Thuhet se, nese 13 vete ulen te darkojne se bashku, te gjithe prej tyre do te vdesin brenda vitit. Turqit e urrenin aq shume numrin 13, sa e hoqen fare nga fjalori i tyre (Brewer, 1894). Shume qytete nuk kane nje rruge nr 13; shume pallate nuk e emertojne nje kat si te trembedhjete.
Thuhet gjithashtu se ēarēafet nuk nderrohen dite te premte se eshte ters, per rruge nuk duhet te nisesh ne dite te premte etj.
Si arriten keto dy simbole fatkeqesie te ktheheshin ne nje te vetem, duke bere te "Premten e Zeze" si diten me famekeqe per shume popuj te botes?
E premtja konsiderohet si dite ters nga shume vete, edhe numri 13 ne vetvete po ashtu. Kur keto te dyja jane kombinuar ne nje date kalendarike, a jane me te larta shancet per gjasa ogurzeza e aksidente? Ne nje studim publikuar ne Revisten Mjekesore Britanike, duke synuar te shqyrtojne lidhjen midis shendetit, sjelljeve e parandjenjave kur 13 e nje muaji bie ne dite te premte, autoret e ketij shkrimi krahasuan numrin e automjeteve ne qarkullim me numrin e aksidenteve automobilistike ne dy dite te ndryshme, kur dt 6 e nje muaji qellon e premte dhe kur dt 13 e nje muaji qellon e premte. Studimi mori disa vjet dhe ne zonen ku ishte bere studimi, megjithese shume me pak njerez perdoren makinat e tyre per transport kur 13 ishte e premte, numri i te pranuarve neper spitale per shkak aksidentesh automobilistike ishte me i larte se ne nje te premte te zakonshme. Perfundimi: " Dita e 13 e muajit, kur qellon ne nje te premte, eshte ogurzeze per disa njerez. Rreziku i shtrimit ne spital nga ndonje aksident urbanistik mund te arrije deri ne 52% me shume se i nje dite normale..."
Megjithate, ky eshte i vetmi studim shkencor i njohur deri me sot rreth ketij subjekti. Per me teper, duket sikur ka te beje me shume me natyren njerezore sesa me nje date kalendarike.
Dita e gjashte e javes (e premtja ne kalendarin britanik) dhe numri 13 qe ne kohet e lashta kane qene te veshura me nje tis ogurzi. Studiuesit thone se eshte ndoshta bestytnia me e perhapur si ne Amerike, dhe ne pjese te tjera te botes. Ka njerez qe kur 13ta e muajit qellon e premte, nuk shkojne as ne pune, restorante apo festime. Sa njerez te tille vazhdojne edhe ne kete mijevjeēar te ri te ndikohen nga kjo lloj phobia? Sipas therapistit te cilit i vishet merita e perdorimit per here te pare te termit "paraskevidekatriaphobia" (Dr. Donald Dossey) vetem ne US jane te pakten 21 milion njerez. Nese kjo do te ishte nje shifer e sakte, atehere rreth 8% e Amerikaneve jane ende rober te nje bestytnie te vjeter.
Sesa mbrapa ne kohe shkon ky besim, eshte e veshtire te thuhet. Hamendjet madje e ēojne aq para ne kohe sa dhe fillimi i konceptit te numerimit. Njeriu i lashte kishte vetem 10 gishta dhe dy kembe per te numeruar, pra nuk mund te numeronte me tej se 12. Seē shtrihej me tej 12es - "13"- ishte nje mister i paeksploruar, si rrjedhoje, supersticion. Si ide tingellon joshėse, megjithate njerezit e sotem do te pyesnin: po kembet e njeriut te atehershem, nuk kishin gishta?!
Sidoqofte, pavaresisht frikes, misterit e terrorit qe mbarte 13 per njeriun primitiv, jo te gjitha qendrat e lashta te civilizimit kane pasur te njejtin reagim ndaj fatkeqsive te lidhura me 13en. Kinezet e konsideronin numrin 13 si numer fati, po keshtu edhe Egjyptianet gjate kohes se Faraoneve.
Per Egjiptianet e lashte, jeta ishte nje beteje per nje gritje shpirterore, e cila perparonte ne faza - 12 ne kete jete dhe nje e 13te me tutje, mendohej te ishte jeta e pertejshme. Pra numri 13 simbolizonte vdekjen - jo ne nocionin e kalbjes e kthimit ne hģ, por si nje transformim madheshtor e te deshirueshem. Civilizimi Egjiptian u shua, vazhdon shpjegimi, por simboli i nr. 13 u mbart e u shfytyrua nga kultura te tjera (Romaket, per shembull) ne frike ndaj vdekjes, ne vend te nje nderimi te "jetes se pertejshme"
Nje teze tjeter sygjeron se 13 u perēmua me vetedije nga prifterinjte e besimeve patriarkale sepse perfaqesonte feminitet. Trembedhjeta mendohet te jete nderuar ne kultura pre-historike qe besonin ne Perėndesha. Trembedhjeta perkonte me numrin e cikleve menstruale ne nje vit (13 x 28 = 364 dite). "Earth Mother of Laussel" psh, nje daltim 27 mije vjeēar i zbuluar prane shpellave te Lascaux ne France e shpesh i referuar si nje simbol i shpirterimit femeror, pershkruan nje figure femerore me nje bri ne forme gjysem hėne ku jane gdhendur 13 nyje. Sipas ketij shpjegimi, me triumfimin e kalendarit diellor ne kohen e shoqerive patriarkale mbi kalendarin hėnor, filloi te dominoje dhe numri 12 mbi 13, ky i fundit duke u trajtuar si i nėmur.
Mund te thuhet se nami i keq i se Premtes i ka rrenjet qe tek kopshti i Edenit. Mendohet qe ishte e premte kur Eva ndolli Adamin me frutin e ndaluar. Adami e kafshoi e te dy u debuan nga parajsa. Gjithashtu Permbytja e madhe ndodhi ne nje te premte, Zoti ua lidhi gjuhet ndertuesve te Babelit ne nje te premte e po nje e premte mban dhe kryqezimin e Krishtit mbi supe. Per rrjedhim, nje dite fatkeqe per te krishteret.
Ne Romen e lashte, e premtja ishte dita e ekzekutimeve, (me vone dita e xhelatit ne Angli). Ne shoqeri te tjera pagane, ishte sabbath, dita e lutjeve e perkushtimeve, pra ata te cilet nuk u perkushtoheshin perendive ne kete dite, nuk do te merrnin uratėn e perendive. E si per t'i komplikuar gjerat, keto rite pagane nuk u zhduken ne Krishterimin e hershem, i cili beri ēmos t'i ndrydhte si zakone. Nese e premtja ishte nje dite e shenjte per paganet, kurrsesi nuk duhet te jete per te krishteret - duke u quajtur keshtu "perkushtimi i shtrigave" e duke shtuar edhe nje histori me shume.
Nderkohe qe shume ngjarje, besime e tragjedi jane te lidhura me diten e Premte apo me numrin 13, akoma nuk dihet se si keto dy ogure ne vetvete u lidhen me njera tjetren dhe krijuan diten me terse, e premte, 13 - ...
Nje nga hipotezat shtron se nuk u krijua si nje gershetim ne vite, por nga nje katastrofe, nje ngjarje e vetme historike qe ndodhi rreth 700 vjet me pare. Katastrofa ishte masakrimi i Kaloresve te Tempullit (Knights Templar), nje legjion legjendar murgjsh, i krijuar gjate fushatave te Kryqezimeve, per te luftuar Islamin. Per 200 vjet keta ishin njohur si kontigjent luftues, por ne vitet 1300 keto forca ishin rritur aq shume ne numer sa filloi te kosiderohej nga monarket e kleriket e asaj kohe si nje kanosje politike, andaj dhe u shpartallua nga nje konspiraci kleriko-qeveritare.
"Ne 13 Tetor, 1307, nje dite aq famekeqe, sa e premtja, dita e trembedhjete do te behej sinonim per fatkeqesi, officeret e Mbretit Philip IV te Frances bene arrestime ne mase gjate nje sulmi te befte pa aguar mire dita, nga ku mijra Templare - kalores, ushtare, e prifterinj - iu hodhen zinxhiret e u akuzuan per heretike, mekatare, te perdale, e homoseksuale. Asnje nga keto akuza nuk u vertetua madje as ne France -ne vende te tjera nderkohe Templaret u konsideruan te pafajshem - por per shtate vitet qe pasuan, me qindra Templare duruan tortura ēnjerezore qe synonin te nxirrnin "rrefime" e me shume se 100 prej tyre vdiqen ne torture e siper ose u dogjen ne turren e druve"
Nje fenomen komplet i diteve te sotme?
Teoria e "dites me famekeqe" ka dhe ajo anet e saj negative, me e rendesishmja pasi i jep nje rendesi kulturore nje ngjarjeje historike relativisht te zymte. E per me teper, per kete a cilendo histori tjeter paraardhese mbi famen e keqe te se premtes, dites se trembedhjete, problemi qendron se asnje nuk ka mundur te dokumentoje egzistencen e nje besimi te tille para shekullit te 19te. Nese ata qe jetuan para fundshekullit te 19te e konsideruan te premten, diten e trembedhjete si nje dite ogurzeze, asnje prove nuk eshte gjendur qe ta vertetoje kete bestytni. Disa akademike besojne se kjo damkė e ngjitur kesaj date eshte kryekeput nje fenomen modern i hiperbolizuar nga mediat e shekullit te 20te. E premtja, mė trembedhjete, as qe permendet ne Fjalorin e Shprehjeve e Fabulave, nje botim voluminoz i 1898 nga E. Cobham Brewer, megjithese ne te gjenden referime ndaj te premtes si dite ters dhe 13tes si numer pafat. Kur kombinimi famekeq me ne fund permendet ne botime te mevonshme te ketij libri, nuk i referohet aspak historise dhe lashtesise qe mund te mbarte, por duke e spjeguar me shume si rrjedhoje e nje sėre ngjarjesh famekeqija qe kane rastisur ne kete kombinim ne vite. Nese eshte ne te vertete keshtu, atehere jemi ne, populluesit e shekullit te 20te, ata qe e kane emertuar diten e 13te te muajit si diten me fatkeqe kur kjo qellon ne nje te premte.
Krijoni Kontakt