Ekonomia dhe rikthimi i rolit te shtetit
Nga Daniel DAIANU* /Per nje vezhgues te kujdesshem te dinamikave te politikes makroekonomike ne te gjithe boten, nje seri zhvillimesh ofron mjaft vend per reflektim. Le te shqyrtojme faktet. Normat e interesit ne Shtetet e Bashkuara kane arritur nivelin me te ulet ne pothuajse 40 vjet, ku niveli federal kohet e fundit arriti ne 1.25 perqind. Justifikimi per kete renie te madhe (nga niveli i dy vjeteve me pare) eshte nevoja per te shmangur nje depresion te zgjatur pas plasjes se "flluskes" se tregut te aksioneve dhe renies se te ashtuquajtures "ekonomia e re". E thene ndryshe, politika monetare konsiderohet si nje arme per parandalimin e asaj qe kerkesa e pergjithshme te ulet shume. Per me teper, nje anetar i bordit te Sistemit te Rezerves Federale, Ben Bernanke, beri nje deklarate te habitshme pak kohe me pare: perballe zvogelimit te hapesires per manovrim, pas nivelit shume te ulet te normave te interesit, Sistemi i Rezerves Federale do te jete gati per te nderhyre per blerjen e bonove te shtetit te SHBA-se, si nje menyre per futjen e mjeteve te rrjedhshme ne ekonomi. Ne terminologjine e FMN-se kjo do te jete shtypje e parave, qe shkurajohet fuqishem nga institucionet financiare nderkombetare ne te gjithe boten, me qellim qe te luftohet inflacioni.

Ne Japoni, ku deflacioni ka perfshire ekonomine dhe normat e interesit jane ulur praktikisht ne zero tashme per disa vjet, ekziston njefare arsye pergjate te njejtave linja. Ata parashikuan mposhtjen e asaj qe Kejns, ndoshta ekonomisti me me ndikim i shekullit te 20-te, e quajti kurthi i mjeteve te rrjedhshme; ata parashikojne qe Banka e Japonise te perdore krijimin e inflacionit nepermjet shtypjes se parave, duke blere bono qeveritare, si nje mjet per ringjalljen e konsumit dhe duke e drejtuar keshtu ekonomine per te dale prej depresionit te saj te gjate. Edhe Banka Qendrore Europiane (BQE) duket te kete hequr dore nga qendrimi i saj ultrakonformist dhe i kujdesshem ne lidhje me ngadalesine e vazhdueshme ne ekonomine europiane. Kohet e fundit, BQE uli normen kryesore te saj ne 2.5 perqind, ulje te tjera priten gjate ketij viti.

Ulja e normes se BQE ka ndodhur ne nje kohe kur strukturat e Paktit Financiar te Stabilitetit jane duke patur ndikimin e tyre te ashper ne disa prej ekonomive me te medha europiane, te cilat mezi mund te mbijetojne me kufirin prej 3 perqind te deficitit buxhetor. Si rezultat, ka diskutime per rishikimin dhe ndoshta pershtatjen e Paktit ndaj realitetit te levizjes se ngadalte ekonomike ne vendet e Bashkimit Evropian. Dikush ketu mund te dalloje perpjekjen per te kombinuar nje politike monetare me te qete me nje stimulim te buxhetit per te stimuluar veprimtarine ekonomike. Kjo, ne thelb, eshte logjika e ekonomise kejnesiane, e cila thote se qeverite duhet te luajne nje rol ne administrimin makroekonomik nepermjet mjeteve te politikes: normes se shkembimit monetar dhe politikes se buxhetit.

Nderkohe, Administrata e Bushit ka njoftuar buxhetin per kete vit dhe parashikimet per vitin 2004. Keto te kujtojne vitet e Reganit, nje kohe kur deficitet buxhetore u zgjeruan. Ne fakt, ne kete buxhet mund te shihet nje doze e madhe e ekonomise kejnesiane, megjithese dikush mund te kete dyshime te medha ne lidhje me kerkesat e hollesishme te tij dhe qendrueshmerine. FMN eshte terhequr nga kerkesa e saj per hapje te llogarive te kapitalit ne te gjithe boten, pas krizave financiare dhe te monedhes. Zhvleresime te medha te kursit te shkembimit jane duke u tentuar gjithashtu ne te gjithe boten dhe mosmarreveshje tregtare jane duke u shfaqur gjithnje e me shume ne publik.

Interesante eshte se ne disa industri kane ndodhur shnderrime (si ne Shtetet e Bashkuara, ashtu edhe ne vendet anetare te BE-se) ku reflektimet e sigurise kombetare duket te kene triumfuar. Ekzisojne disa menyra per te interpretuar zhvillimet e politikes te permendura me siper, te cilat jane mjaft te habitshme duke patur parasysh modelin mbizoterues te dy dekadave te fundit. Ky model (neo-liberal) adhuroi virtytet e deficiteve te ulet buxhetore (buxhete te balancuar), inflacion te ulet, asnje nderhyrje prej qeverise ne administrimin e ekonomise, privatizim te plote dhe keshtu me rradhe. Une dua te ve ne dukje, se pari, se inflacioni eshte ne nje nivel mjaft te ulet si ne Shtetet e Bashkuara, ashtu edhe ne Europe, nje fakt qe largon pjesen me te madhe te frikes se perdorimit te politikes monetare te papershtatshme jo ne intervale te rregullt. Se dyti, buxhetet e ekuilibruar duhet te shqyrtohen gjate ciklit, i cili mund t'u jape qeverive njefare hapesire per te toleruar deficitet e larte te perkohshem. Megjithate, eshte e vertete se qendrueshmeria e deficiteve buxhetore duhet te jete shqetesuese; eshte mire qe ne Shtetet e Bashkuara dhe ne vendet anetare te BE-se eshte duke u zhvilluar nje debat. E fundit, por jo me pak e rendesishme, fondamentalizmi modelor duket te jete duke u terhequr; njerezit si ne qarqet e marrjes se vendimeve politike, ashtu edhe ne boten akademike, e kuptojne se paragjykimi intelektual nuk ndihmon shume ne boten reale, se ekonomite e tregut kane nevoje per rregullim te efektshem (nje fakt qe u vertetua plotesisht nga skandalet financiare, te tregjeve te energjise dhe korporatave), se qeverite duhet te luajne nje rol ne jeten ekonomike kur behet fjale per sigurimin e te mirave publike, perfshire rregullore te efektshme. Ky do te jete arsyetimi per rikthimin e masave te politikes, te cilen disa do t'a konsiderojne si "jokonvencionale". Keto masa, nga njera ane nuk nenkuptojne heqjen dore nga ABC-ja e ekonomise se shendoshe; nga ana tjeter, ato sugjerojne nevojen qe politika te ndryshoje, sipas rrethanave.

Si duhet te interpretohet ky kthim i ekonomise "jokonvencionale" ne ekonomite ne tranzicion? Sigurisht, atje ku inflacioni eshte ende i larte, zbatimi i politikes monetare te bute do te kishte rezultatin e kundert, inflacioni do te rritej perseri dhe do te shkaktonte paqendrueshmeri. Po keshtu, atje ku deficitet pothuajse fiskale jane te larte dhe disiplina financiare eshte e ulet, deficitet e larta te buxhetit do te demtojne tregjet e kredive dhe do te ruajne norma te larta interesi, duke paralizuar firmat. Zhvleresimi i kursit te shkembimit gjithashtu do te stimuloje inflacionin, atje ku stabiliteti makroekonomik eshte i brishte dhe mundesite inflacioniste nuk jane te favorshme. Ne fund te fundit: ekonomite ne tranzicion kane nevoje per institucione te forta dhe nje histori te paraqitjes se mire ekonomike ne menyre qe te eksperimentojne, ne menyre relativisht te sigurte, me masa te politikes "jokonvencionale". Por eshte mjaft i dobishem njefare fleksibiliteti dhe autonomie e politikes makroekonomike, ne menyre qe t'i dilet mbane tronditjeve te fuqishme te padeshirueshme. Nese kushtet makroekonomike nuk ofrojne shume hapesire per ndryshim te politikes makroekonomike, mund te perdoren instrumente te tjere ne menyre me elastike. I referohem ketu politikes se tregtise, e cila duhet te jete me e sintonizuar me realitetin e asimetrive ne ekonomine boterore. Shpesh, nuk praktikohet ajo qe predikohet nga ekonomite e fuqishme; hapja e llogarive te kapitalit duhet te ndermerret me kujdes dhe vetem kur institucionet te jene te forta dhe ekonomia te jete pak a shume e qendrueshme; privatizimi duhet te shoqerohet me masa te efektshme per zbatimin e konkurrences. Ne rastin e privatizimit te sherbimeve publike (pavaresisht nese krejtesisht apo pjeserisht), keto operacione nuk duhen bere ne menyre te verber, pa u kushtuar vemendje cmimeve qe do te duhet te paguajne konsumatoret perfundimtare, pasi qeverite kane nje detyrim moral dhe te mirebesimit per te ruajtur mundesine e perdorimit te gjere te te mirave publike per qytetaret e tyre.

"Southeast European Times"

* Autori eshte ish-minister i Financave te Rumanise

"Operacionet e privatizimit te sherbimeve publike nuk duhen bere ne menyre te verber, pa u kushtuar vemendje cmimeve qe do te duhet te paguajne konsumatoret perfundimtare, pasi qeverite kane nje detyrim moral dhe te mirebesimit per te ruajtur mundesine e perdorimit te gjere te te mirave publike per qytetaret e tyre"