Nė kėto ēaste kam fatin tė kem nė dorė njė nga librat mė tė vyer, dhe mė kuptimplotė qė analizojnė prejardhjen tonė shqiptare, tė historisė tonė, folkorit, gjuhės, politikės, dokeve dhe zakoneve tona. Autori i kėtij libri Arvanitasit dhe prejardhja e grekėve, i ndjeri Aristidh P. Kola, la profesionin e tij si avokat nė Athinė, pėr tiu dedikuar intensivisht ēėshtjes arvanitase nė Greqi, dhe pėr ti dhėnė dritė prejardhjes tonė si shqiptarė dhe grekė. Ėshtė themeluesi i shoqatės arvanitase nė Greqi, dhe kryetari i parė i saj. Ka qėnė gjithashtu njė mbrojtės i denjė i shqiptarėve emigrantė nė Greqi. Sot i falem nderit tė tij qė iu pėrball me guxim trumbetimeve falsifikore qė kanė propaganduar dhe qė edhe sot e kėsaj dite ndjellin politikat e Shqipėrisė dhe ato tė Greqisė. I ndjeri A. Kola vdiq i helmuar nė rrethana akoma tė dyshimta tre vjetė mė parė nė spitalin Vangjelismo tė Athinės.
Drini Nosi
Po citoj njė pjesė nga libri i tij (fq 118-119), tė pėrkthyer nga greqishtja nė shqip nga Aldior Agora:
EPILOGU I PJESĖS SĖ PARĖ
E konsiderova tė domosdoshme tė zgjeroj ēėshtjen e pellazgjėve dhe tė lidhjes sė helenėve tė lashtė me Ilirinė si dhe tė prejardhjes sė pėrbashkėt tė tyre, duke pėrballuar nė mynyrė sa mė tė pėrmbledhur idetė e atyre qė pohojnė tė kundėrtėn dhe kryesisht tė Kordatit qė i konsideron helenėt veēse njė fis semit, si dhe tė Paparigopulos qė i quan ata autoktonė dhe nuk e pėrmėnd veēse njėherė nė tė gjithė veprėn e tij se helenėn dhe ilirėt i pėrkasin tė njėjtit grup fisnor, ndėrsa nė tė gjithė pjesėn tjetėr ka tendencė tė vendosė kufij midis helenėve, ilirėve, dhe pasardhėsve tė tyre, arbėreshve.
Shtoj, se mė duhet tė pėrballoj dhe mendimet e atyre qė pohojnė se pellazgėt nuk bėjnė pjesė nė fisin helen, nuk janė helenė, dhe qė kėta i quajnė parahelenė, ashtu si Kordati qė me semitollogjinė e tij kėmbėngulėse hedh hipotezėn tė jenė edhe ata semitė.
Duke u bazuar nė shkrimet e lashta helene, Homerin, por dhe legjendat, traditat e popullit tė lashtė helen dhe gėrmimet arkeologjike qė vėrtetojnė kėto thėnie tė lashta, nėse vijojmė ti studiojmė me kujdes do tė konstatojmė nė thelb se, burimi dhe origjina e helenizimit ėshtė Ballkani Veriperėndimor, qė dikur u quajt Iliri, dhe qė parardhėsit e helenėve ishin pellazgėt.
Pamė akoma se nga gjuha fillimisht e varfėr pellazge, u zhvillua mė pas greqishja dhe vėzhguam akoma se trupin themelor tė kėsaj gjuhe e raun nė ditėt e sotme shqipja. Kėto konstatime nuk janė pa lidhje me ngjarjen historike tė zbritjes sė arbėreshve nė Greqi, nė shekullin e XIV dhe tė lidhjes sė drejtpėrdrejtė tė kėtyre njėrve me kryengritjen e shtetit tė ri grek mė 1821.
Shohim pra, se ky popull qė u quajt helen, sa nė epokėn e vjetėr aq nė tė renė, u nis nga Ballkani Veripėrėndimor dhe kjo zonė, ėshtė burimi i helenizimit tė vjetėr dhe tė ri. Kėtė tė vėrtetė, shumė njerėz u pėrpoqėn ta mbajnė tė fshehtė dhe ta shtrembėrojnė. U pėrpoqėn ta varrosin. Por kjo e vėrtetė ka rrėnjė tė fortė dhe herėt a vonė do tė hedh shtat. Asnjė qėllim nuk mund ta ndaloj kėtė proces. Erdhi tani momenti qė tė hedhim njė sy nė kėtė zonė qė duket tė jetė zanafilla e helenizimit tė lashtė dhe tė ri, qė pas dorėve, helenėt e quajtėn Iliri dhe popujt e saj ilirė. Tė shohim nė vazhdim sesi kjo zonė morri emrin Arbėri dhe banorėt e saj u quajtėn arbėreshė, dhe sė fundi Shqipėri dhe shqiptarė. Dmth ndodhi e njėjta gjė si me Greqinė dhe me popullin e saj, qė ndėrroj jo vetėm kaq, por akoma edhe mė shumė emėrtime, deri sa pėrfundoj nė Hellas-helenė, edhe pse mbetet gjithnjė i njėjti popull.
SHTESĖ: Teoria pellazge qė zhvillova, tė ēon nė pėrfundimet e mėposhtme:
Fisi heleno-pellazg u shpėtua midis shekujsh dhe mijėvjeēarėsh, falė mundėsisė sė pafundme tė rezervave qė pozicioni gjeografik dhe morfologjia e terrenit i siguroj. Dmth, burimi i madh i popullit tonė ndodhej nė malet shkėmborė tė Epirit dhe Shqipėrisė sė sotme, dhe prej andej, si lumenj grupesh popullore, kohė pas kohe zbriste nė Greqi, Itali, dhe Azi tė Vogėl. Nė kėto vėnde, si shkak tė kushteve pakrahasimsht mė tė mira, zhvillohej qytetėrimi i saj dhe u ndryshua nga njėri vėnd nė tjetrin sipas kushteve ekzistuese. Nė ēdo rast qė popullsia nė zonat e reja dobėsohej pėr ēfarėdo arsye, kishim njė zbribtje dinamike grupore nga origjina. Zbritja e fundit ėshtė ajo e arbėreshėve tė shekullit XIV. Tjetėr nuk do tė ketė mė...*
-------------
*Faktikisht (apo ndoshta fatmirėsisht) historia na pėrgėnjeshtroj, dhe drejtėsoj plotėsisht teorinė time pellazge. Patė njė zbritje tjetėr ditėve tona! Por nga ngjarjet tragjike tė kėsaj zbritjeje, historia nuk e ka thėnė akoma fjalėn e saj tė fundit. Megjithatė shiko artikujt e mi nė revistėn Besa nr. 16-17 dhe veprėn time 1991-1994.
Krijoni Kontakt