SHQIPTARET

SHQIPTARET E BULLGARISE , LIDHJA E TYRE ME ĒAMERINE - Dielli | The Sun

nga Ervin Fetahu/



Zhytur thellė nė shekuj,shqiptarėt pėrbėnin shtyllėn kurrizore tė ballkanit nė pėrbėrjen e tyre etniko-kulturore,politike dhe ustarake tė ēdo perandorie qė vinte e ikte nė kėto vise.Interes tė veēantė pėrbėjnė grupet e popullsive shqiptare tė calat janė tė pėrhapura nė mbarė ballkanin e me gjerė.Duke hulumtuar nė disa tė dhėna pėr historinė e Ēamėrisė,hasa nė njė studim francez,ku flitej pėr njė zonė tė Bullgarisė e cila quhet “Razgrad”.Pershtypja e parė kishte tė bėnte me popullimin dhe ndėrtimin e kėsaj zone para 500-tė vjetėsh,pra nė periudhen Otomane tė “Suleimanit tė Madh”.Kėta banore, shqiptarė pėr nga prejardhja kishin njė histori tepėr domethenėse dhe interesante qė na bėnė tė ndihemi krenarė,pėr ruajtjen e gjuhės dhe traditave ēame.I pari i tyre ishte njė njeri qė vinte nga njė familje e thjeshtė,qė si nė legjenda arriti tė bėhej “Grand Vezir”ku mbante emrin e qytetit tė lindjes“Ibrahim Pargali ”.Figura e kėtij njeriu bėri jehonė nė mbarė perandorinė Osmane dhe nė gjithė mbretėritė e mesdheut,si njė strateg,dimplomat e poliglot i zoti.Besnik i Sulltan Sulajmanit i cili e ngjiti Pargaliun nė shkallėt mė tė larta tė perandorisė,saqė u bė krahu i djathtė i Sulltanit.Ibrahim Pargaliu,epiroti nga Ēamėria,lindur nė qytetin bregdetar e piktoresk tė Pargės,nga njė familje e krishterė.Fama dhe lavdia e tij ngjalli kaq shumė interes pėr kėtė personalitat saqė pretendimet pėr prejardhjen e tij lakmoheshin si nga grekėt,ashtu edhe nga latinėt,edhe pse ai nė origjinen e tij tė vėrtetė, ishte thjeshtė njė shqiptar i Ēamėrisė.Nė biografinė e kėtij njeriu tė shquar,ndoshta dėshifrohen shumė ngjarje qė lidhen me disa shpėrngulje dhe emigrime tė disa familjeve shqiptare nga sanxhaku i Nikopolit(Preveza),pra nga Ēamėria nė drejtim tė Bullgarisė.

Ai ishte biri i njė marinari tė varfėr,ku gojdhėnat tregojnė se nė moshė shume tė vogėl u rrėmbye nga njė anije piratėsh dhe u dėrgua nė oborrin sulltanor nė Manisa tė Anadollit. Atje ai u shoqėrua nga princi Sulejman,i cili ishte i sė njėjtės moshė me tė, dhe mė vonė, pasi Sulejmani u bė sulltan,nuk e harroi shokun e tij tė fėmijėrisė,e morri dhe e afroi afėr vetes nė sarajet e Stambollit.Pargaliu spikati pėr shkathtėsi e besnikėri,element kėto qė tė hapnin rrugėn e suksesit nė perandori,ndaj ai shperblye me poste tė ndryshme, duke u bėrė njeriu mė i besuar i Sulltanit.Promovimi nė njė mėnyrė aq tė shpejtė,sa papritur fitoi gradėn e kryemnistrit tė perandorisė mė tė madhe tė kohės.Kjo gjė s’kishte ndohur ndonjėherė mė parė,dhe normalisht nuk do tė kalonte pa xhelozi dhe intriga nė mesin e oborrit tė vezirėve rreth e rrotull Sulltanit.Ambicja pėr pushtet nuk i lejonte vezirėt e oborrit tė pranonin idenė,e Ibrahimit si“Grand Vezir ”pėr faktin se ai ishte thjesht njė rob i ardhur nga Rumelia,e nuk meritonte aspak nderim e gradim kaq tė lartė.Sullan Sulejmani qėllimisht e mabjti afėr Pargaliun,pėr ti treguar oborrit se ai ishte njė njeri besnik dhe i devotshėm,dhe s’kish aspak rėndėsi origjina e tij,por perkushtimi e guximi i tij.Pargaliu i kishte shpėtuar jetėn nė shumė raste Sulltan Sulejmanit,ndaj ai ishte betuar se kurrė nuk do ta dėnonte me vdekje Ibrahimin gjatė mbretėrimit tė tij.Tė qenit Grand Vezir, e privilegjonte me dhurata tė shumta nga sulltani, dhe fuqia e tij nė Perandorinė Osmane ishte absolute, dicka me poshtė se zotėria e tij. Pargaliu u martua me motrėn e Sulejmanit, dhe si i tillė ishte dhėndri njė tė dinastisė Osmane (Damat).Ai zakonisht therritej si “Pargali Ibrahim Pasha” ose “Frenk (Evropian-Rumeliot) Ibrahim Pasha”, pėr shkak tė lidhjeve tė tij me kulturėn perėndimore.Pargaliu do ngeli nė histori pėr shumė gjėra,por nuk mund tė lemė pa permendur pallatin e tij madhėshtor brenda oborrit tė sarajave sulltanore,pallat ky qė ende sot e kesaj dite ndodhet nė Stamboll,i kthyer nė muze tė arteve. Ndėrtuar sipas njė dizajni e stili tė kombinuar me elementė perėndimor.Pallati i tij ėshtė i vetmi ndėrtim nga dikush jashtė dinastisė Osmane,pra ishte nga tė vetmit njerėz tė privilegjuar brenda kėsaj dinastie. Nė frontin diplomatik punėn e Ibrahimit me perėndimin e krishterė,nuk e bėnte dot askush,ai shkelqente dhe pati sukses tė plotė nė shumė reforma ushtarako-politike.Ai pėrdorte njė shumėllojshmėri taktikash pėr tė negociuar marrėveshjet e favorshme me udhėheqėsit e mbretėrive perėndimore.

Por si ēdo shkėlqim qė e ka njė rėnie,edhe Ibrahimi bie nė njė keqkuptim me Sulltan Suleimanin,mė shumė tė ngjante si kurth i ngritur nga gruaja e Sulltanit,pra Hurremi.Incidenti ndodhi nė njė nga ekspeditat e tij nė Persi,ku medemek i kishte dhėnė vetes njė titull barazues me vetė sulltan Sulejman.Kjo mosmarveshje nisi me njė seri ngjarjesh tė cilat kulmuan nė ekzekutimin e tij mė 1536, trembėdhjetė vjetė pasi ishte Grand Vezir.Nga njė numėr i shumtė burimesh vjen se Ibrahim Pasha kishte qenė njė viktimė e Hürrem sė Sulltan (Rusja-Roxelan).Edhe pse Suleimani ishte zotuar pėr mos ta ekzekuruar asnjėherė me vdekje Ibrahim Pashėn,ai e kėshillon dhe i lutet tė largohet,vetėm e vetėm pėr mos ta dėnuar me vdekje mikune tij tė fėmijėrisė,por insistimi i Pargaliut me vetėdije tė plotė,pėr ti qėndruar deri nė vdekje besnik, detyroi sulltanin tė ndermerrte ekzekutimin e tij me vdekje,ndaj edhe u quajt si mė lart (makbul-maktul / i dashuri i ndėshkuar).Mosha bėnte tė vetėn,dhe Sulltan Suleimani rėndohej psikologjikisht,ligėshtohej pėr mikun qė nuk kurseu as jetėn pėr ti qėndruar besnik atij, deri nė pikėn ku ai u bė plotėsisht i izoluar nga angazhimet e pėrditshme tė perandorisė.Bahkėkohesit e Sulltan Suleimanit dėshmonin dhimbjen pėr Pargaliun,saqė e pasqyronte nė vargjet e poezitė e tij, edhe pse kishin kaluar vite pas vdekjes sė Ibrahimit,ai nuk harronte pa pėrmendur miqėsinė dhe dashurinė mes tyre, ku shpesh linte tė kuptohej keqardhje dhe pendesė pėr vrasjen e Ibrahim Pargaliut…!

Ndėrsa me tė drejte lind pyetja se ku qendron lidhja midis Pargaliut dhe shqiptareve te Bullgarisė (Razgradit)….?! para se ta argumentoj me fakte e dokumenta tė kohės,do dėshiroja tė sillja nė kujtesė njė histori tė vėrtetė ku pėrforcon se shqiparėt e provincės “Razgrad” jane Ēamė tė cilėt ende ruajnė traditėn dhe dialektin e bukur tė Ēamėrishtes.Ja,seē mė tregonte solisiti i ansamblit tė kėngėve e valleve “Dodona”,dikur ata ishin ftuar nga bashkia e Stambollit pėr njė eveniment kulturor ku merrnin pjese me trupėn e valltareve tė ansamblit Ēamėria,ndėrsa ktheheshin, pasi kishin shfrytėzuar rrugėn tokėsore-automobilistike ndalojnė nė njė qytet tė Bullgarisė dhe bujtin atė natė aty,pa e ditur qė ishin tek bashkėpatriotėt e tyre ēamė.Nje grua e moshuar e tėrhequr nga kostumografia qė disa mbanin veshur,shkon e i afrohet grupit,i buzėqesh e i flet nė shqip,tek i thote se edhe ajo ishte ēame e ardhur para shumė e shumė vitesh,kureshtja mė afroi,dhe me bėri tė ndal hapat,ndėrsa veshėt mė dėgjuan shqip,e kėshtu e pėrmallur kalon disa orė me biseda tė ngrohta me patriotet e munguar prej shekujsh.Sėrisht nė pėrforcim tė prejardhjes sė ketyre shqiptarėve janė edhe regjistrimet zanore tė albanologut Robert Elsie,ku ka shumė rekorde tė shqiptareve tė Bullgarise,aty shfaqet njė dialekt identik me atė tė shqiptarėve tė Ēamėrise,ku i thonė, gluhės-gluhė, e klumushtit-klumusht….!

Dokumentat franceze pėrforcojnė dhe konfirmojne qasjen e Pargaliut,edhe pse ishte konvertuar nė Islam qė nė moshė tė vogėl,ai kurrė nuk harroi familjen dhe prejardhjen e tij,mbante lidhje me rrėnjėt e tij ,madje madje,edhe duke sjellė prindėrit e tij pėr tė jetuar me tė nė kryeqytetin Osman.Ndonėse mė vonė Grand Veziri Ibrahim Pasha (1523-1536) kishte fituar njė zonė tė madhe pronėsore, pothuajse tė pabanuar pėrreth qytetit Razgradit aktual,dhe e bėri atė tė pronė “vakėf” ku ndėrtoi xhami dhe qendra kulturore e sociale. Ne studimet e akademisė shkencave Franceze pranohet tekstualisht se ai dhe pasardhėsit e tij qė u instaluan nė Razgrad,ishin nga Ēamėria, “Université de Strasbourg. Institut de turcologie, Association pour le développement des études turques “thuhet se: Nė rastin e tre fshatrave tė krishtera tė vakėfit (pronėsi e njė statusi tė veēantė) dhuruar nga Ibrahim Pasha, kemi tė bėjmė me njė aspekt tė vendosjes sė 34 familjeve kristiane tė emigruara nga Parga dhe tė vendosura nė Razgrad tė Bullgarise,ata flasin shqip sot e kesaj dite,dhe lagja e tyre quhet, Arnaut koy ”lagja e shqiptarėve”.Ibrahim Pasha,ishte nga Parga, e cila sot ndodhet nė Epirin e jugut,qė ka emrin Ēamėri…!