Hekuran Zhiti

[Albo]

Hekuran Zhiti, shkrimtari pas burgut, hamall në portin e Durrësit

NGA: FATMIRA NIKOLLI


TIRANE-Hekuran Zhiti, ka qenë shkrimtar që nuk mundi dot të botonte në komunizëm. Për këtë arsye, në ditët tona ai njihet si babai i shkrimtarit Visar Zhiti. Familje të përndjekurish, para ’90-ës, ata jetuan si mundën, derisa me ardhjen e demokracisë, iu rikthyen si mundën artit e letërsisë. Zhiti, i vjetri, në vitet 1944-1945 pat shkruar një pjesë shumë interesante, “Nusja në thes”, që godiste sa mundte një prefekt që, në vend që të zgjidhte hallet e popullit, përfitonte nga detyra për të zgjidhur të vetat. 60 vite pas kohës kur u shkrua, komedia do të prekë Teatrin e Metropolit në datat 21,22 dhe 23 shkurt. Me këtë rast, Visar Zhiti (ish minister Kulture) na tregon si u shkrua vepra, si mbijetoi dhe punët e mundimshme të të atit pasi doli nga burgu.

Kur është shkruar kjo pjesë? Ajo është shkruar rreth viteve 1944-1945, në Berat. Atë kohë u vu në skenë atje nga amatorë të teatrit, madje dhe vetë im atë si autor I saj, ka pasur një rol në këtë vënie në skenë dhe qe pëlqyer shumë nga publiku. Madje t’ju rrëfej një detaj interesant: skenograf i kësaj shfaqjeje atëherë ka qenë një italian që kishte mbetur në Shqipëri si rob lufte. Ai pat punuar në Berat disa kohë derisa iu dha mundësia të kthehej në Itali.

Ju, si e keni ruajtur deri në ditët tona këtë komedi?
Unë e kam ruajtur atë si dorëshkrim. Ka qenë në copa letrash me shkrim dore dhe në disa të tjera me një makinë shkrimi. Babai juaj ka qenë I dënuar politik.

Si i shpëtoi kjo vepër bastisjes gjatë arrestimit?
Kanë ardhur dhe kanë bërë kontroll në shtëpi kur u arrestua im atë dhe sigurisht që shtëpia u bastis. Madje, kanë ardhur me një karrocë të madhe me kalë për të marrë gjithë ç’kishte im atë, në kuptimin e librave. Atë kohë morën librat të tijët në gjuhë të ndryshme, shumë prej tyre qenë frëngjisht, si edhe përkthimet e Fan Nolit që babai i ruante më shumë kujdes.

Ju thoni pse shpëtoi kjo komedi?
Sepse qe në copa letrash, nuk I ngjante një dorëshkrimi, as një pjese të shkruar prej tij. Qenë fletëfletë dhe iu janë dukur të parëndësishme. Shumë gjëra të babait patën mbetur në shtëpinë në Tomorricë. Por, disa plaçka, letra e libra që mbeten prej tij i morëm dhe i ruajtëm, si unë, edhe nëna.

U vu në skenë pas arrestimit të tij?

Jo. Por, atë natë që ai u arrestua, shfaqja qe në skenë dhe kur mbaroi, publiku duartrokiste dhe kërkonte në skenë autorin. Ndërkaq, ata nuk e dinin se Hekuran Zhiti po arrestohej 300 metra më tutje, pra e kanë arrestuar 300 metra larg teatrit.

Ju, kur i lexuat dorëshkrimet e tij?
Unë e dija që ai kishte dorëshkrime. Në bisedat që bënim për artin im atë më shprehte keqardhje që nuk e botonte dot këtë pjesë. E krahasonte këtë dhe komeditë e tjera të tij, me “Prefektin” apo me “Karnavalet e Korçës”. Ai, kishte të dhëna si aktor. Pirro Mani thoshte ‘ju jap 5 aktorë, më jepni Hekuran Zhitin’, ndërsa Nonda Bulka e quante Gjergj Fishtën e Jugut.

Pse u arrestua babai juaj, Hekuran Zhiti?
Babai ka mbaruar Normalen e Elbasanit dhe kishte qenë nacionalist, nxënësi Karl Gurakuqit e Karl Ljarjës. Edhe pse e dëshironte Shqipërinë të lirë, si gjithë të tjerët, siç e donin edhe partizanët, pas luftës u arrestua dhe iu ndalua botimi i librave. Në burg ka kaluar tortura pa fund, të cilat na I ka rrëfyer vajza e Princit të Mirditës, Gjon Marka Gjoni. Në burg pati zënë miqësi edhe me Vexhi Buharanë, edhe me Mustafa Greblleshin. Pjesa flet për një prefekt që abuzon me detyrën.

Për kë e kishte shkruar babai pjesën?
Babai ka qenë kundër pushteteve abuzuese dhe ka qenë një njeri rebel. Ka qenë disident edhe në kohën e Mbretërisë, madje ka qenë
edhe i arrestuar prej tyre. E veçanta e veprave të tij është se komeditë e tim eti kanë qenë komedi tragjike. Është përplasur me realitete me të cilat qeshet e qahet.
Ai i ka shëtitur pjesët teatrale në rrethe. Si i mbante mend pritjet e artdashësve?
Po, i ka çuar në qytete të ndryshme, pasi në atë kohë trupat teatrale lëviznin, shëtisnin, për të përçuar artin dhe madje thoshin se për ta dashur më shumë Shqipërinë duhej ta njihje atë. Në një nga këto shëtitje, im atë ka takuar edhe Gjergj Fishtën në Shkodër.

Për cilin vit bëhet fjalë?
Duhet të ketë qenë viti 1932-1933. E kanë vizituar Fishtën në qelën e tij në Shkodër në vazhdën e shëtitjeve të Normalistëve. Dhe ai iu ka thënë: “Përpara djema. Shkollat janë oaze në shkretëtirë”.

Po kur doli nga burgu, ç’bëri babai juaj?
Nuk shkoi në Berat, pasi kishte frikë se do binte pre e provokimeve. Ai ka punuar si punëtor krahu në Durrës, ku në kuadër të punës që I lanë të bënte ka shtruar edhe rrugën e kalldrëmtë që të çon në Amfiteatrin e Durrësit. Një farë kohe pat punuar edhe hamall në portin e Durrësit, po pastaj e hoqën, se thanë, ‘është pikë kufitare, s’mund të lëmë të punojë aty një ish-të burgosur që mund të na arratiset’. Kur rektori i Universitetit të Tiranës, Kahreman Ylli e pyeti: ‘Ç’bën o Hekuran, pse shtron rrugë?’, ai I pat thënë: ‘Këtë e di partia’. Më në fund, rektori e pat ndihmuar të rifutej në arsim, duke bërë që ai të jepte mësim në Lushnjë.

(a.n/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Teatri i Metropolit hap sezonin me një komedi shqiptare

Vepra “Nusja në thes” e Hekuran Zhitit, ngjitet në skenë pas 70 vjetësh



Ndërsa spektatori duartrokiste dhe priste që autori të dilte në skenë, ashtu si e donte zakoni, ai qëndronte i mbyllur në një qeli të ftohtë, vetëm 300 metra larg… Duartrokitjet nuk i dëgjoi dot. Nuk ka për t’i dëgjuar as tani, pas 70 vjetësh, kur vepra e tij ringjitet në skenë, jo më nga amatorë, por nga aktorë profesionistë, edhe pse të rinj në moshë.
“Nusja në thes”. Kështu titullohet komedia e shkruar nga Hekuran Zhiti 70 vjet më parë e që ngjitet në skenën e Teatrit të Metropolit nga regjisorja Elma Dorezi dhe një kast aktorësh, tanimë bashkëpunëtorë të ngushtë të saj. Një vepër që trajton një temë të vjetër sa vetë bota, atë të abuzimit me pushtetin. “E kam zgjedhur këtë vepër për të vetmin fakt, për mesazhin dhe problematikën që ajo trajton. Një vepër e tillë më ngacmoi shumë imagjinatën dhe kur ke një vepër të mirë të jep dorë të punosh me simbolin dhe spektaklin”, thotë regjisorja Elma Doresi. Ngjarjet e veprës zhvillohen në vitet ’20, në Myzeqe. Prefekti, ndonëse i zgjedhur për t’i shërbyer popullit, gjithçka e vë në shërbim të vetes. Abuzime, të cilat kalojnë çdo kufi, etje për pushtet dhe uri për të pasur gjithçka që e rrethon. Një njeri, i cili nuk ngopet kurrë dhe asgjë nuk është e mjaftueshme për të. E gjithë vepra ngrihet mbi simbolin. Luhet me të në skenografi e kostumografi. Sapo hyn në sallën “Shekspir”, publiku përballet me një thes të stërmadh, nga ku dalin një nga një karakteret e kësaj vepre: Prefekti, e shoqja, Togeri, Rrapi, Hëna, Baldosa, Makbulja, e kështu me radhë. Të gjithë janë përfaqësues shtresash apo kategorish të ndryshme të shoqërisë. “Më pëlqen që të luaj gjithmonë me simbolin. E kam bërë që në hapat e mi të parë në skenë. Ky është çelësi për mua që më bën të jem larg faktit “vënie në skenë” apo dekoreve statike. Nuk më pëlqejnë shabllonët”, thotë regjisorja.

VEPRA

Nga komedia “Nusja në thes”, në Teatrin e Metropolit
Duke parë në skenë veprën e të atit, Visar Zhiti, nuk ka se si të mos përmallohet. Jo thjesht për faktin se si shkrimtar ai është njeri i ndjeshëm, por edhe sepse po sheh të realizohet një ëndërr e të atit. “Kjo është mrekullia”, thotë Zhiti, i cili është kujdesur për veprën e të atit, Hekuranit. “Jam kujdesur për veprën e tim eti, pasi ajo mbeti në dorëshkrim dhe tani ndihem i ngazëllyer. Mrekullia për një vepër është vënia e saj në skenë… im atë është një autor me fat edhe pse e gjithë jeta e tij ka qenë pa fat. Shkruante dhe nuk kishte mundësi të botonte”, thotë Visar Zhiti. Sipas tij, kjo vepër është shkruar në vitet ’44-’45. “Rinia entuziaste e asaj kohe që Shqipëria po çlirohej, ndërkohë që shqiptarët po hynin nën një tjetër robëri, ndërsa tragjeditë ndodhnin rrugës, shkruanin vepra për 2-3 ditë, siç më tregonte im atë, dhe i vinin në skenë. Të tilla kanë qenë edhe krijimet e tim eti. Të shkruara në copa letrash, që shpeshherë nuk arrij t’i kuptoj apo edhe të daktilografuara dhe sipër lexojnë: Vdekje fashizmit!”, vazhdon shkrimtari. Në një atmosferë të tillë të ndezur u shkrua edhe komedia “Nusja në thes”, e cila është vënë në skenë Berat nga trupa amatore. “Në fund të veprës, spektatori duartrokiste dhe priste që autori të dilte në skenë. Kur ai po vonohej mendoi se ishin trille të artistëve, por në të vërtetë, atë ndërkohë e kishin arrestuar dhe ishte në një qeli vetëm 300 metra larg”. Teksa kujton ëndrrën e madhe të të atit, Zhiti thotë se ai ishte i lindur për skenë dhe pavarësisht se e kishte të pamundur të botonte, vazhdonte të shkruante me optimizmin se një ditë do ta shihnin skenën. Kjo ishte arsyeja pse kudo që punoi ai iu qas skenës, në forma nga më të ndryshmet. Ishte hamall në Portin e Durrësit, kur organizoi shfaqje me punëtorët. Për këtë arsye e pushuan nga puna. Sipas Zhitit, kështu bëri edhe në komunale apo edhe në spital, me të shtruarit. Ndërsa në Lushnjë, ku punoi arsimtar, ishte ndër themeluesit e Estradës së Lushnjës me të tjerë artistë “armiq të pushtetit”.

Kalendari janar-dhjetor 2014

Gjatë një konference për shtyp, bashkë me premierën e parë për këtë vit, “Nusja në thes”, Teatri i Metropolit zbuloi kalendarin për vitin 2014. Në program parashikohen vepra për të rritur e fëmijë, mbrëmje poetike, bashkëpunime me teatrot shqipfolëse përtej kufijve etj.

Për të rritur
“Nusja në thes”, nga Hekuran Zhiti

“Eva” nga Lupe Gehrenbeck

“Në kërkim të daljes”,
nga Albatros Rexhaj

“Valixhet”, nga Armand Bora

“Someone to call me”,
nga Anastasia Boulgari

Për fëmijë
“Xinxifilo” nga Mitrush Kuteli

“Kukullat” nga Llaqi Nako

“Topsheqeri” nga Anilda Kaçaçi

“Shtëpia me çati jeshile” nga
Antigona Marash Lulashi

Përrallë e dramatizuar shqiptare
Përrallë- Balet nga Llaqi Nako

Shfaqja
Titulli: “Nusja në thes”
Autor: Hekuran Zhiti
Përshtati: Elma Doresi, Devis Muka
Drejtor Artistik: Suela Konjari
Regjia: Elma Doresi
Interpretojnë: Klea Huta, Devis Muka, Valina Muçolli, Klodian Hoxha, Ermela Ruri, Aldjon Matarangasi, Alban Musa, Lorenc Kaja
Kostumografe: Edlira Qyshka
Skenograf: Drini Shehu
Zhanri: Komedi
Premiera: 21 shkurt
Salla: “Shekspir”
Ora: 19:00


ALMA MILE

Panorama