Konflikti i Rusisė me Ukrainėn ka marrė pėrmasa tė mėdha qė nė momentin kur ndodhi i ashtuquajturi `grusht shteti` mė 22 shkurt 2014 dhe Presidenti i asaj kohe i Ukrainės- Janukoviē u arratis nė Rusi njė ditė mė pas. Shkaqet e kėtij konflikti dihej por teoritė konspirative pohojnė se ka patur njė skenar tė CIA-s amerikane pėr tė larguar presidentin prorus Janukoviē dhe pėr tė integruar Ukrainėn me BE e shkėputur pėrfundimisht kėtė vend nga influenca ruse, por duke krijuar njė konflikt qė edhe pas 3 vitesh nuk do tė qetėsohet. Gjatė periudhės tremujore, u zgjodh njė President i pėrkohshėn anti-rusi Turēinov, i cili u shpreh se .. `vendi do tė synonte tė fokusohej drejt integrimit nė BE`. (http://time.ikub.al/0b72a225df/13f05...Janukovic.aspx).
Zgjedhjet presidenciale tė Ukrainės qė u bėnė pas demonstratave anti-Janukoviē, demonstratė nė tė cilėn u vranė me dhjetėra demonstrues (teoritė konspirative thonė se u vranė nga snajperė amerikanė), mė 25 maj tė 2014 zgjodhėn si President tė ri Petro Poroshenko, biznesmen dhe njė properėndimor i spikatur, njė antirus i madh, dhe pėr kryetar Bashkie tė Kievit, kryeqytetit tė Ukrainės, – boksierin e famshėm tė peshave tė rėnda Vitali Kliēko, nė njė kohė kur Revolucionarja e `kadifenjtė` Timoshenko nuk arriti tė fitonte.

Gjithēka ndodhi pasi ish-Presidenti Janukoviē nuk nėnshkroi paktin e Asocim–Stabilizimit me BE disa muaj pėrpara nė 2013.

Ngjarjet rrodhėn me shpejtėsi nė njė vend 42.5 milionėsh si Ukraina, e cila ra nė njė anarki konstitucionale dhe sociale dhe qeverisja e re me Presidentin e ri Petro Poroshenko; sidoqoftė hasi nė vėshtirėsi tė panumėrta me gjithė pėrkrahjen e BE dhe tė SHBA. Problemet ekonomike e financiare me gazsjellėsit rusė qė furnizonin Ukrainėn dhe BE arritėn kulmin, Borxhet e Ukrainės ndaj Rusisė ishin tė papaguara. SHBA premtoi se do tė furnizonte Ukrainėn dhe BE me gazin amerikan qė kushtonte disa herė mė shtrenjtė se ai rus. Po kėtė kėrkese paraqiti edhe para disa ditėsh pėrfaqėsuesi e Departamentit tė shtetit pasi Senati amerikan me nė krye Presidentin Trump miratoi sanksionet kundėr Rusisė, sanksione qė prekin gjithsesi dhe BE, duke krijuar njė problem tė madh ekonomiko-financiar BE-SHBA pėr problemin e furnizimit me gaz.

Pak Histori

Dihet qė Popullsia e Ukrainės ėshtė njė popullsi heterogjene dhe sipas statistikave tė vitit 2016 ėshtė 42.5 milionė banorė, me gjuhė ukrainase e ngjashme me rusishten, nė tė cilėn 77.7% janė ukrainas dhe 17.8% janė rusė, e 4.9% janė tė paspecifikuar, ėshtė krijuar qė nė vitin 882 e.s, si mbretėri me emrin `rusėt e Kievit`, mė vonė u bė Mbretėria Galicia Volhinia nė 1199 e.s, Republika Sovjetike e Ukrainės mė 1919, dhe pavarėsia nga BRSS mė 24 gusht 1991.

Nė 1667 Traktati i Andrushevos konfirmoi sovranitetin Rus mbi tokat historikisht ruse, tė cilat kishin qenė pjesė e `Komonuelthit Polak-Lituanez` qė nga shek. 14. Zonat de facto ruse ishin ato tė sigluara nga Traktati i Peresllavos nė 1654 pas njė aleance midis kozakėve dhe qeverisė sė Moskės. Restaurimi i tokave ruse u ratifikua nė 1686 nga Traktati i Pėrhershėm i Paqes. Kėto regjione njihen si Malo Rossia ( Rusia e Vogėl), tė cilat formonin njė `Triumvirat` nėn njė Sovran ( Rusia e Madhe-Rusia e Vogėl-Rusia e Bardhė).

Tokat e Malo Rossias ishin nga bregu i majtė i lumit Dnjepėr dhe iu bashkuan tokave tė fituara prej `Komonuelthit Lituani-Poloni` nė anėn e djathtė tė lumit Dnjepėr nė 1793. Krimea u bashkua me kėtė regjion pėrfshi Odessėn, Donetskun dhe Khanatin e Krimesė (tė cilat ishin regjione tė fituara nga fitoret kundėr Turqisė), nė 1783.

Kufijtė e Ukrainės u rregulluan nga Bolshėvikėt duke pėrfshirė nė to Novo Rossia dhe Malo Rossia me zonat perėndimore tė marra nga Polonia nėpėrmjet Traktatit Hitler-Stalin.

Nė Ukrainė u pėrfshinė dhe Galicia dhe Ruthenia e Karpateve pas 1945.

Nė 1954, Hrushov nė pėrvjetorin e 300-tė tė traktatit tė Perevsllavit, Krimea u transferua nga Federata Ruse te Republika Sovjetike e Ukrainės.

Aneksimi i Krimesė nga Rusia mė 18 Mars 2014 nėpėrmjet njė Referendumi krijoi precedentin e njė problemi tė madh aneksimi tė cilin Rusia e justifikoi dhe e krahasoi me problemin kosovar duke u mbėshtetur gjithsesi te Rezoluta e dikurshme e OKB pėr pėrkrahjen e vetėvendosjes nėpėrmjet Referendumeve. Dihet se Krimea iu bashkėngjit Ukrainės nga Stalini para 22 qershorit tė 1941. Ideja e Stalinit ishte krijimi i shteteve tampon ose buffer pėr tė zbutur njė sulm tė mundshėm kundėr Rusisė nga armiqtė…(https://en.wikipedia.org/wiki/Ukraine).

Analizė.

BE dhe SHBA, pas ndėrhyrjes nė Ukrainė u munduan tė qetėsojnė reagimin e Rusisė nėpėrmjet traktatit tė Minskut, sepse nė njė farė mėnyre edhe BE edhe SHBA ndikuan nė marrjen e pushtetit nė mėnyrė jo normale nga forcat pro perėndimore.

Njėkohėsisht separatistėt rusė nė Donetsk dhe Lugansk tė Ukrainės shpallėn pavarėsinė nė Republika e Ukrainės dhe nisėn luftėn sigurisht tė pėrkrahur jo haptas nga Rusia duke u justifikuar se shumica e popullatės nė ato zona ishte ruse.

E gjetur nė dy goditje tė rėnda qeveria e Poroshenkos kėrkoi ndihmėn e SHBA dhe BE, pėr tė zgjidhur problemet territoriale. Kėshtu, nė shtator 2014 pėrfaqėsuesit e Ukrainės, Federatės Ruse, tė tė ashtuquajturės Republikat e Donetskut (DPR, e cila ishte krijuar qė nė 2007 por u ndalua nga qeveria e atėhershme ukrainase), dhe Luganskut (LPR), nė prani tė observuesve tė BE (OSCE), nėnshkruan Protokollin e Minskut nė Bjellorusi, me qėllim qė tė pushohej konflikti nė Donbass.

Lufta trevjeēare e separatistėve rusė tė Donbasit dhe Luganskut sė bashku mė Aneksimin e Krimesė shkaktuan njė varg pakėnaqėsish nė BE dhe nė SHBA, tė cilėt menjėherė vendosėn sanksione ekonomike ndaj Rusisė, por dhe filluan tė ndihmojnė Ukrainėn financiarisht nėpėrmjet FMN pėr tė shlyer borxhet por dhe ushtarakisht, tė shoqėruara me njė media antiruse potente. Nė traktatin e Minksut pėrfshihej: armėpushimi, qėndrimi i regjioneve separatiste Donbass dhe Lugansk brenda territorit ukrainas, pranimi i Heterogjenitetit tė popullatės ukrainase, dhe lejimi i gjuhės ruse (ndoshta dhe polake nė regjionet e Lvovit), ndarja administrative me njė autonomi tė zgjeruar tė regjioneve, pra – Decentralizimi i regjioneve, parandalimi i ndėshkimeve pėr personat qė kanė marrė pjesė nė luftime, sigurimi i zgjedhjeve lokale sipas ligjit ukrainas ( por nė zonėn Donbas dhe Lugansk do tė bėheshin sipas qeverisjes sė separatistėve), dorėzimi i armėve, rikonstruksioni dhe rikuperimi i regjioneve tė Donbasit dhe Luganskut, vazhdimi i bashkėbisedimeve qeveri ukrainase- pėrfaqėsues tė Donbas&Lugansk, monitorimi i zonės ndėrluftuese, largimi i armėve tė rėnda dhe i luftės nga ajri, nga 15 km secila ( zona buffer).

Megjithatė nė Janar 2015 Protokolli dėshtoi, pėr faj tė tė dyja palėve. Drejtuesit separatistė kėrkuan njė Referendum pėr krijimin e Republikave tė Donetskut dhe Luganskut. Sidoqoftė, Presidenti Putin para Referendumit iu kėrkoi separatistėve qė tė vononin Referendumin pėr Pavarėsi, por sidoqoftė mė 11 Maj 2014 u mbajt Referendumi i zonave Lindore tė Ukrainės, i cili dha kėto rezultate: 89% votuan pro pavarėsisė nga Ukraina dhe 10% ishin kundėr, me pjesėmarrje prej 75%. Referendumi nuk u njoh zyrtarisht nga Ukraina, SHBA, BE, madje dhe nga Rusia. Shtetet perėndimore u shprehėn se Referendumi ishte `jo-demokratik`, ndėrsa Rusia deklaroi se shprehte respekt pėr votėn dhe rezultatet dhe kėrkonte njė `implementim tė civilizuar`. Ngjarjet rrodhėn tė paparashikuara. Lufta u ndez edhe mė tepėr.

Pėr kėtė arsye u miratua njė Protokoll Minsk 2, pėr tė ndaluar luftimet, dhe kjo u siglua mė 12 shkurt 2015 nga pala e separatistėve, u siglua nga Alexander Zakharchenko and Igor Plotnitsky. Sidoqoftė dhe ky protokoll nuk ėshtė zbatuar nga asnjė palė dhe kryetari i separatistėve Rusė, Zaharēenko, deklaroi se ..`nuk do tė bėjė mė pėrpjekje pėr tė bėrė marrėveshje pėr armėpushim`, duke nėnkuptuar se pala ukrainase e ka shkelur disa herė protokollin duke shkaktuar njė largim masiv prej 1.5 milionė rusėsh nga kjo zonė dhe rreth 10.000 njerėz tė vrarė, pa llogaritur dėmet e mėdha materiale.

(https://en.wikipedia.org/wiki/Minsk_Protocol).

Papritur, nė vazhdėn e takimit Trump-Putin te G-20 nė Hamburg, disa ditė mė vonė Lideri i Donetskut, Aleksandėr Zaharēenko, lajmėroi planin pėr tė sjellė paqe nė regjion Donetsk-Lugansk me fqinjėt e tyre historikė vėllezėr ukrainas me Donbassin e madh.

Kjo pėrzierje e habitshme e regjioneve historike me identitete tė ndryshme, janė me sa duket shkaqet parėsore qė konflikti pėr kufijtė modernė tė Ukrainės tė jenė ēėshtje tė pyetjes `kur` se sa tė pyetjes `n.q.se`.

Realiteti i paraqitur nga Lideri Zaharēenko pėr tė krijuar shtetin Malo Rossia dhe sipas analistėve perėndimorė , – pėr ta bashkuar kėtė regjion me Rusinė.

Zaharēenko deklaroi gjithashtu se shteti i ri Malo Rossia tė jetė njė shtet i pavarur pėr njė periudhė prej 3 vitesh. Kurse Aleksandėr Timofejev deklaroi gjithashtu se `Ne pėrfaqėsuesit e Ukrainės sė mėparshme deklarojmė njė shtet tė ri-Malo Rossia, i cili ėshtė njė shtet i ndarė nga Ukraina. Ne i kemi vėnė emrin Malo Rossia sepse emri Ukrainė e ka diskredituar veten. Kryeqyteti ynė do tė jetė Donetsku.

(http://theduran.com/donetsk-alexande...te-malorossiya)

Aktualisht Rusia e Putinit nuk e ka njohur formalisht kėtė shtet tė ri, dhe ka deklaruar se ėshtė njė `iniciativė personale` e Liderit tė Donetskut.

Shumė udhėheqės separatist rusė janė vrarė nė atentate tė bėra nga qeveria ukrainase si p.sh., Oleg Anashēenko i Lugansk-ut, Mihail Tolstjuk i njohur si Givi (Donetsk), Arsen Pavlov (Donetsk), etj http://www.bbc.com/news/world-europe-40653913.

Interesante ėshtė Deklarata e Sekretarit tė Shtetit tė SHBA, Rex Tillerson, i cili u shpreh se: `Ne nuk duhet tė prangosemi nga Minsku. Ne kėshillojmė `Fleksibilitet` nė krizėn Ukrainė&Rusi

(https://www.rt.com/news/392324-tille...-minsk-ukraine).

Vendosja e Sanksioneve tė reja ndaj Rusisė nga Senati Amerikan ditėn e djeshme, ka acaruar marrėdhėniet Rusi-SHBA. Rusia i ka quajtur ato `shumė tė trishtueshme`, dhe premtoi `hakmarrje`. Vendosja e kėtyre sanksione pėr shkak tė Ukrainės ka acaruar dhe pėrēarė Brukselin, e cila sheh se ky vendim do tė dėmtojė tregtinė, madje dhe ekonominė e vendeve tė BE e kryesisht tė Gjermanisė, e cila ėshtė e varur nga Gazsjellėsi rus i veriut, por sigurisht nuk dėshiron as tregtinė me gazin e eksportuar nga SHBA, ēmimi i tė cilit ėshtė disa herė mė i lartė se gazi rus.

Nė kėtė moment Diplomacia po vihet pėrsėri nė lėvizje, por edhe armatosja e fqinjėve tė Rusisė dhe NATO-s kundėr njė Rusie tė Putinit, e cila po garon ethshėm pėr njė superfuqi njėlloj si BRSS e dikurshme.

*mjek, publicist