te pasurise se tyre).

    Per lufterat qe kane bere muslimanet dhe per tolerancen Islame filozofi Frances Gustav Le Bon eshte shprehur se:”Eshte fakt se bashkesia boterore nuk njeh pushtues me zemergjere se Arabet, dhe fe me tolerante se feja e tyre”

    Pra zoterinj te krishtere ku bazoheni ju qe Islamin e perhapi shpata dhe dhuna e instucjonalizuar? A mos valle pandehni se edhe muslimanet ecin sikur ju me moton “ o me ne o kundra nesh”?
    Muslimanet per perhapjen e Islamit ne asnje rast nuk kane vepruar sic vepruat ju ne Spanje, apo ne lindjen e afert.

    Per ta kuptuar edhe me mire ceshtjen e perhapjes se katolicizmit ne spanje po riperserisim ne menyre me te zgjeruar thenie e te madhit Sami Frasheri:”Persa u perket Evropjaneve atehere ata ishin ne injorancen me te madhe .Ata ushqenin fanatizem dhe nje urrejtje te madhe ndaj Muslimaneve.Ata jo vetem qe nuk u kenaqen me me rrezimin e Muslimaneve ne Andoluzi, por freterit e tyre themeluan gjyqe dhe nxjerrnin prej tyre djallin.Muslimanet qe nuk tregonin respekt ndaj tyre , filluan ti gjukojne me djegje. Keshtu shumica e ketyre te gjoreve u krishterizuan qe te shpetonin veten, mirpo edhe pasi u krishterizuan ata perseri u dogjen dhe u vrane me urdherin e freterve. Ne tere Andaluzine nuk mbeti asnje musliman.. kjo veper e tyre mbeti nje turp i madh qe do ta perkujtoje historia deri ne diten e kijametit, sepse kur muslimanet e cliruan Andoluzine ne te vepruan miresisht, gjukuan me drejtesi e bamiresi. Kjo eshte deshmi sipas deshmise se historianeve te tyre”



    Pra vellezer te dashur keto ishin disa nga fjalet e historianeve te ndryshem mbi perhapjen e Islamizmit ne vendin tone, nese do ti lexoni me vemendje dhe do jepni nje mendim te pavarur fanatik apo fetar , tjeshte do ta kuptoni se si qendron e verteta.

    Kjo patjeter qe nuk eshte gjithcka, ne vazhdim do te vijojme edhe me tema te tjera shume interesante.
    Injoranca nuk zhduket me top

  11. #31
    Vetvendosje Maska e INDRITI
    Anėtarėsuar
    14-11-2002
    Vendndodhja
    I ulur ne zemren e njeres.
    Postime
    2,169
    Eshte e pakonceptueshme te argumentosh perhapjen e nje feje duke mos permendur mesimet, ate mbi te cilen ftonte Islami.

    Per perhapjen e Islamit ne vendin tone por edhe kudo tjeter, nje rol teper te rendesishem kane luajtur nje sere faktoresh.

    Nga keto ne po permendim shkurtimisht vetem disa. Faktorin fetar, shoqeror, politiko-ekonomik,kulturoro-shkencor , moralo-etik etj.





    1-Faktori fetar.







    Megjithese ky faktor ka edhe meriten me te madhe ne shperndarjen e Islamit neper bote, shohim se ky fatkeqsisht eshte teper i shperfillur net e gjitha analizat qe i jane bere perhapjes se Islamit neper bote.

    Perse te Krishteret e shqiperise e braktisen katolicizmin dhe ortodoksone dhe ne vend te tyre ata pranuan alternativen Islame?

    Valle cfare ju ofronte shqiptareve kjo alternative e re ?

    Shqipetaret e pranuan Islamin se e kuptuan qe ai nuk i mohonte vlerat e besimeve te mepareshme por perkundrazi ai i ngrinte keto vlera ne nje etape te re zhvillimi.

    Islami per here te pare solli nje concept te drejte mbi Krijuesin dhe krijesen.Ai nuk e ndan jeten por e kupton ate si te vlefshme dhe e rregullon ne teresi.

    Islami nuk jep udhezime vetem per boten e amshuar por eshte rruge e punes dhe aksjonit, program jetesor ne harmoni me ligjet dhe normat e Ligjevenesit.

    Islami nepermjet Kuranit dhe tradites profetike ofron rrugezgjedhje per te gjitha nevojat qofshim ato shpirterore apo materiale.

    Keto me qarte do te kuptoheshin nese permendim nje nga shprehjet e nje shkencetari Anglez te cilin e kemi marre sipas citimit te Sami Frasherit.:”me te vertete feja Islame eshte fe qe pastron token prej idhujve, ndalon flijimin e njeriut dhe ngrenien e mishit te tij, ju garanton te drejta femrave,kufizon poligamine ne nje kufi te ligjshem e te arsyeshem, forcon lidhjet familjare, robi dhe i roberuari behen nje si anetare te familjes dhe ju hapen shume rruge e dyer per shpetim dhe liri.Moralin e pergjithshem e pastron me forcen e themeleve te veta si:namazi, zekati, nderimi i musafirit dhe siguria e udhetarit.ne zemrat e besimtareve mbjell drejtesi, objektivitet , meshire dhe sinqeritet. Parine e vendit e meson se ka detyra, ashtu sikur i gjithe populli. Themelimin e bashkesise e themelon ne baza te forta e te shendosha. Tiranit i kercenohet me hidherimin e Allahut. I demtuari dhe i varferi vepermire ngushellohen me meshiren, shperblimin dhe lumturine ne boten e Amshueshme.”



    Keto miresi jane pjese nga begatite e shumta qe gjithmone e percjellin Islamin prandaj me te drejte edhe historiani tjeter evropjan Stavrijanosi ka pohuar se:’”Feja ka qene faktor i rendesishem per perhapjen e Islamit”



    Koncepti i monoteizmit ne Islam eshte i perkryer, ne ndryshim nga kristjanizmi , ne Islam adhurohet nje Zot i vetem dhe nuk i behet rival apo shok.

    Ne Islam nuk proklamohen profetet si hyjni ashtu sic proklamohen Jezusi ne krishterim, buda ne budizem dhe Krishna e Ramen e hinduizem.

    Ne Islam nuk adhurohen engjujt ashtu sikur adhurohet shpiti I Shenjte ne Kristjanizem.

    Islami nuk bente personifikim te atributeve te Zotit me qenie te vecanta hyjnore ashtu sic ben kristjanizmi me personifikimin e Atit , birit dhe shpirtit te shenjte.

    Pra ne Islam egzistonte vetem adhurimi i Allahut dhe nuk egzistonte doktrina e trinitetit e cila perdorej ne atributin e tre qenjeve te vecanta hyjnore ne Zotin dhe te vecuara nga njera tjetra: Zoti At, Zoti Bir, Dhe Zoti Shpit I shenjte.

    Historikisht dihet se kisha per shkak te nderlikueshmerise se ketij problemi e kishte shpallur trinitetin mister qe duhej te besohej verberisht.

    Duke qene ne kete gjendje te rende shpiterore te te krishtereve shfaqet Islami si Alternative, i cili angazhohet per njeshmerine e Zotit,te cliruar nga fantazite mitologjike. Kjo deshmohet qarte ne kuran :” Thuaj Allahu eshte nje. Allahu ashte Ai i Cili i drejtohen krijesat per cdo nevoje. Ai ska lindur ke dhe as nuk eshte i Lindur. Dhe askush nuk I Barabarte me Te.( Ihlas 1-4)



    Po ashtu argumente te tjera per njeshmerine e Allahut ne adhurim do te gjejme ne ajetet 163-164 te sures bekareh, ne ajetin 255 etj.

    Nje problem tjeter qe ka nxjerre shqetesime per Krishterimin ka qene edhe bireria Hyjnore apo hyjnizimi i Jezusit.

    Sipas historise hyjnia e Jezusit eshte nje product i mevoneshem historik.kete e inkuadroi ne radhet e dogmave ne vitin 451 te eres sone koncilli ne kalcedon, ku u kumtua se Krishtit duhet ti njihet natyra Hyjnore dhe njerezore.

    Nuk duhet lene pa permendur edhe disa kontraste me te cilat eshte ballafaquar popullata ne ate kohe,te cilat ne nje menyre apo ne nje tjeter kane ndikuar qe njerezit te percaktohen ne fene Islame dhe duke braktisur krishterimin.

    Keshtu jeteshkrimi i Muhammedit a.s nga lindja deri ne vdekje nuk eshte legjende,cdo gje eshte e ruajtur e transmetuar dhe e argumentuar, cdo gje njihet me hollesi perfshire edhe detajet me te vogla, si theniet e tij ne raste te vecanta veprimet e tij ne jete etj.

    E njenjta gje nuk ndodh me personalitetin e Jezusit i cili eshte mbushur plot paqartesi e mistere,duke u kthyer ne nje legjende te vertete.Jeta e Jezusit nuk mund te merret shembuj ideal per te krishteret ne shume aspekte.

    Te krishteret nuk mund ta marrin shembull ideal jeten e jezusit ne martese pasi ai nuk ka qene i martuar dhe per pasoje ska qene as bashkeshort dhe as baba dhe i krishteri nuk di se si te sillet ne keto pozita. Jezusi nuk ka marre pjese ne lufte dhe nuk eshte deshmuar per trimeri dhe as per zemergjeresi e meshire prandaj edhe keto nuk mund te merren si shembuj ideal. Kushdo qe deshiron te ndertoje nje jete ideale sipas parimeve hyjnore, si bashkeshort, prind, punetor, ushtar, sundues qytetar etj.duhet te ndjeke shembullin e Muhamedit a.s sic e thote edhe kurani famemadh: “ vertet ju ne te Derguarin e Allahut keni shembullin me te perkryer…( el ahzab 21) por njekohesisht i jep porosi profetit: “ Thuajne jam njeri sikur edhe ju….” ( fussilet 6).

    Nje tjeter faktor i rendesishem per konvertimin ne Islam ka qene edhe shpjegimi i dogmave kristjane te cilat nuk ishin aspak racjonale, ishin komplet kundra llogjikes se shendoshe dhe natyrisht ketu fitonte perparesi alternative Islame.

    Keshtu dogmat joracjonale si : Mekati i pare,drejtesia e Zotit, shfajesia me gjak,celibati etj. jane te renda dhe kunder natyres se njeriut.Dihet se njerezit duke ju mbajtur ketyre dogmave nuk i shkaktojne dem Zotit por vetes. Njolla e mekateve ne shpiterat e njerezve nuk do te hiqet me durimin e torturave apo me vrasjen e nje personi tjeter por me pendim, duke urdheruar net e mire dhe duke ndaluar nga e keqja. Kurani ndryshe nga bibla Jezusin e trajton ne konteksin pozitiv, me dimensjone njerezore ,si te Derguar te Zotit duke e liruar nga atributet qe i ka vene mitologjia dhe duke e vene ne nje vend te rendesishem.

    Ai trajtohet ne 15 sure te Kuranit dhe ne 93 versete.

    Po ashtu me dashje apo pa dashje te krishteret e kishin injoruar nje tjeter moment, ate te paralajmerimit te bibles per ardhjen e Muhammedit a.s. gje qe permendej shpesh nga misjonaret apo ftuesit muslimane. Jesusi ka thene:”Kam edhe shume per tju treguar por tani smund ti kuptoni. E kur te vije ai Shpirti i se vertetes do te udhezoheni ta njihni tere te verteten.

    Ndersa ne ungjillin jokaonik te shen Bernabes thuhet:” pastaj tha prifti: si do te quhet ngushellimtari dhe cilat jane shenjat qe do te paralajmerojne ardhjen e tij? Jezusi ju pergjigj, emri i ngushellimtarit eshte ai, i cili eshte i denje per falenderim, Ahmedi te cilin Zoti kur e pati krijuar shpirtin e tij e pati vene ne shkelqimin e larte qiellor.

    Po ashtu shkaqe te tjera qe njerezit zgjedhnin alternativen Islame ishin edhe obligimet qe kishte kjo fe te cilat i permend kurani:” Me te vertete Allahu urdheron drejtesi bamiresi dhe ndihme te farefisit….”

    Po ashtu Islami e urdheronte femijen qe adhuronte vetem Allahun dhe te sillej butesisht me prinderin” Allahu ka dhene urdher te prere qe te mos adhuroni tjeter vec tij dhe te silleni miresisht me prinderit..



    Po ashtu per tu permendur jane dhe shume fakte te tjera si: numri i vogel i kuadrove kishtare, anlfabetizmi i tyre dhe jeta e shfrenuar qe ata benin, gjendje kjo qe u shfrytezua mjaft mire nga ftues muslimane te kohes duke depertuar mendimin e drejte Islam ne shoqerine
    Injoranca nuk zhduket me top

  12. #32
    Vetvendosje Maska e INDRITI
    Anėtarėsuar
    14-11-2002
    Vendndodhja
    I ulur ne zemren e njeres.
    Postime
    2,169
    2-Faktori Shoqeror.


    Nje tjeter faktor i rendesishem per perhapjen e alternatives Islame ka qene edhe faktori shoqeror.
    Muslimanet kur rane ne kontakt me popuj te ndryshem, vecanerisht me ato ballakanike gjeten tek ata nje situate tejet e te rende shoqerore. Ne keto troje ta hasen si kritere baze ushtrimin e forces, shtypjes si te individit ashtu edhe te institucjonrve.
    Sundimi i gjate shekullor i fuqive te ndryshme kishte krijuar nje kaos shoqeror sidomos ne perandorine Bizantine.
    Nga ana tjeter shfaqja e Islamit ne trojet Ballakanike e vecanerisht Shqiptare u shoqerua me nje botekuptim tjeter ne lidhje me shoqerine.
    Islami nuk u perpoq te zhduke dallimet por i konfirmon ato. Islami nuk bazohet ne prejardhje, nacjonalitet e shtet por ne fe e moral. Ai shtrihet ne rruzullin tokesor me nje vellazeri te pergjitheshme njerezore e boterore. Ai i thyen te gjitha barrierat politike e gjeografike me ajetin kuranor:” vertet Ne ju krijuam ju prej nje mashkulli e nje femre dhe ju ndame ne popuj e fise qe te njiheni midis jush….(el-Huxhurate 13).
    Ky ajet eshte nje parim themelor Islam. Po ashtu Muhammedi as ne haxhin e lamtumires eshte shprehur:” nuk ka perparesi Arabi ndaj jo Arabit. Nuk ka perparesi i bardhi ndaj te ziut, tek Allahu me te matur ata qe jane me te drejte. Me te vertete me i nderuari prej jush tek Allahu eshte me i devotshmi.

    Islami refuzon te gjitha kriteret e padrejta dhe nga ana tjeter nepermjet bazave te tij , namazit , agjerimit zekatit haxhit krijon barazine shoqerore ndermjet njerezve.
    Po ashtu ne strukturen Islame nje rendesi e vecante i kushtuhet familjes si themel ne bashkesine njerezore dhe vecanerisht femres si baze e krijimit familjar.
    Familja ne islam eshte konsideruar si qelize e pare per ngritjen e nje shoqerie te shendoshe, ku njerezit edukohen me nje moral te larte synim i te cilit do te jete dashuria , vellazeria,barazia e devotsheria ne menyre qe te udheheqe me i afti, ne menyre qe vlera te fitoje luften me kundervleren.Islami i kushton rendesi lidhjes martesore dhe secilit prej bashkeshorteve i jep detyrat e veta.
    Kurani femren e trajton si qenie njerezore, si nene moter,vajze,si femije si bashkeshorte e si besimtare te mire. Femra trajtohet si faktor i dores se pare ne aksjonet shoqerore si ne pune , ne arsim ne zgjedhjen e bashkeshortit, ne disponimin e pasurise vetjake dhe menaxhimin e saj.
    Ne aspektin shpirteror ajo eshte e barabarte me burrin si ne shperblim ashtu edhe ne ndeshkim. Trajtimi i saj ne Islam llogaritet si i perkryer.Kjo gje do te dilte mjaft ne pah po te benim nje krahsim midis Islamit dhe Krishterimit ne trajtimin e ceshtjes se femres.
    Ja disa ajete kuranore:
    O ju qe besuat per hir te Allahut te jeni vazhdimisht deshmues ne te drejte madje edhe nese(deshmia) eshte kunder vetvetes kunder prinderve ose te afermve……( nisa 4)
    “ A mund te jene te barabarte ata qe dine dhe ata qe nuk dine ?( Zumer 9)
    “ Asnje mekatar nuk mban peshen e mekatit te tjetrit. Cdo njeriu i takon ajo qe ka punuar( nexhm 38-39)
    “ Besimtaret e besimtaret jane te dashur per njeri tjetrin urdherojne ne te mire e ndalojne nga e keqja…( Teube 71)
    “ Mos ju afroni imoralitetit sepe ajo eshte vertete veper e felliqur dhe rruge shume e keqe. ( Isra 32)
    Pra keto jane disa prej shume ajete qe tregojne barazine midis burrit dhe gruas ne Islam.
    Tani le te permendim disa thenie te Muhammedit a.s:
    “Nuk ka dyshim gruaja eshte e njejte , e ngjashme dhe e barabarte me burrin”
    2-“ Xhennerti ndodhet nen kembet e nenave”
    3_-“Martohuni por mos u ndani, sepse Allahu nuk i do burrat dhe grate te apasjonuar pas deshirave”
    4- Sic keni ju te drejta mbi grate, kane edhe ato te drejta mbi ju”
    5-Besimtar me iman te plote eshte ai qe eshte me i sjellshem, ndersa me i miri prej jush eshte ai qe eshte me i mire per grate e veta”
    6-“Kini frike Allahun ne trajtimin e grave”
    7-“Kjo bote eshte pasuri, ndersa pasuria e saj me e madhe eshte nje grua e mire”
    8-“ Ta ushqesh kur te ushqehesh vete, ta veshesh e ta mbathesh kur kete e ben per vete, mos ta qellosh ne fytyre, mos ta qortosh dhe mos ta lesh vetem askund pervecse ne shtepi”
    9-“Kush deshiron te mbroje virtytin, nese vdes duke ruajtur sekretin e dashurise vdes deshmor”

    Ja tani disa vleresime thenie apo sentenca te shenjetoreve te krishtere;
    Shen Pali femren e sheh si nje bezdisje dhe tere fajin njerezor ja le asaj, ai shprehet” Nuk lejoj qe femra te mesoje ne kishe as te sundoje burrin por te rrije ne qetesi…( Letra e derguar Timoteut, 2:11-14 Pali)
    Femra eshte bija e dreqit rojtar i ferrit, e armik i paqes ( Gjoni nga Damasku)
    Femra eshte instrument te cilen djalli e perdor qe te perfitoje e disponoje shpirterat tane”( Shen Kipriani)
    Femra eshte burim i forces se djallit, zeri i saj eshte fershkellima e gjarperit. ( shen Antoni).


    Ky dallim i qarte midis Islamit dhe Krishterimit beri qe shume gra te braktisin alternativen Kristjane dhe te perqafojne alternativen e re Islame duke fituar keshtu te gjithe te drejtat e tyre te mohuara deri atehere.

    Nje tjeter ceshtje e rendesishme ne kohen e paraqitjes se Islamit ka qene ceshtja e roberise.
    Roberia ka qene e rrenjosur thelle ne shpirtin e shoqerive te vjetra. Keshtu as filozofia Greke as Krishterimi madje as Aristoteli nuk e konsiderojne roberine si nje gje te keqe qe bie ndesh me nderin dhe te drejtat e individit e shoqerise.
    Krishterimi me etiken dhe filizofine e meshires se zhvilluar nuk ka pare ndonje te keqe ne skllaveri e cila ndeshet me drejtesine shoqerore. Jo vetem kaq por krishterimi e ka bekuar kete institucjon. Edhe Jezusi vete nuk ka punuar per permiresimin e pozites se ketyre krijesave te mjeruara(sklleverve).
    Islami eshte feja e pare qe permireson poziten e sklleverve dhe anon nga krahu i aborgimit te ketij turpi njerezor.
    Shikoni tani se cthote Muhammedi as. ne lidhje me kete problem te madh shoqeror.
    -Roberit tuaj jane vellezerit tuaj.nese dikush nga ju ka rob, le ti jape ushqimin qe ha vete,le te veshe me te njejtat rroba qe vesh edhe vete. Mos ti jape pune te veshtire por nese i jep nje pune te tille ta ndihmoje edhe vete.
    -Kur ndonjerit prej jush shebertori i sjell ushqim dhe nese nuk e ulni prane vetes jepjani ushqimin me vete sepse jeni pronar dhe pergjegjes per te”
    - Kush e rreh robin e vet sepse nuk i eshte pergjigjur apo kush i bie ne shuplake per kete shkak, atehere kompesimi i vetem per te eshte qe ta liroje”

    Duke marre parasysh kete faktor edhe shume te tjere, Islami dhe muslimanet paten sukses te madh dhe per nje kohe relativisht te shkurter fituan nje simpati shume te madhe dhe per pasoje kjo fe gjeti mirekuptim ne te gjitha shtresat e shoqerise Shqiptare.
    Indriti.


    _______________
    Injoranca nuk zhduket me top

  13. #33
    Vetvendosje Maska e INDRITI
    Anėtarėsuar
    14-11-2002
    Vendndodhja
    I ulur ne zemren e njeres.
    Postime
    2,169
    Disa nga shkaqet e pranimit te Islamit.
    “Une nuk do ti hulumtoj shkaqet qe bene qe feja Islame te hase nje mirekuptim te pa pare ne bote,mirepo atyre qe mendojne se ajo u perhaps me shpate mund tu them se ata mashtrojne veteveten”( Georg Sale-perkthyes i Kuranit ne Anglisht me 1735).
    Ne konditat e kohes , Islamizmi ne Shqiperi po te kishte pasur me shume kuadro apo predikues prej atyre qe ka takuar Marko Bizi i cili lavderon sinqeritetin,modestine dhe miqesine e tyre, do te kishte pasur nje sukses akoma edhe me te madh.
    Eshte pranuar publikisht se ne ate periudhe shumica e klerit kristjan ishte injorant. Keta aq te huaj ishin ne detyrat fetare saqe nuk dinin edhe lutjet e domosdoshme.
    Nje pjese e ketyre klerikeve kishin mesuar ti thonin keto lutje ne Latinisht por as vete nuk e kuptonin se cfare thonin dhe per cfare luteshin. Prandaj me shume te drejte nje pjese te madhe te fajit per konvertimin e shqiptareve ne muslimane Bizi ju a ve katedrave peshkopale.
    Priferinjte Ortodokse Shqiptare nuk kane qene besnike te mbrojtjes se ideve kombetare, ashtu sic kane qene prifterinjte sllave apo Greke.
    Keto prifterinj megjithese injorante u qendronin shpesh here besnike dhe te perkushtuar per ti sherbyer fese kristjane(ortodokse) qe ne themel te saj kishte politiken Sllavo-Greke. Shume shqiptare e vune ndergjegjien kombetare mbi ate fetare dhe keshtu preferuan me mire te kalojne ne Islam se sa te vuanin nen nje regjim qe ju kishte marre shpirtin per shekuj te tere.
    Nje indiferentizem i madh u vu re ne radhet e klerit te krishtere.
    Keshtu p.sh. mund te permendim lejimin e kryerjes se kurorezimeve pa lejen dhe bekimin zyrtar te kishes. Kjo eshte interpretuar si influence e Islamit, i cili martesen e konsideron si akt civil e jo shoqeror.
    Kjo situate e rende shoqerore dhe socjale ne Shqiperi ne shek. 17 pati pasojat e saja:
    Numri i te krishtereve filloi te bjere me shpejtesi dhe per nje periudhe te vogel 30 vjecare (1620-1250) numri i shqiptareve te konvertuar ishte mbi 300 000.
    Tivari arriti te kishte shifren me te larte e me domethenese ku numri i te krishtereve ne kete qytet ishte 98 here me i vogel se numri i muslimaneve.( E dhena eshte nxjerre nga vepra e Marko kryeziut, prift Shqiptar i cili kete te dhene e jep ne vitin 1651 dhe ndodhe t e depozituar ne bibloteken cigana te romes sipas “Zani i nalte faqe 203, viti 1932).
    Kuadrot fetare Katolike sidomos ata te rangjeve te uleta,vepronin ne kundershtim me urdherat e dhene nga kisha, ata nga njera ane bekonin meshkujt e krishtere dhe nga ana tjeter qorronin nje sy e shurdhonin nje vesh sa here qe degjonin per muslimane te rinj.Po ashtu keto prifterinj ne kundershtim me urdherat e kishes, jo vetem qe nuk reagonin ndaj prinderve qe i martonin vajzat me muslimane por i pranonin keto te fundit ne ceremonite fetare madje edhe i bekonin.
    Po ashtu kjo klase klerikesh akuzohej per jete skandalesh. Shume rralle shkonin ne rrefime dhe shpesh here organizonin gosti te ndryshme ku perdorej alkol dhe nje edukate primitive.
    Po ashtu nuk ishin te rralle rastet kur shitnin pronat e kishes dhe braktisnin detyren e marre persiper duke u terhequr ne vende te fshehta e te izoluara qe Kisha te mos kishte mundesi ti gjente.
    Pra te gjithe keto gjera teper banale qe po ndodhnin ne syte e popullit filluan ta zhgenjejne ate.
    Disa kisha te qarkut te pultit kishin 40 vjet qe skishin pare prift me sy.
    Per te analizuar situaten e per te marre masa permiresuese me ne fund ne kete qark dergojne 4 prifterinj te cilet pasi analizuan situaten shprehen perpara eproreve te tyre se” Turqit nuk I kishin penguar fare ne detyre”.(raporte te misjonit franceskan te botuara nen titullin”fra Bonaventura” Sipas Zani i Nalte” nr. 7-8. mars faqe 204 viti 1932.).
    Po ashtu nje shkak tjeter i braktisjes se Krishterimit kane qene edhe taksat e medha qe caktonte kisha per popullsine e krishtere, keto taksa vinin gjithmone ne rritje per shkak te gjendjes se dobet te kishes dhe korrupsjonit qe kishte marre permasa gjigande.
    Eshte e vertete qe nje pjese e Shqiptareve e pranuan Islamin per shkak te paperballueshmerise se taksave,por ama jo te taksave qe kishte caktuar perandoria osmane por ato qe kish caktuar Kisha.
    Me ardhjen e perandorise Osmane Shqiptaret paguanin vetem 60% te taksave qe kishin paguar me pare ne perandorine Bizantine.
    Keto taksa paguheshin njelloj nga muslimanet e te krishteret.
    Te krishteret pervec kesaj paguanin edhe nje tjeter takse nese nuk donin te shkonin ushtar. Kjo takse ishte vetem 6 reales ne vit. Kur ne vitin 1923 nje buke blihej me cmimin 3 reales.
    Pra si thoni nje njeri qe eshte i kapur fort pas fese se tij do ta ndryshonte ate per dy buke ne vit? Pervec kesaj Muslimanet nuk kishin te drejte Zgjedhje midis takses dhe ushtrise, ata kishin detyre 6 vjet sherbim ushtarak dhe jo vetem Brenda kufinjve territoriale shqiptare, por ka te dhena te sakta se muslimanet shqiptare e kane kryer shernimin ushtarak ne jemenin e larget apo edhe ne Egjipt.
    Si thoni pra a nuk ishte xhizja nje privilegj per te krishteret?
    Nuk mjaftonte kjo , por nese nje musliman ishte i pasur ishte perseri i detyruar qe te jepte Zekatin apo 2.5 % te pasurise se tij. Perseri edhe me kete gje nuk obligoheshin kristjanet. Pra po ti nisemi nje llogjike te trashe ,feja Islame as qe duhet te pranohej por perkundrazi duhet te refuzohej me force. Po perse nuk u refuzua?
    Nuk u refuzua se shqiptaret ishin ngopur me krimet e kishes qe dita dites ngrinte taksat. E pranuan islamin sepse kisha kishte kohe qe nuk po ju plotesonte atyre nevojat shpirterore, sepse shihte me sy realitetin kur nje prift shiste bileta per ne parajse.
    Per ta mbyllur kete ceshtje po permendim nje rast konvertimi ne mase qe ka ndodhur nr jug te Shqiperise ne shek.18.
    Nje krahine e perbere prej 30 fshaterash prane Leskovikut, e pezmatuar nga konvertimet e medha qe po ndodhnin perreth tyre vendosen qe te ngujoheshin ne Kishe per tu lutur e per te kerkuar shpetim prej shenjetoreve te Krishtere,dhe afati i ngujimit te tyre do te ishte deri ne diten e pashkeve.
    Pashket erdhen dhe mrekullia e pritur prej tyre nuk ndodhi.
    Atehere ashtu masivisht filluan te afroheshin drejt alternatives Islame duke hequr dore nga krishterimi dhe nga lutjet qe nuk kishin dobi.

    Shpresoj qe tashme ta keni te qarte se ka qene kisha ajo qe me taksat e saj i ka detyruar te krishteret te largohen dhe jo Xhizja e cila ishte nje takse fare simbolike.
    Indriti.
    Injoranca nuk zhduket me top

  14. #34
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    A ėshtė pėrhapur Islami me forcė?

    Jo rrallė ėshtė shkruar rreth pėrhapjes sė Islamit nė botė, dhe natyrisht shumė orientalistė, mbase edhe tė tjerė, nė vazhdimėsi kanė pandehur se ai ėshtė pėrhapur falė pėrdorimit tė forcės (lexo: shpatės). Njė propagandė e tillė dhe akuza kėsofarėshe ata i bėjnė pėr shkak tė mosdallimit nė mes ēlirimeve islame (fetuhut-islamije) dhe pėrhapjes sė Islamit.

    Dihet mirėfilli se muslimanėt nuk e kanė pėrdorur shpatėn pėrveēse pėr ta mbrojtur mesazhin qė ia zbriti All-llahu tė Dėrguarit tė Tij.

    Kur Islami u stabilizua nė Gadishullin Arab, nuk synonte pėrhapjen e fesė me forcė, por kishte (nė plan tė parė) nėnshtrimin e pushtetarėve zullumqarė dhe tė shpėtonte njerėzimin nga ajo qė kishin pėsuar nga tiranėt. Prandaj muslimanėt me ēlirimet e tyre nuk e detyronin askėnd tė hynte nė Islam, nuk vrisnin asnjė fėmijė, nuk maltretonin asnjė grua a plakė. Ēlirimet Islame nuk ishin pėr shndėrrimin e jomuslimanėve nė muslimanė, por pėr zgjerimin e hapėsirės sė sovranitetitit islam, qė ėshtė sovranitet i All-llahut pėr vendosjen e drejtėsisė nė mbarė botėn.

    Mėnyra e ftesės nė Islam ka qenė larg nga gjakderdhja dhe pėrdorimi i shpatės. Rruga e pėrhapjes sė fesė mbėshtetet mbi faktin se vetė fuqia e ftesės sė vazhdueshme nė Islam ėshtė mė e fortė se fuqia e shpatės, All-llahu i Lartėsuar thotė: “Nuk ka dhunė nė fe”[1] kurse nė njė ajet tjetėr thotė: “Thirr (Muhamed) nė rrugėn e Zotit tėnd me urtėsi dhe kėshilla tė mira, dhe polemizo nė mėnyrė mė tė mirė. Vėrtet Zoti yt e di mė sė miri kush e ka devijuar rrugėn e Tij dhe pėr ata qė janė udhėzuar”.[2]

    Dhe thotė: “Thuaju atyre tė cilėve u ėshtė dhėnė Libri, po edhe analfabetėve: a e keni pranuar Islamin? Nėse e kanė pranuar, e kanė gjetur rrugėn, e nėse e refuzojnė, pėr ty ėshtė obligim t’i lajmėrosh, All-llahu i sheh robėrit e vet (dhe e di se ē‘bėjnė)[3].

    Kjo ėshtė esenca e thirrjes Islame, e gjithė kjo ėshtė paqe, liri dhe zgjidhje, pa detyrim e pa dhunė. Nga tė vėrtetat historike tė besueshme, konfirmohet se tė krishterėt arabė mbetėn nė fenė e tyre me tė drejta tė plota qytetare dhe se Omer ibnul-Hatabi nuk bėnte kurrfarė dallimi ndėrmjet studentėve krishterė dhe muslimanė, gjithashtu ėshtė e njohur se tė krishterėt e Shamit kishin kėrkuar ndihmė nga ushtarėt islam qė t’i qėronin hesapet me tiranėt romakė, dhe qė tė pėrhapej drejtėsia ndėrmjet tyre. Kur’ani e ka bėrė obligim drejtėsinė ndėrmjet njerėzve, pa marrė parasysh se kush cilės fe i takon. Islami jomyslimanėt i ka ngarkuar me xhizje[4], me qėllim tė mbrojtjes sė tyre, dhe nė tė njėjtėn kohė u lejohej ndėrtimi i simboleve tė tyre fetare.

    Kėshtu ishte dhe gjendja e koptėve nė Egjipt, qė ishin tė ndjekur nga romakėt, prandaj ata arabėt i pritėn si ēlirues. Tomas Arnoldi e pėrshkruan gjendjen e tyre kėshtu: “Disa prej tyre maltretoheshin e pastaj hidheshin, shumė prej tyre u bashkoheshin patrikėve tė tyre nė internim qė tė shpėtojnė nga ndjekjet e tyre. Me kėtė rast po pėrmend ngjarjen e Patrikut Benjamin, i cili ishte i ndjekur nga romakėt nė internim pėr plot 13 vjet. Amr ibn Asi, kur e ēliroi kėshtjellėn “Babilon”, nė marrėveshje me koptėt u zotua se ka pėr t’i mbrojtur kishat e tyre. Pastaj, kishte amnistuar patrikun e lartpėrmendur dhe e kishte kthyer atė nė postin qė e kishte mė parė.

    Amri kishte urdhėruar qė t’i bėhej njė pritje e mirė Benjaminit, kur tė kthehej nė Aleksandri. Me tė arritur atje, ai mbajti njė fjalim tė rėndėsishėm pėr ithtarėt e tij, me tė cilin propozonte gjėra qė i pa tė nevojshme pėr ta ruajtur kishėn. Ato propozime i pranoi Amr ibn Asi – komandant i ushtrisė qė ēliroi Egjiptin dhe i dha pushtet tė plotė mbi koptėt dhe administrimin e kishės.

    Pas ardhjes nė Aleksandri, patriku Benjamin thanė se atė liri e drejtėsi e kishte ėndėrruar, dhe ajo u bė realitet i vėrtetė pas largimit tė zullumqarėve romakė.[5]

    Romako-bizantinėt okupuan Egjiptin nė vitin 30 para e.r. dhe Augustin Kajseri e bėri atė vendburim pėr furnizimin e Romės pėr nevojat qė kishte ajo. Kėshtu ua mbylli dyert e posteve tė larta, dhe ua shtoi tagrat, sa tė mos i pėrballonin nė asnjė mėnyrė. Egjiptasit u paguanin romakėve tagra pėr kokė tė njeriut, pėr tokė, pėr bagėti, pėr tregti, pėr ndėrtimin e anijeve etj. Sipas historianit perėndimor, Milne, kėto tagra nuk ishin vetėm pėr tė gjallėt, po edhe pėr tė vdekurit, ngase egjiptasėve nuk u lejohej t’i varrosnin tė vdekurit pa paguar njė taksė.[6] Dhe njė numėr i madh i tyre fshihnin besimin e vėrtetė, paraqiteshin se pranonin vendimet e kishės. Ēlirimi i Egjiptit nga muslimanėt i nxori koptėt nė njė jetė tė lirė fetare qė nuk e kishin gėzuar pėr shekuj. Amr Ibni Asi i la tė lirė me kusht qė tė paguanin xhizjen, dhe u lejoi ndėrtimin e faltoreve tė tyre.

    Perandori Justinian kishte vrarė dyqind mijė koptė ortodoksė tė Aleksandrisė[7], dhe ata lirinė e plotė e gjetėn nėn hijen e Islamit.

    Nė lidhje me hyrjen e tė krishterėve nė Islam pa presion ose dhunė, ja se ē‘thotė letra e patrikut Nastur Isho Iabh III qė ia dėrgoi Matran Semanit, kryepeshkopi i Farisit. Pasi shpreh brengosjen e tij pėr konvertimin e shumė tė krishterėve persianė nė Islam: “Vėrtet arabėve Allahu u dha pushtetin e dynjasė, sikur po e shihni edhe ju dhe po e dini kėtė realitet. Megjithatė, ata nuk e luftojnė besimin e krishterė, por, pėrkundrazi, sillen mirė me fenė tonė, i nderojnė priftėrinjtė tanė, kanė konsideratė ndaj kishave dhe shtėpive qė janė pronė e kishave. Atėherė, pse e kanė lėnė besimin e tyre populli i Mervit. Pėrkundrazi ata (arabėt) u janė zotuar atyre tė mbesin nė atė qė janė tė sigurt (pėr veten dhe pronėn e tyre), duke e ndarė njė pjesė tė tregtisė pėr shtetin.[8]

    Islami respektoi jo vetėm besimin e tyre, por pushtetarėt myslimanė i respektuan si tė krishterėt ashtu edhe ēifutėt. Andaj, atyre u dhanė pozita tė rėndėsishme si nė shtetin Abasit nė Bagdad, nė shtetin Fatimit nė Egjipt dhe nė shtetin islam nė Endelus (Spanjė). Njė shembull nė histori ėshtė edhe ai i Saladuddin Ejubit, i cili udhėhoqi luftėrat kundėr kryqėzatave. Ai kur doli fitues, nuk u hakmor pėr masakrat e papara qė kishin bėrė ata me tė hyrė nė Jerusalem.

    Shembulli tjetėr ėshtė kur Ebu Ubejd ibn Xherrahu e rrethoi Ilijan (Jerusalemin), siē e quanin romakėt. Ata u dorėzuan, por kėrkuan nga komandanti i ushtrisė myslimane qė ēelėsat e qytetit t’ia dorėzonin vetėm kalifit musliman, Omerit r.a. i cili erdhi nga Medina nė Jerusalem. Ai u takua me patrikun romak, dhe nėnshkruan marrėveshjen e njohur tė paqes, me tė cilėn kalifi Omer r.a. popullit tė Jerusalemit i jepte tė drejta tė plota qytetare, i garantonte siguri pėr pasurinė dhe pėr objektet fetare.

    Marrėveshjen nė mes Omerit r.a. dhe popullit tė Jerusalemit po e japim tekstualisht:

    “Bismil-lahi-rrahmani-rrahim.

    Kėto janė tė drejtat qė i jep kalifi Omeri r.a. popullit Ilias (Jerusalemit) – siguri personale, fetare dhe tė pronėsore. Objektet fetare – kishat nuk mund tė shndėrrohen nė shtėpi banimi dhe as tė rrėnohen kurrsesi; nuk do tė ketė urrejtje fetare dhe nuk do tė dėmtohet asnjė pjesėtar i fesė joislame. Me kėrkesėn e patrikut qenė marrė vesh qė nė Jerusalem tė mos banonte edhe mėtej asnjė hebre dhe qė populli i Jerusalemit t’i paguante shtetit Islam xhizje njėsoj si qytetet e tjera tė Shamit e tė Palestinės. Romakėt e ardhur dhe huliganėt do tė dilnin nga qyteti. Ata qė dalin, e kanė tė sigurt jetėn dhe pasurinė e tyre tė luajtshme. Gjithashtu, me ta mund tė shkojė kushdo qė do tė dėshirojė edhe nga tė krishterėt vendės. Cili do qė do tė rrijė aty, mund tė kthehet nė pronėn e vet dhe atij nuk do t’i merrej asgjė prej tatimit pėrderisa tė punojė tokėn.

    Tė drejtat qytetare do tė jenė tė barabarta me tė myslimanėve. Ato qė pėrmban kjo marrėveshje, janė nė pajtim me dispozitat e Kur’anit dhe me hadithet e Muhamedit a.s. Dėshmitarė tė marrėveshjes: Halid Ibni Velid, Abdurrahman ibni Avfi dhe Muavi Ibn Ebi Sufjan.[9]

    Janė kėto vetėm disa nga shumė fakte e argumente tė cilat konfirmojnė se Islami ėshtė pėrhapur falė vetė besimit, i cili ishte tėrheqės dhe dritė reflektuese. Prandaj nė Islam kanė hyrė grupe njerėzish nga dėshira, bindja dhe besimi. Ka pasur edhe ndonjė individė qė ka bėrė keqpėrdorime, duke u pėrpjekur t’i fus jomuslimanėt nė Islam me forcė, po ata merrnin dėnimin e merituar nga pushtetarėt muslimanė. Njė udhėpėrshkrues tregon se nė njė udhėtim tė tij nė Persi, diku nė gjysmė e parė tė shekullit XV e.r., kishte dėgjuar se ē‘kishte ndodhur ato ditė. Njė ermen i krishterė ishte ulur njė ditė nė hanin e tij. Tek ai hyri njė dervish, i cili insistoi qė i krishteri tė kalonte nga Krishterimi nė Islam. Tregtari i krishterė u mundua ta largonte atė nė mėnyrė tė qetė, duke i dhėnė njė lėmoshė dhe i shfaqi kundėrshtimin qė ta ndėrronte fenė e tij. Por dervishi e refuzoi lėmoshėn dhe bėri presion ndaj tregtarit qė tė kalonte nė Islam. Tregtari nguli kėmbė nė qėndrimin e tij, e dervishi e grabiti njė shpatė nga njė njeri dhe i ra atij nė kokė me shumė fuqi dhe tregtari vdiq. Pastaj dervishi mori ikėn. Kryetari i qytetit, posa e dėgjoi lajmin, u zemėrua pėr sė tepėrmi dhe dha urdhėr tė kapej dervishi dhe ai u kap nga organet gjegjėse. Kur e sollėn para tij, kryetari i ra me shpatė, e mbyti dervishin dhe urdhėroi qė kufoma e tij tė hidhej pėr qentė e vazhdoi duke thėnė: Feja e Muhamedit a.s. nuk pėrhapet nė kėtė mėnyrė. Pastaj e thirri djalin e tregtarit, i shprehu ngushėllimet mė tė sinqerta me fjalė tė mira.[10]

    Rastet e detyrimit tė jomuslimanėve qė tė pėrqafonin Islamin me presion, janė tė pakta,tė rralla, dhe mud tė jenė individuale (kurrsesi institucionale). Po tė shikojmė fetė e tjera, shihet se detyrimi qė tė pėrqafonin sidomos fenė e krishterė qe bėrė nė mėnyrė institucionale. P.sh. Sharl Leman - mbret i Francės i detyronte tė gjithė ata qė nuk ishin tė krishterė me anė tė shpatės tė pranonin Krishterimin. Pastaj, Olafi – mbreti i Norvegjisė i ekzekutonte tė gjithė ata qė refuzonin tė hynin nė fenė e Krishtit nga banorėt vikanė (pjesa jugore e Norvegjisė), ose ua kėpuste kėmbėt dhe duart. Gjithashtu, atje ishte njė grup ekstrem qė pėrhapnin Krishterimin me forcė, tė cilėt e quanin veten “vėllezėrit e shpatės”.

    Ata qė pohojnė se Islami ėshtė pėrhapur me shpatė, janė plotėsisht gabim, ngase feja qė pėrhapjen e saj e mbėshtet nė shpatė, konsiderohet fe e dobėt, e Islami nuk ėshtė e tillė. Argumenti mė i mirė pėr kėtė ėshtė se nė disa raste kur sunduesit jomuslimanė tė vendeve islame, e pėrqafonin Islamin sidomos pasi e lexonin dhe kuptonin Kur’anin.

    Selxhukėt ishin idhujtarė, pushtuan viset pėrtej lumit Xhejhun dhe erdhėn deri nė Irak, duke u zgjeruar dalngadalė derisa i pushtuan shumicėn e tokave islame. Kėta idhujtarė ngadhėnjyes, nuk vonoi shumė, e feja islame me paqen dhe tolerancėn e saj, i shtyri ta pėrqafonin atė dhe u bėnė sulltanė tė myslimanėve.

    Kush kishte besuar se tatarėt, tė cilėt kishin derdhur gjak tė muslimanėve mė shumė se kushdo para tyre, njė ditė tė pėrqafonin Islamin? Ibn Ethiri i cilėson ata si njerėzit mė antipatikė qė bėnė punėt mė tė neveritshme dhe kriminale. Pėrveē gjakderdhjes sė muslimanėve tė pafajshėm, ata bėnė edhe veprime jonjerėzore, si p.sh. xhamitė e Buharasė i bėnė ahure kuajsh, Mus’hafet i shqyen kudo i gjetėn, xhamitė nė Samarkand dhe Belh i rrėnuan tėrėsisht: “Me vite tė tėra u bisedua pėr krimet qė i bėnė. Po tė thoshte ndokush se qė kur e ka krijuar All-llahu i Lartėsuar Ademin e deri mė tash muslimanėt nuk janė sprovuar si kėsaj here, do tė ishte e vėrtetė” – pohon Ibni Ethiri.[11]

    Kush do tė besonte se kėto egėrsira do tė hynin nė Islam e tė bėheshin tė dėgjueshėm e tė nėnshtruar (ndaj urdhrave tė All-llahut). Edhe disa kryqėtarė tė cilėt erdhėn nga Evropa pėr t’i luftuar myslimanėt, me dėshirė dhe me zgjedhje tė lirė personale pranuan fenė islame. Ushtria kryqėtare ishte duke kaluar Azinė e Vogėl nė rrugė pėr nė “Bejtulmakdes” (Jerusalem), tė cilėt i spiunoi njė grek nga bijtė e fesė sė tyre duke i lajmėruar turqit muslimanė pėr pozitat e tyre. E turqit muslimanė i shpartalluan keq, ndėrsa ata qė shpėtuan prej tyre ishin tė plagosur e nė gjendje kritike, ose tė sėmurė dhe tė uritur. Mirėpo, muslimanėt e treguan veten si muslimanė tė mirėfilltė, i ushqyen me ushqime tė ushtrisė sė tyre, i shėruan tė plagosurit dhe tė sėmurėt. Pėrveē asaj, disa muslimanė blenė monedha franceze nga grekėt dhe ua dhanė me bujari tė pashoqe qė tė ktheheshin ata nė vendet e tyre. Kėta kryqėtarė qė i shpėtuan vdekjes nga uria nė saje tė sjelljeve tė muslimanėve, bėnė njė krahasim ndėrmjet sjelljeve tė ulėta tė grekėve qė ishin tė njė feje dhe sjelljeve bujare tė muslimanėve, kėshtu qė shumica e tyre hynė nė fenė islame. Numri i kryqtarėve qė pėrqafuan Islamin ishte mbi tre mijė veta.[12]

    Pa dyshuar kėta shembuj mbėshtetin argumentet se ngadhėnjyesit hynė nė Islam me dėshirė tė plotė, janė argumenti mė i madh se Islami nuk ėshtė pėrhapur me shpatė. Pėrkundrazi, ai u pėrhap me forcėn e bindjes qė i shėndriste shpirtrat e tyre pėr tė besuar nė Njė Zot tė tė gjitha botėve.

    Si ėshtė e mundur qė Islami tė jetė pėrhapur me shpatė, nė kohė qė historianėt na e kujtojnė se deri nė fund tė shekullit tė parė hixhri, numri i muslimanėve nė vendet e ēliruara nuk ishte mė i madh se njė e treta (e banorėve vendės).

    Ėshtė e vėrtetė e pamohueshme se Islami nuk ėshtė pėrhapur me forcėn e shpatės, por ėshtė pėrhapur me forcėn e bindjes me besimin e thellė tė njerėzve nė drejtėsinė e tij. Po tė mos ishte ashtu, si mund tė shpjegohet hyrja e qindra milionėve nė tė nga populli indian, kinez, i himalajeve, i sumatrės (Indonezisė), ujdhesave tė Indisė Lindore, Afrikės sė Mesme? Ose, si besuan miliona njerėz nė Rusi, Poloni, Lituani, nė veri tė Evropės? A thua kanė arritur shpatat e muslimanėve nė ato vende? Nė vendet e pėrmendura Islami depėrtoi falė misionarėve muslimanė, jo tė armatosur me shpata, po me parime islame, me tolerancė e bindje.[13]

    Nė Spanjė myslimanėt u pėrndoqėn nė mėnyrėn mė barbare, si asnjėherė mė parė nė histori, vetėm pse thoshin “Nuk ka zot tjetėr pėrveē Allahut dhe Muhamedi ėshtė i dėrguari i Tij”. Kėto ndjekje vazhduan deri mė 1556 tė udhėhequra nga inkuizicioni kishtar. Inkuzicionit iu bashkua edhe mbreti Filipi i dytė, i cili nxori njė ligj, sipas tė cilit muslimanėt qė kishin mbetur nė Spanjė, brenda ditės duhej tė braktisnin gjuhėn e tyre, traditat e tyre, fenė e tyre, emrat e tyre dhe gjithēka islame. Pas kėtij ligji diskriminues, ai nxori edhe njė dekret tjetėr, me tė cilin jepte urdhėr qė tė rrėnoheshin tė gjitha hamamet (banjot publike, mė se 900 sosh), me arsyetimin se ato ishin gjurmė tė pabesimtarėve! Kėshtu, u zhduk civilizimi islam me largimin e muslimanėve nga Spanja[14].

    Ndoshta dikush mendon se ajo qė pėrjetuan muslimanėt nė Anduluzi (Spanjė), ka qenė rezultat i ndonjė ekstremizmi tė tepruar, ose zullumi qė u kanė bėrė muslimanėt spanjollėve ose detyrimi qė tė pėrqafonin Islamin. Por, historia nuk ka regjistruar asnjė ngjarje tė kėtij lloji. Nuk ka ndodhur asnjė ndjekje qė t’u kenė bėrė muslimanėt banorėve spanjollė ose qė t’i kenė detyruar ata tė pėrqafonin Islamin, por pėrkundrazi, politika e tyre ishte e tėra e bazuar nė tolerancė dhe mirėkuptim. Mirėpo, nga Anduluzia Islami ka dalė, duke lėnė pas vetes njė detė nga gjaku i bijve tė tij, nga shpatat e kriminelėve spanjoll.

    Njėsoj ėshtė edhe hyrja e muslimanėve osmanlinj nė Konstantinopojė (Stamboll). Ata nuk e detyruan askėnd tė pranonte Islamin, por pėrhapėn drejtėsinė dhe u siguruan jetė tė lirė, sikur tė ishin muslimanė. Kėto tė dhėna nuk i kemi marrė nga historianėt muslimanė (pėr shkak se ndokush do tė mendonte se janė tė njėanshme), por nga njė historian bizantin dėshmitar i rėnies sė Konstantinopojės (Stambollit). Ai flet me admirim pėr Pajazitin, se si ishte sjellė me tė krishterėt. Pastaj thotė se Murati i dytė ishte realizues i drejtėsisė dhe i reformave, kurse ligjet e patrikėve grekė ishin diskriminuese.[15]

    Muslimanėt nuk kanė ndėrhyrė nė bindjet e banorėve tė krishterė, e as nuk janė pėrpjekur tė pėrhapnin Islamin me dhunė. Kėtė e dėshmon Patriku i Antakisė-Makariosi, i cili thotė nė njė rrėfim, kur i mallkon polakėt katolikė, duke dhėnė njė statistikė tė viktimave tė tyre ortodoksė (tė vrarė nga katolikėt), numri i tė cilėve sillet ndėrmjet 70-80 mijė tė vrarė: “Zoti ia zgjatė ekzistimin shtetit osmanė pėrgjithmonė. Ata u marrin popullit atė qė u kanė bėrė obligim – xhizjen dhe nuk ndėrhyjnė nė punė tė fesė, qofshin ata tė krishterė, ēifutė apo tė ndonjė feje tjetėr, kurse polakėt e mallkuar nuk mjaftoheshin me marrjen e tagrave dhe tė dhjetave nga vėllezėrit e tyre krishterė. Ndonėse u shėrbenin atyre, ata i lanė tė krishterėt ortodoksė nėn sundimin e ēifutėve zullumqarė, armiq tė mesihut (Isai a.s.), tė cilėt nuk i lejonin tė ndėrtonin kisha, dhe as nuk u linin priftėrinj qė dinin dispozitat e fesė sė tyre”.

    Falė kėsaj tolerance tė vėrtetė, pa kėrcėnime me shpatė dhe pa dhunė, shumė ithtarė tė Kishės Lindore kaluan nė Islam. Andaj pėrveē popujve tjerė, pjesa dėrrmuese e boshnjakėve dhe shqiptarėve vullnetarisht e pranuan fenė islame.

    Nė Persi klerikėt ziradeshtinj kishin dominuar nė punėt e shtetit civil – qytetar nuk u mjaftonte vetėm pushteti fetar. Andaj, ndoqėn fetė qė i kundėrshtonin ata, si budistėt, manievinjtė, tė krishterėt, ēifutėt, sabejtė etj. Kėshtu, gjendja ngeli deri kur erdhėn muslimanėt nė ato vende. Me ardhjen e muslimanėve i siguruan lirinė fetare ēdo grupacioni ekzistues dhe u sollėn me ta si me ithtarėt e librave, duke ua marrė vetėm xhizjen. Dhe kėshtu, dalėngadalė, grupe nga banorė tė qyteteve tė veēanta filluan tė shprehin dėshirėn qė Islami tė ishte fe e tyre dhe e pėrqafuan atė me entuziazėm tė madh.

    Nė jug tė Indisė nga frika e disa ndryshimeve, ku Islamin e pranuan milion banorė tė tij, ishte si rezultat i lidhjeve tė tyre tė ngushta dhe respektit qė u zhvillua ndėrmjet tregtarėve muslimanė qė ishin tė shumtė nė atė pjesė, dhe pushtetarėve hindusė, tė cilėve u pėlqeu dhe u mahnitėn nga morali musliman, sjellja dhe mėnyra e ibadetit tė tyre. Nuk ka dyshim se jeta komode, e cila i kishte pėrfshirė ato krahina, (ishte) rezultat i aktivitetit arab. Mėsymja e tyre qė tė blenin prodhimet e kėtyre vendeve, pati ndikim tė madh nė lidhjet e ngushta ndėrmjet banorėve vendės dhe muslimanėve. Kjo ishte ndihma mė e madhe nė pėrhapjen e fesė islame pa hyrė nė kėto krahina pa asnjė tė vetmen shpatė. Nė kėtė drejtim rol nė pėrhapjen e Islamit ka kontribuar njeri i madh me emrin Havaxhe Muinud-din, nė mėnyrė tė urtė e paqėsore me bindje e kėshilla tė mira. Ne kemi dėgjuar pėr misionarė tė shumtė qė ia kishin bėrė vetes obligim tė pėrhapnin ftesėn islame nė Indi (kur pėrmendim Indinė, aty bėjnė pjesė Pakistani, India dhe Bangladeshi i sotėm, ngase deri nė vitin 1946 kanė qenė nė njė shtet). Nga kėta misionarė fenė islame pėrqafuan miliona njerėz tė kontinentit indian. Prej tyre po pėrmendim disa: Nadirshan (vdiq 969 h.), Sejid Ibrahim Shehid, Shah Abdulhamid (vdiq 1600m.), Shejh Jusuf Shemsud-din e shumė tė tjerė.

    Kėshtu Islami ka hyrė edhe nė Himalaje, Xhaveta, Sumarta, Brunei, Filipine e vende tė tjera nė mėnyrė paqėsore, pa u derdhur asnjė pikė gjaku. Mėnyra tjetėr ishte pėrmes tregtarėve muslimanė, tė cilėt ishin lidhur ngushtė me banorėt e atyre vendeve, ose pėrmes misionarėve qė ishin obliguar t’i shėrbenin Islamit. Popujt e atyre vendeve e pranonin me lehtėsi dhe e pėrqafonin fenė e re. Nė shumė raste kur misionari e bindte mbretin tė pranonte Islamin, ai i thėrriste vezirėt e vet nė besim tė ri dhe ata nxitonin t’i pėrgjigjeshin sa mė shpejt. Nga ato rrėfime qė u thanė, ėshtė edhe tregimi si e pranoi Islamin mbreti Kuvejde nė Himalaje. Nė atė mbretėri nė vitin 1501 m. kishte arritur alimi arab Shejh Abdullah. Ai e vizitoi mbretin dhe e pyeti pėr fenė e atij vendi. Mbreti iu pėrgjigj: “Feja ime dhe e popullit tim ėshtė ajo qė ka arritur tek ne nga populli i vjetėr, dhe ne tė gjithė adhurojmė idhuj”. Abdullahu i tha: “Shkėlqesia juaj, a keni dėgjuar pėr Islamin dhe Kur’anin, tė cilin ia ka zbritur Allahu Muhamedit, (dhe me zbritjen e tij) i ka anuluar tė gjitha fetė e tjera, ato i ka lėnė pronė tė shejtanit”. Shejh Abdullahu vazhdoi tė komentonte mėsimet islame tė argumentuara derisa e bindi me fjalėt e tij mbretin. Nuk vonoi shumė dhe ai prezantoi tė gjithė idhujt qė kishte nė pallat. Ata ishin nga ari, argjendi, balta ose druri. I bėri grumbull dhe i dogji. Pasi mbreti besoi, besuan familja e tij, pastaj vezirėt e tij, pastaj mbarė populli tė cilėt i mblodhėn tė gjithė idhujt qė i kishin e i dogjėn. Ata pranuan Islamin dhe qenė tė gėzuar qė gjetėn rrugėn e drejtė. Mbretit nuk i mjaftoi vetėm pėrqafimi i Islamit, por ndėrroi edhe emrin, mori emėr islam - Muzlif Shah. Pastaj nė ato vende ndėrtuan xhami. Me kėto rrugė tė shėndosha dhe mjete bindėse u pėrhap Islami nė vendet aziatike.[16]

    Edhe nė Afrikė pėrhapja e Islamit u bė pėrmes misionarėve dhe tregtarėve. Misionarėt muslimanė hasėn mirėkuptim tek zezakėt kur u tregonin atyre tė vėrtetat qė kishin tė bėnin me raportin All-llah - Njeri dhe se feja islame ėshtė fe e natyrshme dhe e lehtė.

    Afrikanėt pėrqafonin fenė islame, duke e konsideruar fe qė nuk bėn dallim nė mes tė tė bardhit e tė ziut.

    Disa shkrimtarė dhe analistė evropianė analizojnė shpejtėsinė e hyrjes sė njerėzve nė Islam dhe thonė: Hyrja nė Islam nuk e detyron askėnd qė tė humbė kombėsinė e tij, as nuk detyronte ndryshimin e jetės shoqėrore, nuk kishte dallim ndėrmjet misionarit qė thėrriste nė Islam dhe atij qė bėhej si ai (mysliman), - qė tė dy ishin tė barabartė, jo vetėm nė teori por edhe nė praktikė para Allahut: tė dy zbatonin parimin vėllazėror-njerėzor, zbatim praktik.[17]

    ___________________

    Fusnotat:

    [1] Pjesė nga ajeti 256 Sure Bekare.

    [2] Sure Nahl, ajeti 125.

    [3] Sure Ali Imran, ajet, 20.

    [4] Xhizje, ėshtė njė lloj tatimi qė paguajnė jomuslimanėt tė cilėt jetojnė nė shtetin islam. Ai qė e paguan atė nuk ngarkohet me kurrfarė tatimi tjetėr. Xhizja paguhet vetėm pėr meshkuj tė moshės madhore deri nė atė moshė qė lirohen nga ushtria d.m.th. nuk paguhet pėr fėmijė, gra dhe pleq. Me atė sigurohet siguria personale dhe pronėsore e tyre.

    [5] Ebi Xhafer Muhamed Xherir Et-Taberij, Tarihul-Umemi Uvel-Mulik pjesa e IV faqe 229.

    [6] Milne, histori of Egypt under Roman role f. 115-123.

    [7] Dr. Mustafa Shek’a: Islam

    [8] Tomas Arnold, vep. e cituar f. 101-102.

    [9] Hilal El-Ahmet El-Libij, nr. 9, III, dhjetor 1984, f. 4-9 (botuar) te Edukata Islame”, nr. 44-45, Prishtinė.

    [10] Dr. Mustafa Shek’a : vepra e cituar, f. 107.

    [11] Ibni Ethiri: Ngjarje e vitit 617 Hixhri.

    [12] Tregimi i plotė qė e tregon njėri nga murgjtė - El-Kadis Dinisi (i cili) ishte shoqėrues i ekspeditės. Shih, Tomas Arnoldi, f. 108-109.

    [13] Dr. Mustafa Shek’a: Vepra e cituar, f. 110.

    [14] Gustav Lubuni: Hadaretul-Arabije, f. 271.

    [15] Dr. Mustafa Shek’a: vepra e cituar, f. 111.

    [16] Dr. Mustafa Shek’a: vepra e cituar f. 112-113.

    [17] E.D.Morel: Nigeria it’s people and it’s problem, f. 100.

  15. #35
    Islam_street
    i/e ftuar
    Allahu ta shperblefte me te mira!

  16. #36
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    Turqit vardarian dhe roli i tyre nė pėrhapjen
    e Islamit nė trojet iliro-shqiptare (shekulli IX – XIV)


    I.

    Rrethanat historiko-shoqėrore nė trojet iliro-shqiptare dhe pėrgjithėsisht nė Ballkan, nė shekullin IX, ishin tejet tė rėnduara.[1] Perandoria Bizantine, si fuqi e atėhershme botėrore, ishte nė luftėra tė njėpasnjėshme me bullgarėt, hungarezėt, peēenegėt dhe me popujt e tjerė nė Ballkan, pėrkatėsisht nė trojet iliro-shqiptare.[2] Kėto rrethana shkaktuan lėvizje tė mėdha e tė vazhdueshme, kryesisht tė imponuara nga dhuna e shkaktuar nga luftėrat e ndryshme.

    Historikisht nuk dimė se cilat janė shpėrnguljet e para nė histori, ndonėse shpėrngulhe ka pasur qė nga fillimi i njerėzisė. Nuk dimė as pėr shpėrnguljet e para nė trojet iliro-shqiptare e nė Ballkan, tė dhunshme (kur ato i bėn sunduesi i caktuar pėr qėllime politike, religjioze e etnike) apo vullnetare (kur ato i bėn populli apo fisi i caktuar pėr ambicie politike, territoriale, ekonomike, pėrkatėsisht pėr kushte mė tė mira shpirtėrore dhe materiale jetėsore), por padyshim, ndėr shpėrnguljet e para nė kėto troje janė ato tė turqve vardarianė.

    II.

    Pėrhapja gjithnjė e mė e shpejtė e mė e gjėrė e Islamit nė jug dhe juglindje tė Perandorisė Bizantine dhe pėrqafimi i Islamit nga popullsia vendėse bėri qė Bizanti tė mos ndihej i qetė. Tė pranishme ishin moskėnaqėsi religjioze, politike, ekonomike e tė tjera dhe rezistenca aktive ndaj perandorisė nga ana e popullsisė. Pėr t’i qetėsuar trazirat me motive tė ndryshme nė Anadolli dhe nė vendet pėrreth, perandori bizantin Teofili[3] shpėrnguli turqit vardarianė apo vardariotė nga Azia nė krahinėn e Selanikut,[4] dhe nė brigjet e lumenjve e liqeneve nė territoret e Greqisė, Maqedonisė dhe Kosovės sė sotme.

    Disa hulumtues mendojnė se tė shpėrngulurit nga Azia nė kohėn e Teofilit nuk ishin turqė, por sllavė tė robėruar nė Anadollė[5], tė cilėt pas rėnies nė kontakt me muslimanėt dhe pas pranimit tė doktrinės muslimane, nga ana e perandorit bizantin Teofilit u shpėrngulėn nė Maqedoni.[6]

    Kėtė shpėrngulje e theksojnė edhe burimet evropiane kristiane edhe burimet arabe muslimane. Franjo Raēki[7], historian e klerik katolik nga Kroacia, pohimet e tė cilit duhet pranuar me rezervė, kur flet pėr kėtė ēėshtje, cek se nė territoret pėrreth Vardarit muslimanėt ekzistojnė edhe mė herėt, e jo me ardhjen e osmanlinjve, kur perandori bizantin Teofili “e shpėrnguli njė repart turqish nga Azia, tė cilėt mė vonė u quajtėn turqit vardarianė.”[8]

    Edhe historiani e etnologu boshnjak Muhammed Haxhijahiq konfirmon se nė rrethin e Selanikut ka pasur muslimanė nė kohėn e perandorit bizantin Teofil.[9]

    Kėtė fakt e provojmė edhe nga tė dhėnat historike tė mėvonshme, kur turqit vardarianė i hasim nė Hungari, nė shekullin XII. Si ndodhi kjo? Perandori bizantin Timiskes, nė vitin 970, pushtoi disa fushėgropa e lugina pėrreth Anavardarit. Turqit qė prej mė herėt jetonin aty kishin bashkėpunim me Perandorinė Bizantine. Mirėpo, kur Perandoria Bizantine i rregulloi disa ēėshtje me fqinjėt nė aspektin e sigurisė, filloi pėrpjekjet e qarta pėr konvertimin – kryqėzimin e dhunshėm tė muslimanėve, turqve vardarianė. Gjendjen mė tė re, tendencat qėllimkėqija, muslimanėt nuk i duruan. Kėshtu, me rastin e shpėrthimit tė luftės bizantino-hungareze nė vitin 1150, emigruan nė Hungari thuaja tė gjithė muslimanėt, sepse atėbotė Hungaria lejonte autonomi mė tė madhe fetare se sa Bizanti.[10] Bashkė me turqit vardarianė u shpėrngulėn edhe arabėt magrebianė, tė cilėt shėrbenin si ushtarė me pagesė nė ushtrinė bizantine, tė cilėt qenė grumbulluar nė Tunizi, Algjeri e Marok. Edhe kėta pėr shkaqet e njėjta sikur edhe turqit vardaruanė, u shpėrngulėn pėr Hungari.[11] Turqit vardarianė dhe arabėt magrebianė, krahas muslimanėve vendės, nė Hungari ushtruan ndikim tė theksuar nė mėnyrėn e jetesės, kulturėn e punės, tė banimit, ushqimit etj. Pėr turqit vardarianė konsiderohet se kanė ndikuar edhe tek muslimanėt dhre banorėt e tjerė nė Bullgari pėr shkak tė afėrsisė sė vendeve.[12]

    Ndonėse nuk kemi prova tė drejtpėrdrejta, megjithatė, nė bazė tė tė dhėnave nga disa burime dhe nga kohė tė ndryshme, konsiderojmė se lufta e arabėve kundėr Bizantit, nė vitin 904[13], Selanikun dhe vendet tjera nė Maqedoni nuk e gjeti pa muslimanė. Kėtė e argumentojnė edhe disa varre arabe (muslimane) qė gjenden nė Qairli dhe Dobroshevė nė Maqedoni, ndonėse kėto varre, sipas disave, konsiderohen tė jenė tė ekspeditės arabe tė vitit 904 nė Selanik dhe Manastir.[14]

    III

    Nga presionet shpirtėrore dhe fizike tė shtetit ku jetonin dhe tė fqinjėve, qė tashmė i pėrmendėm, turqit vardarianė filluan pjesėrisht tė kryqėzohen, dhe mė vonė do tė krijonin edhe eparkinė e tyre fetare tė veēantė.[15] e pjesėrisht tė shpėrnguleshin nė vendet pėrreth, ku mund tė jetonin edhe mė tej si muslimanė. Franjo Raēki pohon shprehimisht se turqit vardarianė fillimisht ishin muslimanė.[16] Kėshtu, nė shekullin XII, turqit vardarianė masivisht u shpėrngulėn nė Hungari,[17] qė tė vazhdonin tė jetonin edhe pėr njė kohė me muslimanėt e tjerė, prej mė herėt tė vendosur aty.

    Sikurse Bizanti dhe Hungaria qė i angazhonin muslimanėt si ushtarė nė shtetet e tyre, ashtu veproi muslimanė si ushtarė nė shtetet e tyre, ashtu veproi edhe car Dushani serb me turqit vardarianė, duke i angazhuar nė ushtrinė e tij, kurse tė cilėt me kalimin e kohės qenė kryqėzuar.[18]

    Pėr vazhdimėsinė e turqve vardarianė gjejmė prova edhe nė Strugė e Ohėr. Disa historianė konsiderojnė se turqit aktualė nė Strugė dhe nė Ohėr janė pėrzierje e turqve vardarianė qė rrjedhin nga shekulli IX, me osmanlinjtė qė erdhėn kėtu nė shekullin XIV.[19]

    Nė kėtė fazė tė hulumtimeve nuk posedojmė tė dhėna dhe hollėsi mė tė plota pėr fatin e turqve vardarianė, por nė mbėshtetje tė provave ekzistuese na bėhet e qartė se njė pjesė e turqve vardarianė u asimiluan, pėrkatėsisht kristianizuan nė forma tė ndryshme: njė pjesė e tyre u shpėrngulėn nė drejtime tė ndryshme, si nė Hungari, Panoni, Kosovė e Serbi, kurse pjesa tjetėr, mė e vogėl e tyre, u rezistoi tė gjitha presioneve dhe fijen pothuaj tė kėputur tė Islamit, e lidhėn me ardhjen e osmanlinjve nė kėto anė.

    IV

    Paraqitja e turqve vardarianė nė trojet iliro-shqiptare dhe pėrgjithėsisht nė Ballkan, paraqet prani mė tė hershme tė Islamit dhe tė muslimanėve nė mėnyrė kaq masive dhe atė nė njė periudhė tė gjatė disa shekuj.

    Jemi tė vetėdijshėm se tė dhėnat qė posedojmė, janė tė mangėta dhe shėrbejnė vetėm sa pėr ta aktualizuar kėtė ēėshtje nė historinė shqiptare islame. Mbetet obligim imediate qė institucionet tona shkencore, veēanėrisht historianėt, arkeologėt e tė tjerė tė hulumtojnė mė pėrimtėsisht historinė mesjetare dhe misteret e saj, dhe veēan ēėshtjen e turqve vardarianė. Kjo do tė ndikonte qė tė kemi njė pasqyrė mė tė plotė pėr historinė shqiptare islame nė trojet iliro-shqiptare nė periudhėn paraosmane.


    Summary



    The Vardarian Turks and their role in spreading Islam in the Illyrian-Albanian Territories (IX – XIV century)


    The presence of Vardarian Turks in the Illyrian-Albanian territories and in the Balkans in general suggests the earlier presence of Islam and Moslems in very large numbers during a period which lasted for many centuries.
    We are aware that there are many missing pieces in the information we possess, but we are using the information only to illustrate this issue in the Albanian history of Islam. It is now the duty of scientific institutions, and especially historians, archaeologists and others, to make an exhaustive study of mediaeval history and its mysteries, whereas the issue of the Vardarian Turks should be treated separately. This would help us to have a wider picture of the Albanian history of Islam in the Illyrian-Albanian territories during the pre-Ottoman period.





    --------------------------------------------------------------------------------

    [1] Barbara Jelavich, Historia e Ballkanit, I, Tiranė, 1999.

    [2] Nexhat Ibrahimi, Islami nė trojet iliro-shqiptare gjatė shekujve, botimi III, Prishtinė, 2000, fq. 175-195 dhe 197-216.

    [3] Teofili (sundoi prej vitit 829 – 842), i biri i Mihalit II, thuhet se ishte admirues i kulturės islame, kurse periudha e sundimit tė tij konsiderohet si periudha e ndikimit mė tė madh tė kulturėsa arabe mbi botėn bizantine.” Shih: Georges Ostrogorski, Historia e Perandorisė bizantine, Tiranė, 1996, fq. 139.

    [4] Mustafa Spahic, Povijest islama, 4, Sarajevo, 2000, fq. 136.

    [5] Ibid., fq. 136.

    [6] Shih: Nexhat Ibrahimi, Islami nė Ballkan para shekullit XV, botimi II, Prizren, 2000, fq. 56.

    [7] Franjė Racki, Bogumili i Patareni, fq. 350 …, sipas: Mehmed Handzic, Islamizacija Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1940, fq. 14.

    [8] Tafel, De Thessalonica Berolini, 1839, fq. 79, sipas: Mehmed Handzic, Islamizacija Bosne i Hercegovine, op. cit., fq. 14.

    [9] Muhamed Hadzijahic etj., Islam i muslimani u Bosni i Hercegovini, botimi I, Sarajevė, 1977, fq. 23.

    [10] Edhe pas shpėrnguljeve tė theksuara tė muslimanėve prej perandorisė Bizantine nė Hungari, nė territorin e Greqisė ende kishte muslkimanė, qė ishoin mercenarėt turq nė ushtrinė bizantine. Shih: Darko Tanaskovicnė: Enciklopedija zivih religija, Beograd, 1990, fq. 3304.

    [11] ( - ), Islam u Madzarskoj, Islamska misao, 134/1990, Sarajevė, fq. 57.

    [12] Mustafa Spahic, op. cit., fq. 126.

    [13] Smail Balic, Die őltesten berűhrungen der sűdslaven mit dem Islam, sipas: Rade Bozovic, Arapi u usmenoj narodnoj pesmi na srpsko-hrvatskom jezickom podrucju, Beograd, 1977, fq. 177.

    [14] Tevfik Mehmed, Kratka istorija bitoljskog vilajeta, 1935, vėllimi I, fq. 14, sipas: Rade Bozovic, op. cit., fq. 177. Krhs.: Muhamed Hadzijahic etj., Islam i muslimani u Bosni i Hercegovini, op,. cit., fq. 23; dhe: Enciklopedija zivih religija, Beograd, 1990, fq. 378 dhe 300.

    [15] Franjo Racki, Bogumili i Patareni, op. cit., fq. 350-351.

    [16] Franjo Racki, Bogumili i Patareni, op. cit., fq. 350-351.

    [17] Rade Bozovic, op. cit., fq. 177.

    [18] Nijaz Sukric, Povijest islamske kultutre i civilizacije, I, Sarajevė, 1989, fq. 194, fusn. 6.

    [19] Muzaffer Tufan, Goc hereketleri, fq. 320, sipas: Maliq Osi, Prizren drevni grad …, Prizren, 1996, fq. 162.

  17. #37
    Perjashtuar nga Mod. Maska e Klevis2000
    Anėtarėsuar
    21-02-2003
    Vendndodhja
    Ne jeten reale
    Postime
    1,120
    Historiani e filozofi me famė, francezi Gustav Le Bon. Ai thotė: "Ėshtė fakt qė Bashkėsia botėrore nuk njeh pushtues mė zemėrgjerė se arabėt, as fe mė tolerante seē ėshtė feja e tyre."

  18. #38
    i/e larguar Maska e forum126
    Anėtarėsuar
    05-10-2003
    Vendndodhja
    USA
    Postime
    1,198
    Shume shkrime interesante. Ore kur flet historia tamam atehere kuptohet e verteta. Allahu jua shperblefte.

  19. #39
    Shqiperia eshte Evrope Maska e iliria e para
    Anėtarėsuar
    24-04-2002
    Vendndodhja
    Cunami ne Indonezi zgjati per disa minuta, kurse ne trojet tona 500 vjet.
    Postime
    4,907
    Po kujt ja leni faktorin me kryesor, luften dhe okupimin per pes shekuj?
    Pse mundoheni te fallsifikoni cdo gje ne kete bote? si nuk ju vjen turp?
    Ne nje kohe kur njerzit nuk dine shkri-lexim si ka mundesi te perhapet feja a vecse me dhune?
    Pse enuk konvertojne sot shqiptaret?
    Pse nuk kan konvertua popujt ne asnje vend ku nuk kan qen ne roberi shekullore?
    Lumi ka ujin e paster ne burim


    Kombi mbi te gjitha

  20. #40
    R[love]ution Maska e Hyllien
    Anėtarėsuar
    28-11-2003
    Vendndodhja
    Mobil Ave.
    Postime
    7,708
    Perpara se te kalohet ne "ofensive" kot me kot do ishte mire te benim disa pyetje. A eshte gjetur ndonje xhami i vjeter ne shqiperi, ose me sakte cila esht xhamia me e vjeter qe esht gjetur ?
    Ka ndonje indikacion qe diku mund te kete xhamia te vjetra(nese nuk jan gjetur akoma) ?
    "The true history of mankind will be written only when Albanians participate in it's writing." -ML

Faqja 2 prej 4 FillimFillim 1234 FunditFundit

Tema tė Ngjashme

  1. Theofan Stilian Noli: Jeta dhe veprat e tij
    Nga ILovePejaa nė forumin Elita kombėtare
    Pėrgjigje: 85
    Postimi i Fundit: 15-11-2022, 22:39
  2. Identiteti evropian i shqiptarėve
    Nga Iliriani nė forumin Portali i forumit
    Pėrgjigje: 572
    Postimi i Fundit: 02-05-2012, 15:45
  3. Islami Nė Trojet Iliro-shqiptare Gjatė Shekujve
    Nga Arber gerguri nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 6
    Postimi i Fundit: 02-02-2009, 16:01
  4. Kristo Frashėri: Dilema pėr Himarėn
    Nga Qafir Arnaut nė forumin Historia shqiptare
    Pėrgjigje: 5
    Postimi i Fundit: 28-02-2006, 13:56
  5. Letėrsia Shqiptare
    Nga [A-SHKODRANI] nė forumin Enciklopedia letrare
    Pėrgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 24-10-2005, 14:02

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •