Flet Florian Hysa: Shaban Hysa, kostumografi dhe skenografi absolut i tė gjitha operave shqiptare

- Shaban Hysa, skenografi qė ka realizuar mbi 250 skenografi dhe mbi 6000 kostume

- La Bohčme ėshtė realizuar nė vitin 1971, e pėrmirėsuar nė vitin 1983 dhe nė vitin 1984

- La Bohčme vihet nė skenė sėrishmi me atė skenografi

- Miqtė e tij ishin Gaqo Ēako, Panajot Kanaēi, Agron Aliaj, Besim Zekthi

- Nė atė kohė skenografitė bėnin dhe kostumet ndėrsa sot kėto dy profesione janė ndarė


Albert Z. ZHOLI

Njė skenografi e La Bohčme qė ėshtė realizuar nė vitin 1971, e pėrmirėsuar nė vitin 1983 dhe nė vitin 1984 La Bohčme vihet nė skenė sėrishmi me atė skenografi tė Shaban Hysės pas 31 vjetėsh. Shaban Hysa me skenografit e realizuara mbetet njė nga ikonat e pa pėrsėritshme shqiptare tė skenografisė dhe kostumografisė sė TOB. Nė jetėn e tij artistike ai ka realizuar mbi 250 skenografi dhe mbi 6000 kostume. Nė atė kohė skenografitė bėnin dhe kostumet ndrysa sot kėto dy profesione janė ndarė. Njė rekord absolut dhe i pa arrirė.

Si u ndjetė kur nėn pėrkujdesjen tuaj skenike patė skenėn e babait tuaj tė pėrgatitur rreth 31 vjet mė parė tė La Boheme dhe qė erdhi pranė spektatorit prapė me kėtė skenografi nė vitin 2014?

Unė kam vite qė punoj si pėrgjegjės skene nė TOB dhe e kam parė qė nė vogėli se si punonte babai pėr kėtė skenė. E them me bindje se kjo ėshtė njė ndėr skenografitė mė tė mira tė babait. Skenografia e kėsaj Opere ėshtė vėnė pėr herė tė parė nė skenė nė vitin 1971, ku regjisor i operės ka qenė Luigj Gurakuqi, dhe pastaj ėshtė rikthyer pas 12 vjetėsh nėn vitin 1983, me regjisor Gaqo Ēakon. Pra ėshtė vėnė nė skenė nga dy regjisorė tė mėdhenj, nga dy emra shumė tė spikatur tė operės shqiptare. Kjo vepėr ėshtė vėnė nė skenė pėr herė tė parė kur unė nuk kisha lindur dhe ėshtė rivėnė kur unė isha 6 vjeē. Ndėrsa tani ėshtė hera e tretė qė vihet nė skenė me atė skenografi tė vitit 1983 dhe mė ra fati qė unė tė punoj vetė me kėtė skenografi, pra ta vė nė skenė nėn kujdesin dhe vėzhgimin tim. Unė isha jashtė shtetit pėr punė kur nga TOB u hodh nė rrjetet sociale mėnyra e ndėrtimit tė skenografisė sė La Bohčme tė re. Pashė njė vlerėsim tė jashtėzakonshėm qė i bėhej babait tim dhe jam ndjerė mirė por edhe kam qarė.

Pra kjo skenografi rivihet nė skenė pas 31 vjetėsh?

Po, pas 31 vjetėsh. Kjo skenė ėshtė ruajtur nė gjendje tė mirė, thuajse e kam ruajtur kėtė skenografi. Por dua tė them se nė kėtė opera babai ka bėrė dhe kostumet. Pra ka qenė dhe kostumograf. Pa ta shikosh nė shumė vepra operistike tė vėnė nė skenė, babai ka qenė edhe skenograf dhe kostumograf. Sidomos ishin ruajtur nė mėnyrė tė shkėlqyer kostumet qė kishin veshur Gaqo Ēako, Nina Mula, dhe sot po i vishnin kėngėtarėt e rinj si Katroshi, Mula e re, etj. Pra koha evoluon dhe ne pamė njė interpretim tė ri por me atė skenografi qė mund tė themi i ka rezistuar nė mėnyrėn mė tė mirė kohės.

Ēfarė ka tė veēantė kjo skenografi?

Disa herė mbrėmjeve babai mė thoshte se jam kėnaqur disa herė kur kėngėtarėt e mėdhenj tė operės si Gaqo Ēako, Mula, etj nga lozha i dėgjoja qė kjo skenografi ėshtė ideuar nė mėnyrė tė pėrsosur. Me kėtė skenografi citonte, edhe kėnga vetiu del mė e bukur. Por shpesh ai mė thoshte se merrte mendime pėr skenografinė edhe nga kėngėtarėt e mirėnjohur, meqenėse ata kishin dalė jashtė dhe kishin parė shumė botėn jashtė. Kishim njė frymė bashkėpunimi dhe solidariteti tė paparė, theksonte babai.

Cilat kanė qenė vėshtirėsitė mė tė mėdha nė punė tė babait?

Eh, unė nė atė kohė shikoja se ai na mungonte shumė, s’rinte shumė me ne dhe shumė herė e ndienim mungesėn. Puna e kishte lidhur shumė. Shfaqjet janė pasdite, janė tė shtunat dhe tė dielat ndaj ai e kishte tepėr tė kufizuar kohėn qė rrinte me ne. Sot e kuptoj pėrse. Ishte njė punė qė tė lidhte, tė mbante ditė e natė nė tension, pasi ai ishte i vetmi skenograf. Sot duke qenė afėrisht nė tė njėjtėn punė, e justifikoj pse rrinte aq larg shtėpisė. Madje ndihem keq se sa shumė ėshtė lodhur.

Ku ka qenė nė vitin 1971 kur e vuri pėr herė tė parė skenografinė e La Boheme?

Nė atė kohė ai ka qenė Pedagog nė Akademinė e Arteve dhe duke parė rėndėsinė e veprės e thirrėn qė tė bėnte skenografinė, pasi askush nuk e merrte pėrsipėr ta bėnte. Pas atij momenti ai u lidh shumė me skenėn. Madje nė vitin 1983 ishte skenograf nė TOB. Jeta e tij ka kaluar mes mėsimdhėnies dhe skenografisė, kostumografisė dhe pikturės.

Sa skenografi ka realizuar nė jetėn e tij artistike babai juaj?

Nė jetėn e tij artistike ai ka realizuar mbi 250 skenografi dhe mbi 6000 kostume. Nė atė kohė skenografėt bėnin dhe kostumet, ndryshe nga sot qė kėto dy profesione janė ndarė. Kjo pėr vetė faktin se njė skenografi mund tė kishte 50 kostumografi, pasi skenat nė opera janė masive dhe brenda njė opere me tė njėjtėn skenografi mund tė hynin shumė kėngėtarė apo balerinė etj.

Kush ka qenė skenografia e parė?

Jetėn e tij artistike si skenograf dhe kostumograf babai e ka filluar me operėn “Halili dhe Hajrija” kjo pjesė ėshtė dhe baleti i parė shqiptar. Ishte viti 1964 kur u vu nė skenė kjo vepėr. Mė pas ka vėnė “Rigoleto” dhe tė gjithė kryeveprat botėrore tė Operės. Nė vitin 2004 janė rivėnė disa opera tė vitit 1964 ku skenografia ishte e babait tim. Tė gjitha kėto kanė qenė motive krenarie pėr mua. P.sh sėrishmi nė 2003 i jam rikthyer unė “Halili dhe Hajrija” me atė skenografi qė ishte tipike dhe tepėr korrekte duke i rezistuar kohės.

Ju keni mbaruar pėr skenografi?

Jo unė kam mbaruar pėr muzikė dhe jam inspektor skene, pra pėrgjigjem pėr gjithė skenėn para dhe gjatė shfaqjes nė kėtė kuptim kaloj nė duar tė gjitha skenografitė dhe kostumografitė. Unė drejtoj aktualisht tė gjitha shfaqjet.

Ēfarė tė veēante ke parė nė punėn e babait qė nuk mundet ta sjellėsh si risi tek lexuesi?

Babai ka qenė tepėr i lidhur me punėn, harrohej nė skenė, ka bėrė ato vepra qė bota i mban si ajka e tė gjitha operave, por mbi tė gjitha skenografitė e tij i kanė rezistuar ēdo kohe dhe sot pas viteve, 1971, 1983 gjallojnė me po atė frymėmarrje dhe elegancė si dhe para 31 apo 42 vjetėsh. La Bohčme ėshtė rasti unikal i pėrcjelljes sė njė skenografie pas kaq e kaq vitesh por me kėngėtarė tė tjerė.

Miqtė e ngushtė tė babait tuaj kush kanė qenė?

Sė pari Gaqo Ēako, Luigj Gurakuqi, Panajt Kanaēi, Agron Aliaj, Besim Zekthi etj.

Ka vlerėsime tė babait?

Babai ka shumė ēmime kombėtare nė skenografi por edhe nė pikturė. Ai ka qenė dhe njė piktor i mirė. Por edhe nė kostumografi.

Por babai im ka qenė i veēantė, ai nė njė skenografi qėndronte deri nė vendosjen e gozhdės sė fundit nė skenė. Nuk e linte nė dorė tė tė tjerėve.


Telegraf