Si duhet gjykuar Banka Qendrore?
Nga
Besart Kadia {06/08/2014}
Shqipėria ka hyrė nė krizėn e saj tė parė reale nė rolin qė duhet tė ketė Banka Qendrore nė tė ardhmen dhe raportin e saj me publikun dhe besart kadiapolitikėn. Krizė kjo, qė nė mėnyrėn sesi do tė zgjidhet, do tė ketė pasoja jo pėr njė guvernator, por pėr politikat ekonomike tė vendit tonė nė vitet qė vijnė. Ndaj, nxitimi kolektiv nė trajtimin e Bankės Qendrore si njė institucion si gjithė tė tjerėt, me kėrkesėn pėr dorėheqje, me akuza personale apo jo, do tė ketė pasoja afatgjata pėr reputacionin dhe efikasitetin e politikave monetare nė vend dhe pėr pasojė nė mirėqenien e tė gjithėve ne. Shpesh thuhet se Banka Qendrore ėshtė shumė e pavarur dhe ajo abuzon me fuqinė qė ka dhe pėr kėtė arsye Parlamenti duhet tė ndėrhyjė pėr ta ndaluar kėtė, sidomos kur mendojmė pėr vjedhjen e bėrė nga disa punonjės tė Bankės Qendrore.
Nė mungesė tė njė tradite tė mirėkonsoliduar tė politikave monetare, publiku i gjerė nuk e di se ēfarė dėshtimesh kanė ndodhur nė vitet 1960-1970 me politikat monetare nė SHBA apo Europėn Perėndimore kur politikanėt, nė mėnyrė konsistente, mendonin se nė kohėn kur papunėsia ishte e lartė dhe politikat fiskale ishin tė ezauruara, atėherė mundej dhe duhej tė shfrytėzohej ulja e normės sė interesit apo rritja e sasisė sė parasė nė ekonomi pėr tė stimuluar rritje tė ekonomisė. Por ky besim fals se Banka Qendrore mund tė ndikonte nė papunėsi dhe rritje ekonomike, ēoi nė fakt nė papunėsi tė lartė dhe nė norma tė larta tė inflacionit nė fund tė viteve 1970.
Nė teoritė e ekonomisė nė fakt fiton Friedman dhe dekada e 1980-ės shėrbeu pėr tė konfirmuar idetė e tij se, inflacioni ėshtė gjithnjė njė fenomen monetar dhe impakti i tij nė ekonominė reale ėshtė i shkurtėr, dhe sė dyti, ndėrmjetėsimi i politikanėve nė politikat ekonomike do tė ēonte medoemos nė inflacion tė lartė. Sipas Friedmanit, e vetmja gjė qė duhej tė bėnte Banka Qendrore ishte kontrolli i inflacionit dhe jo ekonomia reale. Kjo pikėpamje ėshtė edhe rekomandimi monetarist pėr raportet Bankė Qendroreqeveri, ku pėrderisa Banka Qendrore ėshtė e aftė tė kontrollojė vetėm inflacionin, atėherė ajo duhet tė jetė e pavarur nga qeveria, qė i bėn presion pėr tė stimuluar nė mėnyrė tė pėrhershme ekonominė.
Studime tė ndryshme tregojnė se sa mė tė pavarura tė jenė Bankat Qendrore nga politika, aq mė e ulėt ėshtė norma e inflacionit nė njė vend dhe pavarėsia e njė banke qendrore ėshtė e bazuar kryesisht nė karakteristikat ligjore tė statutit tė saj si mė poshtė: Sė pari, pavarėsia ėshtė mė e lartė kur drejtuesit kryesorė tė bankės janė tė mbrojtur nga presioni politik, nė sensin e pavarėsisė sė emėrimit dhe kohėzgjatjes nė detyrė. Sė dyti, pavarėsia e Bankės Qendrore ėshtė mė e lartė kur qeveria nuk mund tė anulojė vendimet e politikės monetare apo tė marrė pjesė nė vendimmarrje. Sė treti, pavarėsia ėshtė mė e lartė kur mandati ligjor e pėrcakton qartė objektivin pėr politikėn monetare. Sė katėrti, pavarėsia (sidomos ajo financiare) ėshtė mė e lartė kur ligji kufizon financimin e qeverisė nga Banka Qendrore.
Vendet nė zhvillim, ku futet edhe Shqipėria, kanė bėrė progres tė padiskutueshėm drejt pavarėsisė ligjore tė bankave qendrore, por duhet bėrė kujdes qė pavarėsia tė mos minohet nga presionet qeveritare. Kėshtu, Banka Qendrore e Polonisė e ka indeksin total tė pavarėsisė afėrsisht 0.9 (tė lartė) e megjithatė, guvernatori i kėsaj banke ka patur raste qė ėshtė sulmuar me pa tė drejtė nga qeveria.
Pavarėsi, por deri ku?
Pavarėsia e Bankės Qendrore nuk duhet tė bjerė ndesh me kėrkesat pėr llogaridhėnie institucionale dhe personale nė njė shoqėri demokratike. Rasti i Guvernatorit tė Bankės Qendrore tė Italisė, z. Antonio Fazio, ėshtė shumė instruktiv. Nė vitin 2005, Antonio Fazio u hetua pėr lidhje jo tė ligjshme nė njė marrėveshje pėr shkrirje bankash private. Meqė evidenca u pėrforcua bindshėm, u kėrkua dorėheqja e tij nga disa personalitete italiane dhe europiane. Megjithatė, sipas ligjit, Guvernatori i Bankės sė Italisė ka tė drejtė tė qėndrojė gjithė jetėn nė detyrė. Dorėheqja u dha eventualisht, por ky rast solli nė vėmendje se pavarėsia mė e lartė seē duhet mund tė bėhet mburojė e korrupsionit.
Nė dilemė tė tillė ėshtė dhe publiku vendas, i cili nėpėrmjet rrjeteve sociale, protestave, thirrjeve pėr ndėrhyrjen e politikės, po tregon se ata janė tė frikėsuar se pavarėsia qė gėzon sot Banka e Shqipėrisė nė pėrzgjedhjen e stafit, nė pagat ndaj punonjėsve tė saj etj., ka ēuar nė njė mburojė ndaj korrupsionit dhe favorizime, tė cilat mund tė lejojnė drejtuesit e saj tė kalojnė tė pandėshkuar. Publiku me tė drejtė revoltohet se si njė njeri i vetėm tė mund tė arrinte tė vidhte nė katėr vite afėrsisht 7 milionė dollarė dhe kėrkon qė politika tė ndėrhyjė pėr tė larguar drejtuesit e Bankės Qendrore. Por pėr analogji, njėzet vite tė shkuara, nė vitin 1994, nė Mbretėrinė e Bashkuar, katėr punonjės tė Bankės sė Anglisė kishin katėr vite qė vidhnin monedha me thasė nga Banka Qendrore me vlerė totale 800 mijė dollarė. Banka e Anglisė denoncoi punonjėsit dhe gjykata vlerėsoi se ata duhet tė ripaguanin Bankėn Qendrore me interes pėr dėmin e shkaktuar, duke evidentuar dėshtimet nė sistem dhe forcuar masat qė tė mos pėrsėritej nė tė ardhmen.
Nė tė vėrtetė, ēėshtja e llogaridhėnies sė bankave qendrore tė pavarura, ėshtė zgjidhur qoftė duke kufizuar mandatin, qoftė duke kėrkuar llogaridhėnien e tyre ndaj publikut. Nė Shqipėri, qeveria i ka caktuar Bankės sė Shqipėrisė objektivin e inflacionit prej 3% dhe i ka lėnė nė dorė vetėm instrumentet e politikės monetare. Pra Banka ka vetėm pavarėsi instrumentesh dhe jep llogari para publikut dhe qeverisė pėr performancėn e politikės monetare. Gjatė krizės mė tė fortė tė vitit 2008, publiku ynė hyri nė panik tė pėrhapur nga mediat qė ēuan, nė mėnyrė krejt tė papėrgjegjshme, gati nė panik bankar qė do tė kishte pasoja tė parikuperueshme nė rast se BSH nuk do tė kishte ndėrhyrė nė kohė me lehtėsimin e kreditimit ndaj bankave tė nivelit tė dytė si dhe ndryshimet ligjore pėr mbrojtjen e depozitave. Qė atėherė, pavarėsisht rėnies sė remitancave nga 1.1 miliard euro nė 420 milionė euro, kursi i kėmbimit ka mbetur stabėl, duke sjellė besueshmėri dhe rritur konfidencėn te tregtarėt dhe investitorėt vendas. Norma e inflacionit gjithashtu ka mbetur nė objektiv, ndryshe pėr shembull nga sa mund tė themi pėr Serbinė, e cila vetėm vitin e shkuar e kishte normėn e inflacionit afėrsisht 10%. Raporti i fundit i Progres-Raportit tė Qershorit 2014 nga Komisioni Europian, thotė se stabiliteti makroekonomik ėshtė i garantuar falė politikave tė duhura monetare tė Bankės Qendrore.
Tė gjitha kėto tregojnė se Banka Qendrore i ka arritur objektivat dhe funksionin e saj pėr tė garantuar stabilitet financiar dhe monetar tė vendit. Nėse ka ndonjė gjė qė duhej tė irritonte me tė drejtė turmat do tė ishte nė atė rast kur Banka do ti devijonte kėtij funksioni, gjė qė nuk ka ndodhur. Sulmet e fundit, tė pafundme nga media, politika apo publiku ndaj guvernatorit aktual tė Bankės nuk kanė bėrė gjė tjetėr veēse kanė gėrryer besueshmėrinė ndaj institucionit mė tė rėndėsishėm ekonomik nė vend. Nė rast se politika pėrgjigjet me presione ndaj Bankės Qendrore, siē ka ndodhur nė vende tė tjera, atėherė ne nuk bėjmė gjė tjetėr veēse kėrkojmė tė ndikojmė nė politikat ekonomike pikėrisht nga ata politikanė prej tė cilėve ne duhet tė ruhemi. Nėse ėshtė evidentuar njė vjedhje nė kėtė institucion, kjo pėrbėn njė vepėr penale dhe ndėshkimi ndaj atyre qė kryen kėtė krim duhet tė jetė i shembullt pėr tė tjerė. Por histeria e sulmeve ndaj individit dhe familjes sė atij qė pėrfaqėson institucionin e Bankės sė Shqipėrisė nuk ėshtė aspak pėr njė shoqėri tė qytetėruar dhe mature (e cila pret me durim akuzat e prokurorisė dhe vendimet e gjykatės), por pėrkundėr i sjellin asaj vetėm dėm me dėshirėn pėr tė bėrė vetė gjyqtarin dhe prokurorin nė kėtė ēėshtje, qė provokon padashur destabilitet. Kjo tendencė pėr revolucione morale tė bėn tė mendosh qė dėshirojmė tė qeverisemi nga pushteti popullor dhe jo nga pushteti ligjor.
MAPO.al
Pėrgjigju Duke Cituar
Postuar mė parė nga kiniku
Krijoni Kontakt