Naim Frashëri (Letërsi për fëmijë)

[Askusho]

Naim Frashëri

Figura qëndrore e letërsisë shqiptare të Rilindjes, ai që u bë shprehës i aspiratave të popullit për liri e përparim, si poet i madh i kombit, është Naim Frashëri, bilbili i gjuhës shqipe. Naimi lindi më 25 maj 1846 në Frashër, që ishte edhe një qendër bejtexhinjsh. Mësimet e para i mori tek hoxha i fshatit në arabisht e turqisht. Që i vogël nisi të vjershëronte. Studimet e mesme i kreu në Janinë, në gjimnazin e njohur "Zosimea". Aty horizonti i tij kulturor u zgjerua së tepërmi, njohu letërsinë, kulturën dhe filozofinë klasike greke e romake, ra në kontakt me idetë e Revolucionit Borgjez Francez dhe me iluminizmin francez. Duke përvetësuar disa gjuhë, si: greqishten e vjtër e të renë, latinishten, frëngjishten, italishten e persishten, Naimi, jo vetëm që mori bazat e botëkuptimit të vet, por njohu edhe poezinë e Evropës e të Lindjes. Të gjitha këto tradita poetike ndikuan në formimin e tij si poet. Më 1870, pas mbarimit të shkollës, shkoi për të punuar në Stamboll, por u prek nga turbekulozi dhe u kthye në Shqipëri në klimë më të shëndetshme.
Gjatë viteve 1872-1877 Naimi punoi në Berat e në Sarandë si nëpunës. Kjo periudhë pati rëndësi të veçantë në formimin e tij. Atdhetar e si poet. Ai njohu më mirë jetën e popullit, zakonet, virtytet dhe aspiratat e tij, gjuhën e bukur e shpirtin poetik të njerëzve të thjeshtë, krijimtarinë popullore, bukurinë e natyrës shqiptare.
Ndërkohë vendi ishte përfshirë në ngjarjet e mëdha të lëvizjes çlirimtare, që do të sillnin formimin e Lidhjes Shqiptare të Prizerenitmë 1878, udhëheqës i së cilës ishte Abdyli, vëllai më i madh i Naimit. Naimi dha ndihmesën e vet për krijimin e degëve të lidhjes në Jugun e Shqipërisë, përkrahu dhe përhapi programin e saj. Më 1880, kur veprimtaria e Lidhjes ishte në kulm, ai shkroi vjershën e gjatë "Shqipëria", në të cilën shpalli idetë kryesore të Rilindjes. Me këtë krijim Naimi niste rrugën e poetit kombëtar. Më 1881 Naimi u vendos përfundimisht në Stamboll, ku u bë shpirti i Shoqërisë së Shkronjave dhe i lëvizjes së atdhetarëve shqiptarë. Gjithë forcat dhe talentin ia kushtoi çështjes kombëtare, punoi për ngritjen e shkollës shqipe dhe hartoi libra për të, shkroi vjersha, përktheu e botoi vazhdimisht, duke ndihmuar për zhvillimin e letërsisë sonë, për botim edhe të shumë veprave të autorëve të tjerë. Lëvizja kombëtare, idealet e çlirimit të Shqipërisë, të përparimit e të qytetërimit të saj, u bënë faktori themelor që ndikoi në formimin e Naimit si poet e atdhetar.
Krijimtaria e gjerë letrare e Naimit, me veprat poetike e didaktike, kap një periudhë të shkurtër prej 13 vjetësh (1886-1899). Vetëm në vitin 1886 ai botoi veprat "Bagëti e Bujqësia", "Vjersha për mësonjtoret e para", "Histori e përgjithshme" dhe poemën greqisht "Dëshira e vërtetë e shqiptarëve", "E këndimit çunavet këndonjëtoreja". Më 1885 botoi përmbledhjen me vjersha persisht "Tehajylat" (Ëndërrimet) më 1888 botoi "Dituritë", më 1890 "Lulet e verës", më 1894 "Parajsa dhe fjala fluturake", më 1898 "Historia e Skënderbeut" dhe "Qerbelanë" dhe më 1889 "Historia e Shqipërisë". Sëmundja dhe lodhja e madhe ia keqësuan shëndetin poetit, zemra e të cilit pushoi së rrahuri më 20 tetor 1900, në moshën 54-vjeçare, i zhuritur nga malli për atdheun dhe me brengën që s'e pa dot të lirë.
Vdekja e poetit qe një zi e vërtetë kombëtare. Shqiptarët kishin humbur atdhetarin e kulluar, apostulin e shqiptarizmës, poetin e madh. Dhembjen dhe vlerësimin për Naimin e shprehu bukur elegjia e Çajupit, që niste kështu:
Vdiq Naimi, vdiq Naimi,
moj e mjera Shqipëri,
mendjelarti, zemërtrimi,
vjershëtori si ai.


Poezi për të vegjëlit nga Naim Frashëri


Të vegjëlit

Lerini gjithë të vijnë
të vegjëlit pranë meje.
Ah! mos i bëni të qajnë,
kurrë të mos mallëngjehen,
sytë ulur të mos i mbajnë
dhe të meken e të ndehen,
po të qeshin, të nxitojnë,
të bredhin e të gëzohem,
të prehen e të këndojnë
e kurrë të mos mendohen.
Më të vjen keq t'u mardhë dora
e faqëza bukuroshe,
kur bie e shkreta dëbora,
dhe këmbëza vogëloshe.
Më k'ënda t'u mbaj në duar...
................................................
N'atë sy kurrë mos shtjerë
lotin e hidhur e të shkretë
dhe mos e lerë të bjerë,
po falu në buzët gaz
dhe në sythit bukurinë,
e rriti cazë nga cazë
duke u dhënë urtësinë.
Epu jetëzën e gjatë
edhe mos i lerë kurrë
pa mëmëzë e pa atë
dhe në brengë e të sëmurë.
S'mund t'i shohë të mallëngjyer
a të varfër e të mjerë!
Dhe të grisur e të shqyer
kurrë, kurrë mos i lerë!
Falu gjithë mirësitë,
të rrojnë me nder në jetë,
të mësojnë dituritë,
të bëhen të vërtetë
të ndërtojnë mëmëdhenë,
vlerat t'ia lartësojnë,
mbi gjithë botën ta ngrenë,
si lule ta zbukurojnë!

Maçoku dhe minjtë

Tregojnë se një maçok
ish i fortë sa s'kish shok,
kur dilte të gjatonte,
asnjë mi nuk' i shpëtonte,

minjt' e gjorë desh u shuan,
ca të pakët që shpëtuan,
në vrimë rrinë të tërë
nga frika se mos i zërë,

maçi përgjon nat' e ditë,
po s'dalin nga vrima mintë,
rrinë ndënë prak.
Po për këtë shkak,

maçi, një mëngjes,
shtiret sikur vdes
dhe në një litar
nga këmbët u var,

as tundet, as flet,
mitë, me të parë,
pandejnë vërtet
se, maçokn' e kanë vrarë,

Në dhomë, guxojnë
qasen mengadale,
nga gazi këndojnë
dhe kërcejnë valle,

i vdekuri qeshi,
(u ngjall si Lazari)
dhe ra nga litari,
zuri minj sa deshi,

ata që shpëtuan
me vrap u larguan.
"Tekdo që të vini,
thosh maçi me vete,

shpëtim nukë kini
se di marifete,
di të them të rreme,
di të bëj llagëme."-

Maçi një të diel.
U lye me miell.
Minjtë këtë dhunë,
Nuk' e kupëtuan

dhe ju afruan,
një nga një u zunë.
Një mi plak me mënd,
i ditur, i vuar,

s'u qas n'atë vënd:
"Të kam kupëtuar,
dhe miell në ke
s'të bie në duar,

se të di kush je
sot s'më gënjen dot, s'më qesh
dhe thes me miell të jesh,
nuk qasem, mos ki shpresë."

Tha miu dhe iku.
Armikut, kush s'i vë besë,
shpëton nga rreziku.

Në dashtë zoti

Nastradini ish qetuar
Dhe po rrij duke mejtuar;
Po përnjëherë u xgjua,
Së shoqes i tha: "O grua,

Nesërë jam për në veshtë,
Se s'kam vatur këtë vjeshtë,
Sindëkur vinja qëmoti."
Plaka tha: "Në dashtë zoti."

Nastradini i tha: "Unë
S'e këllas zotnë në punë,
E shoh vetë punën time,
E nuk e vë nër mundime,

Që të doj' a të mos dojë,
Se nukë më flet me gojë."
Kështu the, o jetëgjatë!
Papo u ngrite me natë,

More shportat e gomarë,
Po s'të vate udha mbarë!
Për rrush del njeriu i mjerë
E sjell shkarpa shumë herë.

Gjithë bota po punonin
E udhëtë po ndrejtonin.
Nastradinë kur e panë,
E zun' e më nuk e lanë:

Gjithë ditën gur' i gjori
Mbajti edhe pagë s'mori.
I këputur, i drobitur,
I lodhur, i kahënitur,

Natën në t'errët u kthye,
Me pluhurë mbi qyrdye!
Erth më der' e trokëlliti,
E shoqja nga shkalla xbriti,

Tha: "Kush ësht' aty më derë?"
Pa tha Nastradin' i mjerë:
"Në dashtë zoti, jam unë,
Që vajta e s'bëra dot punë!"

Zogu dhe djali

Një zog të vogël zuri një djalë,
Ai po dridhej dhe i thosh' ca fjalë,
Nuk të vjen keq se jam i mitur,
Si ty i vogël dhe s'jam rritur,

Më pret im' më si ty jot' ëmë,
Të mos i vete, ç'bëhet prëmë?
Fjalët e zogut djali i dëgjoi,
Qau, e puthi, pastaj e lëshoi.