Me poshte po jap nje vaj te nje nene para bijes se vet 20-vjeēare, te vrare nga dora e nje prej pretendeteve te saj per t'u lidhur ne martese.
Vrasja e grave tek shqiptaret eshte dicka jo shume e perhapur. Grate ne malsite shqiptare nuk vriteshin, dhe pikerisht ky zakon jo normal per ne, preket dhe ne vajin qe nena i ben bijes se saj ne vargjet poshte: Burri nusen a ā ndie kund,/me e vrį dekun me nji plumb!/Me hupė erz, me hupė burrnķ,/
si zakon nuk ā nShqipnķ?
Gjithnje kur i kam lexuar gjithnje vajet-kujat shqiptare nder libra te ndryshme, me ka habitur perhere forca e vragut te tyre, me ka habitur se si megjithese ne zi, grate shqiptare kane nxjerre nga goja poema te verteta, rima tek to eshte e mrekullueshme. Megjithese ne zi, nenat shqiptare, perveēse qajne bijen/birin e humbur shtrire para syve te tyre, gjejne force e pershkruajne nje histori te ngjarjes, nje histori te krahines apo zones ku ndodhi zija e ku u vra personi, si kane shkuar e si do te jete e ardhmja e vendit....
Ne to, jepet dhe nje pershkrim i zakoneve, tradites, dokeve dhe fese shqiptare....
Thjesht, jane momente plot emocione te forta.
-----------------------------------------------------------------------------------
Pak sqarim mbi ngjarjen per te kuptuar me mire vajin
Ne Grude dora e nje djali shtiu mbi femren qe nuk e morio dot per nuse, per t'u vene nderi i vet (djalit) ne vend e mos ta qeshte njeri ne katund....
Perpjekjet e Pater Anton Harapit per te bindur djalin mos te martohej me vashen, dhe bindur kuvendin e pleqve se kjo pune do zgjidhur me qetesi e paqe mes dy familjeve (djalit & vajzes) shkuan dem fale plumbit qe i mori jeten 20-vjeēares nga Gruda....
Tanime, dy familjet ishin ne gjak me njera-tjetren. Megjithese vajzes per momentin s'kishte kush t'i merrte gjak (xhaxhai [axha] i vet ishte burre plak) djali mori malet dhe vellezrit e tij mbeten per shume kohe te ngujuar ne kullen e tyre.
******
Vaji i nėnės pėr bijėn e vrame
Ku ā kenė mirė me ndjellun zķ, Hźj... hźj...
Mori loke, mori bķ?
Qyqja e mjera un nketshpķ,
a tkjajė vedin e tkjajė tż,
tkjajė malsķn pėr rreth e ēark?
Oj zemra eme, bķ! Hźj... Hźj...
Po thėrras malin e tgjimojė,
Lugu i Cemit ngjamė tushtoje,
Zana e Sukės, tmadhe tvajtojė,
e Deēiqi i kjosha true!
Tdahet katrash, tkjajė me mue,
nfund e nmaje le tlekundet,
tkajė mbi tż-o sa ku tmundet.
Oj e mjera nanė pėr tż! Hźj... Hźj...
Helm u bāftė po uji Cemit,
i raftė pika tė tanėt vendit,
kurr mos pįt as dritė as diell,
gjithherė ndejtė tuj njehun fķll;
edhe dita i kjoftė e zezė,
zjarm nė votėr mos i u ndezėt,
nmal e nvrrķ e kudo kjoftė,
po su gjet kush kryet tma shėndoshė,
tm largojė gurė e tm largojė dhé,
le thij nvorr me ēikė tė ré:
atź dekun e mue gjįll,
tdyja nvorr tna mblojė nji zįll.
Loēka eme, bij-oo! Hźj... Hźj...
Shka ta bāj un tgjallėt pa tż,
si mund tshoh-o un pa sy,
si rrij nshpķ un pa tndie zan,
si del jashtė kercuna nanė?
Kukś vetėm pa kurrkend,
veē ma kjį si qyqja ngem!
Skam pse pres as Kshndellė as Pashkė,
ska pse mthotė kush due me tdashtė,
zemėrplasta nanė pėr tż,
tė tanė jeta mā lidhė ny.
Oj lulja e ballit tem-oo. Hźj...Hźj...
Drita e diellit futė e zezė,
rrezja e qiellit gur le tqesė,
toka qitėt bolla e gjarpij,
era fryftė zjarrm edhe thni,
bora nbjeshkė e zezė u ngriftė,
lulja nfushė e thįt-o biftė,
asajė kurr mos i ardhėt era,
msa pėr loke del pranvera!! Hźj... Hźj...
Kshu, moj njome, po tkjįn nana,
e po don ti njehė tė tana:
po tpėrcjellė sot nuse sparit
me dż plumbe ngjoks tė pahit,
po ti mbyllė tdy syt e ballit,
po ta vźn duvakun krahit,
po ta vźn unazėn ngisht,
po ti njet dy vāthėt nė veshė,
petkat treja po tinjeshė;
ta tanė pajėn tek e ké,
Oj e mjera un pėr tż! Hźj... Hźj...
Po kush tqet e ta njet dorėn?
A thue burri, qi tvrau Orėn?
Ku i ké krushqt, ku āsht vėllaznija?
Tkanė prij para atje te hija;
Ké me i gjetė te gryka e vorrit,
si tma lāshė dern e oborrit.
Tanė janė dekė e fikė e shkue;
mjera ti sot me gjith mue,
oj bija eme, lokj-ooo. Hźj... Hźj...
Edhe i punė, o bķ, harrova;
Pėr nji punė Zotin sta lėshova;
Shka mi bāne ti bajrakut,
shka mi bāne tanė Malsķs?...
Burri nusen a ā ndie kund,
me e vrį dekun me nji plumb!
Me hupė erz, me hupė burrnķ,
si zakon nuk ā nShqipnķ?
Me u thanė sot ndėr tanė bajrakė:
Ēpriti e ēbāni Gruda e ngratė?
E skje kush me hij ndėrmjet,
soko! Djalit nuk u gjet,
me tmarrė nbesė me tmarrė me ndore:
i madh e i vogėl mbet nė kore?
Oj zemėr! Oj bķ! Hźj... Hźj...
A tkjajė tgjallėt, a tkjajė tż dekun,
qyqja un e mbetun vetun?
Ta kjajė vedin me lot gjakut,
ti bāj gjamėn mbarė bajrakut,
ti thėrras tdekunt me mndihmue,
pėr me njehė eme mjerue,
tu kallzoj si mbetėn shkret,
nvendin tanė si tim ngėrbet.
Kemi mbetė si vend pa zot,
kemi vojtė si prralla mot:
nji krjal hin e tjetri del,
ai na rrah, tjetri na shkel;
toka e fortė e qiella enaltė,
kemi mbetė si kali nbaltė.
Njeh por tramet, struku mbrendė,
skemi burra me u pėrmendė.
Hiq kanū e mos vźn ligjė,
kemimbetė si vathė pa grigjė.
Tgjith sa jemi dekė pėr sgjallit,
me u mbajtė mend-o djalė mbas djalit;
besa e burret, ndera e grues,
lānė mbas doret pa nemuz.
Kemi mbetė mo Zo mā keq!
Porsi tkim pėrbrī ndoi dreq,
qi pret ditėn me na marrė,
pa lanė farė, as rod Shqiptarit,
tue na hupė gjuhėn e tparit.
Jemi bā me na kjį shkina;
Mbaruen krenė, e mbaruen kuptina,
Qyqja nanė, qyqja Shqipnķ,
Hot e Grudė tė Malit tZķ:
Bija eme nėn dhé tzķ!!! Hźj... Hźj...
Me tż lokja dhe i fjalė ka,
se pėr sshpejtit don me u dį,
me u dį tejet pėr gjithmonė,
dersį tshifemi nTenzonė.
Kur tė shkojsh nat jetėn tjetėr,
ke me ndeshė ndėr burra tvjetėr,
babė e vėllazėn e kushri:
mi merr ngryk-o nji ka nji;
mu kallzo si shkojmė na jetėn:
shėndosh e mirė me dishrue dekėn,
diftou burravet tMalsķs,
si vojt hallit i Shqipnķn:
Mbaroi Gruda me gjith Hot,
paēim rį ndore Tenzot!
Qyqja un, pa tkeqe tande,
me mbetė vetėm, pa tż sande.
tkam pasė shźj, tkam pasė nishan,
un e mjera morģ nanė!
Tdeshtėn miq e tdeshtėn thuej,
nu mje kenė e keqja e kuj;
kush tka njoftė veē ka dijtė,
si tkam mėsue e si tkam rritė:
me lot lokja tka shujtue,
me dashtnķ nana tka mbulue,
bķr e bķ ti kjé pėr mue.
Trrita shtatin me thoj tduerve,
tmbatha kambėn me lėkurė ftuje,
tlmova kryet si djalė dishirit,
erdhe e u rrite si mā smirit:
nderė e urtķ si pam pėr piri
me i lanė babės, ma i lanė vėllaznķs,
qi tlanė mbrapa pėr nderė tshpķs.
Ti mu rrite si mollė ngem,
e mu bane si t paēė nmend:
bukurija e dheut me u pį,
nēika tjera nshźj me u dį.
Ti mu a dole nfjalė e nderė,
ti mu kjé lule npranverė;
pėr tż spat kush fjalė as halė,
ti mkjé zojė pėr tanė mahallė.
Nuk don nana me tmiklue:
Je pėr dhé, nuk je pėr mue.
Nuk flet nana sot pėr tż,
flet gjithkush tpat pį sż;
tdishron vendi e Kėlmendi,
por nanė-lokja stka te shpija:
Shpķrt e korp ti pasėt Lumnija,
Tpėrcjellė lokja dér tu gropa,
- zemra e nanės bā copa copa,
tshtron do bįr e tvźn do gur
mos me tpį un mā tż kurr.
Tbekon frati tmbramen herė,
tporositė Shźjtne neltér,
tthitė uratė edhe tbān kryq,
shokėt tė barin tż nė vigj.
Mandej Zoti tpastė nė dorė
Edhe Shźjtėnt me kunorė,
tė pėrcjellshin tż nat jetė,
ku lumnķn ti ké me gjetė.
Krijoni Kontakt