Merav Rotem Namaan (Nautilus) : " Ju tregoj si ka arritur Izraeli te behet nje starup nation".
Interviste. Tel Aviv.
Si ka arritur Izraeli te behet nje starup nation ?
Jemi nje vend i vogel,me pak a shume 8 milion banore. Praktikisht nje ishull,gjithmon ne gjendje lufte. Nuk kemi risurse natyrore,60 % e vendit eshte shkretetire. Ate qe kemi pikerisht, eshte nje histori e gjate besimi ne arsim. Mendoj se ishte edhe ne fillim te krijimit te Shtetit,kur duhet te nxirrnim diēka nga asgjeja. Te jesh emigrant do te thote te jesh nje sipermarres,sepse duhet te rindertosh jeten tende. Ebrenjte gjithmone jane perzene nga nje shtet ne tjetrin. Gjysherit e mi kane ikur nga Olokausti. Nuk kishin kapitale, nuk kishin asgje. Dhe nuk ishin te ndryshem nga pjesa me e madhe e njerezve ketu ne ate epoke ;shume emigrante dhe shume sipermarres. Eshte diēka qe ka infiltruar ne kulturen tone.
Kultura si strategji e mbijeteses,ateher.
Jo vetem. Nje karakteristik e jona eshte te jemi pak... te ashper. Si i thuhet te jesh hutzpah (chutzpah). Eshte diēka qe te jesh midis guximit ...dhe,nganjehere kalojme dhe vijen dhe behemi te paedukat (qesh). Ideja eshte se ne qofte se kerkon diēka duhet te shkosh dhe te maresh.Dhe te thuash gjithmone ate ēfare mendon,edhe kur nuk eshte momenti i duhur,pa turp edhe te vesh ne diskutim autoritetet. Edhe ne ushtri jemi te inkurajuar te vene ne diskutim autoritetet. Ushtaret mundet ti therrasin komandantet me emerin e tyre,dhe te kundershtojn (kontestim) ate qe thote shtabi i larte. Dhe eshte me mire keshtu- jane te shtyre qe te bejne nje gje te tille. Edhe kjo na ndihmon te jemi sipermarres,te nxitemi per ta realizuar.
Ushtria ka patur nje rol kryesor ne zhvillimin teknologjik ashtu si edhe ne Amerike.
Po. Perpara te gjithave,nga ushtria vjen jashte saj teknologjia,p.r,sh e famshmja brigada teknologjike 8200-intelligence technology. Shume njerez qe me vone kane krijuar ndermarje teknologjike te sukseshme ne Izrael vine nga ushtria. Shembull Checkpoint,ndermarja qe ka perparuar me firewall. E kane shvilluar ne ushtri e me vone kane krijuar nje ndermarje.Shume tani po zhvillojne ndermarje te cybersecurity,computer vision,inteligjenc artificiale,deep learning,machine learning,kane filluar nga aty,me gjerat qe kane mesuar atje... eshte nje nga me te mirat universitete tech te botes. Duke sherbyer ne ushtri sterviten qe te kene nje eksperienc te vertete,dalin nga aty te formuar,ne njefare kuptimi.
Ka edhe njefare kuptimi social ?
Ushtria luan nje rol mjaft te madh ne ambjentin shoqeror ne Izrael ; sherbimi ushtarak eshte i detyrueshem si per meshkujt dhe femrat. Dhe eshte edhe nje menyre per te ngushtuar ndryshimin ekonomik. Kush ka lindur ne nje zone te varfer te Shtetit kryen sherbimin ushtarak bashke me ate qe vjen nga nje familje e pasur.Aty jane te gjithe te barabarte. Zhvillohet nje network. Ke nevoje-mundet te mendosh edhe per Silicon Valley. Ne ushtri mund ta besh,ke ndihmen qe nuk mundesh ta kesh normalisht. Dhe mbi te gjitha ke keta femij 18 vjeēar qe ju jepen pergjegjsi shume te larta ; kjo krijon besim ne vetvete,mendon se mundet te besh gjithēka.
Pastaj kalohet nga pergjegjsia ushtarake ne pergjegjsine sipermarrese.
Eshte mentaliteti "get stuff done". Duhet te ēojme deri ne fund punen. Nuk ka rendesi se si,mjafton ta perfundosh. Pastaj sigurisht qe duhet paraja dhe zgjuarsia per te bere exit,sepse pa para nuk mundet te shkosh te startup.
Mundet te japesh disa shifra per te kuptuar dimensionet e startup nation ?
Sot kemi te pakten 300 forma te koperimit intenacional qe kane r&d center ne Izrael. Qe bashkpunojne me startup,duke investuar,blere ose te dyja bashke... Ne 2015 kemi pasur 9 miliard dollare ne exit,pothuajse 5 miliarde te investuar ne startup. Izraeli ka 4800 startup ; nje shifer e ēmendur,per nje vend me 8 milione bonore. Pastaj duhet patjeter rethi akademik ; kemi disa nga universitetet me te avancuara ne bote. Pastaj ke nevoje per para. Tani nuk eshte problem.
Cfare roli luan Shteti ne kete zhvillim ?
Nje rol shum te madh ne fillim. Ne vitet 70 qeveria krijoj te parat venture capital. Kjo beri te mundur qe shoqerite private te kishin para publike qe ti investonin ne startup ; ata nuk dinin si ta benin. Te investosh ne startup nuk eshte sikur te investosh ne ēdo gje,se e ben duhet ta besh ne menyren e drejte,ndryshe vret ndermarrjen.
Nje faze tjeter ishte ajo e viteve 90,kur patem 1 milion emigrant nga Bashkimi Sovietik- ishin nje e katerta e popullsis ! Ishte e veshtire,per nje Shtet te vogel ne gjendje lufte. Por qeveria beri diēka shume interesante. Kuptuan qe shume nga ata kishin nje arsimim teknologjik,keshtu krijuan inkubatoret per te hequr inxhineret nga rruga. Filloi te ngrihej fuqia e madhe inxhinieristike qe kemi sot ne Izrael. Mbasi perfundoi ky proēes,inkubatoret paten nje detyre tjeter,ate te terheqjes te parave (kapitalit) nga jashte.
Ne ēfare menyre ?
U zgjodh nje formule : investimi per 85 % me para publike,duke lene 15 % investitoreve dhe shoqerive intenacionale,qe pastaj marin 100 % te equity. Qeveria mer mbrapsh parate e saja veten ne qofte se startup ka sukses. Shteti mer pjesen me te madhe te rrezikut dhe kjo i jep kurajo investimenteve te huaja. Pastaj ka programe te tjera te taksimit...domethene qe Shteti ka ber shume per te terhequar investimet nga jashte. Tani eshte formuar nje cikel,investohet ne Izrael sepse eshte e lehte te besh exit,dhe eshte krijuar nje force pune e kualifikuar. Inxhinerat e shoqerive te medha ushqejne startup te ekosistemin.
Keto startup ne Izrael punojne per tregun e huaj. Nuk eshte se pastaj duke u zmadhuar mendojne te trasferohen jashte vendit ? P.r.sh ne Silicon Valley.
Por edhe kthehen,sepse duan te krijojne nje ndermarje tjeter,ose vetem investojne,ose veprojne si mentors. Tete vjet perpara,per 60 vjetorin e Izraelit,u be nje program per ata qe ktheheshin : 10 vjet mospagim taksash per rediton qe kishin jashte Izraelit. Shum u kthyen keshtu. Taksat ne Izrael jane shume te larta. Por zakonisht izraeljanet duan te rine ca kohe jashte por pastaj kthehen. Mbase sepse jemi nje shtet i ri,dhe kemi idealin ta ndertojme nje gje ketu...
Ah,edhe nje gje te fundit.
Te lutem.
Falimentimi tregon eksperience ne Izrael. Te falimentosh eshte nje gje e madhe. Ne qofte se ke falimentuar, dua te investoj tek ty. E egzagjeroj pak,por ne pergjithsi,falimentimi shikohet si eksperience jo si nje bast i humbur. Se ke rrezikuar do te thote qe ke dhe aftesine. Me shum propabilitet ke mesuar nga gabimet e tua dhe ke me shume mundesi te behesh nje sipermarres me i mire.
Startupitalia! Francesco Riccardi.
Krijoni Kontakt