Close
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 19

Tema: Faruk Myrtaj

  1. #1

    Faruk Myrtaj

    FARUK MYRTAJ – I FTUAR TE “GAZETA E ATHINĖS”



    Faruk Myrtaj ėshtė njeri prej shkrimtarėve tė sotėm shqiptarė qė veēohet pėr frymėn e re qė solli, sidomos nė prozėn e viteve pas nėntėdhdhjetės. E kam njohur herėt, qysh kur punonte nė Selenicė, ku banonte sė bashku me prindėt. Njė djalė bjond, i drojtur, tepėr i sjellshėm. Mė priste deri sa mbaroja mėsimin nė shkollėn tetėvjeēare, ku punoja, mė tregonte ē’kishte shkruar. Dukej njė djalė i talentuar, i shqetėsuar, jo vetėm nė ato qė shkruante, por edhe sepse donte tė studjonte dhe e pengonin. Shfrytėzova tė gjitha njohjet e mia tė atėhershme. Arritėm ta ēonim pėr ingineri-miniera. Faruku, i apasionuar pas letėrsisė, u gėzua qė mė nė fund u shporr pėrkohėsisht djalli qė e pengonte, por edhe u mėrzit tej mase. Mė nė fund e vendosi-shkoi pėr t’u bėrė inginier miniere.
    Mė pas e gjeti rrugėn e tij duke mė gėzuar edhe mua pėr faktin se nuk isha gabuar kur mendova se talente tė tillė duheshin ndihmuar. Tani Faruku jeton nė Kanada, zgjodhi edhe ai rrugėn e hidhur tė mėrgimit, por jam i bindur se pena e tij do tė sjellė nė letėrsinė shqipe vepra tė nivelit tė lartė.
    Nė mesazhin e tij “ti solla eshtrat, gjeneral”, mė drejtohet kėshtu, pėr tė mė kujtuar gjithė ē’hoqėm dikur pėr ta nisur student:
    “Se shpejti do te te nis edhe ndonje fotografi prej ish-bjondit qe nise
    per tek Viron Kona duke mė thene: Se mos i drejtohesh me "shoku Viron",
    se e para e kemi shok, dhe e dyta i ēmon krijuesit!
    Dhe une, i gjori provincial, edhe sot e kesaj dite, shkova dhe pasi
    trokita nje cope here (e s'po merrja pergjigje - se dera e sekretarit
    ishte e veshur me pambuk a kush e di) hyra dhe iu drejtova pikerisht me
    "shoku Viron..."!


    Hiqmet Meēaj, shkurt 2005


    Bibliografi

    Poezi:

    1. "Dielli i nėntokės”, 1985, Tirane, Shqiperi.
    2. "Rroba e fjalėve gjithnjė ngushtė mė rri", 1991, Tirane, Shqiperi.

    Tregime:

    1. "Njerėz qė kam njohur", 1987, Tirane, Shqiperi.
    2. "Marrėveshje pėr tė jetuar", tregime-novele, 1989, Tirane, Shqiperi.
    3. “Nudo Zyrtare", 1996, Tirane, Shqiperi.
    4. "Njerėzit janė tepėr", 2000, Shkup, Maqedoni.
    5. "Luftėtarėt vriten nė paqe", 2003, Prishtine, Kosove.

    Novela:

    1. “Qyteti i Ministrave”, 1998, Tirane, Shqiperi.

    Esse:

    1. “Pėrse druhemi nga nacionalizmi", 1995, Tirane, Shqiperi.
    2. “Markezė shqiptarė”, 2002, Tirane, Shqiperi.

    Ēmime:

    “Nudo Zyrtare”, ka fituar Ēmimin “Libri me i mire me tregime per vitin 1996”, dhene nga Ministria e Kultures dhe Sporteve, ne vitin 1997.

    Perkthime prej anglishtes:

    “Toleranca, pragu i Paqes”, Betty Reardon (UNESCO).
    “Pushteti i G.G.Marquez”, Jon Lee Anderson.
    “Tregime dhe novela te Zgjedhura”, Ėilliam Saroyan.
    “Stina e Mallit”, roman, Alistair MacLeod.
    “Harpa e barit", roman, Truman Capote.


    Nė vend tė njė autobiografie:


    Im-gjysh ishte lindur nga stėrgjyshja ime kur ajo ishte tek tė 60-at. I kėrkuan gjithė jetėn tė lindtte njė djalė dhe ajo, zonjė e madhe, ia arriti, pėrtej rregullave tė natyrės. Im at gjithashtu ishte djalė i vetėm, arsye e mjaftueshme kjo pėr ta martuar shpejt. Pati fat nė martesėn me nėnėn tonė: iu bė krahė nė jetė tė vėshtirė, dhe ia mbushi shtėpinė: 6 djemė dhe 2 vajza.
    Jam i treti i djemve, por i katėrti i fėmijėve, pra ardhja ime nė jetė s’pėrbėnte dot lajm, e, megjithatė, oxhaku i pallatit ku u linda atė ditė mori flakė. Rastisi tė digjeshin blozat atje, jo gjė tjetėr, por mamaja ma kujtonte kur bėja ndonjė gjė tė mirė!
    Fėmijė i urtė, i sjellshėm, i bindur, gjithė Myrtajt kanė mėsuar. I mbyllur, pa shumė shokė. Kam pasur tmerr lėndėn e fiskulturės, i mirė edhe nė shkencat, por priresha nga lėndėt sociale. Letėrsia, nga mė tė dashurat, por mbase s’do isha marrė kurrė me tė shkruara, sikur tė mos mė ishte privuar shkuarja nė universitet nė njė kohė me moshatarėt e mi. Koha politike absurde qė rėndoi jetėt e tėrė shqiptarėve, ma vonoi pėr 9 vjet nisjen pėr atje.
    Pa asnjė dyshim i jam mirėnjohės vjetėve tė minierės, minatorėve. Hynin e dilnin ēdo ditė nga nėndheu, truall i tė vdekurve. Kam qenė gjithnjė i thatė, shpirt-dobėt, i ndjeshėm. Nė minierė mėsova tė shaja dhe tė mendoja; plotėsova veten e pėrhershėm: njeriun e drejtė, tė heshtur e tė dhimbshur, qė pėrpiqet tė mos bėj kurrė keq dhe pėrpiqet tė kuptoj e tė justifikojė sjelljen e ēdollojshme tė tė tjerėve. Njė fotografi e fillimvitit 1978, mes njerėzve tė nėntokės, mė ėshtė bėrė kambanė qė bje papushim: disa prej tyre u aksidentuan me vdekje qysh sa isha unė atje, tė tjerėt sėmureshin tė djelave tė pushimit ose kur gjatėn lejeve tė zakonshme; ata qė dilnin nė pension vdisnin shpejt. Nuk e donin nėntokėn, por u ishin shndėrruar jetėt funksion i saj.
    Tėrė kohėn pas pune lexoja, shkruaja. “Shkruaja”, nuk thashė “shkruaja poezi, a tregime...” Tėrė jeta ėshtė sfidė. Sfidė ndaj vetes. Kjo ėshtė bėrja. Tė tjerėt do tė vėrejnė kur ti krijon arėsye pėr ta. Nė tė gjitha kohėt mė janė gjendur njerėz tė mirė, pėr tė mė ndihmuar. Mirėnjohja ndaj tyre mė ėshtė kthyer nė ves!
    Nė minierė ėshtė edhe njė rregull i tillė: askush nuk duhet lėnė i vetėm nėntokė. Njeriu i gjendet njeriut, sidosi. Por jo vetėm njeriu. Natyra, e krijuar si shtėpi e tij, gjithashtu. Pėrpara se tė ndodhin shembje, nėntoka rrėzon ca thėrmija, pastaj ca copra dheu e shkėmbi, pastaj ndodhin shembjet, gjėmat nė njerėz. Duhet tė kesh ndjesi e sy pėr t’i vėnė re kėto paralajmėrime. Por se mos vetėm nėntoka ėshtė e tillė...!
    Libri i parė me vjersha, “Dielli i Nėntokės”, 1985, nuk ėshtė tjetėr veēse njė llagėm ku ndjehem ngushtė, por edhe i paralajmėruar, bashkė me ta. Qytetėrimi kurrė s’ka pėr ta respektuar Njeriun, pėrderisa e shtynė atė tė rrezikohet nė dhč. E ēfarė pastaj se kėtė, mė duket, e ka shkruar ideatori i komunizmit antinjerėzor, V.I.Lenini?!
    Zjarri i oxhakut paskej qenė paralajmėrim pėr njė jetė tė ashpėr. Universitetin e kryeva 9 vjet pas gjimnazit. Jo pėr ē’ka kėrkova, letėrsi. Mė dėrguan pėr inxhinier miniere! Shkova se duhej njė shkollė e lartė, duheshin disa vite Tirane. Mė vonė do tė merrnin vlerėn e viteve pranė “tiranisė sė Tiranės”. Ditėn qė na dhanė diplomat, nuk provova asnjė gėzim. Ndonse edhe pėr shkrimtarėt, asokohe, thuhej se ishin “inxhinierė tė shpirtrave njerėzorė”!
    Vėshtirėsitė sikur u lodhėn me mua, nė fund tė viteve ’80. Letrat Anonime ishin zbehur bashkė me kujtimet pėr luftėn, lufta e klasave po bėhej e tepėrt, si profesioni i munxėdhėnsve nė njė tregim tė Kadaresė. Ndodhi ajo qė s’kisha pasur energji ta ėndėrroja: Mė ofruan punė tek gazeta “Rinia”.
    Njė sy i vėmendshėm do tė vėrente tek faqet e kėsaj gazete atė qė thuhej se “paralajmėrohej” nė teatrin e operės kineze: shembėllimin e asaj qė po pėrgatitet tė ndodhte. Kadare bėri rishikimet e para, politke e letrare pikėrisht aty. Ishte fat qė u ndodha nė Tiranė nė vitin ’90, “kur plasi demokracia”. Nė disa zona tė vendit, pėr vitin 1944 thuhej, nėn zė, se ishte “viti kur hynė komunistėt”. Ngaqė tė burgosurit politikė ishin ende brenda, u mbeti komunistėve ta pėruronin edhe pluralizmin. Por s’kishte ngč pėr hollėsira! Pjesa dėrmuese e njerėzve ndjeheshin tė lirė...“Rroba e Fjalėve Gjithnjė Ngushtė Mė Rri”, u botua nė kėtė kohė.
    Tek unė, gjithnjė, kanė plotėsuar njeri tjetrin krijuesi me gazetarin. Nuk kam asnjė drojtje prej mungesės sė kufirit midis tyre. Kėshtu ka qenė jeta ime. Kėshtu ėshtė. Nė shtatė strehėza lėviza nė Tiranė, nė vitet 1989-1995 dhe, kudo ku shkonim, mbartnim vetėm ca libra!
    Tė shkruarat janė natyra e sinqertė e krijuesit: Kurrė nuk jam shquar pėr inisiativė, pragmatizmi im ėshtė pothuaj Zero...Sikur tė mos mjaftonin kėto, mė 3 nėntor 2003 u nisa pėr mėrgim tė largėt. Ngaqė u binda se nuk i ndihmoja dot nė Atdheun tim, u ofrova fėmijėve njė Atdhe tjetėr. Sė paku, kėtu ku jemi, nė Kanada, shpresoj tė mos i pengojnė, siē u ndodhi prindėrve tė tyre...




    BERMUDA
    -tregim-




    Deri atė mbrėmje Ajo ishte njera nga ne.
    Ngaqė ishte nja dy-tri gishtėrinjė mė e gjatė, apo ngaqė e shfaqnin tė veēantė kėmbėt e saj, as sot nuk betohem dot se po them tė vėrtetėn e vetėm tė vėrtetėn qė ėshtė njė, por jam gati tė dėshmoj deri nė Gjyqin e Fundit qė s’ishte kjo shtysa pse filluan ta pėrflisnin nė qytet.
    Mbase nuk e teproj tė them nja dy fjalė pėr qytetin tone, jo thjesht si vendngjarje, por se vetėm aty mund tė ndodhin pikėrisht kėto gjėra. Aty jetėt janė si tė karaktereve teatrorė. Ngjizen, ngrihen e rrėzohen brenda asaj hapėsire, kohe dhe mjedisi tė zgjedhur nga regjisori e skenografi.
    Qyteti ndodhet midis tri kodrash. Nė njerėn prej tyre ngrihet spitali dhe materniteti, nė tjetrėn kisha dhe xhamia, teksa nė tė tretėn janė vendosur burgu i qytetit dhe varrezat. Tė tri kodrat lidhen nėpėrmjet sė njėjtės rrugė, e cila kalon nė qendrėn e qytetit. Nuk mund tė dalėsh nga shtėpia jote apo tė nisesh pėr diku e tė kthehesh, pa kaluar nė qendėr.
    Tė gjitha dritaret e ndėrtesave dhe zyrave pėrqark sheshit sikur pėrgjojnė qendrėn, vendin ku takohen tri rrugėt qė ngjiten dhe zbresin pėr nė tė tri kodrat. Nė tė gjitha orėt e ditės dhe tė natės shkallėt e jashtme tė atyre pak pallateve, dyqaneve, njėsive tregėtare, kėpucarisė, berberanės, orėndreqsit, bulmetores, bankės sė kursimeve, magazinės ushqimore, postė-telegraf-telefonit, dentistit, zyrės sė tė plotėfuqishmit, janė plot me njerėz. Ulen aty dhe rrijnė e vėshtrojnė gjithēka qė lėviz nėpėr qytet.
    Atė mbrėmje Ajo nuk doli nė rrugė si herėt e tjera. Ishte po Ajo, po ai trup, po ato rroba. Vetėm se fustani pranveror, i shkurtuar vetėm dy-tri gishtrinj, shfaqte njerėn nga pjesėt mė tė brishta tė trupit tė femrės: gjunjėt. Secila prej nesh, femrave tė tjera nė qytet do ta dėshironim kėtė fat, por asnjera prej nesh nuk do ta merrte pėrsipėr tė vepronte si Ajo. Mbase pikėrisht ky shkak, pra qė asnjera nga ne nuk do tė mund tė guxonte tė dilte si Ajo, e pati shtyrė drejt atij veprimi tė guximshėm dhe kryenec. Nė tė vėrtetė ishte njė ndryshim fare i vogėl, aq i vogėl, sa tani, pas disa vitesh nga ajo mbrėmje, tingėllon si diēka pėr tė qeshur pėrmendja e tij.
    Unė, si gjithė femrat e tjera nė qytet, e dija se ē’do tė ndodhte nė sheshin qendror pas kėsaj, siē e dinte edhe ajo vetė. Siē e dinė tėrė lundėrtarėt, madje tėrė lexuesit e librave me lundrime, rrezikimin e anijeve qė lundrojnė nė ujrat e Bermudės.
    Megjithatė, Ajo kapėrceu rrugicėn e shtėpisė dhe bėri pėr nga qendra. Unė i shkova pas me tė njėjtin hap, me tė njėjtėn qetėsi e mėnyrė tė mbajtjes sė kokės pa shprehur asgjė tė veēantė, sikur s’kisha tė bėja fare me tė dhe me ē’kishte ndryshuar Ajo nė veshjen e saj. As ajo nuk e pa tė udhės tė shfaqte ndopak vėmendje se ē’njerėz ndodheshin nė rrugicė atė orė kur po dilte ajo. Nuk di pse mė besohej se, pėr syrin e saj, unė isha shndėrruar nė njeri tė padukshėm. Mbase thjesht pėr arsyen qė pėrmenda mė sipėr: nė vendin tim, ashtu si nė vend tė saj, do tė dėshironte tė ishte secila prej femrave tė tjera tė qytetit.
    Syri im gjithėsesi, m’a qartėsoi konturin e trupit tė saj dhe pas kėsaj fitova qetėsinė e mjaftueshme pėr tė vėnė re se ē’kishte ndryshuar nė veshjen e asaj nate. Mė erdhėn nė ndihmė edhe duart e saj qė herė pas here shkonin atje ku i ishte zbuluar gjuri. Nuk e di pėrse, donte tė bindej se e kishte bėrė vėrtetė atė ndryshim, a vuante mėdyshjen e vazhdimit apo tė kthimit? Nga mėnyra se si e hidhte hapin, ndjehej vendosmėria. Deri nė lėvizjet mė tė vogla. Me njė gėzim trishtak, u sigurova se ajo nuk do tė kthehej prapa.
    Ndryshimi u vu re nga gjithė ata qė u gjendėn jashtė atė orė dhe menjėherė sapo sapo Ajo hodhi hapat e parė nė rrugicėn qė nxirrte nė rrugėn kryesore prej lagjes sė saj. Gjithėshka frymore e asaj mbrėmjeje ishte kthyer me vėshtrin nga ajo. Tėrė ai ngulim njerėzor atė mbrėmje ngjante si njė qytet i populluar vetėm me lule dielli. Me lule nate, do tė ishte mė mirė tė thosha.
    Nuk di pse, por ndjeja dėshirėn e papėrballueshme pėr tu gjendur atje ku duhej, herė diku pėrpara, herė diku pas saj. Po e pėrsėris, nuk jam unė qė e pėshpėrita dhe e bėra lajm ndryshimin nė gjunjėt e saj. Nuk di se me ē’krah fėrfėrima e fustanit tė saj arriti tė fluturonte dhe tė arrinte tek tė ulurit e shkallėve pėrpara se Ajo vetė tė arrinte atje. Mė besoni pėr kėtė qė them. Dėshmoj sot dhe kurrė mė.
    Njerėzit e ndenjur tė shkallėve prisnin qė Ajo tė shfaqej. Midis tyre spikaste e qeshura e Votimes, torollakes sė post-telegrafės, vajzė e tė zgjedhurit tė pėrhershėm nė Kuvendin e Qytetit, nė seancat e tė cilit ai flinte i lumtur. Kukurisja e saj si e pulave herė-herė bėhej si e gjelave, kur mburrej se ishte kandisur tė dilte nga zyra pėr tė parė atė qė do tė ndodhte. Aty ishte edhe Neti, postieri i urtė dhe i pafjalė i qytetit, qė dukej sikur nuk prekej as nga gėzimet e as nga hidhėrimet e telegrameve qė shpėrndante. Tek shkallėt e berberanės ishte afruar Olja, e para femėr pėr tė cilėn thuhej se po mėsonte fshehurazi tė bėhej berbere. Olja do tė kishte pasur qejf tė merrej me mjekrėn e ndonjė burri, por kur nė shesh u ndje frymėmarrja e nxituar e sehirxhinjve, tėrė klientėt e berberhanes, me mjekra gjysmė tė rruara, kishin dalė tek shkallėt dhe Olja i ndoqi pas. Tek stoli pėrpara zyrės sė pushtetit, pėrbri Arkės sė Kursimeve ku qytetarėt paguanin faturat e dritės e tė ujit, rrinte dhe priste edhe Dinia, korieri i pushtetit.
    Ajo e la pas rrugicėn e lagjes sė saj dhe pa u nxituar, po bėnte pėr nga qendra. Vazhdoja ta ndiqja nga pas. Nė sigurinė e hapit tė saj m’u duk se pėr herė tė parė shprehej kėnaqėsia qė rruga kalonte pikėrisht atje, nė qendėr. Kur po i afrohej frymėmarrjeve tė shpeshtuara qė e prisnin, vura re se Ajo preku edhe njė herė fundin e fustanit, si pėr tu bindur se ia vlente ta ēonte punėn e nisur deri nė fund. Siguria e saj pėrcillej gjer tej rrugicave dhe rrugėve, tek vėshtrimet nė ankth tė vajzave dhe grave pas perdeve tė dritareve. Sigurisht e dinte me mijėpėrqind pėrgjimin tonė, qė Ajo nuk harroi pa shkelur asnjerėn prej rrugėve tė qytetit. Kėshtu qė iu desh tė kalonte disa herė nė qendėr, pėr t’i ngjitur, e pastaj pėr t’i zbritur, tė tria rrugėt qė ēonin nė tė Tri Kodrat qė qarkonin qytetin.
    Papushim kujtoja atė bisedėn e shkurtėr me tė, gjatė orės sė sė fiskulturės:
    “E di ti qė ke kėmbėt mė tė bukura tė klasės?!”
    “Vetėm tė klasės?!”
    “I ke vėrtetė…”
    “E di, e di se kėmbėt e mia janė!”
    “Tė tuat, por tė tjerėt t’i shohin!”
    “Eh, kush na i sheh… Na shohin fustanet, fundet, pantallonat, po!”
    “Vjen njė ditė…”, i pata thene unė kot sė koti, sikur tė kisha ndonjė pėrvojė.
    “Vjen njė natė thuaj!” pati shtuar ajo e vendosur.
    Mbase prej atij ēasti do t’i kishte lindur mendimi ta shkurtonte me dy-tre gishtėrinj gjatėsinė e fundit apo tė fustanit qė do tė vishte asaj mbrėmjeje pranvere. Isha e sigurt se nuk e kishte prerė. Vetėm sa e kishte palosur e pastaj e kishte hekurosur palėn. Sigurisht qė e kishte menduar se, sidoqė tė shkonte puna, mbase do t’i duhej ta zgjaste pėrsėri.
    E la pėr herė tė tretė qendrėn e qytetit, teksa nė ajėr ndjehej njė si kundėrmim qerpikėsh dhe vetullash tė djegura prej vėshtrimeve tė pazakonta tė njerėzve qė bėnin sehir aty. Bėri pėr nga rruga qė ēonte nė spital, e fundit kjo nė tė vėrtetė, tashmė paksa e lodhur dhe disi e trishtuar pėr atė qė kishte marrė pėrsipėr. Ėshtė ai ēasti kur vetėm njė fije e hollė e ndan fitoren nga humbja. Pikėrisht aty, teksa ngjitej kodrės sė tretė, mbase edhe Ajo, si unė dhe femrat e tjera tė qytetit, u kujtua se pranė spitalit ndodhej edhe materniteti.
    U kthye. Me vėrtik. Por pikėrisht kthimi, mbase edhe mė shumė se shkuarja deri nė fund nė rrugėn e maternitetit do tė ishte rrėnues. Shkelja nė atė rrugė e bėnte tė motivuar dhe njėherėsh tė pafalshėm atė fustan tė shkurtuar mbi gju.
    Por ishte e qartė se vendosmėrisht do tė kalonte pėrsėri nė qendėr. Edhe pse tanimė dukej me tė vėrtetė e lodhur, e lodhur dhe e dėshpėruar. E pashė tė nxitonte hapin, tė mbyllte veshėt, pastaj edhe sytė, mė nė fund edhe e tronditur nga vėshtrimet e pas-perdeve dhe tė tė ulurve tek shkallaret, nga e qeshura e harbuar e budallaqes Votime, nga goja e hapur prej habisė tė postierit tė pafjalė Neti, madje edhe nga trishtimi i mbytur nė sytė e berberes Olja.
    Ēau vėrtik pėrmes sheshit nėn vėshtrimin e syve tė pėrzhitur tė shkallareve, tė ngulitura tek gjunjtė e saj. E ecura dukej ende e sigurt, por unė qė e kisha ndjekur prej kur doli nga shtėpia e vetė, e ndjeva se po i shteronin fuqitė dhe poi venitej dėshira pėr tė vazhduar. E vetmja gjė qė e mbante, ndoshta ishte fakti qė po i afrohej fundit tė zgjedhur prej saj. Ato caste ndjeva se kisha dėshirė t’i thosha se kishte bėrė shumė, se tani mund tė kthehej, nuk ishte e thėnė t’i bėnte ajo tė gjitha, por ishim aty, nė sheshin e madh tė qendrės sė qytetit. Nuk guxoja tė flisja nė prani tė atyre njerėzve qė vazhdonin ta pėrgjonin dhe t’i lagnin me vėshtrime kėmbėt e saj, diku aty tek gjunjėt. Tė bėhej se ishin metrat e fundit tė lundrimit tė saj, tė fundit, nė dallgėt e marrėzisė sė tyre tė paadresuar. As pėr t‘i folur, as pėr ta prekur, nuk guxova atė natė, tė paktėn nėpėrmjet gulēimave ta pėrmendja atė vajzė. Sė paku tė mos humbte nė misterin e paqartė tė asaj bermude qytetėse.
    U rropata gjer nė ēastin e fundit, por nuk arrita ta kandisja veten deri atje sa t’i thėrrisja, ta kujtoja se, sidoqoftė mund tė kthehej, tė kthehej pas, ose tė dredhonte nėpėr muzg, tė futej nė ndonjė nga ato oborret e shtėpive pėrdhese aty pranė, pastaj le tė kapėrcente ndonjė nga gardhet e ulėt pėr nė ndonjerėn nga rrugicat me dalje tjetėrkund. Nuk e bėra dot, mbase ngaqė, kush e di pse, isha e bindur se Ajo nuk ishte si ndonjė barkė e gjendur pa e ditur, fare rastėsisht nė atė shesh kurthesh tė rrezikshėm. S’di pse, besova se nuk ishte ndonjė nga ata lundėrtarėt e papėrvojė, qė s’e merrte me mend se ku e kishte shtyrė deti i trazuar. Dukej sė largu, ishte anije me disa busulla, nisur pėr tė kaluar pikėrisht aty, mes trekėndėshit tė Bermudės.
    Mbase mė ishin mjegulluar edhe mua sytė, hajde le tė themi qė mė ishin pėrlotur, si tė femrave tė tjera pas perdeve, nė dritaret e dhomave me drita tė shuara. Diēka duhej tė kishte ndodhur qė nuk po shihja dot mė gjė. Pas njė kohe pėrhumbjeje, nuk di sa zgjati kjo, po dėgjoja zėra tė alarmuar dhe ca rrokje fjalėsh se Ajo nuk ishte mė. Dikush kėmbėngulte se e kishte parė tė rrėzohej tek kėmbėt e stolit ku ende rrinte Dinia, dikush thoshte se Ajo sikur donte tė arrinte deri tek Arka e Kursimeve. Sikur atje tė kishte pėr tė paguar ndonjė faturė. Por pėr ēfarė, pėr kė, do tė paguante Ajo? Nė emėr tė kujt?
    Tė nesėrmen e nė ditėt qė rrodhėn mė pas nuk e pa mė njeri. Askush nuk ēau kokėn pėr fatin e saj. Tė interesohesh pėr kėso rastesh duhet tė shkosh, tė tė presin dhe tė pėrgjigjen diku, por kur e di se ajo mbrėmje nuk i vjen pėr osh kujtesės sė njė qyteti tė tėrė, bėn mirė tė heshtėsh. Aq mė keq kur tė gjithė, edhe pse josheshin pėr tė ditur diēka, zgjidhte tė mbyllej nė heshtjen e vetė.
    Nėpėrmjet kėtij funerali heshtjeje dukej se e pėrcolli gjithė qyteti. Djemtė dhe ne shoqet e saj, tėrė vajzat e qytetit, edhe Votimja me Oljan qė fill pas kėsaj u bė berbere, pa u pėrfolur nga askush, teksa ēapiteshim tė nesėrmeve nėpėr rrugėt e qytetit, na bėhej sikur bartnim arkivolin e saj, qė nė tė vėrtetė askush nuk e pa me sy. Na dukej sikur e lėviznim deri aty ku ngriheshin kisha dhe xhamia, pastaj zbrisnim teposhtė, ndalnim pėr pak ēaste nė shesh, nė qendėr tė qytetit, pėr ta pėrcjellė pastaj deri tek kodra tjetėr ku ndodheshin burgu dhe varrezat. Por asnjė varr nuk u hap, asnjė fjalim lamtumire nuk u dėgjua. As emri dhe fotografia e saj nuk u panė nė pllakėn e ndonjė varri. As atehere, as sot e kėsaj dite.
    Kjo ishte ngjarja qė ka ndodhur ca vite mė pare. Tanimė ajo ėshtė harruar. Nė tė vėrtetė s’ka asnjė shkak ta mbash mend, pėrderisa tė gjitha gocat e qytetit, madje edhe gratė qė i kanė kapėrcyer tė dyzetė e pesė vjetėt, mbajnė fustane dhe funde tė shkurtuar nga dy-tri gishtrinjė. Ajo megjithatė herė pas here iu shfaqet nė ėndėrr njerėzve dhe ata, kur zgjohen, bėjnė sikur as nė ėndėrr nuk kanė punė me tė.
    E rrėfeva kėtė histori pa emocionin mė tė vogėl, sado qė herė pas here njė zė i paadresuar mė afrohej tek veshi dhe mė lutej, mė kėrkonte, mė thėrriste, mė kujtonte se historia e Asaj nuk mund tė shkruhej zakonshėm, pa emocion, si ato historitė e tjera tė kėtij qyteti. Gėrrice, lustroje, pėrjetoje edhe njė herė rrugėn qė bėre atė mbrėmje pas Asaj! Jo e heshtur, jo hije si atė natė! Duhet tė qash e tė bėrtasėsh kur dėshmon atė qė ka ndodhur, ose mos u ndje fare, mos trego pėrralla! Mė mirė dil nė qytet, ose shko vėrtetė tek Bermudet, tregojua atyre atje fatin e asaj barke qė humbi atė natė, qė mė pas tė mos humbė barka e ndokujt tjetėr…”
    Por nuk shtoj dot tjetėr gjė. Jam e vėrtetė, kur them se nuk ndjeva asnjė emocion gjatė rrėfimit tim. Thjesht njė dėshmitare syri dhe aq. As dhimbje, as dashuri, as mėshire, as bėra fajtor njeri, asgjė…Ato ditė, po tė mė kishin pyetur, mund tė rrėmbehesha nga ajo qė ndodhi, por se kush tha se femrat e pėrfolura paguajnė ēmimin mė tė madh pėr lirinė, dhe unė humba edhe pikėn e fundit tė shtysės pėr njė dėshmi ndryshe. Mbase e tėra kjo ėshtė njė kohė e humbur dhe dėshmia ime thjesht duhet dhėnė pėr tė mbetur diku nė arkivat e qytetit, nėn pluhurin e asaj qė ndodh ēdo ditė.

  2. 3 antarėt mė poshtė falenderuan Askusho pėr mendimin e shprehur nė kėtė postim:

    Alvlora (16-11-2013),Do Not Tread On (12-08-2014),G@briel (12-08-2014)

  3. #2

    Faruk Myrtaj - tregim

    FARUK MYRTAJ





    ...ROBĖROHEMI PĖR LIRI...
    (tregim)




    Gardiani nuk po bėhej i gjallė dhe unė u ngrita.
    Nė njė hapėsirė sa kjo e qelive, “tė ngrihesh” s’ka asnjė kuptim, nuk ia vlen tė ngrihesh pėr tė kryer ndonje veprim. Mjafton tė zgjatėsh dorėn dhe arrin kudo, nė secilėn qoshkė tė qelisė. Por ngritja mė kėmbė ėshtė instiktive, pėrpjekje pėr lėvizje, orvajtje pėr tė mos humbur vetinė e tė gjallit.
    U ēova dhe bėra njė gjysėm hapi pėr nga dera e qelisė, preka shufrat e hekurta, futa turinjtė midis tyre. Doja tė kqyrja koridorin. Gardiani ishte edhe mė tej atje, ulur nė karriken prej hekuri. Kryembėshtetur midis pėllėmbėve tė duarve, dremiste. Nuk them ėndėrronte, jo pse ishte gardian, por sepse asgjė nuk do tė ndryshonte nė kėtė mes. Dukej se flinte, pra unė isha i lirė tė merresha me veten. Kjo mė duhej. Kėtė prisja.
    U zhvendosa njė gjysmė hapi, pėr nga qoshku i djathtė. Gjithnjė brenda qelisė sime. Atje kisha lėnė pjesėn e kursyer prej racionit tim tė bukės. Nė kėtė lloj qelie s’ėshtė e nevojshme tė hapėsh sirtarė e dollapė e bufera. Ajo ėshtė e lehtėsuar prej formaliteteve. Edhe nė errėsirė tė plotė, e di se ku e kam vendosur bukėn, brenda njė shamie tė bardhė, aq tė pastėr sa mund tė ketė kuptim pastėrtia nė njė qeli pa ujė e pa dritė. Shamia ėshtė e mbėshtjellė me njė copė plastmasi, lėndė qė mbron bukėn nga tharja e ashpėrimi.
    E marrė nė duar, si me kujdes nėnash pėr foshnjėn e tyre.
    Janė orėt mė tė veēanta tė jetės. Tė jetės sime nė burg. Kudo e kurdo, njeriu gjen kohė pėr tu gėzuar. Mbase kjo ėshtė arsyeja qė marrin vlerė tė veēantė cigari i fundit, fjala e fundit pėrpara togės sė pushkatimit, apo ato ca pak grimasa mė parė se njeriu tė jap frymėn e fundit pėr tė ndėrruar jetė.
    “Ah, jeta ime...!”, thashė si pėrvajshėm, pa zė.
    Mė kishin rrjedhur njėzetė vite kėtyre burgjeve. Nėna kishte vdekur, mė kishte humbur pėrpara ikjes pėr nė botėn tjetėr, pa mė dorėzuar, siē bėjnė zakonisht nėnat, tek tjetra, gruaja.
    “Edhe aq keq nuk qenkam, pėrderisa gjej me ē’gėzohem!”, shtova me zė, pėr tė qenė i vėrtetė deri nė fund. Sė paku me vehten.
    U rrotullova, bėra njė lėvizje mė shumė, njė gjysėm hapi nė tė kundėrt dhe, kokėulur, u ula nė shtratin pėrdhes, njė dyshek, i hollė fare, diēka mė i trashė se feta e bukės qė na japin pėr ēdo vakt.
    U rregullova kėmbėkryq, mbi batanie. Shaminė e vendosa nė prehėr. Si njė lėndė e rrallė e materies, tuli i kursyer prej racionit tim tė bukės. Po tė mė shihte kush, do besonte se ulesha pėr tė ngrėnė. E mendoja kėtė, edhe pse kėtu gjithkush e dinte menynė time dhe kurrkush s’mė bėnte shoqėri. Po tė mė begeniste gardiani, qė tashmė dremiste gėrrhimshėm nė fund tė koridorit, sigurisht do ta ndaja me tė. As qė e shkonte ndėrmend. Jo ngaqė ndjehet ngushtė se herė pas here i duhet tė m’i dhuroj ca grushte e ca shkelma, edhe pa arėsye. Po nuk ėshtė ky shkaku. Gardiani nuk do ta vinte nė gojė bukėn time sepse s’e vė fare nė dyshim kur i thonė se unė jam armiku i tij. Po tė mė ftonte tė haja a pija diēka prej tij, nuk do ta refuzoja. E di se s’ėshtė ndėr armiqtė e mi, edhe pse mė sillet si njeri prej tyre.
    Po pėr ēfarė ta ftoj?! Vetėm njė copė buke kam, pak tul buke. Edhe kėtė, jo pėr ta ngrėnė. Ah, kam edhe njė gotė uji, por as ujin s’e kam pėr ta pirė. Ndaj lere gardianin e shkretė tė marrė njė sy gjumė e tė ketė mė shumė fuqi kur t’i teket tė mė ndėshkojė.
    “Vazhdo tė bėsh gjumė tė qetė, zotėria im! Sikur tė zgjohesh e tė shohėsh me ē’merrem, do tė zgėrdhiheshe pėrtej hekurave, ose do tė hyje brenda qelisė dhe do tė m’a shpėrbleje ftesėn me ca shkelma. Nuk ke ngč ti tė marrosesh si unė!”
    Afrova gotėn e ujit pranė vetes, njoma tulin e bukės dhe ia nisa punės. Secili merret me diēka, nė kėtė jetė. Gjithkush krijon botėn e tij tė vogėl, brenda kėsaj bote tė pafund. Kėshtu besojmė, sė paku. Iluzion? Ku ka rėndėsi si e quajmė. Rasti ma solli ta krijoj kėtė botėn time tė vockėl fare brenda kėsaj qelie. Njeriu qenka qenie e ēuditshme, mbase pikėrisht pėr kėtė aftėsi: mėsohet me kushtet, pėrshtatet me rrethanat. Mjaft ta lesh vetėm dhe ai, fa-fap, nė ēast e ngjall jetėn; edhe brenda njė vrime vetmie, siē ėshtė kjo qelia ku mė kanė mbyllur.
    “Beson vėrtetė se je vetėm aty...?!”, mė pyeti njė mik, kur kishte guxuar tė mė vizitonte aty ku isha. E vėshtrova nė sy. Fliste pėr burgun tim si pėr jetėn e tij jashtė mureve. Atje pėrgjohej kudo dhe ai ishte i sigurt se s’mund tė mos pėrgjohemi edhe ne kėtu, nė burg.
    “Unė nė burg jam!”, ia pėshpėrita. “Nuk ndjehem keq...”, shtova pastaj. Me zė. Nėse pėrgjoheshim, le tė dėgjonin se nuk qahesha. Edhe pėr mikun tim, kėto fjalė shkonin pėr mirė. I burgosuri i tij nuk ndjehej i pakėnaqur!
    “Me se e kalon kohėn e lirė?!”
    “Bėj njerėz,” i thashė. “Njerėz prej buke bėj...Tė kam edhe ty...prej buke!”
    Mė hodhi njė vėshtrim tė drobitur dhe sikur u ftohė nė sytė e mi. S’foli. Iku shpejt. Nuk shpresova tė vinte mė. Mbase dyshoi qė kam probleme. Diku nė tru. Po mbase ėshtė trembur se mos e marrė mė qafė!
    U ktheva nė qeli, nuk bėra asnjė pėrpjekje pėr tė kqyrur ku mund tė ishin aparatet pėrgjuese, tė cilat m’i ndėrmendi. Variantin e tij prej buke e ndryshova. Menjėherė. S’doja tė bėhesha shkak pėr ndonjė tė keqe ndaj tij. E njoma formėn e tij prej buke dhe e zhbėra. Por e kam endč, nė formėn e brumit tė thatė.
    Ndenja ca shtrirė. Rrėshqita vėshtrimin nė tavanin e qelisė, nė faqet anėsore, tek porta e hekurit, tek llampa e venitur, tek dryni qė mė mbyllte brenda. Kudo mund tė kishte kamera. Aparatet mund tė vendoseshin gjithandej. Le tė bėnin ē’tė donin. S’ishte aspak e kėndshme ta pėrfytyroje veten tė vėzhguar nga zyrat e komandės sė burgut, por edhe me kėtė duhej tė mėsohesha. Pasi ke humbur tė shumtėn e gjėrave tė mėdha, tė voglat s’ndjehen fare. Tė pėrshtaturit me mungesat ėshtė e pashmangshme. Duhet vetėm ca pak kohė. Dhe nerva...nerva. Nė qeli, kohė kisha plotė. Nervat do t’i ushtroja, le tė rezistonin. Pėr hir tė tyre!
    Njė lėvizje mashtruese: ngrita dorėn, e afrova tek goja, sikur futa kafshatėn e bukės. Nuk ishte gjė e re. Tė ngrėnit nuk na ishte ndaluar. Endč! Ktheva kokėn rreth e qark, lėviza nofullat e buzėt, qė kqyrėsit e mi tė mundshėm tė besonin se po pėrtypesha. Tė burgosurit, nė gjithė botėn, janė ripėrtypės. Ripėrtypin tė shkuarėn. Si emigrantė pakthim.
    “Nė djall vafshi, bashkė me qelinė time dhe pėrgjimin tuaj!”, thashė me zė.
    Tėrhoqa njė gazetė dhe nisa tė lexoj. Pastaj mė shkrepi tė lexoja me zė, me zė tė lartė. E kisha unė radhėn t’i nervozoja. Duke u lexuar gazetėn e tyre! Meqė nuk mė linin tė gėzoja vetminė time, le tė bėnin shoqėrinė qė ofroja unė. Apo prisnin t’i shaja, t’ua grisja gazetėn pėrpara syrit tė fshehtė tė kamerave tė tyre, qė tė humbisnin qetėsinė dhe tė mė ndėshkonin?
    Mė tej, duke u marrė me tulin e bukės, i ndiqja me bisht tė syrit. Pajisjet pėrgjuese le tė vazhdonin tė tyren...
    Eh! Buka ėshtė e bekuar! Ėshtė fryti i tokės. Jo i makinave. Punohet toka, hidhet fara, mbin bima, rritet kalliri, piqet, korret, bluhet, bėhet miell dhe bukė. Mua mė ėshtė dashur ta bėj edhe njerėz prej buke...
    Sapo e prek me dorė, ajo e lumja merr e jep me gishtat e mi. Kisha lexuar se fatet e njerėzve lexoheshin nė vijat e pėllėmbėve dhe gishtrinjėve tė tyre. Buka mbase prekte vijat e fatit nė duart e mia, qė mė ngjallte kėto ndjesira.
    E njomja, e ngjishja, e pėrpunoja, majagishtash, ajo bėhej edhe mė e butė, ishte gati tė jepej, njėlloj si ajo plastelina qė pėrdorin fėmijėt pėr tė sajuar lodra e figurina tė ndryshme.
    Nuk doja gjumė kėtyre netėve. A thua edhe ata, modelet e mi, rrinin zgjuar, duke ndjerė ethet e mia? Edhe pėrgjuesit e mi, tė pa gjumė, duke mė vigjėluar mua?!
    Zoti u ruajtė mendjen, nėse mė pėrgjojnė kur merrem me tulin e bukės!
    M’a shohin fytyrėn lėbyrur prej njė rrezatimi tė pazakonshėm, dhe kam drojė se nuk besojnė dot se drita buron prej marrėveshjes sime me tė dashurit e mi dhe me tulin e bukės sė kursyer. E shohin se pėrpiqem tė krijoj njerėz, njerėz prej buke, po kush e di ku tjetėr u rrėmon hamendja. Kjo fytyra ime e drobitur, s’besoj se do t’u duket aq e urtė sa tė mė justifikojnė si qenie tė joshur prej delirit filozofik qė kapllon tė burgosurit afatgjatė. Ky djall, mund tė thonė me njeri tjetrin ata, mund tė ngrihej netėve, tė kaloj telat me gjemba, tė na vijė deri nė komandė dhe...tė luaj me kryet tona si me copėn e bukės...
    Njeriu nuk arrin ta njoh tjetrin, nėse nuk njeh veten e tij. Nuk them se njeriu duhet tė shkojė nė burg pėr tė siguruar kėtė njohje, por vetminė e tij ka mundėsi ta krijojė, kudo ku ėshtė. Mbase edhe kur rastisė nė komandėn e burgut. Vetmia, mė shumė se ēdo shkollė e mėnyrė tjetėr, krijon mundėsinė e rishikimit e plotėsimit tė vetes. Qenia njerėzore ėshtė njė trajtė e caktuar, njė lloj ene qė tėrė jetėn e jetės gjallon pėr t’u mbushur. Popullimi i tėrė hapėsirave brendaqelizore, mbushja e kėtij boshi, vetėm kjo i jep kuptim tė jetuarit. Dhe, pa asnjė dyshim, ky boshllėk, mund tė zbulohet, verifikohet e plotėsohet vetėm nė vetmi.
    Duke krijuar njerėz prej buke, nisa tė ndjehem ndryshe.
    Atėherė kur tuli, mė nė fund, merr formėn qė kam dashur t’i jap, teksa s’kam pushuar sė foluri me veten dhe me atė qė jam duke sajuar, kam shtysė ta ngrč zėrin. Si ai plaku qė bėhet gati tė niset pėr tė ikur pėrgjithnjė, apo si fėmija qė sa-lindet. Pa asnjė shkak, mbaj gjallė shpresėn se m’i dėgjonin edhe murmurimat. E ēfarė nėse vėrtetė jam i lajthitur?! Mjaft qė flas me njerėzit e mi, paēka se prej buke. Ėshtė pak a shumė si t’i kem tė gjallė.
    A thua tė mė kenė parė, pėrgjuesit e komandės, kur kam qarė pėr vogėlushėt e mi prej buke? Eh, kur sajoj fėmijėt, tuli i bukės ėshtė si lėnda e pėrdorur pėr tė krijuar njerėzit e parė tė botės. Vetja mė bėhet si Krijuesi i Madh, Ai i Vetmi, i Vėrteti. Mė fal, mė falė qė tė imitoj ty, i drejtohem atij, duke ngritur sytė lart. Mė fal, nėse duke tė kėrkuar ty, mė shfaqet tavani, ku ata mund tė kenė vėnė aparatet e pėrgjimit, i them. Deri nė shenjtėri e pafajshme, pėr tė krijuar qenie perėndisht tė pafajshme, buka vazhdon tė lakohet nė midis gishtat e mi, duke mė falur ajo nė emėr tė Zotit, por edhe duke m’u lutur qė tė bėj kujdes.
    Ata tė mirėt, fėmijė tė mi, vijnė nė qelinė time si nė njė kėnd lojrash, si nė njė copė lėndine tė pashkelur. Mė vjen keq pėr kėtė, qė i sjellė fėmijėt nė kėtė vrimė miu, por ja qė miu jam unė, babai i tyre, qė s’mund tė rrij dot pa ta. Sa bukur vijnė e rrijnė nė tulin e bukės, dhe sa mirė ndjehet tuli i bukės nė trajtėn e tyre...O Zot, si s’pushove njė herė sė ngushėlluari njeriun fatzi!
    Kam frikė se duke folur kėshtu po i bėj mė tė ashpėr ata tė komandės, nėse mė pėrgjojnė vėrtetė...
    E si ta dinė ata se ē’ėshtė njeriu prej buke! Unė pėr vete, bėhem shend e verė, teksa ndjej nė kėtė mėnyrė. Farfuritja e njė drite prej sė brendėshmi, mė ofron njė gėzim qė as vetė nuk arrij ta shpjegoj dot. Ata nuk e dinė, nuk e marrin dot me mend se gjatė kėsaj lloj pune me dorė, nuk ndjehem mė nė qeli, nuk jam mė i burgosuri i tyre.
    Mbase mė mirė qė s’e dinė...
    Herė pas here sajoj edhe gruan. Gruan time. Gruan time prej buke. Punoj gjatė me trupin e saj. Nė fillim, mezi mė bindet. Edhe vetė, kur merrem me tė, ndjehem i drojtur. Drita e paktė e qelisė ėshtė si ajo drita nė dhomėn tonė tė gjumit, intimiteti ėshtė i brishtė dhe joshės, teksa besnikėria e sinqeriteti i ftesės sime pėr t’a sjellė nė qeli, sigurohet prej shenjtėrisė sė bukės. Gruaja zė e mė jepet pak nga pak, nuk nxitohet, mė bėn tė mundohem ca, por e di qė do tė mė jepet deri nė fund. Nuk mė ėshtė mėrzitur kurrė, ajo e vala, ngrohtėsia ime, edhe kur i sillja shqetėsime tė llojit qė mė sollėn kėtu ku jam.
    Ndryshe nga ajo gruaja tjetėr, reale, kjo prej buke ėshtė edhe mė ideale: nuk mė qahet pėr hallet e ditės, as pėr ushqimet e pamjaftueshme pėr fėmijėt. Kjo grua tjetėr mė ngjan mė shumė me atė vajzėn qė kam njohur dikur, ajo pas sė cilės rendja nėpėr rrugėt e qytetit, ajo qė mė premtoi se do tė mė bėnte tė lumtur, edhe nėse unė do t’i shkaktoja andralla.
    Brumi, duke shfaqur trupin e saj, bėhet edhe mė i epshėm, mė i ndjeshėm, gishtat e duart e mia teksa mė pėrcjellin nėpėr trup ndjesinė e njė kėnaqėsie tė tė qenit vetėm me tė, edhe pse nė njė qeli si kjo, e shndėrron kėtė prani nė diēka tė papėrsėritshme. S’mund ta merrni me mend ē’ėshtė njė grua nė burg. Tė jesh vetėm me njė grua nė burg...
    Duhet tė kthjellohesha, sidoqoftė: mė pėrgjonin apo jo? Duhet ta dija kėtė gjė. Pastaj le tė bėnin ē’tė donin. Me mua, me njerėzit prej buke, me fėmijėt dhe gruan time. Ata duhej t’i jepnin fund kėtij pėrgjimi tė fshehtė. Pra, duhet tė pranonin qė mė pėrgjonin. Kaq. Tė burgosurit do t’ja krisnin sė qeshurės, nėse do t’u thuhej se pėrgjohen. Isha njė i burgosur, pra, me mua mund tė bėnin ē’tė donin. Por pėrse tė mė vidheshin? Drojtje a frikė prej meje?!
    Do doja t’ua qartėsoja kėtė. Nė burg isha njeri prej tė burgosuri tė tyre, por brenda qelisė zoti isha unė. Aty jeta mė bindej mua, zotit tė dhimbjes sė saj!
    Pjesa tjetėr e tulit tė bukės kishte marrė formėn e njė koke e tė njė fytyre tmerrėsisht tė njohur. Hunda endč s’po i bindej bulzave tė gishtave tė mi. I nervozuar, kisha lėnė mėnjanė gruan dhe pa e kuptuar po bėja komandantin e burgut. Atė prej buke.
    Po ndjeja fodullėkun e tij, teksa pėrplasej me krenarinė time. Nuk e fshihja dot njė lloj ndjenje hakmarrjeje ndaj tij por, edhe pse kishim ndėrruar rolet, nuk bėja asnjė veprim qė tė cėnonte sedrėn e komandantit prej buke. Duke u marrė me tė, kisha heshtur. As flisja, siē bėja me gruan, as kėngėzoja, siē bėja me fėmijėt. Nuk doja t’i shpjegohesha dhe as prisja tė mė shpjegohej. Nuk e pyesja, pra as prisja tė mė pėrgjigjej. Nė fund tė fundit, ai i dinte pėrgjigjet e mia, ashtu si unė dija pyetjet e tij.
    Pas pak e ndjeva veten nė njė situatė krejt tjetėr. Komandanti prej buke, me tė njėjtin zė si tė modelit tė gjallė nė zyrat e komandės, mė pyeti.
    “Ku jam kėtu, zotėri?”
    “Nė burg, i thashė. Ku tjetėr mund tė ndodhen bashkė njė komandant burgu dhe njė i burgosur?!”
    “Nė qeli?!”
    “Nė qelinė time!”
    “E unė?!”
    “Pėr shkak tė bujarisė sė bukės...”
    “Edhe...?”
    “Buka tė krijon mundėsinė e tė qenit Tjetėr...”
    “Sa vjet burg ke bėrė?”
    “Aq sa m’u bėnė tė domosdoshėm njerėzit prej buke!”
    “Pėrse je dėnuar?”
    “Po mė pyet pėr fajin tim, apo pėr akuzėn tuaj?!”
    “Mos fol kėshtu, i dėnuar...”
    “Nuk jam i dėnuari, jam krijuesi yt...”
    “S’ta kėrkoi njeri kėtė...”
    “As ti nuk mė pyete kur mė sollėn kėtu!”
    “Nuk tė solla unė...”, po thoshte komandanti prej buke.
    Duke thėnė kėshtu, sikur lutej qė ta lija rehat. Sikur kishte frikė se mos ngrija zėrin dhe ndokush merrte vesh qė mua, tė burgosurit tė qelisė 111, mė bėhej shoqėri nga komandanti i burgut.
    “Nuk pėrgjigjem pėr atė tjetrin...”, shtoi pas pak.
    Mė vėshtronte, pa bėrė zė. E kisha rikrijuar prej buke dhe ai po e pėrdorte shansin qė i dhashė: maturia qė shfaqte mė ftonte kujdes nė bisedėn me tė.
    Brenda njė ēasti, vetėtimshėm, besova se tek ajo copė buke, fare mirė, mund tė ishte njė njeri i zakonshėm, njė qenie njerėzore e lodhur nga jeta jashtė qelisė; mund tė ishte njė shembėlltyrė njerėzore nė depresion, nė prag tė njė marrie, mbase njė njeri qė kėrkonte tė mbante gjallė fėmijėt e gruan e tij; e pėrse duhej bėrė doemos fajtor qė s’kishte zgjedhur njė jetė si timen...
    Nuk ėshtė aq e lehtė, ta marrė djalli kėtė punė, nėse tė ėshtė shtruar si alternativė e tė mos pranuarit tė qenit komandant burgu, ajo e tė burgosurit.
    Unė i kisha ofruar mundėsinė pėr t’u shprehur jashtė detyrimeve tė tilla, por ai nuk po shprehte gjė nė ishte fat apo fatkeqėsi forma e mėnėfundme, Njeri prej Buke. Ndjehej i tejdukshėm pėrballė, ngaqė e dinte se mund tė bėja ē’tė doja me tė, apo se, duke qenė prej buke, nuk mbante pėrgjegjėsi ligjore?
    “Modeli yt shėrben si komandant burgu...”
    “Pėr tė njėjtin shkak qė unė shfaqem para teje si njeri prej buke!”
    “Beson se njerėzit bėjnė atė qė mundin?”
    “Nuk jemi prej buke, apo jo!”
    “As unė...!”, nxitova t’i thosha, pėr tė mos i lėnė kohė tė ngjante edhe mė shumė me atė tjetrin, qė mbase na shihte e dėgjonte prej zyrave tė komandės.
    U ndjeva mė i qetė, teksa shkova ndėrmend se komandanti real tashmė pėrgjonte, bashkė me mua, edhe sozinė tij prej buke.
    Duke ma ndjerė turbullimin, komandanti prej buke nisi tė lėvizė nėpėr qeli. Nuk e hidhte hapin tė shtrirė, si ai Tjetri kur zhvendosej e ngrinte zėrin pėrpara rreshtit tė gjatė tė tė burgosurve.
    Mbase kėtė zvogėlim tė pėrmasave dhe tė lėvizjeve ia detyronte hapėsira e qelisė, por unė shpresoja se kishte lidhje edhe me natyrėn qė e kishte lindur, me virgjėrinė e tij tė dikurshme njerėzore, me tė qenit tjetėr nė rininė e fėmijėrinė e tij. Nuk di pse shpresoja se njerėzillėku i komandantit prej buke buronte jo veē prej brumit por edhe prej qelizave tė origjinalit, prej kohės mė pėrpara se tė bėhej komandant burgu.
    Varianti i tij prej buke vazhdonte ēapitjen nėpėr qeli, pa i hedhur sytė nga unė. M’u dukė se edhe ai ndjeu qė pėrgjohej, sepse ngriti sytė pėr nga tavani.
    “Po vuajmė bashkė!”, i thashė unė.
    “Nė emėr tė kujt?”, pyeti ai.
    “...vetėm nė emėr tė popullit jo, tė lutem...!”
    Nuk kisha ndėrmend tė luaja gjatė, siē luanin me ne kur na dėnonin, por ndjeva kėnaqėsi kur mė erdhi ndėrmend diēka tjetėr.
    “Nė emrin e lirisė sime tė vogėl”, i thashė.
    Pikėrisht pas kėsaj u ndjen hapa nė koridorin midis qelive. Mė shkoi ndėrmend tė fshihja fėmijėt dhe gruan, t’a merrja komandantin prej buke, ta fshihja edhe atė diku, por hapat ishin shumė tė shpejtė, erdhėn direkt tek porta ime. Gardiani qenkej zgjuar, e pashė qė rrotulloi ēelsin nė dryn, hyri brenda, pas tij hynė dy a tri tė tjerė dhe, fill pas tyre, u gjend brenda qelisė komandanti i burgut. Pėrgjimi i qelisė qenkej realitet. Ose disa rastėsi tė ēuditshme po i shndėrronin pėrfytyrimet nė gjėra konkrete. Njėlloj si tė mund t’u jepej frymė njerėzve prej buke.
    Komandanti i burgut, si kurrė herė tjetėr, po sillej shtruar. Nuk e ngriti zėrin, nuk po kėrcėnonte, madje as statuetėn e tij prej buke, qė ia rroku syri menjėherė, s’po e merrte pėr tė keq. Largoi gardianin qė rrinte midis nesh dhe u mbėshtet nė murin e qelisė.
    Unė po ndjehesha mirė, edhe pse kuptova se kishin futur turinjtė deri nė robėrinė e qelisė. Ndjeja njė lloj kėnaqėsie tė pamenduar mė parė: kjo marrėzia ime nuk qenkej edhe fare pa kuptim! Tėrėsisht e parrezikshme e, megjithatė, e kisha sjellė komandantin nė qeli, nė mes tė natės. Kėsaj here jo pėr mua.
    As ky tjetri, komandanti prej tulit tė bukės sė kursyer prej racionit tim, nuk po ndjehej. E kishte mbyllur gojėn, sapo nė qeli ishte shfaqur modeli i tij. Madje po mė dukej tmerrėsisht i brishtė, i vogėl, shumė mė i vogėl se ē’e kisha bėrė unė. Pėr tė ardhur keq, mė dukej.
    U ndjeva edhe vetė i lodhur, i zhgėnjyer, i dėshtuar. Isha munduar kot sė koti me bėrjen e tij? Po besoja se isha po kaq i dėshtuar edhe me fėmijėt prej buke, gjersa variantet e tyre prej buke nuk po e zemėronin komandantin real.
    Pikėrisht nė ēastin kur vuaja kotėsinė e kėsaj pune dhe kėsaj lirie, bėrjes sė njerėzve prej buke, komandanti i burgut, modeli vetė, u pėrkul paksa dhe zgjati dorėn drejt shembėllimit tė tij prej buke.
    Gishtat e tij e kapėn me kujdes, por nė mėnyrė krejt tė vendosur, kopjen prej buke tė vetes dhe e ngritėn nė lartėsinė e zakonshme tė vėshtrimit. Ai tjetri, prej buke, s’bėzante. Si i hutuar, i pagojė, ngaqė e kishin gjetur aty, nė qeli, nė orėt e natės. Apo ndjehej mirė, i shliruar, i shpėtuar prej meje, tashmė qė do tė bashkohej me veten e vėrtetė? Komandanti i burgut kqyri njė copė herė veten prej buke, hodhi njė vėshtrim tė shpejt mbi mua, pastaj pėrsėri sozisė sė tij tė belbake, nuk mund tė rrinte pa u hedhur njė sy gardianėve qė e kishin shoqėruar deri nė qeli dhe, nė ēastin tjetėr, u nis rrėmbyeshėm pėr tė dalė prej qelisė.
    Mbeta pėrsėri vetėm. Mė lanė pėrsėri nė vetminė time.
    Shėmbėllesa ime endč nuk ishte plazmuar tėrėsisht. Mbase ishte e pamundur tė krijoja veten, por do tė vazhdoja tė merresha me tė. Nuk mė privonin dot prej kėsaj tė drejte. Nėse do tė ma vogėlonin edhe mė racionin, aq shumė sa tė mos kisha mundėsi tė kurseja, ose nėse do tė ma ndėrpritnin fare bukėn, duke mė hequr tė drejtėn e qenies gjallė, kjo ishte tjetėr gjė. Do tė ngordhja nga urija, kėtė nuk e ndaloja dot, kjo ishte liria e tyre, njera nga liritė e tyre.
    Njeriu nuk shkon rastėsishėm tek liria e tij. As tek robėria nuk shkohet rastėsishėm. Shpesh, liria imponon robėrinė dhe robėria siguron lirinė. Fati i jetės sė zgjedhur. Nė qelinė time mund tė gėzoj vetėm lirinė e tė kursyerit tė bukės dhe bėrjes sė njerėzve me tė. Liri e vogėl, tmerrisht e vogėl, por ishte liri, forma mė e paprivueshme e lirisė. Le tė tingėllonte si lodėr fėmijėsh!
    Vlera e lirisė qėndroka nė mėnyrėn e pėrdorimit, jo nė madhėsinė e saj. Pėr kėtė u binda me kohė. Gardiani qė edhe pėrgjumshėm pėrgjon, mė shumė akoma komandanti i burgut, gėzojnė liri tė mėdha: tė drejtėn pėr tė bėrė ē’duan edhe me lirinė time. Por ata nuk kanė ē’i bėjnė lirive tė vogla! Mjafton pak tul buke qė t’i kapėrceja gjithė pengesat, deri edhe muret e burgut dhe tė sjell gruan e fėmijėt kėtu ku jam. Vetė komandantin e ndryva nė qeli. S’ėshtė ndonjė kush e di ēfarė liria e madhe. Sė paku nuk ia vlenė tė gėzohen aq shumė pėr tė.
    Ata qė janė tė nginjur e tė velur me liritė e mėdha nuk arrijnė dot tė besojnė se njeriu mund tė bėj fare mirė pa liritė e mėdha, por kurrėn e kurrės pa liritė e vogla. Secila prej lirive tė vogla ėshtė njė mrekulli e madhe! Dhe s’ka bir nėne t’a privoj njeriun prej lirive tė vogla. Ishte diēka normale tė kurseja ca bukė pėr fėmijėt dhe gruan e pėr ndonjė mik qė mė mungonin aty ku isha. E vėrteta dukej se ishte shumė mė e ndėrlikuar. E kisha shndėrruar lirinė e vogėl nga njė e drejtė dhe mundėsi rikrijimi, edhe pse veē e drejtė zotash tė burgosur. Liritė e vogla paskeshin rrezikun e shndėrrimit nė liri tė mėdha.
    Kur kalonin disa orė dhe vakti tjetėr i tė ngrėnit ishte ende larg, ndjeja gjithnjė gurgullimėn e zorrėve. Pėr tė shuar urinė mė duhej tė haja njerėzit prej buke...Si gjithnjė, komandantin e burgut e haja tė parin. Pastaj pėrtypja gardianėt, mė tej miqtė e mi, gruan time dhe mė nė fund u vinte radha fėmijėve...
    Nisa tė ndjehem keq, mė vinte pėr tė vjellė, e gjykova veten si njeri tė vogėl, qenie shtiranake. U justifikova me lodhjen, qėndrimin mbyllur nė qeli, por e vėrteta ishte tjetėr. Nuk u kisha shpėtuar dot instikteve. Edhe pse s’guxoj tė mendoj keq pėr kėtė liri tė vogėl, e kisha keqpėrdorur.
    Natyra e njeriut ka tė ngjarė tė ishte njė godinė me shumė dhoma, me hapėsira tė mėdha, tė pamatshme, njėherė e mirė tė panjohura. Individi kurrė nuk e di vendin e vet. Fatin jo e jo. Njėkohėsia, pėrballja, marrėveshja, lufta, midis asaj qė ėshtė dhe asaj qė dėshiron tė jetė, ėshtė vetė motivi i tė qenit. Ai qė ėshtė nuk mund tė asimilohet nga shėmbėllimi i tij. Pėrgjohet nė ēdo ēast nga i dyti, duke mbetur pashmangshėm vetja e parė, shfaqja nė marrėdhėniet me tė tjerėt. Ē’tė drejtė kisha tė cėnoja prirjen e tyre natyrale pėr tė gėzuar liritė prej tė cilave u kishte rėnė hera tė realizoheshin? I rrėmbyer pėrsėri nga joshja pėr tė kuvenduar me njerė tė llojit tjetėr, e kisha lėnė mėnjanė figurinėn e komandantit. Kisha marrė tjetėr tul buke dhe gishtat po kryenin shėrbimin pėr tjetėrkėnd. Kisha bėrė njė copė punė, pra, kur vura re se statueta prej buke qė sapo kisha filluar, isha vetė unė. E tėra kjo kishte ndodhur krejt instiktivisht. Si reagim ndaj pėrhumbjes pėrballė krijesės sime mė tė fundit, komandantit tė burgut. Apo ishte rrjedhojė e pushtetit tė grumbulluar nė figurėn e tij.
    Mos, o Zot, falmė i Madhi Zot! Paskam nisur shembėllimin e vetes. Edhe pse e dija se mė ishte dhuruar prej dėshirės e vullnetit tė tij suprem?
    Tėrė jeta e njeriut kishte qėllim rikrijimin e shembėlltyrės sė vetė, shumimin e saj. Kjo e shtynė tė rritet, tė krijojė familje, tė lindė fėmijė, tė besojė e tė ndihė nė vazhdimėsinė e jetės. Qelizat, qė funksionojnė nė trup, si tru e si ndjesi, kėrkojnė papushim tė riprodhohen. Prej mishi a prej buke, ē’rėndėsi kishte? I rėndėsishėm ishte krijimi, qoftė edhe si rikrijim, por jo i vetes prej vetes.
    “Ja qė ndodhi,” thashė me vete, “edhe pse bėrjen e vetes e nisa paqėllimshėm...”
    S’do tė kisha guxuar, paraprakisht. Do tė mė dukej e pamundur t’u kėrkoja gishtave tė mi, duarve tė mia, syrit tim, shijes sime, vetes sime, tė pėrngjashmin prej buke. Si do t’a lypja prej tulit tė bukės kėtė katana prej mishi, gjaku e kockash, qenien time qė u ishte mėrguar fėmijėve, gruas dhe jetės atje jashtė? Nėse rimodelimi i fėmijėve, le tė themi edhe i gruas, kishte shpjegimin e vetė, mungesėn e tyre, ē’dreq mė shtyri tė shtoja midis njerėzve prej buke gardianin, komandantin e burgut dhe veten time? Tė dy i kisha kėtu, mė kishin ardhur nė majė tė hundės! Aq mė shumė vetja ime...
    Pėr shkak se ndodhem nė vetmi, nė botėn time tė vogėl, paskej ardhur vjedhurazi ora e ribėrjes sė Vetes Tjetėr?
    Kush e di si isha kandisur prej kurtheve tė lloj-llojshėm tė qelisė, gjersa merrja pėrsipėr tė dilja prej vetes e tė pėrftoja formėn e njė statuete. Dhe, gjoja i isha gėzuar, mjerisht, lirisė sime tė vogėl.

  4. #3

    Faruk Myrtaj



    Faruk Myrtaj - foto
    Fotografitė e Bashkėngjitura Fotografitė e Bashkėngjitura  

  5. Anetarėt mė poshtė kanė falenderuar Askusho pėr postimin:

    Alvlora (16-11-2013)

  6. #4
    i/e regjistruar Maska e abica
    Anėtarėsuar
    28-08-2009
    Vendndodhja
    Tirane
    Postime
    220
    Postimet nė Bllog
    1

    Impresion -Nga Faruk Myrtaj,Toronto

    Emri:  Polen drite.JPG

Shikime: 5704

Madhėsia:  21.3 KB

    Mbase nė Tirane mungojnė shumė gjėra. Gjėra qė s'janė. Qė nuk janė dot. Qė nuk janė krijuar apo qė s'i bėjmė dot. As qė ia vlen tė ankohemi pėr to!
    Mė shumė na dhembin gjėra qė i kemi e nuk i shfaqim. Gjėra qė nuk shfaqen se ne e mbushim ajrin dhe skenėn dhe faqet e para tė gazetave me shtirje e sforcime dhe grindje pėr para dhe pushtete tė fuqise fizike.

    Lexova kėto vjersha, kėto poezi, kėto shpirtėrima, dhe pyes: Salloni i Poezisė nuk di pse s'ėshtė nė Tiranė?
    Pse s'mblidhet, nuk e di. Valdete Antoni, na prek si pėrmendje dhe duhet ta riformuloj pyetjen:
    Apo mblidhet dhe nuk e dimė ne, tė gjinisė tjetėr?! Kjo mosdije do tė ishte e mrekullueshme.

    Ne vazhdojmė tė shtiremi: pėlqejmė kėtė lloj poezie, dhe flasim e lėvdojmė e mburrim tė tjera; vetėm e vetėm se ashtu kanė bėrė ata qė na mėsuan kėshtu tė bėjmė edhe ne! Pastaj, sigurisht qė na ndodh si tek poezia e Valdetes:

    "Nėntė muaj, asnjė ditė mė pas
    Zoti u fali atyre nga njė vajzė
    Me buzėt dhe sytė e tė vdekurės..."

    Nuk di sa prej poetėve tė antologjive zyrtare marrin pėrsipėr tė krijojnė dot kėtė gjendje poetike krejt tė natyrshme!
    Salloni i Poezisė duhet krijuar. Nė ėshtė, duhet nxjerrė prej ilegalitetit. Nė se nuk ka vend pėr kėtė sallon le tė mos jetė mė ish Salla e Lidhjes sė Shkrimtarėve ku Naimi kishte kohė qė vuante vetminė.
    Prej shumė kohėsh ia hoqėn nga antologjitė vargjet "Baltė e pluhur lė tė bėhem/ tė mė shkeli kėmba e Saj!"

    Nuk besoj se e ka pasur thjesht pėr dashurinė, Naimi. Por pak rėndėsi ka: unė e lexoj si dėshire pėr tė respektuar poezinė e sė bukurės.

    Valdeti ėshtė saktėsisht ajo qė e vizaton Pendkaltri (Kolec Traboini). Unė e mbaj mend vetėm duke buzėqeshur, vetėm duke pranuar tė tjerėt nė zgjedhjen e tyre, nė shijen e tyre. Ka shkruar e ka pėrgatitur emisione pėr tė tjerėt, pa asnjė prapamendim pėr t'ja pasur borxh; i janė kthyer pa e ditur as ajo vetė: duke lexuar e pėlqyer poezitė e saj! Sa vite jane bėrė kėshtu?
    Sa vite u bėnė qė shumė prej nesh e dinė qė poezia e Valdete Antonit ėshtė e tillė, e veēantė, e butė, njerėzore, ndjesore? Pra, nuk ka asnjė rėndėsi mosha e saj...

    "Kape fillin tim tė fanellės
    mblidhe, ja kėshtu si unė
    Oh tė ra nga duart
    Kape, kape prap
    Ne mbledhim lėmsha
    dhe rrimė pa fanella..."

    Nuk di nė ka zemėr qė nuk rreh ndryshe, duke lexuar kėtė poezi. Valdeti gjėmon sė brendshmi, sė thelli. Ajo qė shihet nė breg-det, dhe bėn sikur pėrplaset me brigjet, ėshtė vetėm dukja. Kaltėrsia vjen prej thellėsisė, mosha vjen prej lojės me jetėn, nė fund vjen vetėm filli i fillit. Edhe po s'deshe ti, ēdo gjė nis nga e para. Poezia tė ka ikur duarsh dhe lexuesi tė mban mendsh e ndjenjash si tė tillė...

    "Perdja u shty
    dhe rrezja pa shtresat
    e fjetura vetėm
    dhe gruan
    qė paloste natėn..."

    I rishkruaj kėto vargje, kam dėshirė tė rishkruaj edhe tė tjera, thjesht se mė duket se provoj ndjesinė e dhuratės qė vjen edhe pa ta dėrguar kush nė adresėn tėnde.

    Faleminderit Valdet!



    Emri:  Faruk_Myrtaj_lajm_26_shtator.JPG

Shikime: 2737

Madhėsia:  12.7 KB
    Botuar tek Gazeta Telegraf. - Nr. 676, 6 prill, 2008, f. 17.

  7. 2 antarėt mė poshtė falenderuan abica pėr mendimin e shprehur nė kėtė postim:

    Alvlora (16-11-2013),Sorkadhe_Kelcyre (12-11-2013)

  8. #5
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Post Faruk Myrtaj - 'Burgu i ri' (tregim)

    "BURGU I RI" - Faruk Myrtaj



    Si shenjė dashurie, ajo i kėrkoi njė dhuratė krejt tė veēantė: “Diēka qė nuk i ėshtė ofruar asnjė femre tjetėr nė kėto vise...!“
    Duke ditur natyrėn e tij dhe shpirtin e saj, ai i premtoi njė burg.
    Vendimi i parė i kabinetit tė ri qeveritar: miratimi i fondeve pėr ndėrtimin e njė burgu.

    Edhe ajo pjesė e kryeqytetasve qė gėzohej me "lermė o Zot tė rroj", shtetasit e ngeshėm - gati tė pranonin simbol kombėtar kėrmillin nė vend tė shqiponjės, dhe ata qė u bindeshin pa kushte qeverive qė pasonin, nuk e fshehėn befasimin. Nė njoftimin zyrtar nuk fshihej kujdesja qė burgu i ri tė mos paragjykohej, prej burgjeve tė mėparshėm. Sipas zėdhėnėsit, kjo shtėpi e re pa qira do ish respektuese e sė drejtės pėr dinjitet qytetar. Secili i respektuar, edhe kur t’i ndodhte tė shėrbente ose t’i shėrbehej nė kėtė burg.

    Numri i shėtitėsve nė "Bulevardin e Tė Rėnėve Pa Vetėdije", qė shkonte e urtohej tek kėmbėt e pallatit tė madh tė qeverisė, u rrallua me shpejtėsi. Ēdonjera prej qeverive tė mėparshme ish marrė me riparimin e burgjeve, tė gjitha premtonin ndershmėri pėr tė ndershmit, ndėshkim pėr ata qė vinin dorė mbi pasurinė publike, por as tė ardhurit nė pushtet me krisma s'kishin nisur me hapje burgu.

    Si pėr tė qetėsuar masėn e qytetarėve qė pėrgjėrohej pėr ec-e-jakėn pėrgjatė bulevardit, tė nesėrmen u publikua njoftimi shtesė: njė e teta e fondeve pėr ndėrtimin e burgut, do tė vilej prej pagave tė kryetarit tė shtetit, kryeministrit, ministrave, zv/ministrave, drejtorėve tė drejtorive dhe zyrtarėve tė tjerė tė lartė. Pak orė mė vonė, u pėrhapėn fjalė se tė tretėn e pagės do ta dhuronin pėr burgun e ri edhe shefi i opozitės, kryetari i kontrollit tė serverve tė tatimeve, avokati i tėrė popullit, madje edhe pretendenti i pėrhershėm pėr postin e ministrit tė Drejtėsisė me kahje oksidentale atlantike... Nė kėtė truall tė bekuar, mė nė fund, po shfaqej mrekullia.

    Pėr traditė tė kėsaj ane, “burgu, pėr burrat ishte”, gjer pak kohė mė parė kur njė hovardar pushteti bujti vetė nė lloj tė tillė strehe. Vetėm pėr shkurt, se ndėshkuesit u penduan dhe, pėr ndjesė, e rikthyen nė karriken e parė. Kryeqyteti mbante mend burgjet e vjetra, ku kishin shtyrė pjesė tė jetėve tėrė kryeministrat, me pėrjashtim tė atij qė e mbyllėn nė ēmendinė dhe tė atij tė mbramit fare, qė preferoi tė mbetej burrė edhe pa hyrė nė burg, duke zgjedhur vdekjen me letėr amanet. Nuk kujtoheshin tėrė sa kishin ndodhur, por kurrė siē flitej se po ndodhte sė fundi: shtetarėve do tu mbahej “Taksė pėr Burg”.

    Opozita kish gjithė arėsyet e pretekstet pėr t'u shqetėsuar. Secili prej saj mund ta gjente veten nė hapėsirėn e kėtij burgu. Rioshėt nė karrike mund t'i dėrgonin aty liderėt e saj, por njė mendje tjetėr qetėsonte se do ta pėrdornin burgun si reklamė e mjet presioni. Dyshimet e qetėsuesit pėrkėmbeheshin kur nisi tė flitej pėr njė burg ku, sipas shpenzimeve tė parashikuara, mund tė besoje se do pėrdoreshin pėr herė tė parė mjete pėrpunimi, hetimi dhe investigime moderne. Zėra tė tjerė e lidhnin nevojėn e kėtij burgu me numrin e shtetasve nė emigracion. Ishte e njohur kėrkesa e ministrive tė burgjeve fqinje, dhe e tė burgosurve atje, pėr transferim nė burgjet e atdheut tė vetė. Nėse mėmėdheu s'i kish mbajtur e trajtuar dot si prind, kujdesej t'u bėhej i dhimbshur si burg.

    Nė ditėt mė pas, u pėrfolėn detaje qė mbėshtesnin e rrėzonin kėto hamendje. Zėdhėnėsi i ministrit tė brendshėm, qė pėrcolli optimizėm e humor (ndryshe prej seriozitetit ngjethės tė homologut kryeministror), ngulmoi tė qartėsonte se kurrkush prej votuesve tė thjeshtė s’kish pse t’i druhej ngritjes sė kėtij burgu. Aq mė pak opozita, shtoi ai. Por as qė mori mundimin tė jepte hollėsi: nėse jo qytetarėt e thjeshtė dhe as opozita, kush tjetėr duhet tė druhej prej hapjes sė kėtij burgu?!

    “Tėrė vlera monetare, materiale e shpirtėrore del prej djersės sė popullit. Burgun e Ri prandaj e ngremė...Tė shkojnė tė gjithė. Absolutisht tė gjithė..."

    E bėri edhe mė turbulluese historinė rrekja e kabinetasve qė, njė mė dy dhe pėrmendnin si vlerė tė shtuar kėmbimin e kohėvajtjes nė burg me dėmshpėrblim monetar. Nė burg s’do tė shkonte kollaj kushdo: njė shofer qė parkonte gabim, njė i-fshatrave tė thellė- shndėrruar nė kryeqytetas si kompensim pėr emigracionin masiv tė ish-kryeqytetasve - qė mbante ndezur dritat e oborrit, ndonjė drejtoreshė shkolle qė nxirrte nxėnėsit pėr miting, thjesht do gjobiteshin. Paralajmėroheshin varfanjakėt tė mos shpresonin pėr t’u gjendur nė Burgun e Ri?

    Trazira u bė lemeritėse kur u mėsua sasia pėrrallore e parave dhe e valutės nė dispozicion pėr burgun e ri, dhe trualli i zgjedhur pėr ngritjen e tij: lartėsia e kodrės qė sundonte krye-qytetin, ajo me gjelbėrim tė ėndėrruar pėr pikė turistike e shlodhje masive. Kodra zbriste butė-butė pėr nga qyteti, nė fund tė “Bulevardit tė tė Rėnėve Pa Vetėdije”.

    Shėtitėsit filluan ta mbanin paksa hapin, kur arrinin aty. Ujdisnin frymė-marrjen dhe vėshtronin shoshoqnė pėrhumbshėm. Nuk ėshtė pėr tė qeshur, vėlla. Njė ditė tė beftė, kur tė ketė mbėrritur kėtu, dikush mund t'i afrohet secilit prej nesh dhe t'i thotė, natyrisht me mirėsjellje: “Nė emėr tė popullit...a mund tė ngjitemi deri atje lart?! Ėshtė bukur, atje...”, duke bėrė me dorė pėr nga Burgu i Ri.

    Siē nuk ndodhte me asnjė premtim tjetėr, themelet e burgut tė ri nisėn menjėherė. Ishte vėrtetė njė dhč i bukur, i dashur, qė s'mbante lagėshti, garanci qė tė ndėshkuarit e ardhėm dhe gardianėt s’do vuanin dhimbje eshtrash, si rėndom nė burgjet e hershėm. Pėr shkak tė majėkodrės zgjedhur si truall, dielli do ta pėrkėdhelte ndėrtesėn, prej rrezes mė tė hershme tė agimit deri nė ēastet e shuarjes sė vonė nė mug. Pikėrisht aty, kish qenė njė pikė pushimi mbretėrore. Pėr inerci shtetėrore, pas abdikimit tė mbretit, shėrbeu edhe pėr shtetarėt mė pas, qė, jo vetėm pėr kėtė, ia ndaluan kthimin mbretit, gjallė e vdekur.

    Ajo qė i dha shtysė habisė sė fillimit, ishte lėnda qė u pėrdor pėr ngritjen e mureve: qelq i ėmbėl, i pėrshkueshėm nga drita, i tej-vėshtrueshėm nga brenda por jo edhe nga jashtė. Tė burgosurit do mund ta kundronin qytetin, por jo qyteti ata. Mė vonė, pasi muret e kaluan bojėn e njeriut, u pa qė nė hapėsirėn brenda rrethimit ish ruajtur krejt-e-krejt gjelbėrimi.

    Mos u bėni naivė, ia behu njė zėth, midis kėsaj pėshpėrime alla-romantike. Burgu, kurrė s'ėshtė ai qė duket, muret e qelqta nga jashtė, gjelbėrimi, shatėrvanėt e ndriēuar; burgu janė qelitė, mungesa qė verifikohet kur tė mbyllin brenda. Gjer vonė nė mesjetė, deri nė rilindjen e parė, zotėrinjtė e robėrit rronin nė tė njėjtėn kėshtjellė. Lart bėhej qejfi, vėrshonte orgjia, por atje poshtė, nė bincat e qilarėt e qelitė, valonte druri...Dyshimi ėshtė liri, po pėrse opozita s’ndjehet pėr ngritjen e kėtij burgu, ma thua dot?!

    Gazetat e pėrditėsuara e televizionet, tė tėra tė pavarura nga populli, nisėn tė botonin faqe speciale, opinione, qė me njė herė komentoheshin kudo. Si lajmet qė jepen njė herė nė njėzetė-tridhjetė vjet pėr afrimin e njė komete, qė mė nė fund do vinte, por kur?

    Mezi-pritej dita e pėrurimit, qė pastaj tė vijonte dita e parė e ndėshkimit, e ardhjes tė tė burgosurit tė parė. Dikush, ēdokush, cilido le tė ishte, prej shtetasve, vetėm tė fillonte, aman! Me ngarkesė tė rėndė fjala "Burg", por e shoqėruar nga cilėsori "i Ri", ndonse pa u vėnė nė punė kish ndryshuar diēka nė jetėn e kryeqytetasve. Qoftė edhe si njė pikė humori nė gotėn e trishtė tė gjėrave qė harroheshin brenda tri ditėve tė kujtesės kombėtare.

    Pas orės televizive tė vonė, nė pasqyrėn e shtypit tė nesėrm, tėrhoqi vėmendjen njė gazetė e re, me titullin "Burgu i Ri". U tha se do botohej me ngjyra e letėr luksi. Si pėr tė vazhduar habinė nė kėtė histori me burg tė ri, gazeta do shpėrndahej falas.

    Mbase numri i parė i saj u shpėrnda prej kuriozitetit, por nuk ish ky shkaku qė nė vazhdim, tėrė shtetasit, kėrkuan ta kishin doemos, pėrditshmėrisht, edhe sikur botuesi tė ndėrronte mendje dhe tė vendoste njė pullė tė kuqe pėr shitjen.

    Nė kėtė gazetė lexuesit mėsuan pėr burgjet mė tė famshėm dhe tė mbyllurit e hershėm tė njerėzimit. Plasi gallatė e madhe me llojin e akuzave dhe sjelljen e tė burgosurve tė parė tė botės, pėrbėrjen e trupit gjykues, dėshmitarėt dhe nenet ku mbėshtetej dėnimi me muaj, vite, me burg tė pėrjetshėm ose me vdekje. Gazeta “Burgu i Ri” vijoi me tentativat e para tė tė burgosurve pėr tė ikur, arratitė e sukseshme dhe tė dėshtuara. Secila prej tyre ishte bėrė shkak e domosdo nė pėrsosjen e rregullave e masave tė sigurisė, gjersa burgu mori trajtėn qė ishte e vėshtirė tė ikje. Nė gazetė u botua edhe letra e fundit e femrės sė parė tė vdekur nė burg, vdekje misterioze, qė ishte shoqėruar me ndryshime tė rregullores atje. Prej atėherė ishte lejuar, mė sė pari vetėm njė herė nė vit, diku nė prill apo maj, takim privat bashkėshortor. Diku, gruaja e njė tė burgosuri ish lutur ta mbyllnin edhe atė, me njeriun e saj atje brenda. Njė gardian i shekullit katėrmbėdhjetė pat rėnė nė dashuri me tė burgosurėn e tij, thjesht prej lotėve tė saj, teksa dilte nga orėt private me burrin e saj tė lirė.

    Njohuritė pėr vend-ndodhjen e burgjeve tė veēantė (nė mes tė ndonjė shkretėtire, nė ishuj tė pashkelur e majėmale pa rrugė, madje edhe burgje nėntokė, nė miniera tė braktisura), jo mė pak se rrėfimet e tė burgosurve, fatet e tyre pas kryerjes sė dėnimeve, u bėn aq familjare nė kryeqytetin me Burg tė Ri, sa mė kureshtarėve iu tipos tė rrėmonin nė arėsyet origjinore tė vajtjemendjes sė njeriut tek to. Ishte joshėse tė merrje vesh se paskej qenė legale e drejta e tė burgosurve pėr t’u kėmbyer nga tė afėrm tė tyre, ose prej cave krejt pa lidhje me fajin. Ende nuk kish zyra pune si sot, por kryerja e dėnimit tė tjetrit u bė zanat.

    Siē ndodh me njeriun, teprimi nė dėnim jo mė pak se teprimi nė durimin e kot-pritjen e tė dėnuarve me jetė, solli ndryshimin e ligjeve e rregullave. Lotėt jashtė mureve dhe vdekjet nė heshtje tė tė burgosurve brenda tyre, sollėn ndryshimet e praktikave. Njė shtresė e tėrė njerėzish siguronte jetesėn duke punuar si e burgosur, teksa tė tjerė, porositėsit, ndjeheshin tė imunizuar pėrballė ligjit, qė u ndalua mėkėmbėsia nė burgjet. Mbase prej diferencimit tė madh pasuror, kish marrė jetė njė praktikė tjetėr: shlyerja nė para e fajit tė bėrė. Dilje nga burgu fill nė momentin pas hyrjes nė tė, nėse depozitohej shuma nė fjalė. Pas kėsaj, nė burg shkonin vetėm ata fatzinj qė s'kishin tė paguanin, varfanjakė qė mbase vėrtetė ndjeheshin mė mirė brenda se jashtė tij.

    Ligji ndryshohej, shkelėsit gjenin formė tjetėr, orvajtja pėr tė shpėtuar prej kufizimeve nuk reshtte, bashkė me ēudinė se diēka qė ish faj dikur, pas pak dekadash konsiderohej virtyt. Gjahtari fshihej nė pėrgjim tė gjahut, por edhe gjahu rrekej papushim si t’i vidhej syrit tė tij. Burgu afatgjatė nuk ish mė i frytshėm, qė u kthyen te ndėshkimi fizik: cungimi, prerja e gishtėrinjve pėr vjedhjet, prerja e llapave tė veshėve pėr mos-dėshmi apo e gjuhės pėr dėshmi tė rreme...

    “Burgu i Ri” botoi dokumente pėr ekzistencėn dikur tė njė dėnimi tė veēantė: pėr abuzim me paranė e popullit, nėpunėsve tė shtetit u damkosej nė ballė vula e shtetit, stema e mbretėrisė apo e republikės, blangė qė u mbetej tėrė jetėn nė ballė. Diku qč pėrdorur shėtitja e detyruar, duarlidhur e kryeulur e ndonjė nėpunėsi ligjshkelės, nėpėr rrugėt mė tė populluara tė qyteteve tė mėdhenj e kryeqyteteve. Turma e qytetarėve shoqėronte me gaz e brohori nėpunėsin e dėnuar, si ariun nė fshat ditėve tė pazarit tė madh, dhe kėndonte himnin kombėtar. Vendimi niste tė zbatohej, teksa dikush lexonte nenet e kodit moral direkt nė fletoren zyrtare. Edhe mė interesante praktika ndėshkuese diku tjetėr: goditja me shtizė tė flamurit, e nėpunėsit tė zėnė nė faj publik. Dėnimi me vdekje kishte hyrė dhe ish hequr disa herė, gjersa pas dėnimit me varje, ishte hequr edhe ai me vdekje. Pėrderisa jetėn na i jep Zoti, vetėm ai ka tė drejtėn tė na e marrė, shkruhej nė gazetėn Burgu i Ri. A ka dėnim mė tė madh se ta shtysh jetėn nė burg? Vdekja u rikthye, kur u ngjitėn nė pushtet ata qė s’donin t’ja dinin pėr Zotin, por haka u ra shpejt mbi kokė tė tyre: nisėn tė vrisnin njeri tjetrin.

    Tė prekur nga historia e burgimeve, tashmė jo veē kureshtarė, edhe mė tė ndjeshėm pėr tė drejtat e njeriut (janė njerėz, nė fund tė fundit), kryeqytetasit u ndjenė edhe mė tė respektuar kur u bė e ditur se qenė propozuar lehtėsira tė shumta pėr qiraxhinjtė e ardhmė. Atje, do gėzonin jetė sa mė normale, gati gati si nė familjet e tyre dhe nė gjirin e shoqėrisė. Dikur, diku, nė njė shtet qė ia kishin harruar edhe emrin tashmė, ose s’e zinin n’goje mu pėr kėtė, nen i parė paskej qenė ai nė bazė tė tė cilit nuk lejohej dėnimi dhe as pėrfolja e sundimtarėve tė epėrm, pavarėsisht fajit tė supozuar apo edhe tė provuar tė tyre. Por, si ndjesė, kthyen nė ligj tė drejtėn pėr padi penale pse nuk kishte funksionuar telefoni on line kundėr abuzimeve e shpėrdorimeve...

    Lajmi se nė Burgun e Ri muret, dyshemeja, tavanet e qelive po visheshin me shtresa materialesh qė pengonin tė ftohtit nė dimėr dhe tė nxehtit nė verė, u konsiderua element qartėsisht human. Nė mjediset e pėrbashkėta, deri edhe nė intimitetin mė tė thellė tė qelive, do kishte aparate televizive, librari, radio, dushe, shatėrvanė, pishina. Sipas njė kalendari miratuar nė mbledhje tė qeverisė, por ende tė pashpallur nė fletoren zyrtare, ministrat do kishin takime me tė burgosurit nė njė sallė tė posaēme, brenda tij.

    Ishin kohė tė tjera, vendi qe hapur, edhe burgjet do hapeshin, duke u konsideruar sidosi hapėsira tė mbyllura. Fonde tė tjera programesh e projektesh, tėrė shuma e akorduar pėr integrimin me botėn dhe milionat prej shndėrrimit nė Komedi tė Dramės Kombėtare, u livruan pėr pėrfundimin sa mė tė shpejt tė Burgut tė Ri. Nė pik tė fushatės elektorale, nga tė dy palėt, u artikulua diēka qė shkaktoi mallėngjim gati kolektiv: e drejta e qėndrimit atje brenda, e tė burgosurve bashkė me familjet e tyre. Pozita e opozita, nėn sugjerimin e emisarėve tė huaj pėr harmoni, dhuruan me urgjencė tepricat e fitimet, sekush sugjeroi edhe pėrdorjen e parave ende tė pa-emetuara tė Bankės, madje edhe ato tė pėrfituara nga mosdjegja e drogės popullore, tė gjitha pėr shpejtimin e punimeve tė Burgut tė Ri...

    Nė orėt e fundit tė natės, teksa publikoheshin tė dhėnat e para tė zgjedhjeve tė humbura nga njė palė dhe tė fituara nga pala tjetėr, u bė e ditur se tėrė kabineti qeveritar, nėn moderimin e shefave tė huaj tė doganave e drejtorėve vendas tė mediave ku botoheshin njoftimet e reklamat zyrtare, nisi zhvendosjen pėr nė Burgun e Ri.

    "Tė gjithė transferohen pėr atje. Edhe kėta qė po ngjiten, kanė qelitė e tyre..."

    Me kėtė nėn titull, doli numri i fundit i gazetės “Burgu i Ri”. Gjėrat ndodhėn aq gėzueshėm, nė harmoni aq ngjethėse, sa qytetarėt ende s’e besonin atė qė, se kush, e kish thėnė qysh nė krye tė nisjes sė punimeve: Kėta po e bėjnė edhe burgun pėr veten!



    * * * * *

    Shėnim: [Tregimi ėshtė pjesė e librit 'Nudo Zyrtare', i cili ėshtė vlerėsuar nga Ministria e Kulturės si "Libri mė i mirė me tregime pėr vitin 1996"]

  9. 2 antarėt mė poshtė falenderuan G@briel pėr mendimin e shprehur nė kėtė postim:

    Do Not Tread On (12-08-2014),Pinxhuku (13-08-2014)

  10. #6
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Faruk Myrtaj - 'Kulla e Pėrgojuar' (tregim)

    KULLA E PĖRGOJUAR
    Tregim nga Faruk Myrtaj


    Si rrallė herė tjetėr, nuk arriti ta ujdiste pėrgjigjen qė duhet tė jepte. I ndodhur mes tri tė tjerėve, tė huaj edhe ata, nuk diti ē’tė thoshte. Iu tha pėshtyma nė buzė, iu bė se po mbytej, teksa njeri prej tyre, ai qė kėmbėngulte tė merrte njė pėrgjigje, duke i qeshur fare pranė, iu lut tė mos e merrte seriozisht.

    "Pėrse e vuani kaq shumė, miku im?! Unė nuk po shpik gjė. Nuk di se ku, por e kam lexuar diku, jam i sigurt. Nė njė krahinė tuajėn, nė disa fshatra a mbase nė njė fshat tė vetėm, diku nė hartėn e Atdheut tuaj, ka qenė zakon qė pėr tė respektuar mikun i dėrgohej nė shtrat vajza e shtėpisė! S’ėshtė e vėrtetė kjo?!"

    Prej frėngjisė ku ajo vetmonte dukeshin qafat e maleve, lugina mbyllej aty ku tretej vėshtrimi, njė gjurmė si rrugė e rishtė bari shkelur kėmbėsh qė ajo nuk e dinte, ose e kishte harruar, pėr ku nxirrte. Dėgjoheshin zilet e kėmborėt e bagėtive kur dilnin apo ktheheshin nga kullotja dhe angullima e pėrvajshme e qenve nėpėr natė, pas sė cilės nėna pėrsėriste gjithnjė tė njėjtėn frazė, "Hėngshi kokėn tuaj, o Zot!", dhe kaq.

    Edhe asaj dite, syri ‘s’mundi t’i rrokte pamje tjetėr veē asaj tė tė gjitha ditėve tė tjera. Vėshtrimi largohej prej mureve tė errėt tė kullės, shkonte rrėshqitazi tek pllakat e gurit me tė cilat ishte shtruar oborri, shtynte vetėtimthi portėn, dilte pėrtej udhėzės qė lakohej nė tė tėposhtėn e bregut, i cili i bėhej se humbiste tek njė breg tjetėr mė i lartė qė, nėn hijen e malit pėrballė, mbetej pėr vete si njė xhuxh. Pamja mbushej e tėra prej krijesash tė natyrės: dru, shkurre, gėmusha, gurė, ca pllanga tė vogla toke prej dheu tė mbjella me misėr, si thjesht pėr tė provuar se, megjithatė, edhe kėtu mund tė jetohej. Si gjithėkund.

    Njerėzit thuajse mungonin tėrėsisht nė kėtė fushėpamje, nėse nuk do tė llogariteshin njerėzit e shtėpisė. Ata ishin tė vetmit, tė njėjtėt, tė pakėmbyeshėm me askėnd tjetėr. Kulla pėr ta ishte vetėm strehė e natės. Sapo agonte, largoheshin pėr tu kthyer vonė nė muzg, kurse ajo, Age Peshkagjini kishte pėrpara tėrė ditėn e lume dhe tėrė natėn me vetminė e saj tė ofruar nga Zoti. Ajo nuk largohej. Pėr askund. Si tė ishte pjesė e kullės, dilte nė frėngjinė e saj dhe u lutej syve tė saj tė vėshtronin sa tė ishte e mundur mė larg. Kėrmijtė pėrgjatė murit tė lagėsht tė kullės, ashtu tė avashtė e tė drojtur, bėnin shoqėri tė heshtur me vajzėn. Lėshoheshin pėrpara me antenat ngritur sa mundnin, me tėrė trupin nxjerrė prej guackės, duke lėnė pas vragėn e tyre tė artė. Nė shterje tė ditės, nė muzgun qė njomte deri edhe frymėmarrjen, do tė duhej tė mbylleshin njėlloj, kėrmijtė dhe vajza e asaj kulle.

    E kush vallė, do tė vinte re asaj dite pėrskuqjen e fytyrės sė asaj vajze nė moshė, tek qėndronte nė pezullin e ftohtė tė frėngjisė sė kullės sė Peshkagjinėve? As pėrhumbjen e lojės se paqartė tė dorės sė saj, nuk kishte ngč ta kqyrte kush. Si tė ishte pjese e trupit tė njė tjetri, gishtėrinjtė e saj krehnin, nė fillim butė e pastaj ca mė ashpėr, thuajse dhunshėm, gėmushėn e flokėve tė saj, duke zbritur pastaj deri nė qafėn e njomė e paksa tė djersitur. Ndaleshin pėr njė ēast, trembur, nė lugun e butė tė gushės dhe vazhdonin tė zbrisnin mė poshtė, sikur tė prekin frutat e njė peme fshehur prej diellit, mbirė e rritur nėn hijen e mureve tė lagėsht tė kullės.

    Pothuaj instiktivisht dora i bindej urdhėrit tė marrė prej shqisave e ndjesive qė sikur fshiheshin, drojtur edhe prej vetes. Mė tej dora i zhvendoset edhe mė poshtė, nėpėr trup, por gjithnjė vetėm mbi rrobat qė, edhe ato, digjeshin nė tė njėjtėn temperaturė tė tij. E kush e di ku burojnė llavat vullkanike?

    Kur syri nuk mundte mė, madje kur ai humbte edhe terrenin qė ishte pronė e Peshkagjinėve, ajo kujtohej se ia kishte mbrritur mbrėmja, qė kishte ritualin e vet. Babai shfaqej nė harkun e bregut tė vogėl, ajo duhej tė zbriste e t’i hapte portėn e jashtme. Gjithėsesi, duhet tė zbriste pėr ēdonjerin qė vinte. Rituali i hapjes dhe mbylljes sė portės, edhe pse dukej fare i kotė, ishte pjese e atij kodi, e atyre rregullave tė lėna prej mė tė mėdhenjve qė vdisnin kėnaqur qė linin pas kėto amanete tė vyera e tė pėrjetshme. Kurrkujt tjetėr, as pėr tė mirė e as pėr tė keq, nuk i voliste tė vinte gjer aty ku ishin ngjitur Peshkagjinėt, por dyert e portat prandaj janė: tė hapen e tė mbyllen. Dyert qė rrijnė gjithnjė hapur nuk janė dyer. Edhe dyert e stallės apo hangarit tė bagėtive i hap dhe i mbyllė dikush.

    Kur muzgjet rėndoheshin nga lagėshtira, i duhej ca mundim tė dallonte zėrin e babait nga ai i nėnės, teksa zėrat e vėllezėrve ndryshonin fare pak nga i njeri tjetrit. Atė buzėmbrėmje erdhi e para nėna. Nuk e ngriti kokėn, teksa po qasej pėr tek kulla. E bija zbriti fluturim, hapi derėn e rėndė tė oborrit tė kullės, pasi kishte lėnė hapur portėn e oborrit. Teksa priste qė e bija t’a mbyllte sėrish pas shpinės sė saj, vėshtrimi i sė ėmės shkoi dhe ngriu tek fytyra e Ages: Pse kėshtu fytyra e saj sot? Mos ka gjetur pasqyrėn e vogėl tek dollapi im?
    Pėr kėtė pyetje nuk pėrdori zėrin, por bėri bubulluese heshtjen, zakon qė burrat e atyre anėve ushtronin ndaj grave tė tyre. Zonja e shtėpisė, qė bėnte njėherėsh edhe gruan edhe nėnė, po kqyrte hamendėse rreth e qark oborrit, pastaj brenda shtėpisė, si tė dyshonte nė ishte edhe tjetėrkush brenda kullės.

    E bija ishte po ajo, po aq e dashur, dhe qėndroi nė pritje tė porosive tė saj.

    Atė mbrėmje e vonoi paksa hapjen e dyerve pėr vėllain e vogel, madje priti sa ai nisi tė trokiste fort. Age Peshkagjini nuk guxoi ta pėrsėrisė shakanė me vėllanė e madh. Mbase vėrtet ishte marrosur asaj mbrėmje, teksa shkoi ndėrmend qė edhe babanė ta linte tė priste paksa atje jashtė! Jetoi vetėm pak ēaste kjo shkėndijė mendimi, se kur ai do tė zgjaste dorėn tė trokiste, porta e jashtme do tė niste menjėherė gėrvėrimėn e saj tė zakonshme dhe do tė hapej kanatash.

    Babai ishte nurzi, i ashpėr, i drejtė dhe i dhimbshur. E bija nuk kishte shkuar ndėrmend kurrė tė trishtohej apo tė mėrzitej, aq mė pak tė mendonte keq pėr babanė, edhe kur ai, pa iu drejtuar asaj, kėrkonte tė mirrej vesh, njė herė e mirė, se femra nė Peshkagjinėt dilte nga shtėpia bashkė me nderin dhe kthehej vetėm e vdekur pa tė. Ajo e dinte mirė, e besonte, ndjehej mirė madje, kur dėgjonte se tė mirat nė shtėpi vinin pėr tė gjithė, ashtu si edhe tė ligat, nėse ndokush prej pjestarėve bėhej shkak njė ditė. Mezi priste qė ata tė vinin nė kullė, edhe pse ardhja e tyre pak-o-gjė ndryshonte nė monotoninė e jetės sė saj.

    &

    Prej sė largu, vuri re se babai nuk po vinte vetėm. Po sillte nė kullė dikė tjetėr. Njė njeri tjetėr?

    O Zot, njė njeri tjetėr! Nuk e kishte shkuar ndėr mend kėtė mundėsi.

    Sa kohė qė syri shihte vetėm njerėzit e saj: babai, nėna, vėllezėrit, tė njėjtė me tė, aty kishin qenė, prej kur ishin lindur. Tė gjithė i ishin tė dashur. I mjaftonin dhe i tepronin njeri tjetrit. Deri pėrpara ca kohe, kishte qenė edhe gjyshi, por zotat u kujtuan t’ia kthenin fletėn e jetės dhe shpirti i tij u ngjitė atje lart, nė ajrin dhe retė qė shungullonin mbi majėn e malit. Trupi i prehej nė kodrėn me dhč tė bardhė. Prej asaj dite, gjyshi nuk kthehej mė nė shtėpi.

    "Njė fytyrė mė pak...", kishte thėnė e trishtuar Age Peshkagjini me vehte, asaj nate, kur ra pėr tė fjetur. Nuk shkoi ndėrmend tė pyeste veten pėrse trishtimi i ndjehej mė i madh se dhimbja pėr vdekjen e gjyshit.

    "Sikur po e mėrzisnim njeri tjetrin...", i kishte thėnė ēiltazi sė ėmės, disa ditė mė vonė. Pėr gjyshin i kishte thėnė kėto fjalė, por pa ia pėrmendur emrin. Nėna e kishte vėshtruar njė copė here ngultazi, ishte mėrrolur paksa, derisa e bija ia kishte plasur tė qarit: "Ia kam ndjellė unė vdekjen, thua, duke menduar kėshtu?"

    Prej ikjes pėrgjithnjė tė gjyshit nga kulla, kishte mbetur fare vetėm. I pastronte brenda njė ore tė gjitha kthinat, pastaj dilte nė dritare, nė atė frėngjinė prej ku nuk dukej asgjė e re dhe vėshtronte po ato gjėra, ditė pėr ditė, vit pėr vit, gjer kėsaj pasditeje tė vonė, kur babai dukej se po sillte tjetėrkėndin me vehte.

    Age Peshkagjini po kujtohej se nuk ishte e thėnė qė syri tė kapte gjithė jetėn tė njėjtat gjėra.

    I huaji shkeltte nė tė njėjtėn gjurmė me babanė, si pėr tė zbutur tė vėrtetėn se ai ishte tjetėr. Nuk ishte pjestar i familjes sė Peshkagjinėve. As ndonjė i afėrm, prej rrethit tė miqėsisė ose fisit. Ajo i ndoqi me sy gjersa arritėn fare pranė kullės, pa e kuptuar pse po ndjehej e turbulluar, pjesė-pjesė, pastaj e tėra. U pėrmend sa pėr t’i kujtuar vetes se i duhej tė nxitonte tė zbriste pėr tė hapur portėn e madhe. Instiktivisht, po mendonte diēka qė nė vetmi do t’i dukej e ēuditshme: "Paskej njerėz tė tjerė nė kėtė botė, pra! Ja si qenkan…!"

    Po thoshte kėshtu me veten, teksa babai bėri pėrpara, e hapi portėn mė gjerė se kurrė, vuri dorėn tek zemra, pastaj e shtriu pėrpara, duke u pėrkulur lehtė, si t’i lutej tė ardhurit tė hynte nė kullė si nė shtėpinė e vetė.

    I ardhuri vazhdoi tė ēapitej me tė butė, edhe brenda oborrit, sikur bėnte kujdes mos trembte ndokėnd. Babai i priu pėr nga porta e brendshme qė ēonte pėr tek oda e burrave.
    Ages i mbetej tė sillej si gjithė ditėt e tjera. Mbylli portėn e madhe dhe lėvizi pas dy burrave. E mbante vėshtrimin ulur. Ishte mėsuar prej kohėsh tė shikonte kėshtu. Shpinėn paska tė kėrrusur tė babait e njihte si formėn e tė gjithė objekteve rreth e qark kullės, por e gjeti veten tė joshur nga dėshira pėr tė vėnė re trupin e njeriut tjetėr.

    Fytyra e tij, pėr aq sa ajo mundi ta vėzhgonte, iu duk mė me dritė se e babait dhe rrobat qė mbante veshur mė tė ēelura. Mė vonė mori vesh se bujtėsi vinte prej qytetit dhe se tė nesėrmen qysh herėt do tė vazhdonte rrugėn pėr nė fshatin tjetėr. Vetėm ndonjė fjalė prej odės sė burrave depėrtonte gjer te ajo. Krijoi pėrfytyrimin e njė tė qeshure tė lehtė qė shoqėronte papushim tė folurėn e njeriut tjetėr.

    Ndihmoi nėnėn nė pėrgatitjen e darkės dhe afrimin e pjatave tek Oda e Burrave. Nė njė ēast, e ngatėrruar nė kthinat e trurit qė bluante pa drith, pa e kuptuar as vetė, me pjata nė duar, gati sa po hynte nė odėn e burrave. Nė ēastin e fundit, kur retina e syrit tė saj bėhej gati tė reflektonte shembėllimin e njeriut tjetėr, e kishte pėrmendur zėri i nėnės.

    "Ej, ti...U marrose a...?!"

    Age Peshkagjini u kthye vetėtimthi, duke e falenderuar me tėrė shpirt. E kishte shpėtuar nga koritja. Zėri i nėnės, i ushtruar pėr kėsi rastesh gjatė njė jete tė tėrė, nuk e kapėrceu pragun e derės sė burrave por, i shoqėruar prej lėvizjeve tė duarve, shformimit tė fytyrės, regėtimės sė buzėve dhe zbardhėllimit tė dhėmbėve, mbėrriti tek veshi dhe pastaj thellė qenies sė tė bijės si njė klithmė e vėrtetė. Vajza s’kishte asnjė shkak tė mendonte pėr tė keq. Bėhej dy tė mos linte punė tė pa kryer dhe shndėrrohej nė sy e veshė ndaj porosive tė nėnės. Duheshin bėrė po ato gjėra, po ai kujdes, po ato punė dhe po ajo jetė qė ishte bėrė pėrherė nga gratė nė atė kullė. Burrat si burrat dhe gratė si gratė. Kaq, vetėm kaq duhej kuptuar. Nėse ende nuk kishte ardhur dita pėr tė dalė jashtė kulle si nėna e vetė, frėngjia ishte i vetmi vend ku ajo mund tė rrinte, por jo pa dijeninė e tyre. Sikur dalja tek frėngjia tė ishte e ndaluar, as atje nuk do tė dukej. As ditėve, kur robtė e tjerė tė shtėpisė humbisnin pas brigjeve dhe blegėrimės, as mbrėmjeve, kur prej frėngjisė nuk dukej asgjė, madje as edhe gjėrat e mėsuara pėrmendėsh qė i kapte syri ditėve.

    Ajo qė mund tė pritej, dukja, pėrshfaqja, madje ardhja e njė njeriu tė ndryshėm, kishte ndodhur.

    Tjetri, i huaji, jo i fisit Peshkagjin, ishte tashmė nė odėn e miqve ku as nėna e as vajza e shtėpisė nuk duhej tė shfaqeshin. Pėr Age Peshkagjinin, kėto zakone, kėto rregulla tė pashkruara askund por tė mėsuara prej gjithkujt, ishin gjėra tė bukura, tė kthjellta, burrnore. Nėna ia kishte pėrshkruar si shenjtėrira.
    Vajza ofronte pjatat tek e ėma qė i pėrcillte deri tek pragu i burrave, nga ku zgjateshin duart e tė shoqit.

    "Janė tė shkruara e tė rregulluara tė gjitha gjėrat nė kėtė botė e nė atė botė, bijo..."

    Vajza ndjente herė pas here dėshirėn ta pėrqafonte tė ėmėn. S’dinte nėse kjo ishte dhėmbshuri pėr sakrificėn dhe lodhjen, apo pėrpjekje e gėzuar qė edhe asaj po i lejohej tė gjendej nė tė njėjtin ritual tė cilin nėna e kishte mėsuar prej nėnės, vjehrrės, gjyshes, vdekur tė gjitha prej kur s’mbahej mend. Duhej tė jetoje si ato, por edhe mė tepėr akoma: duhej tė gėzoje tė vuaje, gėzoje e vdisje si ato. Age Peshkagjini do tė ēuditej , do tė zemėrohej, nėse ndonjė hije qoftėlargu do t’i vinte dhe do t’i pėshpėriste tek veshi: ke nisur te ndjehesh grua, apo po ngushėllohesh qysh tani pėr shpėrfilljen e ardhme ndaj teje?!

    Kur pėrcjellja e darkės pėr nė Odėn e Burrave kishte marrė fund, nėna e kujtoi se qe koha tė shtronin rrobat pėr gjumė. Tjetra u duk sikur mezi e kishte pritur kėtė fjalė. Nxitoi, madje, pėr nė dhomėn e saj. Veē shtratit dhe rrobave, nė dhomė ruante librat e shkollės. Tė shkollės fillore. I kishte ruajtur sikur tė ruante ashtu kujtimin e kohės me njerėz tė tjerė dhe naivitet fėmijėror. Siē edhe me pėrrallat e gjysheve, kujtimet dhe dashuria pėr to, provohen si ndjesi qė rriten edhe mė, gjatė kohės qė rrjedh pas humbjes sė tyre. Ja, kishte ardhur njė njeri ndryshe, dhe kujtesa nxitoi tė shkonte menjėherė tek librat.

    Asnjė fjalė, asnjė tingull nuk vinte prej Odės sė Burrave. As ajo drita qė mezi kapet prej yjeve tė largėt. Pas bukės, do tė ngriheshin pėr tė dalė edhe vėllezėrit. Njeriu Tjetėr do tė mbetej vetėm me babanė. Vetėm babai e kishte atė fat, tė rrinte deri vonė me njeriun qė s’ishte prej Peshkagjinėve. Babai kishte tė drejtė tė takohej e tė kuvendonte me njerėzit ndryshe. Vetėm ai mund tė ftonte ndokėnd nė kullė, siē kishte bėrė edhe kėsaj mbrėmjeje, dhe vetėm ai do tė dilte ta pėrcillte tė nesėrmen, kur Tjetri tė ikte.

    Age Peshkagjini e respektonte edhe mė shumė babanė pėr kėtė privilegj qė i jipte zakoni. Mbase prandaj i dukej se e donte diēka mė shumė se nėnėn. Si duket kishte dremitur, ashtu shtrirė, e pazhveshur pėr gjumė, teksa dėgjoi derėn qė u hap. Ndjeu frymėmarrjen e nxituar tė nėnės, pastaj dėgjoi zėrin e saj. "Ngrihu dhe shtroi atij, moj qyqe. Si nuk tė shkon mendja vetė? Nesėr pasnesėr do bėhesh grua..."

    Vėshtrimi i nėnės iu duk i largėt, jo i zakonshėm. Mė kėmbė, me sytė tek e bija, me mendjen mėrguar tjetėrkund. Kishte turbulluar shtėpinė ardhja e atij tjetrit, kėshtu?

    "Nė dhomėn e miqve, e di ti...", plotėsoi qortimin nėna.

    Ndenji edhe pėr pak ēaste mėdyshėse dhe ktheu shpinen. Vajza u ngritė menjėherė. Do tė shtronte rrobat nė krevatin ku do tė flinte ai, njeriu tjetėr. Nuk i kishte ndodhur kurrė tė bėnte kėtė gjė.

    "Dyshekun e miqve dhe jorganin e ri, mė dėgjove?"

    "Po nėnė, tė dėgjova..."

    Pas njėzetė minutash dhoma dhe shtrati ishin gati. Vajza bėri tė dilte por, nė ēastin e fundit, syri i kapi njė rrudhė nė ēarēafin e bardhė. U ndje tėrė dėshirė qė nė atė shtrat tė mos mungonte asgjė. Shtriu pėllėmbėn pėrmbi ēarēafėt ku Ai, tjetri, jo Peshkagjini, do tė shtrihej. Ajo gjendja e ngrohtėsisė, qė e kishte pushtuar tėrė atyre ditėve, iu pėrsėrit edhe nė kėto momente.

    Trupi i digjej sė brendshmi, duart preknin dyshekun dhe mbulesat, sikur ashtu tė gjenin udhė pėr t’a pėrcjellė temperaturėn tjetėrkund. E pėrhumbur nė lojėn me veten e panjohur, nuk ndjeu se e ėma ishte kthyer sėrish. Pa u vėnė re nga e bija, por pa shkuar ndėrmend ta pėrgjonte, e gjeti vajzėn e saj tė pėrkulur, duke lėmuar rrudhat, por me tė butė fare, sikur po pėrkėdhelte ēarēafėt dhe mbulesat. Nuk kishte asnjė shkak tė mendonte pėr keq. Nė tė vėrtetė ishte fare e zakonshme: tė gjitha femrat lodhen pėr dukjen, aq mė shumė kur ndjehen nė syrin e botės.

    E bija u ngrit mė kėmbė, tha se i merreshin mendtė, mbase kishte edhe pak temperaturė.

    "Je ftohur tek frėngjia...", i tha nėna dhe dolėn njera pas tjetrės nga dhoma ku do tė flinte i ardhuri.

    Pas njė gjysėm ore, nė kullėn e Peshkagjinėve secili ishte nė shtratin e tij. Edhe ai, bujtėsi.
    Age Peshkagjini s’po i mbyllte sytė. Gjumi vonoi t’i vinte, si me porosinė e saj, derisa ajo ndjeu hapa nė koridorin e shtruar me dėrrasa. Dėgjoi babanė qė i uroi tjetrit "natėn e mirė-n", dhe pastaj rrėshqitjen e derės sė tėrhequr nga jashtė. Hapat e babait qė zbritėn shkallėt, shuarja e jehonės sė tyre, u ndoqėn mė nė fund nga heshtja absolute, heshtja e kullės, qė e bėri edhe mė tė thekshme vetminė.

    Gjithė natėn ai do tė ishte atje. Deri nė mėngjes do ta kishte njeriun tjetėr aty, pėrtej mureve qė ndanin kthinat e kullės. Krejt pafajsisht, nisi tė mendonte pėr muret qė i ndanin. Prania e atij tjetrit u bė me tė vėrtetė ngacmuese, tunduese, bezdisėse, torturuese. A e kishin menduar nėna, babai, vėllezėrit, kėtė?

    Njė orė e ca mė vonė, e bindur se asaj nate nuk kishte gjumė pėr tė, Age Peshkagjini kėrceu prej rrobave. Nuk u vu re nga askush teksa doli nga dhoma e saj, ndali tek ajo pėrbri, pėrgjoi frymėmarrjen e njeriut tjetėr, u bind qė ai ishte nė gjumė, priti edhe pak tė sigurohej me vdekje pėr kėtė, shtyu lehtė derėn e mbetur paksa hapur dhe, majagishtash, hyri nė dhomėn e tij.
    Ai vazhdonte tė flinte rėndė, shyqyr o Zot, nuk ndjeu asgjė teksa ajo hyri brenda, me qiririn nė dorė. Njeriu nė gjumė s’ka punė me hallet e tė gjallėve. Trupi merrte e jepte frymė, kurse fryma e vėrtetė e tij, ajo e shpirtit, kush e di ku ishte. Age Peshkagjini rrinte dhe e vėshtronte. Si ai fėmija qė kur madhohet nė ēdo sekondė, dikur vė re se pėrveē nėnės sė tij, qė e lindi dhe i rri nė sy, paska edhe njerėz tė tjerė.

    Guxoi dhe preku lehtė, fare lehtė, mbulesat e njeriut qė flinte. Diku tek kėmbėt, pastaj mė tej akoma, gjer tek mbulesa, qė frymonte me ritmin e gjoksit. Ballin po e ndjente paksa djersitur. Sytė, qerpikė e qepallė rrėzuar, buzėt nė njė dridhje tė lehtė, teksa gjoksi vazhdonte t’i ulej e ngrihej si ai deti qė gufon e gufon, edhe pse pėr njeriun e gjore e tė vogėl sa njė thėrmijė nė breg, nuk ndjehet as erė, pėr tė shpjeguar ushėtimėn e ujit.

    Prej vitesh, nuk kishte parė njeri tjetėr dhe, prej sa mbante mend, kurrė nuk i ishte ndodhur njė njeriu tjetėr, njė mashkulli, kaq afėr. I panjohur, i pafajshėm, njėlloj si ajo, ai flinte fare patėkeq nė shtratin e shtruar prej duarve tė saj...

    Befas iu dėgjua se ai pėshpėriti pėrgjumshėm. Ca fjalė qė ajo as nuk guxoi t’i dėgjonte e jo mė t’i kuptonte apo tė mirrte vesh kumtin e tyre. Mbeti aty, duke e vėshtruar nė sy, se mos ai ishte zgjuar, por pastaj iu bė se tek flinte pėrmendi, nė jerm, njė emėr gruaje. Mbase emrin e gruas sė tij. Age Peshkagjini i largoi menjėherė duart prej mbulesave hedhur pėrsipėr atij, si prej njė zjarri tė mufatur gjatė tėrė natės, pėrposh hirit.

    U kujtua se ishte me rroba gjumi, madje iu bė se po vinte ndokush prej tė sajve. Vetėm nė kėtė ēast po habitej me veten: nuk i kishte menduar pasojat pėr shkuarjen nė dhomėn ku flinte njeriu i huaj, miku i kullės, bujtur prej babait tė saj? Me ēfarė logjike, me ēfarė shkaku? O Zot, jam nė ėndėrr kėshtu, apo jam ēmendur?

    Iu bė se dėgjoi hapa qė afroheshin. Asnjė rėndėsi se tė kujt, prej njerėzve tė saj ishin. Bija e babait dhe nėnės, motra e vėllezėrve, gjendej atje, nė mes tė natės, nė dhomėn ku flinte bujtėsi dhe, nė tė gjitha variantet, kjo e vėrtetė ishte e pabesueshme, e papėrfytyrueshme. Ajo ishte e sigurt se askush prej tyre nuk do tė shkonte ndėrmend tė hynte nė dhomėn e mikut, ku marrėzisht gjendej ajo. Ata nuk do tė vinin nė dyshim mikun e shtėpisė, edhe kur tė vinin re mungesėn nė dhomėn e saj. Gjėma kishte ndodhur, veē e veē, pėr secilin, ndarazi pre tė tjerėve. E pafalshmja, kishte ndodhur. Njėherėsh me ardhjen e njeriut tjetėr, e pakthyeshme, e pafalshme...

    I bėhej sikur vej-e-vinin atje jashtė, nė koridor. Ndjehej nė fajin mė tė madh qė mund tė bėnte nė jetė: kishte bėrė qė njerėzit e saj tė ndjeheshin mė ngushtė se kurrė nė jetėt e tyre. Ishte e kot tė priste falje prej tyre. Nuk e meritonte. Edhe nėse ata nuk ishin atje jashtė, madje edhe sikur nuk kishin qenė pėr asnjė ēast duke pritur daljen e saj, ajo vetė s’kishte tė drejtė t’ja falte vetes...

    U ndje edhe mė keq kur mendoi se nė ato ēaste mund tė zgjohej ai qė flinte...Gjėma, pas kėsaj, do tė ishte e plotė, fatkeqėsia do tė merrte pėrmasa tė tjera...
    Siē kishin ardhur punėt, nė kėtė jetė tė saj, nė kėtė botė, nuk mund tė ndryshohej dot asgjė. Nxitoi rrėmbyeshėm pėr tek frėngjia dhe, mundimshėm, depėrtoi pėrmes saj. Duke bėrė ē’mund tė mos bėnte asnjė lloj zhurme. Nė ēastin e hedhjes a kur po rrėzohej tėposhtė, u dėgjua njė klithmė drithėruese e paqėllimshme dhe kulla u zgjua e tėra.

    E gjetėn pas pak orėsh atje poshtė, nė fundin e mureve tė ftohtė tė kullės. Ishte e nxehtė, endč. Varrimi u bė qysh atė ditė. Bujtėsi, mori pjesė edhe ai, nė lamtumirėn e vajzės sė shtėpisė tė cilės vetėm siluteėn i kishte parė, ashtu shkarazi, teksa hapi dyert e kullės, mbrėmjen mė parė.

    &

    Mezi e priti rastin tė ndodhej mes tri tė huajve tė tjerė. Ua rrėfeu ndodhinė mė sipėr dhe heshti. Mbeti vuv pėrballė tyre. Nuk diti ē’duhej shtuar mė tepėr. Pėrsėri iu tha pėshtyma nė buzė, iu bė se po mbytej, teksa njeri prej tyre, pikėrisht ai qė kėmėbėngulte pėr njė pėrgjigje, iu lutė tė mos vazhdonte mė.





    * * * * *

  11. #7
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Faruk Myrtaj - 'Hijet e Virgjėreshave' (prozė e shkurtėr)

    Hijet e Virgjėreshave (prozė e shkurtėr) - nga Faruk Myrtaj


    Njė bjonde e gjatė rrėmbeu vėshtrimet e njerėzve nė aeroportin e Torontos. Nuk bėri asnjė pėrpjekje pėr tė fshehur feminitetin. Zbriti dhe kėrkoi policinė. Nėpunėsit e zyrės pėr emigrantėt dėgjuan tė tregonte pasaportėn false dhe kombėsinė e ndryshuar. Ishte shqiptare, jo finlandeze.

    Ardhur nė Kanada ngaqė “atje ku kishte lindur s’mund tė jetohej dot si femėr.”

    Njė bashkėatdhetar i saj, punėsuar nė aeroport, bėri pėrkthyesin.

    “A tė pret njeri? Ke ndonjė adresė, ndonjė tė njohur kėtu?”

    “Po. Quhet Alice Munro…!”

    “Paska emrin e shkrimtares…”

    “Ėshtė pikėrisht ajo...”

    Qenka marrosur patriotja ime, tha me vete pėrkthyesi, duke qeshur trishtuar. Del e bijė e botės nga fshati, nuk provon njėherė qytetin mė tė afėrt, as merr mundimin tė vizitojė njė herė kryeqytetin e vendit tė saj, por vjen direkt e nė Kanada dhe, as mė pak e as mė shumė, pretendon se njihet me njerėn nga shkrimtaret mė tė njohura....Pikė e zezė!

    “A t’ua them kėtyre...Vėrtetė tė njeh shkrimtarja ty?!”

    “Jam personazh i saj…”

    “E ke njoftuar pėr ardhjen kėtu?”

    “Jo, por tani qė jam kėtu, mirė ėshtė ta dijė ardhjen time…”

    “Sikur ta pyesin, a thua do tė jap tė njohur?”

    “Absolutisht! Sapo t’i thonė qė ka ardhur Tina...”

    “Emrin, ju lutem, mbiemrin…”, nisėn ta intervistonin.

    “Tina quhem. Edhe shkrimtarja kėtė emėr ka pėrdorur!”

    “Gjinia?”

    “Jam nga fisi i Gjon Mal Mirajt…”

    “Pyesin pėr gjininė, pėr seksin. Janė formalitete, mos i merr pėr keq!”

    Ajo po qeshte. Duke kujtuar novelėn, do tė donte tu thoshte vendasve.

    Nė Malci, Lotar-a, personazhja e Alice M., kishte vėnė re dikė nė konakun e burrave, me duart pa qime dhe gishtrinjė tė brishtė, me maja tė rrumbullta si femrat, dhe kishte pyetur: ‘Tina, burrė ėshtė ai?!’ ‘Shshshėėėttt!, ia priti Tina nė libėr, mos pyet me zė pėr kėto gjėra...!’ Mė vonė, i tregoi se ai nuk rrinte me gratė, por as burrė nuk ishte. Ishte femėr e betuar se nuk do tė martohej dhe se do tė bėnte jetė burrash.

    Mbase kjo ju sjell nė mendje transvestitėt e sotėm. Se mendja atė punė ka. Kureshtare dhe e uritur, bėn ē’mund tė arrij dallimin, por edhe tė arsyetojė lidhjet midis kohėve dhe njerėzve. Sėmundjet e veset, ashtu si virtytet, kanė lindur njėherėsh me njeriun por rrojnė edhe pas tij. Unė s’kam pse paragjykoj paraardhėsit e mi, ndoshta ndokush nė konakun e burrave ka pėrfituar apo abuzuar me gratė qė betoheshin si virgjėresha. Mbase e drejta zakonore e femrės pėr tė jetuar si mashkull ka shėrbyer si mbulojė pėr tė fshehur joshjet e veēanta, etjen e pafrč apo devijimin seksual. Mbase! Por unė nuk di tė jetė pėrfolur diēka e tillė.

    Natyrisht, kėtu s’ka arėsye pėr krenari. Pėrkundrazi. Njeriu duhet ta pėrdorė trupin si aset fiziologjik, por si i bėhet kur shoqėria dhe jeta imponojnė fshehjen e veēorive natyrore tė individit? Nuk po them pėr sėmundjet, as devijimet fizike dhe, sigurisht nuk shkoj ndėrmend modat qė kallin krupė, por nėse gruaja detyrohet tė bėj burrin, diēka nuk shkon nė atė shoqėri dhe kjo lėndon shpirtin. Trajta femėrore venitet duke marrė trajta tė ashpra, nė emėr tė zakonit. A e pėrfytyrojmė dot njė grua qė jeton si burrė, kur tanimė pretendohet liria e martesės brenda seksit?! Nė ēastin kur bėhet e pamundur tė jetuarit si femėr, duhet kėlthitur dhe vėnė alarmi. Nuk ka lidhje me seksin kjo. Mendoj se ėshtė vėnė nė dyshim fara njerėzore...

    “Jeni e martuar?”

    “Deri nė vdekje jo...!”

    “Jeni nė gjak me ndokėnd?”

    Dukej se e kishin lexuar tregimin tėnd pėr shqiptarėt, do t’i thoshte shkrimtares AM, mė vonė. Por s’ėshtė e lehtė t’i kuptosh njerėzit e mi nėpėrmjet librave shkruar pėr ta. Si gjithė popujve tė tjerė tė vegjėl, historinė na e kanė shkruar tė tjerėt. Edhe kur ndonjė sundues apo shkrimtar vendas ėshtė nisur tė shkruajė diēka, ka dashur t’u pėlqej tė huajve mė shumė se tė jetė i vėrtetė me atė qė ka ndodhur.

    Mbase edhe pėr autoren e “Albanian Virgine”, lindur e madhuar nė Perėndim, s’ka qenė e lehtė pėr ta rrokur atė realitet. Dhe s’di sa ėshtė kuptuar nga lexuesi me jetė tjetėr...

    Mė lejo tė jem i vėrtetė me ju, shkrimtare e dashur. Sot e kėsaj dite, pėr vendet si atdheu im, qė pėr njė mijė shkaqe mbetėn pas, flitet nė mėnyrė tė thjeshtėzuar, tradicionale. Realiteti shihet si i pandryshueshėm, sikur bota bėn pėrpara, kurse njerėzit e mi atje mbeten atje ku ishin. Pėr Shqipėrinė flitet pėr gjakmarrjen si pėr njė punė tė pėrditėshme tek ėorkopolis! Nuk e mohoj, tek ne ende besojnė se gjakut borxh nuk i shpėton dot, qoftė edhe duke ikur maleve. Por gjithėsesi, ėshtė fjala pėr njė zakon tė vjetėr qė, edhe nėse s’ėshtė zhdukur, nuk respektohet si dikur. Si ēdo gjė e dhunshme, zakoni i malėsisė nė syrin e njė lexuesi tė huaj mbetet tejet misterioz dhe i pashpjeguar. Kam frikė se legjenda e vėshtruar si histori, na lė ne shqiptarėve tė paragjykuar...Deri edhe ju...bėheni fajtore pa faj, pėr shkak tė kėsaj mjegulle tė rėndė.

    “Interesohemi pėr sigurinė tuaj, zonjushė.”

    “Gruaja nuk llogaritet si gjak, sipas Kanunit. Duket sikur kėshtu femra ėshtė shpėrfillur, nuk ka qenė e konsideruar e denjė pėr si gjak i marrė apo i mbetur borxh. Por, ka shumė tė ngjarė qė femra tė jetė lėnė mėnjanė vrasjeve pėr shkak tė qenit nėnė. Si vazhdimėsi e jetės, si diēka e shenjtė, pa e shpallur dot tė tillė...”

    Ne e vuajmė edhe sot tė shkuarėn. Siē e vuani ju historinė e popullsisė indiane. Edhe kur nuk pėrmendet, e shkuara tė ndjek papushim. Njerėzit e mi nuk janė primitivė. Janė po ata tė pėrshkruar nga ju, nė librin tuaj, tė drejtė, tė ndershėm, herė herė tė ashpėr, me veset e tyre, qė njerėzore janė edhe ato. Hyjnė e dalin kronikave tė kohėve moderne nė mėnyra disi tė veēanta: diku vrasin, diku shpėtojnė jetėn e tjetėrkujtit duke rrezikuar tė tyren, diku vjedhin pėr t’i shpėtuar varfėrisė qė i ka ndjekur tėrė jetės. Por fėmijėt e tyre ndjehen studentė correct tė kolegjeve dhe universiteteve nė Perėndim. Ata nuk grinden pėr religjionet, por dėshirojnė t’ua zėsh nė gojė pėr mirė Atdheun e tyre, madje edhe kur Atdheu i tyre ua ka nxirė jetėn!

    Njerezit e mi e respektojnė mikun, sidomos mikun e huaj, si shenjtė tė vėrtetė. E besojnė dhe i binden lehtė, ndjehen tė dėshiruar pėr fjalėn e mirė tė tyre, por s’ndjehen mirė kur paragjykohen. Ashpėrsohen shpejt kur ndjehen tė zhgėnjyer nė besėn e dhėnė dhe kjo bėn t’ua pėrflasin hakmarrjen si natyrė tė genit tė tyre. Prejardhės tė njė tė shkuare krenare dhe fatvėshtirė si njė komb i vogėluar prej njė historie tė padrejtė, bartin njė tė sotme delikaate. Plaga e lėnduar herė pas here nuk shėrohet kollaj. Sė paku vonohet kurimi i saj.

    E shkuara vjen e imponohet si e sotme, kur vetė e sotmja shfaqet e pasigurt, ose kur nuk premton tė nesėrme mė tė mirė. Nė Shqipėri, Kanuni si Kod Penal i Kohės pa Shtet, rikthehet sa herė shtetin modern e brejnė pazaret e qejfmbetjet midis politikanėve, sedėrllinjė safi ballkanas, jo rastėsisht dhe jo rallė, tė inspiruar prej tradicionalizmit nė qėndrimet e Perėndimit ndaj Shqipėtarėve dhe Ballkanit.

    Nė momente paqartėsie tė shtetit ligjor, hutuar prej lirive qė predikoni ju qė vini tė ndihmoni teksa dini diēka vetėm prej Shqipėrisė sė vjetėr, grupe njerėzish tė veēantė tek ne, ende nė kontakt tė paktė me qytetėrimin, u shkojnė pas neve tė Kanunit. Ca tė tjerė, si puna ime, ia mbathin prej andej.

    Ndonjė shkrimtari ynė e ka prezantuar Kanunin tonė nė sy tė botės sė qytetėruar si kuriozitet oriental, si ekzotikė lindore pėr shijen e Perėndimit, qė nga ana e tij, i zėnė me tė pėrditshmen, i harruar shpesh pas parasė, s’ka ngč tė merret as me historinė e tij, jo mė tė tjerėve...

    Mbase tingėllon ca si tepėr krenare kjo, por nuk ėshtė se unė u blatoj mbrojtje veseve, dhe as virtyteve tė pamerituara njerėzve tė mi, por ngulė kėmbė nė atė qė prej jashtė mjedisit faktik, veset dhe virtytet mezi dallohen nga njera tjetra...

    Nuk dua tė shtirem me dikė qė shfaq dėshirėn pėr tė na vlerėsuar nėpėrmjet njohjes. S’ėshtė fjala tek fikction-i juaj, se s’kam ndėrmend t’i ofroj rrethana lehtėsuese askujt, por kam shpresėn tė dėgjohem dhe t’u tregoj njerėzve se atje njerėzit jetojnė si kudo. Unė vetė jetoja atje siē jetoj kėtu, nė jug-perėndim tė Torontos moderne. Pak si anonim, por me shpresė qė njė ditė tė mė njohin dhe tė vlerėsohem pėr aq sa jam!

    “Pra ti ke thėnė tė vėrtetėn, kur pėrmende emrin e shkrimtares?” pyeti nėpunėsi i Zyrės sė Emigracionit, pėr t’i shpėrblyer korrektesėn. Pėrgjigjja e saj vonoi shumė, dhe ai kuptoi se e kishte humbur bashkėbiseduesen...

    Ata njerėz nuk gėnjejnė lehtė, rrojnė vetėm pėr nderin, tė cilin e konceptojnė krejt ndryshe nga ne kėtu…Janė botė tjetėr ata…dhe duhet ngjallur shpresė tė mos ndryshojnė pėr keq…Oh, ne jemi krejt ndryshe ne...

    Eh, kjo marrėzi madhėshtore qė quhet letėrsi! Nėpėrmjet saj ne, pėr shkak tė dhuratės qė besojmė se na ėshtė bėrė, arrijmė tė sjellim nė jetė ca qenie njerėzore tė veēanta qė, nė realitetet ku lexohen, tingėllojnė edhe mė tė ēuditshme. Bota e krijuar nėpėr libra ėshtė njė univers mė vehte, me shumė zota, secili prej shkrimtarėve ėshtė njė lloj krijuesi dhe lexuesit fare mirė mund tė identifikohen si besimtarė tė zotave tė librave...

    “Nuk munda tė tė pres, shkrimtare e dashur.

    Nuk po iki pse ju u vonuat. Kam shpresė se edhe ju do tė mendoni se ėshtė mė mirė tė iki pa tė takuar...

    Tina quhem, por nuk jam Tina qė ke krijuar tek novela “Albanian Virgine”. Katragjyshet tona kanė qenė tjetėr gjė. Tė vdekurit e librave, qysh nė gjalljen e tyre, marrin hije tjetėr, bėhen edhe mė mistikė se ē’i bėn vdekja. Ne u kemi marrė emrat, bartim kujtesėn dhe tiparet e tyre, por jetėt tona tashmė janė tjetėr. Ato martoheshin me dikė qė ua kishin caktuar qysh kur lindnin; me ata duhej tė vuanin e gėzonin tėrė jetėn, deri sa mbyllnin sytė.

    Unė, mbesa e saj, Tina tjetėr, kam ikur nga fshati sapo mbusha 16 vjetėt. Nė momentin qė kuptova se ē’ishte njė femėr e bukur nė njė fshat ku bukuria ishte e mallkuar. As mė shkoi ndėrmend tė bėj femrėn e betuar pėr virgjėri tė pėrjetshme...I pari djalė qė shkoi ndėrmend tė mė fliste, e pėrzuri mjegullėn shekullore nė tė cilėn ishte ndrymyr vėshtrimi im. Duke mos pasur asnjė shkak tė dyshoja tek ai qė mė premtoi jetė ndryshe, u nisa me tė pėr matanė detit. Pas pak ditėsh nė Itali e Zvicėr e gjeta veten nė Finlandė. Ca ditė mė parė erdha nė Canada. Pėr fat, ai qė do tė mė bėnte tė lumtur u arrestua nga policia kėtu. Ndėrsa pėr ju ligji ėshtė gjithēka, tek ne, endč, e drejta morale ėshtė mė e rėndėsishme se ligji. Do tė na duhet kohė tė kemi shtetin tonė si tuajin. Edhe pėr ca kohė, ne do tė vėrtitemi midis ligjit e traditės. Sepse ne druhemi mė shumė pėrpara familjes, fisit, tė njohurve, se pėrballė shtetit. Ngaqė shteti ynė ėshtė larg tė qenit moral dhe legal.

    Njeriun qė mė solli kėtu ėshtė ca i rreptė, por ėshtė i drejtė. Kohėt e fundit u bė nervoz. Dikush prej njerezve tė politikės i pėrdori motrėn. Ia lexoja nė sy mėrinė. Heshturazi i jepja tė drejtė.

    Njeriu i fyer, reagon. Nuk jam pėr hakmarrjen, por a mund ta respektojmė pa drejtėsi?!

    Mbeta pėrsėri vetėm dhe mė duhet tė kthehem, po ku? S’mund tė duroj vėmendjen dhe kureshtjen e tyre pėr kohėt qė kam munguar atje; s’kam nerva tė rri e tė jap shpjegime. Nuk mund tė rikthehem mė tek shtirja. Nuk di pse, por kam krijuar bindjen se atje nuk jetohet dot mė. Kam frikė se punėt e mia kanė pėr tė shkuar edhe mė keq, gjersa as kėtu nuk u ngula dot. U bė e pamundur tėrė bota pėr mua.

    Atje ka shumė dhunė, ka pak shtet, mė pak ligje se zakone. Kėtu ėshtė qetėsia vetė, njerėzit janė njerėz, por kėto vitet e fundit jam mėsuar tė bėj jetė tjetėr. Nuk mund tė jetoj nė kėtė qetėsi tė kėtushme. Mė duket si paralajmėrim pėr njė vdekje tė shpejtė. Nuk e kam me kuptim tė keq, por mė duket se tė jetosh kėtu, pasi ke bėrė jetėn time nė kėto vjetėt e fundit, ėshtė njėlloj si tė kthehem e tė mbyllem nė Kullėn qė keni pėrshkruar ju nė fshatin tim pėrpara 100 e ca vjetėsh, kur ishte gjallė Tina tjetėr, stėrgjyshja ime…

    Po, pra, Tina jote nuk ėshtė mė! Mė vjen keq pėr kėtė lajm tė vjetėr, por dihet se gjithkush vdes bashkė me kohėn qė rrjedhė. Edhe ne atje kishim tė drejtėn pėr tė ndryshuar. Madje ishim tė vonuar nė ndryshimin tonė. Edhe nė librin tėnd, ndjehet vjetėrsia e mbetjes sonė mbrapa. Dhe, ē’tė bėnim? Nxituam tė ndryshojmė! Pasqyra qė na vutė pėrpara pėr tu vėshtruar, na shfaqte shpėrfytyruar, tė papranueshėm nė sy tė botės. Vrapuam pėr tė ndryshuar. Nuk mund t’i linim kohė vetes, as pėr t’u menduar.

    Nuk kemi ndryshuar veē pėr mirė, se edhe pa tė keqen qė kemi pasur dikur nuk kemi mbetur dot. E kemi bartur atė, e kemi marrė me vehte, ē’tė bėnim! Vetėm ndryshimet e natyrshme, pėrbėjnė kulturėn dhe sjellin kulturė. Ne s’e kishim dot kėtė mundėsi, dhe pėr kėtė nuk bėhet dot askush me faj. Ashtu sic nuk ėshtė meritė e brezave tė sotėm, qė e shkuara e Shqipėrisė, qindra vite mė parė, ka qenė krenare. Apo si tė qortosh Kanadanė e sotme pse nuk ka traditė! Ju shprehėt habinė, pėr llojin e jetės qė bėnim nė malet tona dhe, nė kėtė kuptim, na shtytė tė shpejtonim nė udhė tė panatyrshme.

    Unė, mbesa e Timės tėnde, ika nga fshati drejt e nė perėndim...dhe tani mė shumė ngjaj me gratė e tjera tė novelės, me ato qė edhe jetėn edhe dashuritė i kanė tjetėr, me privacinė e lirinė e shtrirė gjer tek ndryshimi i burrave! Nuk kam asnjė shans, madje as dėshirė, tė ngjaj me katragjyshen Timė, qė betohej me kokė pėr burrin e saj, tė cilin e kishte njohur vetėm pas martesės. Dhe ajo nuk do ta shkonte kurrė ndėrmend tė ndjerit xheloze, nėse nė konakun e burrave i shoqi do tė ēuēuriste me ndonjerėn prej shqiptareve virgjine, qė ti, shkrimtare e dashur, i ke pėrshkruar me aq ngjyrė.

    Mė beso, dhe... shpresoj tė mė falėsh: nuk kam ndonjė kėnaqėsi tė madhe kur dallojnė tek unė ngjashmėritė me Timėn tėnde...

    Po jua shkruaj duke qeshur kėtė, merret vesh! Sepse e di se lėndohesh qė po t’i prek njerėzit e tu...Se katragjyshja ime, ėshtė mė shumė jotja si shkrimtare, si krijuese e saj, se imja si gjak!

    Edhe pse prej disa vjetėsh jetoj si perėndimore, nė vetvete mbetem e drojtur e nė nderim tė fshehur para asaj dėlirėsie tė atyre njerėzve, qiriu i tė cilėve ndizet e shuhet atje mes maleve, larg syrit tė botės, kursejnė pėr tė nxjerrė shėndosh dimrin jo pėr tė pasur kapital nėpėr banka, dhe s’dijnė pse ndodhin luftrat, teksa atyre u mjafton ajo paqe e vogėl mes malesh.

    Sinqerisht, nganjėherė mė vjen turp qė mbahem si vajzė tashmė e qytetėruar. Mė vjen pėr tė qarė, pėr Timėn tjetėr qė shpreson tė lindė brenda meje me tė njėjtin fat...

    Ata njerėz, nė ata pak libra shkruar pėr ta, ngjajnė si ato speciet e rralla qė ekzistojnė vetėm pse akoma nuk i ka vėnė re kush. Sapo bėhen tė dukshme, sapo zbulohen, nisė shpėshtjellja e lėvozhgės sė tyre ekzistenciale, mėpastaj vjen rrallimi, ikja, vdekja. Tė vjen tė ngashėrehesh kur kujton se ata duhen harruar. Mbase ndjeva sė brendshmi pikėrisht kėtė shtysė, qė u nisa pėr tek novela e Monrosė: pėr tė kujtuar se qenia dikur, diku, qoftė edhe thjesht nė librat, provon se tė gjithėve u duhet tė ndryshojmė.

    Kur ndodhesh mes tyre, ose kur dėgjon jetėt e tyre, virgjiniteti i kėtyre njerėzveėshtė nė gjendje t’i pėrmbys kriteret e gjykimit moral e civil tė sotėm. Virtytet e tyre, edhe pse “paksa tė ashpra” sipas Bajronit, kanė qenė proverbiale, njėlloj si rendja mbas parasė tek ju!. Nė ndonjė moment tė lėshuar vetmie apo zvetėnimi nė jetėt moderne, ka njerėz qė janė gati tė venė nė dyshim progresin dhe qytetėrimin e sotėm...

    Ndaj duhet ikur prej asaj tė shkuare. Njė orė e mė parė! Virtytet e hershme turbullojnė, teksa duhet tė rrojmė midis veseve tė sotme.




    * * *

    [Tregimi i mėsipėrm ėshtė marrė nga libri i Faruk Myrtaj, qė mban tė njėtin titull "Hijet e Virgjėreshave" (Arbėria, 2006)]

  12. #8
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Faruk Myrtaj - 'Atdhe Tjetėr' (Recension nga Astrit Lulushi)

    Njė roman kafkaesk nga Faruk Myrtaj
    shkruar nga Astrit LULUSHI
     
    Emri:  faruk myrtaj foto.jpg

Shikime: 2356

Madhėsia:  64.2 KB

    Nga titulli, romani “Atdhe tjetėr” (Botimet Milosao, 2012), paralajmėron “ikjen”. Eshtė njė prej librave qė nėpėrmjet titullit zgjon imagjinatėn dhe mė shumė akoma, “nėse ikja (ėshtė) pa ditur pėr ēfarė, pa ditur pėr ku…” si sėmundje pa shkak, vuajtje pa qėllim. Kėrkimin pėr “Atdhe tjetėr”, Faruk Myrtaj e fillon mė 1997 nga njė aeroport i vogėl – i vetmi me emrin e njė gruaje tė madhe shtatshkurtėr; ‘Nėnė Tereza’, – “Pse jo Aeroport i Mėshirės, ose Aeroporti i Keqardhjes?!” – qė mė shumė pėrcjell sesa pret.

    Bėhet fjalė pėr ikjen fizike nga njė atdhe pėr tė cilin tė thonė se “duhet t’a duash edhe kur tė vret”, edhe kur iket nuk duhet harruar. Por “Atdhe tjetėr” ėshtė mė shumė, ku filozofohet ikja nga vetja – pėr nė vetėvete – largim, ndarje, vetmi, dhe njė farė zhgėnjimi nė fund, kur kuptohet se as nga vetja nuk iket.
    Ashtu gdhendur nė mendim, “Atdhe tjetėr” i ngjan orėve tė Kafkės; rrėfen, lėshon piskamė – si pikturat e Munchit – kushtrim pa zė i ankthit tė jetės sė njė populli – a njeriu tė vetem nė kufi midis dy shekujve.
    E rėndėsishme pėr autorin ėshtė jo vetėm ana e jashtme e qenieve dhe gjėrave, por edhe britmat e heshtura qė atyre u dalin nga thellėsia. Ashtu si Kafka qė shkroi Metamorfozėn pa qene nevoja tė transformohej, apo shkroi pėr Amerikėn pa shkelur kurrė nė kontinentin e ri; “s’ėshtė e thėnė tė ikėsh fizikisht. Njeriu ikėn, ndryshėm. Si uji, ajri, drita, libri…” Por si mund tė dihej kjo, kur Kafka prej vitesh kishte qenė autor i ndaluar? I ndaluar nė atdheun e parė kishte qenė edhe Perendimi prandaj mes tė ikurve lindi zhgėnjimi; “Kam frikė se s’ėshtė Perėndimi yt ky…. As Ikja e Lindjes pėr nė Perėndim s’mė duket zgjidhje…askush…nuk ikėn dot me tė gjitha, nuk ikėn dot i gjithi” – pėrkohėsisht humbet – “si uji nė rėrėn e shkretėtirės, pėr tu shfaqur sėrish, nė formėn e ndonjė oazi”, shkruan Myrtaj nė “Atdhe tjetėr”.
    Tė ndjehesh atje ku nuk je, ėshtė ndjenjė qė romani “Atdhe tjetėr” tė bėn tė kuptosh se tė vetmuarin; “Vetėm Frank, ai ka pėr ta ndjerė sinqerisht mungesėn time….kurse miqtė e vendlindjes mund t’a merrnin heshtjen time si fshehje lumturie.”…Dhe duhet kohė, vetėrrėmim, kalim provimesh tė vėshtira, pėrvojė qė njeriu tė shtyhet nė mendime tė thella pėr tė arritur nė perfundime tė tilla.
     
    Kafka – tek “Procesi” – flet nėpėrmjet protagonistit Josef K. Myrtaj, tek “Atdhe tjetėr”, shprehet vetė pėr ankthin, zhgėnjimin, vetminė, si njeri qė jeton duke pritur gjykimin pa u informuar ndonjėherė pėr ēfarė gjoja ka gabuar; “E tėra kjo ėshtė lojė, besomė mua” ka gjasa t’i jetė lutur Kafka personazhit tė Procesit. “Do kalojė pak kohė dhe,…do t’i kujtosh duke qeshur kėto orė….”, i thotė Myrtaj vetes nė “Atdhe tjetėr”.
    Lindur nė Shqipėri me 1955, Faruk Myrtaj, njihet si shkrimtar e poet, ndėrsa punoi edhe si gazetar e drejtues shtypi nė pas-diktaturė, ēka duket se i dha rastin tė njihej me shumė politikanė e personalitete tė artit, emrat e tė cilėve i sjellė fiktivisht nė roman. Myrtaj flet pėr shkrimtarin qė “u dorėzua” nė Paris; poetin me thinja tė bukura; shkrimtarin brun; poetin e Bregut gjithmonė me cigaren nė buzėn e plasur dhe tė birin qė ia dėnuan pėr agjitacion; apo pėr gruan e moshuar qė mendonte se komunzmi nuk kishte qenė edhe aq i keq, megjithė vitet e shumta nė burgje e internime qė ajo kishte vuajtur nėn diktaturė.
    Faruk Myrtaj jeton nė Kanada qė prej vitit 2003 kur u “vetė-mėrgua” familjarisht. “Atdhe tjetėr” – roman filozofik – mbėshtetet kryesisht nė ngjarje e pėrvoja jetėsore tė autorit nė kėtė vend dhe tjetrin. Nė libėr, Myrtaj pasqyron luftrat e tij. Por si Kafka, tregon edhe nė ē’mėnyrė – vėrtet ose artistikisht – njerėzit sajojnė, krijojnė, shpifin ngjarje qė e shtyjnė tjetrin nė luftra tė brendshme.

    * * *
    Ndryshuar pėr herė tė fundit nga G@briel : 12-08-2014 mė 09:33

  13. #9
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Faruk Myrtaj - Romani 'Atdhč Tjetėr'

    Faruk Myrtaj - Romani 'Atdhe Tjetėr'


    Titulli: Atdhč Tjetėr
    Autori: Faruk Myrtaj
    Botimet "Milosao" - Sarandė, 2012

    * * *

    Mė kish ndodhur tė udhėtoja dendur me atė tren lokal, isha mėsuar me tė, s'kish pse tė mė dukej i ēuditshėm.
    I ēuditshėm mė ngjante vetėm pasi dikush, qė vizitoi vendlindjen time, vėrejti se ky tren ecte aq ngadalė sa mund tė zbrisje prej vagonit tė fundit, tė ndizje cigarin te njė kėmbėsor dhe tė hipje sėrisht nė tė.


    * * *

    Kopertina
    Emri:  kopertina para atdhe tjeter.jpg

Shikime: 2243

Madhėsia:  46.3 KB
    Ndryshuar pėr herė tė fundit nga G@briel : 12-08-2014 mė 09:43

  14. #10
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Faruk Myrtaj - 'Atdhe Tjetėr' (Recension nga Aleko Likaj)

    Faruk Myrtaj, sjellė atdheun tjetėr tė tij prej fjale
    Nga: Aleko Likaj


    Vėshtrim  pėr njė roman qė tė emocionon deri nė tepri, dhe qė ēdo emigrant e bėn qė tė ndjehet krenarė nė vendin ku jeton, punon, e ndėrton jetėn e tij.


    Ikje dhe Atdhe, janė dy “shtyllat” ku shkrimtari Faruk Myrtaj i vendos ngjarjet nė romanin e tij tė fundit, i cili tashmė ėshtė nė librari, i gatshėm pėr tė shkuar tek lexuesi. Njė hapsirė e velur dhe e endur njėkohėsisht midis tė dyjave, me pak ngjyrė e ankth pėlhure prej Penelope. Pėrcillen  kujtime dhe pėrjetimet e njė njeriu, pėr shkaqe qė nuk janė aspak tė varura prej tij, endet nė kėtė qerthull, midis vetė ikjes si njė proces natyral dhe atdheut, ashtu si njė barkė nė detin e tallazitur, e cila, pas shumė mundimesh e betejash me forcat e natyrės, zė dhé, duke dalė nė breg, qė do ti bėhet pastaj tė ikurit, njė Atdhe tjetėr. Nė kuptimin mė tė gjėrė tė fjalės.

    Pėr ikjet ėshtė shkruar vazhdimisht. Natyrisht do tė shkruhet pėrsėri. Ballkanasit, por edhe italianėt, mė pak nga Europa Lindore, dhe ndoshta nga njė vend tjetėr i kėtij pellgu, ikjen, apo mėrgimin, siē jemi mėsuar ne ta emėrtojmė, e pėrjetojnė si dramė, si plagė shpirtėrore, por qė nė fakt, s’ėshtė gjė tjetėr, veēse njė emocion. Ikjet nė pėrgjithėsi nuk janė drama. Janė “aksioma”, ku njeriu guxon qė tė kėrkojė dhe tė vendosė njė realitet krejt tė ri, duke menduar se do ta pėrballoj mė mirė jetėn e tij. Dhe lėvizjet demografike gjatė gjithė ekzistencės sė botės, kanė ndodhur pėr shkaqe nga mė tė ndryshme, duke filluar nga luftėrat, sėmundjet epidemike, mungesat e ushqimeve, por edhe nė sensin tjetėr, ku njeriu, individi, i ēfarėdo shkalle shoqerore qoftė, ndjen qė i mungon liria, nė tė shprehur, por edhe nė mendimin se si i perjeton gjėrat ai nė mjedisin qė e rrethon. Nė kėtė rastin e fundit, shoqėria ku ai po jeton, ėshtė dhe mbahet peng i politikave tė mbrapshta qė prekin individin, duke e trajtuar atė thjesht si numėr, a shifėr arithmetike, qė do ti shėrbejė pastaj ligjvėnėsve pėr njė votė mė shumė, nė ndrimin e kuajve tė pushtetit. Edhe pse duket sikur kėto ndodhin vetėm  nė shoqėritė totalitare, koha po tregon se edhe nė demokracite e brishta si kjo e jona, ndodh.Ndodh.

    Nuk e di pse, se, nė baladat pėr mėrgimin, kėngėt, rapsoditė, krijimet poetike tė autorėve anonimė popullorė, qė nė fakt  janė njė vlerė, njė thesar i patjetėrsueshėm dhe i padiskutueshėm  i folklorit  tonė, ka shumė dhimbje, mall dhe lot. Njė dramė e vėrtetė nė kufijtė e tragjedisė. Dhe legjendės njėkohėsisht. Tė paktėn kėshtu i pėrjetojmė dhe sot. Duket si njė lloj pengu a marazi pėr tė ikurit e shumtė tė kėsaj bote, tė afėrmit tanė, miku apo shoku. Kėshtu na konstrukturohet pėrpara syve ngrehina e ikjes, si njė kompleks dhimbje, e hatashme, si njė humbje qė nuk zevendsohet kurrė. “Iksh e marrėsh dhenė“, duan tė namatisin dikė, kur ky me sjelljet e tij, qėndrimin, raportet midis njerėrzve, dashakeqesinė, bėhet problematik. Po ku tė iki? Prapa maleve thoshin nėnat e gjyshet tona… Iksh, iksh…..ikje ikje. Por njerėzit sot nuk ikin pėr shkaqe qė i mendonin, ato tė urtat e tė mirat tona, edhe pse nomatisnin aq ashpėrsisht nė kuptimin figurativ.

    Kurrkush nuk i thotė sot qė “iksh e marrėsh malet“ njeriut qė e ka njė hall, a brengė, njė dramė brenda tij qė bie ndesh me realitetin ku jeton. Ėshtė njė zgjedhje krejtėsisht individuale, si njė ėndėrr pėr shpėtim, pėr njė jetė mė tė mirė. Eshtė nė fund tė fundit njė provė. Njė provė qendrese.

    Ikja pėr tė ikurit nuk ėshtė kurrfargjėje, pėrveēse “Varka e Noes“, figurativisht.

    Natyrisht, ai qė mbetet pas ėshtė Atdheu. Atje ku na ka rėnur koka, thotė njė nga  rilindasit tanė. Ėshtė ky qė me fije tė padukshme tė mban lidhur me pėrjetimet, dashuritė pėr njerėzit, kujtimet, sė bashku me nostalgjitė. Kur themi, atdheu, nėnkuptojmė  kombin. Esteti Ernest Reman ka thėnė: “kombi ėshtė njė frymė, njė parim shpirtėror“.  “Balta e gjaku“, e pėrkufizon njė shkrimtar shqiptar i ditėve tė sotme. Ėshtė pikėrisht ky qė tė trazon gjumin e natės, nė momentin e parė, qė i ikuri e ka lėnė nga pas.  U ndodh tė gjithėve. Dhe s’ka se si, qė tė mos krijojė vuajtje, brengė, plagė nė shpirt. Eshtė pikėrisht kjo, qė ne sot kemi njė trashėgimi tė shkėlqyer nė folklor, nė arte dhe letėrsi. Atdheu tėrheq si njė magnet, dhe tė ikurit nė kėto kohė moderne qė po pėrjetojmė sot, vendosin lidhjet, sapo kanė cekur “bregun tjetėr”, nė njė realitet krejt tė ri. Nuk ėshtė aspak rastėsi qė kėtė lloj statusi e mardhėniesh me kombin, shqiptarėt e kanė saksionuar e fiksuar edhe nė himnin kombėtar, ku thuhet: Se zoti vetė e tha me gojė/ Se kombet shuhen pėrmbi dhe/ Por Shqipėria do tė rrojė/ Pėr tė, pėr tė luftojmė ne.

    Tepėr sinjifikative. Befasuese, me njė dashuri e pėrkushtim deri nė sublim. Kėtu shqiptarėt nuk tė falin.

    Ndėrkohė qė sot nė shekullin e ri distancat shuhen. Bėhen inekzistente, deri nė tepri. Interneti dhe lundrimi nė tė, qė pėr hir tė realitetit tė merr kohė. Tė vjedh. Por edhe antenat qė ta sjellin afėr nė ekrane, edhe pse nganjėherė tė mbajnė rrob tė surrogatove qė pėrgatisin stacionet nė kėtė shoqėri konsumi alla shqiptarėshe. Gjithėsesi pas kėsaj rrokoapuje, Atdheu qendron, ashtu si njė motiv, real, me dimensione si njė fortesė, krejtėsisht i pastėrt, e fluoreshent.

    Po pse ndodh?

    Shkaqet dhe arsyet ne i thamė mė sipėr. Por shkrimtari Myrtaj nė romanin e tij “Atdhe tjetėr”  nė njė stil kafkian, jo nga forma, por nga nėnteksi, ritmi e metafora, qė nė rastin tonė konkret ėshtė e shfaqet tepėr fuqishėm e sjell mjeshtėrisht kėtė raport midis ikje dhe atdheut.

    I njohur nė prozėn shqiptare nė keto tre dekadat e fundit, me tregimet e tij, qė pėr mua gjithmonė tė zgjojnė mendime, pėr shkak tė mesazheve qytetare qė pėrcjellin ato, por edhe pėr gjuhėn e pasur dhe tė pastėrt, e krejtėsisht figurative, me tharm dhe elokuencė, ku ndjehet njė intonacion i fuqishėm folku i zonės ku ka lindur dhe jetuar vite mė parė, autori tė befason sėrish. Pa dyshim qė Faruk Myrtaj ėshtė tashmė nga prozatorėt e tregimtarėt tanė mė tė mirė nė fushėn e letrave tona shqipe

    Mė duket se ėshtė sprova e dytė nė roman, e Myrtajt, dhe nė kėtė gjini, vjen e shpėrvilet po aq mjeshtėrisht si nė tregim. Ka tė njėjtat ngjyra, nė stil, dhe nė mėnyrėn e tė rrėfyerit e kompozimit, qė e dallon krijimin e tij nga plot autorė tė tjerė.

    "Mė kish ndodhur tė udhėtoja me atė tren lokal, por ishim mėsuar me tė,  s’kish pse na dukej i ēuditshėm. I ēuditshėm po mė dukej mė vonė, pasi dikush qė vizitoi vendlindjen time vėrejti se ky tren ecte aq ngadalė sa mund tė zbrisje prej vagonit tė fundit, tė ndizje cigarin te njė kėmbėsor dhe tė hipje sėrish."

    Kjo situatė ka gjendje . E vizatuar nėn njė ndriēim gati surealist, dhe e nėnvizuar qė nė fillimin e librit, tė duket sikur tė merr pėrdore dhe tė fut menjėherė nė rrjedhėn e romanit: “Atdhe tjetėr“. Ėshtė jeta dhe fati i njė intelektuali, nė rastin konkret, qė pėrjeton irealen nė njė shoqėri me demokraci tepėr tė brishtė si ajo e jona, qė e bėn atė tė jetė gjithmonė nė udhėkryqe, dhe qė nė shumicėn e rasteve nuk tė nxjerrin kurrkund, nuk tė jep shpresė dhe liri. domosdoshėrisht tė kėrkuara pėr njė normalitet shoqėror.

    "Njeriu shkon drejt mbylljes, sapo pushon sė kėrkuari, por hijen e palirisė e ndjenė kur i kufizohet hapėsira."
    Pohon ēiltėrsisht personazhi kryesor i romanit tė Myrtajt. Dhe pas kėsaj natyrisht merr edhe vendimin, qė ėshtė i barazvlershėm me ikjen, qė nė fakt mban brenda asaj dhimbjen, dashurinė  dhe mallin pėr tė afėrmit, miqtė e raportet me ta, ambjentin…ėshtė vetė atdheu brenda atij pėrjetimi, qė gjithėsesi, tė krijon njė stres, a nostalgji.

    Njeriu tashmė e ka  bėrė zgjidhjen…por vjen nė ndihmė poeti:
    “…Do duhet tė lėsh gjithēka qė ke dashur mė shumė,
    kjo ėshtė shigjeta qė harku i ekzilit godet sė pari…”

    Realitetet nuk janė gjithmonė ato qė gjithkush i paramendon. Kėtė pėrjeton edhe personazhi i Myrtajt, ku i duhet tė pėrballet jo vetėm njė mori problemesh, qė nga akomodimi, kurset, ecejaket nėpėr zyra deri tek sigurimi i njė pune pėr tė jetuar. Pikėrisht, ky ėshtė momenti i streseve qė nė njė retrospektivė e bėn emigrantin ta vuaj ikjen, si njė dramė, a si njė kujtim i ndėrprerė i mbetur nė njė celuloid filmi qė nuk do ta shoh mė.

    …kemi lėnė aq shumė gjėra…Lamė prindėrit, miqtė, po ndėrrojmė gjuhėn, dhe, po tė lemė edhe cigarin…duket se mbetemi pa gjė…

    Thotė ai, ndėrsa pėrballja me realitetin e ri do ta vejė tashmė me sfida krejt tė reja. Por ajo qė do ta shoqėrojė tė ikurin gjatė gjithė atij fillimi tė vėshtirė, ėshtė brenga qė ka lėnė nga pas. Nėna…..letrat e saj qė i shuajnė mallin e djalit tė ikur, kthehet nė njė lejtmotiv. Pastaj fotografitė qė emigrantėt marrin me vete… janė penelatat plot ngjyra qė autori e mban mjeshtėrisht lexuesin e tij brenda dramės sė personazheve tė tij.

    Emigrimi s’ėshtė gjė e re nė historinė e botės, por ėshtė plagė e re nė kujtesėn e vendit tim tė mbyllur.
    Por njeriu e gjen njė forcė, nuk qaravitet, e shpėrvjel mjeshtėrisht dimensionin e tij. Personazhi i Faruk Myrtajt, nuk ėshtė aspak disfatist, madje i pėrgjegjshėm pėr gjithēkah realizon e krijon me punėn e tij, atje nė mjedisin tjetėr me njerėz krejt tė rrinj e tė huaj, qė do ti ketė kėtej e tutje shok e miq tė rrinj.
    Emigracioni ėshtė veē njė copė herė e shkurtėr e kėsaj ikjeje tė papushimtė, tė cilės i isha dorėzuar prej kohėsh, ikje qė po arrija ta pėrshkoja pėrgjatė njė mbylljesysh nė terr, brenda kėsaj hapėsire tė limituar, si nė njė sjfaqje filmi me shpejtėsi drite nė njė ushtrim ėndėrritjeje.

    Personazhet e kurbetit Pepe, Kliti, Tina-Piktorja, Mesuesi Greg, Paulina, madje pėr kėtė tė fundit autori shkruan se, ajo nuk ekziston mė, por letrat bankare e bėjnė tė pranishme pėrballė personazhit e familjes sė tij. Tinėn,  rasti e kishte sjellė qė tė njihej nė Tiranė. Pikėrisht kjo  do ti thoshte dhjetė vjet mė vonė “Paske ikur edhe ti?!”, Myrtaj i jep dhe i pėrshkruan me ngrohtėsi me nota lirike e realiste, nė tė gjithė dimensionin e veprės, pa bėrė aspak dallime midis bashkombasve tė tij, edhe ata tė ikur, me tė njėjtėn dramė, shkaqe e arsye, pėr njė jetė krejt tė ndryshme.

    Autori vizaton dhe jep pasazhe interesante. Personazhi i tij kalon nėpėr dilema kafkiane. Ngjashmėria me personazhet e tij mbase konsiderohej si bindjeje qytetare, nė tė pėrditshmen e thjeshtė tė jetės sė njė emigranti, i cili duhet qė tė mendojė, tė veprojė, tė pėrjetojė, tė mari vendime e tė flasė nė njė gjuhė tjetėr. Kjo ėshtė njė dilemė qė ta shpalosė krejt ndryshe realiteti i ri. Dhe kėtu ka njė sinqertė tė veēantė.

    … nėse bėj mėkat kur pyes: – thotė autori me gojėn e personazhit – nė a thua vetėm njė gjuhė tjetėr, ajo e mėmės, ekziston qė njeriu tė ndjejė e tė shfrejė lėndimin e vėrtetė? Edhe moskuptimin a keqkuptimin shkaktuar nė gjuhė tjetėr? Nuk pyesja, s’kėrkoja pėrgjigje. Mė qč shndėrruar nė mjegull gjithēka, ku kolovitesha si fėmijė qė tė ardhmen e pret fėmijėrisht, pa asnjė rč nė qiellin e syrit. S’kish pse vrisja mendjen, as tė shpjegohesha. Pėr asgjė, nė asnjė gjuhė…

    Eshtė gjithmonė i  mundimshėm, por edhe i lodhshėm, natyralizimi, fizik e shpirtėror. Faruk Myrtaj duket sikur me finesė e art, tė merr pėrdore dhe tė shėtit pastaj nėpėr faqe plot histori qendrese e pėrballimi, ku tregohet se si individi i ardhur, i ikuri nga atdheu i tij, ze vend me punė e sakrificė, larg ēdo dyshimi se dikush mund qė ti kufizojė lirinė e tij. Madje kjo e fundit, respektohet, nderohet dhe mbrohet jo vetėm me ligj. Dhe ai kupton shpejt tashmė diferencėn, dhe mrekullohet njėkohėsisht qė ka gjetur dhe prekur ėndėrėn, pikėrisht atė qė i mungonte nė atdhe. Atė qė i a kishin uzurpuar dhe i keqpėrdorėn njerėz tė cilėt i a devijuan atdheun nga shinat e demokracisė. Por gjithmonė njeriu, i ikuri e ka njė sy dhe njė vesh nga pas. Shpreh keqardhjen, edhe pse ai ėshtė dhe ka hyrė nė rrjedha tė tjera, tė pėrditėsuara:

    S’ ėshtė e lehtė tė mbetesh burrė shteti nė atė vend… (…nė vendin e qeverisur prej tij, njerėzit vazhdojnė tė ikin…)
    Por dashurinė pėr dheun qė e lindi nuk mund nuk mund qė ti a pengoj kurkush. As qė mendohet. Ndaj thotė:
    Poeti e bėn atdheun prej fjale, kudo ku ėshtė. Dhe, sidomos atė dheun tonė, mund ta duash mė shumė kur je larg, pėr tė mund tė bėsh mė shumė prej larg tij; se po tė jesh atje brenda ta shkoqin trupin ēika-ēika dhe shpirtin vrerė ta bėjnė…Le qė, kėto histori ndodhin nė tėrė botėn.

    Heroin e romanit tė Myrtajt, e mrekullon pamja qė njė prej  emigrantėve  shfaq nė rrugė: mban gjithnjė dy flamuj me vehte: flamurin e vendit nga ka ardhur dhe tė NorthLandit, ku rrojnė bashkė me atė! Natyrisht kjo ėshtė edhe rruga qė i a rezervon e ardhmja edhe atij. Dhe nuk ėshtė aspak e gjatė…

    Por kjo e ka njė kulm tė figurshėm, qė nė pamjen e parė duket shumė domethėnės dhe njėkohėsisht shprehės, kur mbrin nė shtėpi ftesa pėr tė qenė vėzhgues i zgjedhjeve nė qytetin dhe nė vendin ( Atdhe) e tij tė ri. Ai i beson lirisė…

    “Atdhe tjetėr” i shkrimtarit Faruk Myrtaj, ėshtė nė fakt njė rrėfim biblik pėr tė ikurit nė tė gjithė dimensionin e saj tė vėrtetė. Njė poemė. Metafora e tyre ndjehet e fuqishme nė faqet e librit.

    Autori nėnvizon fuqishėm idenė  se kjo masė e tė ikurve, qė ėshtė kthyer nė njė refren tė pėrdittshėm i kėsaj bote “rrezaton” sė fundmi tek dykuptueshmėria e nocionit Atdhe, qė nė fund tė
    fundit, pėrfshin edhe tė lėnin pas. E figurshme. Tė ikurit e duan atdheun, jo ashtu siē e lanė. Sepse… Ai atdhe ka qenė imi, shumė mė pak se ē’mė ėshtė sot ky kėtu…!

    Pa dyshim, qė romani i Myrtajt, ėshtė njė nga krijimet mė tė mira tė kėtyre viteve tė fundit nė letėrsinė tonė shqipe, i cili trajton fatin e individit nė shoqėrinė tonė post-komuniste, i cili pėrballet me njė tranzicion tej tė zgjatur. Problemet e mprehta shoqėrore, qė pėrzihet me reminishencat e sė kaluarės, mungesa e lirisė, baltosja, kaosi psikologjik, dhe pasiguria, bėjnė qė individi nuk mund tė pėrballet, qoftė edhe “heroikisht” me mjedisin e sėmurė, nė njė shoqėri qė lėngon nga mungesa e hapsirave mė elementare. I dhėnė artistikisht e me kulturė, ai sjell mjeshtėrisht mesazhe pėr njė jetė tė paqme, shumė dashuri, besim, dhe sinqeritet njerėzor.

    “Atdhe tjetėr“ ėshtė nė fakt njė pėrjetim me shume emocion, qė mund ta bėjnė veēse shkrimtarė tė fuqishėm dhe me pėrvojė. Faruk Myrtaj, me njė shqetėsim e nerv qytetar, e ka sjellė atdheun tjetėr tė tij prej fjale, duke i thėnė tė gjitha tė vėrtetat, si njė artist. Dhe kėtu, nė kėtė pikė, ka qenė dhe mbetet i veēantė.


    * * *

  15. #11
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Faruk Myrtaj - 'Hijet e Virgjėreshave' (Recension nga Aleko Likaj)

    Refleksione mbi njė libėr qė i u rriktheva sėrrish

    Nga Aleko Likaj


    Ditet e nxehta te kesaj vere ne Peloponez, me bene qe te jem paksa me i kujdesshem. Ndryshe nga Bordoja e Frances, ku prej tre vjetesh ende nuk e njohim, dhe e shijojme stinen e veres si ne mesdhe, u desh qe keto lloj pushimesh verore, ti kaloja i mbyllur brenda mureve te shtepise se nenes sime, nen efektin e nje aparati klime, qe e bente ajrin « konstant », per nje te pamesuar si mua.I u rriktheva leximit ne ate ambjent. Nje ndjesi e ēuditshme me kishte bere vetem nje ēast perpara nisjes per ne Patra, te marr nga biblioteka e shtepise sime ne Bordo edhe librin ; « Hijet e Virgjereshave ». Mbase nje fakt i thjeshte, qe ka te beje edhe me nje nisme private, e disa kineasteve te rrinj shqiptare, nxenes ne shkollen « Marubi » , ne Tirane, te cilet kishin zgjedhur per te realizuar nje film per pune dipllome, pikerisht nje tregim nga ky liber ; « Bote ciganesh », ishte dhe mbeti nje arsye me shume, qe ta rrishfletoja serrish. Shume vite me pare e kam ndjekur tregimtarin Myrtaj, dhe qe te jem i sinqerte deri ne fund, midis letrareve te rrinj te asaj kohe, egzistonte mendimi, qe Faruku ishte nje ze krejt i veēante ne gjinine e tregimit. Natyrisht, qe une nuk e njihja autorin aso kohe, por libri i pare i tij, «Njerez qe kam njohur», dhe me pas tjetri, «Marreveshje per te jetuar » me kishin krijuar nje ndjesi te paperseritshme, midis emrave te krijuesve te rrinj qe qarkullonin ato vite, kryesisht nga periudha e 80 tes, deri ne pragun e kapercimit te sistemit.

    Pas nje banjoje qe beja ne det, ku shfaqesha ne oret e para te mengjezit, kthehesha me linjen 4 te urbanit te Patres, dy ore afer mesdites, per te vazhduar leximin e « Hijeve… ». Kisha mbetur rrob a peng siē thuhet sot, i atyre tregimeve qe nuk ishin realisht krejtesisht te panjohura per mua. Mbase « magjia » qe mbeshtetet fort tek forca e fjales, por edhe te « kurthet » qe ngre autori, te cilat, shpalosen pastaj paragraf pas paragrafit. Ndonje mbetet i tille deri ne fund, sa, edhe kur e ke mbyllur ate faqe, ende ndjen si nje jehone te larget, si nje imazh qe ka mbetur diku, e qe vazhdon te shfaqet ne nje salle te boshatisur, ne nje celuloid, qe tashme ti nuk mund ta shohesh.Kete pyetje i a kam bere vehtes, sapo mbarova tregimin e ciganeve, per te cilin metafora qe perben vete thelbin e tij, dhe te mesazhit qe kerkon te percjelle autori tek lexuesi. Nuk e di pse ndodh kjo keshtu ne tregimin e Myrtajt, ndaj e kam konsideruar si nje lloj magjije, qe te ben te ndjesh te veēanten tek ky autor. Gjithesesi, ato jane te ngjizuara, dhe kane ne thelb realen, ate ēka ndodh rreth nesh. Faruku ne tregimet e tij perpiqet qe te jape ndjesine e jetes se vertete, jo thjeshte te pershkruaj jeten a ta kritikoj, por faktikisht ta beje ate te gjalle. Eshte kjo, mbase magjia-sekret qe faktikisht eshte e vertete kur e lexon Kete fakt ka konstatuar edhe mikesha ime, poetja Iliriana Sulkuqi, e cila ne nje mesazh qe me ka nisur keto dite, me ka percjellur kete ide per prozen e Myrtajt: « Kur shkrimtari zbulon apo merr pėrsipėr tė shkruajė realitetin qė ai e sheh, e prek dhe e ndjen tej palcės sė shpirtit tė tij, ai s'e bėn kėtė pėr vete, por pėr tė gjithė ata qė duhet tė kuptojnė nė ēfarė kohe jetojnė, nga vijnė dhe ku shkojnė. Ai frymon tė rilidhė bashkėsinė e njė AND-je nga rrjedh. Pikėrisht pėr kėtė arėsye - tretet i harruar. Faruku ka njė sens moral jashtzakonisht tė ekuilibruar, ku mjeshtėrisht pena e tij e sprovuar ndan gazetarin nga shkrimtari. Kjo, falė pėrvojės sėj tij si gazetar, falė talentit krijues tė tij edhe si poet. Fjala e tij, merr vlera tė mrrekullueshme, qoftė e thėnė nė gojėn e personazheve, qoftė nė pėrshkrimin e karaktereve tė tyre apo nė pėrshkrimin e mjediseve ku ndodhin ngjarjet. Fjalėt, jo tė kėrkuara, por tė natyrshme (njė fjalor i pasur leksikor, pa teprime gjuhėsore, bie menjėherė nė sy), bėjnė qė tregimet e tij tė lexohen me njė frymė, pa tė ngecur fjala nė fyt, pa t’u marramendur vetja nėpėr labirinthe pa krye, siē na ndodh shpesh kur lexojmė tregime tė stėrzgjatura e pa kurrfarė mendimi. Nėse ēdokush nga ne mendon se ka diēka pėr t’i dhėnė letėrsisė, kam bindje se Faruku, ashtu sikurse edhe shkrimtarė tė tjerė, tė cilėt tashmė kanė hyrė nė top-listėn e njerėzve tė Penės Shqipe, me tė vėrtetė ka diēka pėr t’i dhėnė letėrsisė.»

    Por libri te mrekullon. Kete e kupton pasi e ke mbyllur edhe faqen e fundit. Te pakten, ky eshte mendimi im. Dhe kur them keshtu, kam parasysh gjithe krijimtarine e Faruk Myrtajt ne gjinine e tregimit te shkurter, ne kontekstin e letrave shqipe te ketyre viteve te fundit. Ka nje rritje brenda vete krijimtarise se tij. Kete fakt ma verifikon edhe nje nga tregimet e fundit qe e lexova para tre a kater muajve, «Turmat e dimrit». Sapo e lexova, nxitova qe ti dergoj nje mesazh urimi, jo nga ato qe shkruhen sa « per te kaluar rradhen », por per ti thene, shkrimtarit, se, « na e ke dhene mrekullisht ne te gjithe dimensionet filozofine e turmes ». Ishte vertete nje ngjarje per ne te gjithe, e jo vetem per Farukun. Por, le te kthehemi perseri tek « Hijet… » si, dhe tek vera e nxehte e Peloponezit , atje ne mesdhe, prane detit te kaltert, ku pertej dritares se dhomes sime, pas avujve te nxehte qe ēliroheshin nga suprina e kripur e nje deti te qete e te paqte,shfaqeshin konturet e Itakes homeriane.. Kjo ndodhte sapo thyhej mesdita, kur rrezet e diellit fillonin te perthyeheshin duke ikur drejt perendimit, atje ku ishulli lahej e tretej ne det. I heshtur dhe hijerende, ashtu si ne legjenden qe e solli tek ne.

    Ajo qe te bie ne sy menjehere tek proza e Myrtajt, ka te beje ne rradhe te pare me vete strukturen e tregimit. Faruku, jo vetem qe eshte nje njohes i shkelqyer i detajeve teknike, por di po aq mire qe ti «ekonomizoje» ato. Gjithmone ne funksion te idese dhe mesazhit qe kerkojne te percjellin. Fraza duket se lemohet dhe axhustohet, jo vetem me kujdes, por te duket si e skalitur nga nje dore mjeshtri, alla Mikelanxhoje.Ka nje leksik per tu patur zili.Te qeruar e te zhveshur nga huazimet qe i ndeshim rendomte, si nje fenomen-plage keto vitet e fundit tek shume krijues te tjere e te rij.Keshtu edhe personazhet, te cilet vendosen gjithmone nga Myrtaj ne skakieren e tregimit ne pozicione te nje dramaciteti, qe ne momentin e pare, te krijojne pershtypjen se nuk kane asnjefar zgjidhje. Shkrimtari i ben te besueshem ata, pikerisht sepse u le ne dore qe te zgjedhin vete fatin e tyre. Dhe kete ata e bejne mire, edhe pse here-here ata kane perpara ndonje suprize ideore, qe perfundon me nje zgjidhje te menēur. Ata jane ne pergjithesi karaktere qe nuk i ngjajne njeri tjetrit, ashtu si ne jete do te thosha.. Kane bote dhe shpalosin para lexuesit virtute. Pa i pergjithesuar dhe i permendur qe te gjithe sipas tregimeve te ketij libri, dua qe te pohoj se ata mbesin realisht dhe ngjizin tek ne.Nuk e di pse me ishte krijuar mendimi
    shume vite me pare, pas leximit te vellimit poetik, «Dielli i nentokes» se Faruk Myrtaj, do te mbeste ne poezine e re shqipe. Ka qene fund vjeshte i vitit 85 – se. Edhe pse kisha lexuar vite te shkuara nje vellim tjeter me temen e nentokes, nga minierat qymyrgurore, te mikut tim te vjeter Ilirian Zhupa, « Dielli… » i Myrtajt jo vetem qe nuk ishte nje kopje e Zhupes, por sillte perveē risise, edhe nje game tjeter temash nga bota qe rrilind ne sgaferat e nendheut, brenda arterieve te saj. Pastaj ne kapercellin e dy sistemeve, 90-91, kuptova qe poeti ishte shkrire brenda prozes se tij te shkurter. Ndaj per mua tregimet e Farukut, kane jo vetem nje trill poetik, por realisht ato konceptohen si te tille. Dhe ky me duket se eshte tashme nje qellim me vehte i autorit, sa here ulet qe te beje prozen e tij. Eshte kjo arsyeja, mendoj une qe ne tregimet e Murtajt ka shume figura artistike, sa qe here – here te duket se ndonje prej tyre ka nje ngarkese te tepruar me to. Ky nuk eshte nje iluzion qe merret me kotesine e gjerave qe s’kane fund, por nje realitet i prekshem. «Autobuzi i dates 1» edhe pse duket se nis si nje rrefim i zakonshem qyteze puntoresh, nga ato qe ishin ngritur ne disa pika te rrendesishme te artereve te atdheut, fillon e hyn shpejt ne piken « vluese ». I vizatuar nen nje doze humori dhe alegorie te kendeshme, autori perveē personazheve zberthen artistikisht me elemente poetike, « piken e zgjidhjes ». « Bote ciganesh » nepermjet nje metafore zberthen njeriun e sotem me dramen e tij ne dhera te huaj. Jeten tone te emigrantit ne te kater cepat e kesaj bote te vockel, edhe pse autori merret me elemente te tjere figurativ, brenda jetes se nje grupi ciganesh.Vete tregimi « Hijet e virgjereshave », vendos ne qender karakterin e nje njeriu femer-burre duke e zbritur ate nga sheshi i bjeshkeve, qe ende e ruajne nje aureole epizmi deri ne ditet tona, te mbetura te virgjera, jo vetem psikologjikisht, por edhe me natyren e tyre krenare, te stolisura me nje lloj bukurie te eger qe u a ka transmetuar vazhdimisht banoreve qe jetojne ne ato vise, per ta sjelle pastaj mijra kilometer larg, ne ambjente te nje kontinenti verior, ku gelon nje jete krejt e ndryshme prej saj.Me nje gjuhe te pasur e te thelle ne mendim, personazhia « operon « ne nje ambjent « djerre » siē eshte aeroporti…
    « Rroba per andej », « Nje europiane bredh ne Ballkan… », « Bermuda »…, duken se ndertohen mbi dramen e individit duke patur ne thelb kontraditen me vete shtetin, shoqerine dhe ambjentin qe i rrethon. Me vjen mire qe te rendis ketu edhe mendimin e Lazer Stanit, shkruar posaēerisht ne hyrjen e botimit, i cili perkon me ate qe kam ne koke edhe une vete, pas rrileximit te ketij libri te mrekullueshem.

    « Nė tė gjithė letėrsinė e Faruk Murtajt, - veren Stani - shteti perceptohet si armik i individit, si njė e keqe fatale... Nėse shteti ėshtė njė e keqe e domosdoshme nė shoqėri, eksperienca shqiptare mesa duket e ka provokuar autorin qė tė jetė njė armik i papajtueshėm me shtetin. Edhe pse askund shteti nuk shqafet si njė i tėrė, nė shumicėn e tregimeve tė tij shteti dhe qeveritė kanė njė prezencė armiqėsore, rrėnuese dhe fatkeqėsisjellėse pėr individin. Nė letėrsinė e tij, shkrimtari Faruk Murtaj e shikon individin shqiptar nė katėr raporte kryesore: individi nė raport me vetveten, individi nė raport me tė tjerėt, individi nė raport me shtetin dhe individi nė raport me tė huajt (joshqiptarėt). Duket se drama e individit tė krijuar nga Faruk Murtaj ėshtė dramė qė vjen nga deformimi i kėtyre raporteve, nga mosekzistenca e harmonisė nė kėto raporte. Arsyet kėtu janė disa, por mė thelbėsori ėshtė tipi sociopsikologjik i krijuar nė rrethana tė caktuara historike, sistemi i dyshimtė i vlerave, i krijuar nėpėrmjet imponimeve tė vazhdueshme nė mungesė tė lirisė, informacioni i vonuar, absurdi dhe marrėzia qė nganjėherė pėrshkruhen si njė fatalitet i racės. Faruk Myrtaj ėshtė mjeshtėr nė pėrshkrimin e raportit midis individit dhe shtetit. Ai e pėrshkruan kėtė raport me njė realizėm tronditės, pa kaluar as nė historicizėm dhe as nė kriticizėm. Pėr fat tė keq tė shqiptarėve, shteti pėr ta ka qenė gjithnjė njė armik, qė ėshtė identifikuar ose me pushtuesin (tė huajin) ose me uzurpatorin (tė brendshmin). Njė shtet i tillė nuk mund tė jetė tjetėr veēse njė shtet keqbėrės, njė shtet qė nėpėrkėmb fatet e individit dhe njėkohėsisht qė zgjon te individi ndjenjėn antishtet – anarkizmin. Edhe pse individėt e Myrtajt nuk janė anarkistė nė kuptimin e mirėfilltė tė kėsaj fjale, ata janė individė armiqėsorė me shtetin ose individė tė shkatėrruar – hije qė kanė humbur kuptimin e ekzistencės.

    Edhe individi nė raport me tė tjerėt ėshtė njė individ i ndrydhur, njė individ jo i lirė, mosbesues, hezitues. Sentenca e Sartrit “Ferrei janė tė tjerėt” duket se gjen njė vend tė dukshėm nė tregimet e Faruk Myrtajt, ndėrkaq me tė huajt ėshtė krijuar njė raport ekzotik, falė njė virtuti tė lashtė, mikpritjes, pavarėsisht se kjo ndjenjė e shqiptarėve pėr tė huajin perceptohet si relike ekzotike prej tyre, si ēudi e ruajtur prej kohėve tė vjetra. Individi me vetveten, nė prozėn e Myrtajt, nuk gjendet nė njė raport mė pak dramatik, ngaqė ai gjithnjė e ndjen se nuk mund tė jetė ai qė do tė jetė, ai nuk mund tė mendojė atė qė do tė mendojė, ai nuk mund tė bėjė atė qė do tė bėjė nė njė ēast tė dhėnė. Kjo nė tėrėsinė e vet e bėn individin nė prozėn e Myrtajt njė individ dramatik nė ekzistencėn e vet, qė lėviz midis fuqisė dhe pafuqisė sė tij, midis rebelimit dhe nėnshtrimit, midis ikjes dhe kthimit tė vazhdueshėm.

    Pak kohe me pare jam shprehur, per nje moment te rrendesishem ne jeten e Farukut, siē eshte ikja nga humbetira bituminoze e nje zone si Selenica e Vlores, se ka qene vertete proza e tij, ajo qe e solli drejt qendres te kryeqytetit, pikerisht ne ato vite, ku diktatura kishte ngritur kurthe e bariera te panumerta per gjithe intelektualet shqiptare. Dhe nuk jam gabuar ne kete lloj gjykimi. Art-magjia ne gezofin e prozes se Myrtajt, jo vetem qe ishte nje ze i veēante ne letrat shqiptare, por te krijon nje ndjesi qe mund te ta japin vetem shkrimtare te medhenj te hasur ne rrugen tende.

    Kesisoj, « Hijet e Virgjereshave », jane dhe mbesin nje « mision i arrire », per krijues si Faruk Myrtaj, te cilat jo vetem e nderojne autorin qe hulumton ne kete fushe prej afro tre dekadash, por edhe e rendisin ate, pa dyshim ne arradhen e mjeshterve me te mire ne te gjithe hapsirat ballkanike, ndoshta edhe me tej.

    Nuk e di pse gjate kthimit te linjes ne tragetin Patra-Ankona, ne kete fund gushti, qe posa lame pas, nen ajrin e nxehte te stines duke kaluar ne ngushticen midis Korfuzit dhe Sarandes ne buzembremje, e ku shkembijte me dukeshin si nje bust i larget se bashku me nje vello mugetire qe perēudnoheshin atje tej, mu duk vehtja si personazh i tregimit te Faruk Myrtajt, tek « Bote ciganesh », i cili se bashku me familjen e vet duhej qe te largohej i pari nga ai kamp endacakesh pa e ditur pastaj se cili do ta kallte nder dhé ate cope zemer qe la pas. Dhe befas ndjeva se me pershkroi nje dritherime qe me beri te mekem, dhe pastaj te ngasherej duke mbajtur brenda kraharorit nje gulē qe u vetekyē. Me kurizin e dores se majte fshiva lotet qe rreshqiten ne faqe duke lene rreke ne te dy anet e buzes. Dy hapa me tej nje ēift te rrinjsh greke qe kishin ardhur nga Athina per te udhetuar pastaj, drejt veriut te Italise ne kufij me Zvicren, si alpiniste drejt nje ekspedite, qe me sa dukej i priste prej ditesh, ne nje ēast te vetem u ndjene si te turperuar.Nuk ishte puthja e tyre ajo qe kishte zgjatur ne parmaket e kuvertes te gjigandit « superfast » ne krahun tim te djathte, qe i kishte bere te ndjenin ate lloj ndrojtje, por gjendja ime e renduar psikologjike prej mergimtari, perballe atdheut qe me vidhej ngadale pas vellos qe hidhte nata…


    -

    Marrė nga ZemraShqiptare.net
    Ndryshuar pėr herė tė fundit nga G@briel : 12-08-2014 mė 10:25

  16. #12
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Faruk Myrtaj - "Atdhe Tjetėr" / Njė 'atdhe tjetėr' (Recension nga Robert Martiko)

    Njė “atdhe tjetėr” - recension nga Robert Martiko

    Emri:  aa62462e7a0c28023a4c740813aa63e107dc19e0.jpg

Shikime: 2013

Madhėsia:  17.6 KB

    Pas gėrmadhave herė perverse e herė diabolike tė letėrsisė sė Realizmit Socialist, ku njerėzit e artit me dashje ose pa dashje, pėr ngjitje me ēdo ēmim apo nė trajtė naive, u gjendėn nė shėrbim tė njė diktature poshtėruese e varfėruese deri vėllavrasėse pėr gjithė shqiptarėt, njė dorė e re krijuesish, shkrimtarėsh e poetėsh sigurisht do dukej, dhe besoj se mė nė fund po shfaqet nė horizontin artistik shqiptar. S’na mbetet veē ti pėrshėndesim, si bij tė lirisė, qė dėshirojmė tė jemi realisht, dhe jo tė obskurantizmit, genocidit e vėllavrasjes, qė mund tė na kėrkohej tė ishim.

    Madje, na bie pėr detyrė ti pėrshėndesim me zemėrgjerėsi. Dhe jo me atė heshtjen karakteristike, zemėrligė, tė denjė pėr karaktere qė burojnė prej truve kapadainj, stereotipė, tė shpifur, burracakė, hijerėndė, fodull sė jashtmi e bosh nga brėnda, tė cilėt, njė krahasim biblik i konsideron me varret e zbukuruar, lyer me gėlqere tė bardhė nga jashtė, por qė brenda nuk pėrmbajnė veē pocaqi, kėrma, kafka e kocka, tė denja pėr kultura botėsh tė paditura, tė egra, tė prapambetura, pėrfaqėsuesit e tė cilave, brenda vetes sė tyre, nuk ziejnė gjė tjetėr veē “mjerim, urrejtje e mburrje…” siē do tė shprehej i madhi poet gjerman, Henrik Haine, te poema e tij e mirėnjohur “Atta Troll”.

    Njė nga shkrimtarėt e spikatur tė kėtij fenomeni tė ri letrar, iluminist, modern, nė trajtė tepėr tė spikatur nga pikėpamja letraro-artistike, lexuesi shpresoj ta gjejė te Faruk Myrtaj, i cili i shfaqet kėsaj radhe publikut shqiptar nėpėrmjet romanit “Atdhč Tjetėr”. E, meqėnėse dėshiroj tė jem jo vetėm i saktė por edhe i kuptueshėm e praktik, pėr tė mos rėnė edhe unė nė guackėn e praktikave mendjelehta, boshe e stereotipe, mė lejoni tė citoj disa prej pasazheve mė tė bukura nė lidhje me natyrėn mbresėlėnėse, tė librit tė Farukut. Gjen aty jo vetėm ironinė e hollė akademike, elementin kozmopolit, human, nostalgjik, patriotik e historik, por edhe aftėsinė e tij mendimtare, filozofuese, gjuhėn ekspresive, mėvetėsinė stilistike, aq e domosdoshme nė njė vepėr letrare, e aftė tė ngjallė pėrfytyrimin dhe imazhin estetik, si karakteristika tė domosdoshme pėr tė pėrcaktuar stofin e njė shkrimtari tė menēur, tė aftė, komunikues, mbresėlėnės e me peshė kombėtare…

    Ja disa prej ekstrakteve karakteristike nė lidhje me sa parashtrova...:

    “…Po shijoja ndjesinė nostalgjike sikur avioni i mėrgimit lėvizte po aq ngadalė sa treni i provincės sime. Ndryshimi qėndronte se prej avionit nuk mund tė dilja, tė ndizja njė cigar me ndokėnd dhe tė kthehesha sėrisht nė tė… "

    “Atdheu duhet dashur edhe kur ikim prej tij, perifrazova pėrshpirtjen e tjetrit, (shkrimtarit qė na kujton se Atdheu duhet dashur edhe kur tė vret- shėnimet janė tė miat, R.Martiko) si pėr ti kthyer njė hua…”

    “…Jetėt imitojnė tė shkruarat…"

    “…Perėndimi kurrė nuk e njohu Lindjen. Edhe kėtė herė, nė fund tė viteve ’80, si nė vitet ’40, po mjaftohej me ndarjen e kurorės sė fituesit. Nė fund tė Luftės sė Dytė, me musteqen ndau botėn, teksa tani me njeriun me blanė po ndante demokracinė. Viktimat janė tė njėjtit: ata qė e njihnin dhe s’e deshėn komunizmin mė parė se tė mbinte nė kėto troje…Gorbi s’po e ndryshon Lindjen, korbi shpėton tė zezėn duke ndėrruar rroben e tij. S’kuptoj pse brohoret Perėndimi…”

    “…Ne u bėmė me para kur ti u largove nga ne, morėm paratė qė nuk more ti…Nga ato paguaj unė, mė kupton?!” Dhe duke bėrė mė tej, “nuk e harroj, kemi qenė njėlloj…” Teksa, herė tjetėr, “por ne s’tė kemi faj…Ti vetė u hoqe mėnjanė…Okay?!”

    “…S’ėshtė e lehtė tė bėhesh dhe tė mbetesh burrė shteti nė kėtė vend. Duhet tė jesh qenie me shumė koka, nga njė kokė duhet patur pėr secilin prej fqinjėve. Por na ėshtė dashur sė paku edhe njė kokė tjetėr, njė qafė tjetėr, edhe mė e lartė, pėr tė kėmbyer shenja e mesazhe me tė mėdhenjtė e kohėve, larg… Mbase ka ca fatalitet nė kėto histori ballkonesh tė pasmė tė Europės, por si s’doli dikush, xhanėm, qoftė edhe njė i vetėm, nė momentin e betimit, me dorėn nė flamur, t’u kėrkonte tė dėrguarve tė botės ta lejonin tė betohej nė emėr tė … popullit tė tij?"


    “A e merrni dot me mend dilemėn e shkrimtarit kur librat e tij botoheshin nė perėndim pa emrin e pėrkthyesit?! Ai e dinte se kjo ndodhte rėndomė nė vendin e tij, nė shtetin e tij diktaturė. Kėnetat, bje fjala, thaheshin prej tė burgosurve tė regjimit, me punė tė papaguar tė tyre, por mos pėrmendja pėr arėsye biografike e emrit tė pėrkthyesit tė tij, jo vetėm nė vendlindje por edhe nė botimet nė Perėndim, dhimbte shumė. Shumė mė shumė… Mė dhimbshėm se heshtja pėr Nobelin e pa-uruar pėr Nėnė Terezėn, mė rėndė…Janė plagė qė s’mbyllen as nė trupin e tė vdekurit kėto…”

    “Njerėzit pėrqark (kėndej, nė emigrim, R.Martiko) janė tė gjithė tė panjohur, tė pa asnjė lidhje me njeri tjetrin, tė pa interesuar pėr jetėt pėrqark. Gjithēka tingėllon e pėrkohėshme, si njė ekran me filma dokumentarė pėr jetė nė planetė tė panjohur qeniesh tė tjetėrta. Jeta shembėllen si njė lėvizje e nxituar pėrpara njė pasqyre tė madhe, diku nė njė kryqėzim. Duket sikur shoh shumėēka, marrė vesh shumė gjėra, shumė hollėsi, arėsye tė jetėve kėtu, por fillon dita tjetėr dhe nė pasqyrė s’mbetej asgjė e ditės mė parė… “

    “…ne (emigrantėt, R Martiko) pyesim shumė rrallė. Janė aq shumė gjėrat qė s’i dimė, sa mė mirė i bjemė shkurt: s’pyesim pėr asgjė. Pėr tė shkruar kėtė ese do duhej tė bėnim krehjen e ngjarjeve, pasi tė trazonim kujtesėn, pėr tė nxjerrė prej andej ndonjė gjėr tė gėzueshme. Tani qė s’ishim mė atje, vendlindja dukej mė pak e qortueshme, shumė mė lehtė e falshme, ndonėse jo deri nė pse-nė e ikjes prej saj. Secili nga ne mund tė sillte nė kujtesė edhe ngjarje tė dhimbshme. Sidosi, diēka pėr njerėzit mė tė dashur, qė e bėnė tė vėshtirė ikjen tonė; ose ndonjė histori me njerėz qė s’na deshėn, tė cilėt, pa e ditur, na e lehtėsuan ikjen.”

    “Mė vonė morėm vesh se tėrė librat e shkruar prej nesh, prej popullit tė lirė shkrimtar, ose prej popullit nė profesion shkrimtar tė lirė, do pėrktheheshin nė tė gjitha gjuhėt e botės. Pėrkthimi do kryhej falas, nė shenjė pendimi pėr tė shkuarėn e tyre, prej cave qė ose sapo ishin liruar prej burgjeve, ose vazhdonin tė mbeteshin atje, nė qelitė klasike, nė pritje pėr tė paraqitur garancitė dhe mirėsjelljet pėr tu ndjerė sinqerisht njerėz tė rinj, siē ishim ne jashtė hekurave…”

    “Si vallė arritėn tė ndjeheshim mirė nė atė lloj vetmie, ė?!”
    “Vetmia s’ėshtė gjithnjė e keqe..”, mu pėrgjigjė Tina.
    “Si s’qenka e keqe? Asnjė prej librave qė kemi lexuar atje, nuk gjendet kėtu. Tėrė kėta tituj kėtu, tė panjohur atje. Qindra libra dhe autorė qė s’i kemi pasur dot nė moshėn e formimit tė mendjes e shijes…”
    Tina heshti pėr pak. Pėr tė mė lėnė tė merresha me veten. “Ėshtė mirė tė ndjerit e mungesės, edhe me vonesė…”, shtoi pas pak.
    “Si ta ndjenim mungesėn, kur s’dinim ē’kishim?”
    “Mungesat ndjehen kur u vjen hera…”


    “Ne…vijmė prej vetmisė sė madhe. Nuk thashė prej vetmisė sė madhe politike. Vetmia politike ishte e shefave tė mėdhenj, oborreve dhe oborrtarėve, stafeve, siē quhen sot, ideologėve dhe bashkėpunėtorėve tė ngushtė. Na lanė vetmuar si njerėz, na ndanė prej njerėzimit, si foshnje poēerish provuan tė na rrisin…”

    “Personazhet e Kafkės na trubullojnė edhe sot e kėsaj dite, ngaqė ata janė siē kemi qenė ne dikur, heronj tė dorėzuar. Brenga jonė si lexues rritet edhe mė, teksa mėvetėsohemi e ndjejmė se, edhe si personazhė, jemi pėrshkruar krejt tjetėr: ngrirė si njerėz, rrėgjuar mendėrisht, vyshkur ndjesisht, pa reagime. Nuk na shfaqėn si qenie njerėzore, dhe kurrė krijesa fiziologjike. Problemet tona, hallet si heronj tė asaj letėrsie, thjesht tė qenieve politike, zgjidhjet e tyre njė herė e mirė tė parashikueshme. Ekonomi letrare e planifikuar. Aq sa sot dyshojmė nėse vėrtetė kemi qenė. A quhet art letėrsia qė i vidhej njeriut. Mė thua dot, a mund tė ketė letėrsi nė Korenė e Veriut sot?!”

    “Pyetėm, atje nga vijmė, pėr atė shoqen a mikeshėn tėnde, a ē’e ke….Ashtu ka qenė edhe atje. Pak si djalė e pak si gocė, pak si femėr e pak si mashkull…”
    Siē ėshtė kjo botė, me sa duket, doja tu thosha. Pak kapitaliste pak socialiste, pak e drejtė dhe pak e padrejtė, siē janė njerėzit pak tė lirė e pak robėr, si ai mėmėdheu ynė i bekuar pak Lindje pak Perėndim, siē ky planet rrotullohet rreth diellit e rreth vetes, siē banorėt e sotėm tė tij, pak emigrantė dhe pak vendas, siē rendi botėror, dreqi ta marrė, pak nė paqe e pak nė luftra lokale…”


    “Sa mė shumė kohė e kėndejshme kalonte, aq mė shumė merresha me veten. Ndjehesha gjithėnjė e mė i etur pėr tė ndjerė veten, dhe kjo bėhej mė e lehtė kur ndodhesha vetėm. Gjatė Orėve tė Kafkės, siē nisa t’i quaj. S’di pse i strehova nėn kėtė emėr…”

    “Mos fol nė shumės, harrove?! S’ke tė drejtė tė flasėsh nė shumės, ti, lindor, kujtohem ta pėrmend, ta tokėzoj veten. Thuaj pėr veten, nėse ke pėr tė thėnė. Vetja, qė ke brenda, ai je! A ka mė tė largėt se ajo, kur s’e di? Edhe nėse e di, a je gati ta ēmosh, ta nderosh? Ėshtė tjetėr pastaj nėse ajo ēfarė ke i hynė nė punė ndokujt kėndej…”

    “Nė qelizat e memories time ka zero elementė, u thashė fėmijėve nė mbrėmje. Dėgjoi edhe gruaja. Tė tre bashkė, mė vėshtruan si njė komision mjekėsh."

    “Po, tani do filloj tė ndjehem i kėtushėm! Just a brand new man…”

    “Mungesa e bisedave dikur, pėr librat lexuar dikur, enciklopeditė dhe albumet e asokohshėm, prej tė cilave s’mė kujtohej asgjė. Sigurisht kisha menduar, dikur do tė vinte njė ditė harrestare pėr tė ndodhurat atje, por jo qė mund tė vinte…kaq menjėhershėm. Sė paku pa ndjerė diēka tė kėtushme nė vend tė tyre…s’e prisja kėtė fshirje kujtese glaciale. Mė ēuditėrisht akoma, si kompensim, po mė kujtoheshin tituj librash dhe autorė qė nuk i kisha lexuar!”

    “Ke fat tė madh qė s’di gjė, ose di shumė pak, pėr kėtė vend. Nė munē, bėj tė mbetesh i tillė nė raportet me tė: tė mos dish pėr tė dhe tė mos dijė pėr ty! NorthLandi le tė jetė ēfardo e gjithėfarėsoj, por mendoje se pėr ty s’ėshtė. Rezisto, mos iu dorėzo joshjeve, ngasjeje, interesave. Shmang ēdo mundėsi njohjeje tė thellė me mjedisin ku rron dhe fjolla e kėnaqėsisė do vazhdojė. Ēdo detaj, secila prej hollėsive dhe kurioziteteve qė kėrkon tė rrėmbej shqisat e tua, mund tė shndėrrohet nė arsye dhe nxitje pėr tė menduar pėr tė. Ngaqė ėshtė e pamundur t’i shmangesh ndikimit prej njohjes, shmangu kontakteve. Bėj punėn, me tė cilėn ushqehesh e paguan rentėn dhe shko e mbyllu nė vetminė tėnde. Mos provo tė mėsosh, as pėr kureshtje, se si e sundojnė nė kėtė vend, tė ndjehesh qetė, pa probleme…”

    “S’di pse e kisha njė parandjenjė se ai (Obama, R.Martiko) mund t’i kthente njė vizitė dinjiteti vendlindjes sė tij. Do ngrihej nė qiellin kėtu me avionin presidencial, dhe do zbriste atje, nė origjinėn e prindėrve, diku aty afėr brigjeve prej ku niseshin skllevėrit pėr nė Tokėn e Lirė, qė nuk i ishte premtuar atyre, por qė destinimi megjithatė, ua mbante fshehur bėrjen president tė njė pasardhėsi dikur tė tyre. Ai do shkonte, qoftė edhe thjesht pėr tu kujtuar jetėve qė vazhdonin atje, se mirėsjellja e lėshuar prej vend-origjinave, kudo nė botė, ka rėndėsinė e vetė, edhe pse pėr rastin e tij si fat i zbardhur tashmė s’kishte asnjė vlerė.”

    “Unė nuk kundėrshtova gjė, dhe as thashė gjė me zė! Por, ėshtė e drejta ime tė mendoj dhe besoj se edhe nė fushėn e ligjit, e drejtė vlenė tė konsiderohet diēka qė pėrkon me natyrėn njerėzore dhe me eternalen. Nė kėtė kuptim, ka ende ligje tė padrejta qė, edhe pse si ligje jemi tė obliguar t’u bindemi, s’jemi tė detyruar tė heshtim apo tė mos shpresojmė se njė ditė do abrogohen…”

    “Befas u kujtova ndjesisht se e kisha tepruar me kohėqėndrimin nė bregliqen. Ėshtė shumė bukur kėtu, shumė mė bukur se ē’mund t’i lejosh vetes pėr kėnaqėsi…Pėrderisa more atė vendimin tjetėr, i thashė vetes. Nxitova tė ikja…”

    “Kam frikė se ky s’ėshtė Perėndimi yt, thuajse i pėshpėrita vetes. Ndjeva qė mė dridheshin supet, hepoheshin e sėrish lėshoheshin, si tė donin tė afroheshin tek njeri tjetri. Por nuk i linte koka, koka ime, dhe mjaftoheshin nė orvatjen tė mė fshihnin fytyrėn, qė ashtu tė mund tė thėrmohesha pazhurmshėm nė lotė.
    Prisnin ta rrėfeja dehshėm lumturinė e tė qenit siē zyrtarisht duhej tė isha. E dija se mė kqyrnin, por kjo as qė mė bezdiste. Me kėtė gjuhė tė brishtė, edhe mė tė pafuqishme pėr tė shprehur ndjesi tė tilla, s`mund tu bėja tė ditur se, nė tė vėrtetė, i druhesha kqyrjes prej vetes, jo prej tyre.”


    Nėse ndodh ta lexoni, do gjeni shumė mė shumė gjėra tė kėsaj natyre tė shkruari, dhe kjo mė sugjeron tė vazhdoj mė tej, pėrtej citimeve.

    Duke vijuar tė prek zhvillimin e letėrsisė nė Shqipėrinė e pas rėnies sė Diktaturės sė Kuqe e tė Keqe, mė duhet tė citoj shkrimtarin francez Charles Péguy, i cili thotė: “Njė fjalė nuk ėshtė e njėjtė pėr njė shkrimtar ose tjetrin. Njeri e nxjerr atė prej zorrėve tė barkut, ndėrsa tjetri e tėrheq nga xhepi i palltos.” Personaliteti i mėsipėrm i kulturės franceze e thotė pėr tė bėrė dallimin midis artit tė shtirė, inekzistent, dhe atij qė merr frymė, rritet, zhvillohet nė tokėn pjellore tė lirive humane, pėr tė evidentuar rėndėsinė e ndryshimeve cilėsore nė kontestin historik, kultural dhe politik.

    Do tė dėshiroja tė shtoja se sot, pas njėzetė-e-dy vjetėsh Liri, atė liri qė ėshtė, pėr ata qė pėrjetuan barbarinė e Sistemit tė Kuq e diēka arritėn tė regjistronin nė ndėrgjegjen e tyre: “fjalėt artistike” nuk delnin nga xhepi i palltove tė shkrimtarėve, por nga goja me dhėmbėt e mprehta si kama tė Propagandės Vllavrasėse…

    Sipas filozofit francez Jean-Paul Sartre, nė esenė e tij “Ēfarė ėshtė literatura”, theksohet fjala “appelle” nė kuptimin “thirrje”. Sepse detyra e pa-shpallur, por edhe e paneglizhueshme e ēdo shkrimtari ėshtė qė nėpėrmjet Fjalės dhe shkrimeve tė tij, tė bėjė tė mundur lindjen e njė bote tė re, e cila tė zėvendėsojė tė parėn. Tė kalburėn! Kanibalen! Kryeposhtėruesen, pėr njeriun nė pėrgjithėsi dhe pėr vetė shkrimtarėt!

    Mirėpo, jo ēdo individ arrin tė kryejė purifikimin e tij shpirtėror. Mė bėn pėrshtypje e madje mė vjen pėr tė qeshur me disa nga kalemxhinjtė e sė kaluarės, tė cilėt nuk pėrpiqen tė hapin sytė, por mbledhin rreth vetes dy ose tre hyzmeqarė/shkrimtarė tė rinj/vjetėrakė, thjesht pėr tė treguar se sa i “madh” ka qėnė ai nė kohėn e kaluar…Mbase tė rinj tė tillė a tė vjetėr tė vjetėruar magjepsen ende para tyre. U servilosen. Ndoshta presin pėr ca dekorata pa vlerė. Ēuditėrisht, tė parėt pozicionohen nė ndonjė rast si trima, shkarazi, pranė vetė Enver Hoxhės!.. I cili po tė mbrinte ēasti i Spastrimeve tė Mėdha, nuk do tė ngurronte tė shtypte kėdo prej shqiptarėve. Si miza! Pa pėrjashtim!

    …Eh! Pamja ėshtė aq e qartė sa nuk mbetet ta them unė: Nuk ka gjė mė qesharake. Veēanėrisht ata qė inkuadrohen sot nė kafene apo klube tė caktuara me muzikė tė vjetėr. Tė urrejtjes sė shqiptarit kundėr shqiptarit!… Kujtojnė se partia mund tė bėhet pėr ta Vaska Pagėzuese e Siloamit. Ku falen gjynahet. Me njė salto tė bukur mortale, ēuditėrisht, i gjen tė transformuar edhe nė patriotė tė mėdhenj. Merreni me mend: ish informatori vėllavrasės gjen forcėn perverse tė zhvillohet papritur edhe nė patriot! Pa kurrfarė fisnikėrie nė shpirt! Pa pikė humanizmi! Konkret. Pėr Shqiptarin. Prandaj shfaqa mė sipėr imazhin e varreve tė bukur nga jashtė e tė qelbur nga brenda. Pasi ndėrgjegjia morale ėshtė ajo forcė e madhe qė dėbon paditurinė e njėkohėsisht atė verbėrinė e mirėnjohur… Klasike. Tė shpirtit!

    Dalloj, nė libra tė tillė si i Farukut, ka ndodhur njė lloj ringjallje…Aq e domosdoshme nė mėnyrė qė letėrsia shqiptare tė marrė trajta tė madhėrishme. Tė bukura. Dinjitoze. Duke prishur ekuilibrin inert, nė dėm tė injorancės, shkrimtari duhet tė influencojė direkt nė mėndjet e lexuesve. Por qė tė ndodhė njė gjė e tillė duhet nė radhė tė parė ti hapė sytė vetvetes. Tė shpėtoj nga syshtrėmbėsia apo strabizmi. Ndoshta pėr herė tė parė nė jetėn e tij tė zbulojė bukurinė e vetmisė shpirtėrore. Nė mėnyrė, qė kur tė jetė zgjuar prej gjumit tė tij tė rėndė, letargjik, tė vetė-izolimit tė kondicionuar prej robėrive klasike apo kushteve tė vėshtira tė emigracionit, i fuqizuar si kurrė mė nė jetėn e tij prej entuziazmit tė jashtėzakonshėm tė lirisė sė mendimit, tė rendė pėr te lexuesi apo bashkatdhetari i tij, duke i treguar se sa i bukur ėshtė dielli qė ndriēon jashtė Shpellės sė gjendur nė zemėr tė Malit. I shkruaj kėto, ngaqė, i mrekulluar, gjeta te romani “Atdhč Tjetėr” zbulimin e forcės sė njė vetmie tė bukur kozmopolite. Veē jo egoiste!… Ngaqė pothuajse nė ēdo faqe libri, dalloja kthimin e Farukut shpirtėrisht nė Shqipėri. Edhe pse ndodhet sot nė Kanada: me mijra e mijra milje larg vendlindjes sė tij tė dashur.

    Fenomenin e ri, tė shfaqjes sė njė letėrsie dinjitoze e pėrshėndes me entuziazėm. Pa dyshim, nė tė gjitha shkrimet e kėsaj natyre trajtohen tema ku elementėt autobiografikė gjejnė vendin e tyre tė pa diskutueshėm. Por, njė shkrimtar i emigruar nė njė Vend tė Civilizuar, arrin ta pasurojė veprėn e vet edhe me ato mrekullitė kulturale, energji pozitive qė gjenden nė themelet e atyre lloj qytetėrimesh tė cilat kanė bėrė tė mundur edhe prosperitetin ekonomik. Sepse kultura, mentaliteti, edukata, pėrbėjnė gurėt themeltarė nė mbarėvajtjen e kombeve. Jo trutė e mbyllura e stereotipe me idiotėsitė klasike tė sė kaluarės…

    Duke e pėrshėndetur autorin e romanit “Atdhč Tjetėr”, mė lejoni tė pėrshėndes gjithė letėrsinė e re: me vlera tė vėrteta tė dala prej tabanit kombėtar shqiptar, sot nė ditėt e ngrohta tė lirisė. Tė asaj lirie qė ėshtė, aq e brishtė, pas Dimrit tė Madh, izolimit tė tejzgjatur poshtėrues e pervers pėr gjithė shqiptarėt. Pa pėrjashtim.



    * * *

  17. #13
    i/e regjistruar Maska e Pinxhuku
    Anėtarėsuar
    08-08-2014
    Postime
    34

    Rreth tregimit “Wrong Number” tė shkrimtarit Faruk Myrtaj - nga Astrit Lulushi

    Rreth tregimit “Wrong Number” tė shkrimtarit Faruk Myrtaj
    nga Astrit Lulushi

    Tregimi nė shqip me titull anglisht, “Wrong Number”, mund tė quhej edhe “Gabim me dashje”. Nė tė, Faruk Myrtaj trajton anėn e mirė tė gabimeve, tė gabimeve pa tė keq, tė atyre gabimeve qė vetėm kur nuk ndodhin, e bėjnė jetėn tė duket e mėrzitėshme, monotone, si njė film bardhė-e-zi.
    “…a thua dashuria qe shndėrruar pikėrisht nė keqardhje? Pėr mė keq akoma, nė gjendje tė tillė lėngate shpirtėrore, mė kishte zėnė gjumi. Si vulė e trishtė e sundimit tė ftohjes polare...’’, thotė Myrtaj.

    Shkrimtari i ngjan njeriut nė fokus. Ai kuptohet nėse e njeh temėn qė prek e nuk druhet tė thotė: “Jam ai qė jam”. Ky sinqeritet e cliron atė nga vetja, prandaj edhe nuk mund tė rrijė pa shkruar. Madje kur mendohet se ka arritur cakun, si ai qė ende nuk ka gjetur atė qė kėrkon, shkrimtari kthehet e fillon tė ecė kokėulur, nė tė njėjtėn rrugė, duke hapur sytė e shkelur mbi gjurmėt qė e paten sjellė deri aty. Ajo qė shkrimtari kėrkon ėshtė substanca; brendia, e padukshmja qė anashkalohet, nuk pėrfillet, pa tė cilėn shumė njerėz bėjnė, edhe pse pa tė gjithēka duket boshe.

    “Wrong Number” mund tė kuptohet edhe si rrėfim i gabimeve tė vogla, por qė ia vlejnė. Gabime tė tilla, si gjemb trėndafili, kur shpon, e bėjnė njeriun tė ndjeshėm, tė hapė sytė pėr tė parė se dicka tė bukur mban nė dorė.
    “Mė pėrmendi njė zile telefoni...M’u deshėn pak ēaste kthjellimi….Gjithė-gjithė dy a tri miq kishim, nė kėtė qytet tė stėrmadh. Vendlindja na e gėlltiste jetėn nė kafe-llafe, por s’kishim pritur njė vetmi kaq ngjethėse, si kjo e kėtushmja. Mezi e prisnim zilen e telefonit. Edhe tė bėrė pa dashje...” (F.M., po aty)

    “Wrong Number” ėshtė sinjal zgjimi, thirrje pėr shkėputje nga rutina e dalje nga plogėshtia; thirrje a kujtesė pėr tė shijuar tė mirat pėr rreth.
    “Wrong Number”, gjithashtu krijon imazhin e njė skulpture nė proces, ku pėr hir tė formės, guri a druri merr nga artisti goditje tė pamėshirėshme. Dhe Myrtaj gdhend guximshėm. Ai shpreh mendimet qė njeriu bluan vecanėrisht nė mėrgim, ku punės dhe halleve iu shtohet edhe malli.

    “Ai qė kishte ngatėrruar numrin kėrkonte ndjesė, pa e ditur se e ndizte pėr pak minuta zjarrin tek ne. Si kėshtjellė rėre thėrmohej qetėsia brenda mureve, kur gabuesi i telefonatės ndodhte i gjuhės mėmė...’’ (Wrong Number, F.M.)

    Ndjenjat e mendimet mbeten intime derisa njeriu vendos t’i shprehė. Qė tė kuptohen ato duhet tė rrjedhin natyrshėm e hapur, dhe Myrtaj nuk ngurron. “Kalova dorėn rreth belit tė saj. Tė gruas sime. Asnjė shenjė bezdisje. Tek prekja, ndjeva dėshirėn e strukur prej mungesės sė gjatė... Ajo tjetra (nė telefon) vazhdonte tė fliste. … Absurdi bubullinte: tėrė ē’fliste, absolutisht pa lidhje me mua. Por, marrėzisht, ndjehesha mirė”. (F.M., po aty)

    Tregimi “Wrong Number” nuk duhet lexuar pjesė-pjesė. Nė brendi tė tij vėshtirė se mund tė hyhet me njė vėshtrim tė pėrciptė. Kjo jo sepse Myrtaj synon tė bėhet i lodhshėm, por mendimi i thellė, veēori e shkrimeve tė tij, bėn qė kapėrcimi qoftė edhe i njė fjalie, tė sillte keqkuptim a humbje tė fillit tė mendimit.


    -Burimi-

  18. #14
    i/e regjistruar Maska e Pinxhuku
    Anėtarėsuar
    08-08-2014
    Postime
    34

    Humbja e Individit nė tregimin e Faruk Myrtaj "Turma e Dimrit" -

    Humbja e Individit nė tregimin e Faruk Myrtaj "Turma e Dimrit"


    Nga Aida Dismondy


    Sot pata rastin, ndonėse me vonesė, tė lexoj tregimin “Turma e Dimrit” tė shkrimtarit Faruk Myrtaj. Teksa lexova tregimin mė tėrhoqi forca vepruese e Turmės, tė cilėn autori e prezanton qysh nė titull duke na ndezur kėrshėrinė. Nė aspektin historik si lexues kemi qenė dėshmitare por dhe pjesėmarrės nė turma, veēse autori na tėrheq vėmendjen se Turma sė cilės ai i referohet ėshtė ndryshe nga simotrat paraardhėse apo pasardhėse, kjo turmė aludon pėr Revolucionin Bolshevik, pėrmbysjen e njė sistemi regjimi dhe vendosjen e njė tjetri ku tė pasurit nuk ekzistojnė mė. Pra, njė ngjarje historike pret tė lexojė lexuesi, veēse si mjeshtėr i penės, Z. Myrtaj nuk na paraqet detaje tė revolucionit, por hyn drejt e nė psiqikėn e tij duke paraqitur njė analizė tė Turmės, kėsaj force vepruese, qė merr gjithėēka pėrpara, me njė fytyrė tė patipartė, tė pėrbėrė sikur thotė rrefyesi nga njerėz tė shfytyruar, individė qė kanė humbur vetveten ndėrsa i janė bashkuar Turmės, e me tė qenė pjesė e saj dhe koshiencėn apo ndėrgjegjen dhe tė vepruarit me logjike. Madje, karakteri i Valmirit qė ėshtė krekosur pėrpara se t’i bashkohet Turmės, e paraqet mė sė miri kėtė humbje tė identitetit. Valmiri po i bashkohet Turmės, duke u nisur nga njė fjali qė ka dėgjuar por as e ka tė qartė se pėr ēfare arsye po bashkohet, pasi ne te nuk verejme ndonje bindje tė theksuar politike apo ideologjike. Ai ėshtė tip i lėkundshėm, nga ata qė i thonė „Po“ cdo argumenti apo bisede pa u ndalur tė mendojnė pėr vete. Shpotinė e Zonjės ai nuk e kupton teksa ajo luan me idenė e kalimit te Pallatit si pronėsi tė Valmirit. “Mė duhet t’ju lė zonje” thotė Valmiri “ tė bashkohem me ata tė tjerėt”. Qysh nė fillim Valmiri prezantohet me njė detyrim qė ai duhet tė pėrmbushė e njėkohėsisht distancohet nga “ata” tė cilėve do t’u bashkohet. Ku “ata” janė ėshtė Revolucioni, kėshtu thotė Valmiri, ose mė saktė “Revolucion “,dhe kuptimi i tij pėr revolucionin ėshtė tepėr I pėrciptė dhe jo i menduar, madje ėshtė e qartė se Valmiri do tė jetė veē njė ndjekės i mendimeve apo deshirave tė dikujt, nė kėtė rast Turmės. Pėr tė qenė mė konkretė, kėto janė fjalėt e Valmirit ”ata thonė se pasuritė do t’u jepen tė varfėrve”, perseri peremri i vetes se trete “ata” dhe perseri distancimi dhe terheqja nga “ata” dhe ē’ka mendoj se ėshtė e rėndėsishme motivi i vetėm pse Valmiri po i bashkohet Turmės ėshtė thjesht material. Mė tej, tė terheq vemendjen nė pėrgjigjen e Valmirit referenca e “ata thonė” teksa Valmiri bėhet gati tė hyjė mes Turmės ai akoma distancohet nga “ata”, ēfarė mund t’i japė dhe mundėsinė e tėrheqjes mirėpo e kundėrta ndodh qysh nė pikėnisje Valmiri ėshtė i tėrhequr dhe i fshikulluar nga mendimet e tė tjerėve, qysh nė fillim Valmiri ka dorezuar identitetin e tij dhe kapacitetin pėr tė menduar si individ dhe t’i nėnshtrohet pėrpara se t’i bashkohet asaj, t’i nėnshtrohet turmės, forcėn vepruese dhe ndjellėse tė sė cilės autori e shpjegon nė analogjinė e “ujit tė kataraktit” dhe fuqinė e tij gėrryese. Uji teksa lėviz krijon shtrat kėshtu dhe turma krijon shtratin e saj. Porse nė veprim tė kundėrt me ujin qė duhet tė mblidhet pa tė krijojė shtratin, turma e ka krijuar shtratin e saj shumė mė pėrpara se tė mblidhet si e tillė, i ka hyrė dhe ngulitur nė mendjen e individit, tė tipit tė Valmirit, qė ai tė mos e shikojė mė veten si „Njeshi“ si Uni por si pjesė tė njė komuniteti mė tė cilin ai ndan njė mendim, nė rastin konkret dėshirėn pėr t’u pasuruar. Kėta individė qė i bashkohen turmės nuk kanė forcėn nė vetvete tė kundėrpėrgjigjes ata sikur Valmiri,“binden lehtė“ nuk duhet shumė pėrpjekje pėr t’i terhequr kėta individė dhe pėr t’i paraqituar ata me joshjen e psikozės sė Turmės. Psikoza e Turmės mėkon dėshirėn e natyrshme tė individit pėr tė qenė pjesė e njė komuniteti, tė cilen Freud e lidh me principin e kėnaqėsisė, ndėrsa rrėfyesi e krahason me „verbimin e kėnaqėsisė seksuale“. Por deshira e lindur e njeriut per te qene pjese e komunitetit ndryshon nga te qenit pjese e Turmes, pasi ndėrsa individi nė komunitet supozohet tė ketė mundesinė e ushtrimit tė vullnetit tė tij tė lirė, kjo nga njė pikėpamje iluministe, Turma, mentaliteti i saj e mbyt „Njėshin“, ashtu sikur e shpjegon dhe autori. „Njėshi“, individi paralizohet nga Turma dhe gjithėēka e tij i dorėzohet forcės hipnotizuese tė Turmės, tė cilėn autori e pėrngjason me „njė xhevahir tė rrallė“. Por ky ėshtė pikėrisht qėllimi i Turmes, joshja e individit pėr ta pasur atė nėn kontroll qė mė pas Turma tė vendosė tėrėsisht sundimin e ideve tė saj. Madje dhe rrefyesi e ka tė vėshtirė t’i rezistojė Turmės, pasi ajo ėshtė „e frikshme“, e tė gėlltit nė gojen e saj tė mbushur me dhėmbe tė gėrryer, tė kalbur. Rrėfyesi ndodhet pėrpara njė lufte, duke iu referuar Darvinizmit, pėrpara luftės pėr ekzistence. Tė mbijetojė ai duhet tė shkojė me Turmėn pėrndryshe, sikur ai pohon do tė behet „bezhdile“ apo „ashkė zjarri“ duke dalluar keshtu nga Valmiri, ai i bashkohet Turmės pėr mbijetesė. Duke sjellė kėshtu ndėrmend njė pėrqasje historike ku mijėra e mijera qė brohoritėn nėpėr turma e vazhdojnė t’u bashkohen atyre, bėjnė kėshtu pėr shkak tė frikės qė i kap pėr momentin, sikur rojen rrėfyes, frikės sė mos pėrfundimit nė „bezhdile“. Nga ana tjetėr rrėfyesi ėshtė i kujdesshėm tė mos identifikohet me Turmėn, ai ndonėse vepron si Ajo, nuk vandalizon por pėrkundrazi rend mė tepėr pėr tė mbrojtur objekte tė dashura tė tij, njė libėr, jo nje libėr dosido,por librin e tij mė tė dashur, nė dhunėn e kujdesur ndaj librit ai e shpėton, shpėton atė grimcė dijeje dhe kėnaqėsie qė rrėfyesi ka gjetur nė faqet e atij libri, dhe nuk ia dorezon Turmės e ngre nė ajėr pėr ta vėnė mė pas pranė zemrės. Libri ėshtė thesari i tij, “xhevahiri” i tij i “rralle.” Njėkohėsisht, roja rrėfyes, teksa ėshtė brenda turmės shikon nga aftėr vėrshimin shkatėrrues tė saj nė gjithėēka qė prek teksa lėviz e tėra si masė. Por Turmėn nuk e shikojmė veē nė lėvizje, e shikojmė dhe tė transformuar nė tė tashmen e rrėfyesit, ndėrkohe qė nė dukje paraqitet e shpėrndarė por edhe si njė rrjedhė uji e paqme, pasojat e saj tek individi janė te pariparueshme, ai ėshtė i tulatur dhe ka dorezuar Unin, pėr hir -duke iu referuar perseri Frojdit- tė objekteve tė dėshiruara qė i japin ose ai ėshtė i bindur se i japin kėnaqėsi. E thėnė ndryshe, individi nuk ekziston mė, ėshtė shndėrruar nė objekt qė i pėrket turmės. Kjo duket edhe nė pėrdorimin e fjalėve e atyre, tė cilėt duan tė bėjnė njė paraqitje tė ngjarjeve nė njė film, siē e dėshironin ata tė kishte ndodhur. Filmi ėshtė njė iluzion i realitetit dhe kurrėsesi realiteti, si rrjedhojė forca e turmės vepron tashmė pėr tė ndėrtuar imazhin e saj, pėr tė vendosur nė psiqikėn e objekteve tė saj njė realitet imagjinar. Kėta “artdashės“ duan tė pėrfundojnė projektin por dhe ky ėshtė kolektiv askush nuk flet nė vetėn e parė, ēfarė do tė sinjalizonte individin ose rivendosjen e Unit, ata flasin nė shumės pėrdorin pėremrat vetorė nė shumės, foljet janė nė shumės, bile nė emėr tė barazisė refuzojnė tė njohin veten si individė, me tipare e mendime tė veēanta dhe kanė marrė fytyrė kolektive tė Turmės. Turma ka triumfuar dhe ka nė dorė jo veē „xhevahiret“ pra materien, pasurinė e dėshiruar por sikur shprehet Marksi „ėshtė dhe forca intelektuale guvernuese“, me fjalė tė tjera Turma dikton dhe intelektin e individit duke kėmbėngulur qė t’i nėnshtrohen asaj. Madje ajo ka kaq tahma sa nuk pyet as pėr ata, Valmirėt, qė u verbuan nga premtimet joshėse tė saj. Nga ana tjetėr individit si mbetet tjetėr veē tė manovrojė brenda psikozės sė Turmės dhe e ka tė vėshtirė tė shkojė kundėr rrjedhės sė saj me detyrim ai bėhet finok, tjetėrsohet ose hesht. „Hapa portėn dhe mbeta gjallė...“ thotė rrėfyesi. Pra, e vetmja gjė qė i lejohet individit ėshtė liria e kufizuar, mbijetesa e pėrditshme, sikur u pėrmend mė sipėr. Pa qenė pjesė e Turmes, Individi bėhet molekulė apo atom i saj, qoftė dhe fjetės, pasi tė jemi tė vetėdijshėm se Turma pėr tė cilėn kemi lexuar ėshtė e njė lloji tjetėr, ėshtė Turmė Dimri, e nėse i referohemi sėrish analogjisė sė ujit tė kataraktit, kjo masė uji nė dimer ka shumė mundėsi tė ngrijė dhe tė shndėrrohet nė akull. Me fjalė tė tjera, jo vetėm qė shkatėrron si masė uji nė lėvizje gjithė sa i del pėrpara por dhe ngrin. Me raste ngrin veē nė sipėrfaqe e me tė ardhur pranvera fillon e shkrin, por tė mos harrojmė se Dimri i sjellė nga Turma nė fjalė ishte i tejgjatė, gjysmė shekullor, u shndėrrua nė akullnajė e ngriu dhe mbyti miliona individė. Psikoza e saj ka lėnė gjurmė nė sistemin nervor tė individit qė herė pėrpėlitet e herė gjallėrohet nė realitetin e ri tė passhkrirjes. Por autorit s’i intereson passhkrirja, Myrtaj na lė nė mendime, nė tė tashmen e rojes qė mbahet fort me zgjuarsi tek Uni i tij dhe pas Revolucionin, akoma nė Dimėr.

    Nga Aida Dismondy
    22 Maj 2008


    -Burimi-

  19. #15
    i/e regjistruar Maska e Pinxhuku
    Anėtarėsuar
    08-08-2014
    Postime
    34

    Dritat e Italisė - Recension nga Luan Canaj (Mbi prozėn e Faruk Myrtajt)

    'Dritat e Italisė'
    Recension nga Luan Canaj

    Mbi prozėn e Faruk Myrtajt



    I nxitur prej protagonistit tė romanit tė fundit, Horizont, tė Modiano-sė, po sillja kėto ditė ndėrmend disa grimca kujtimesh prej rinisė, kėtu e ēerekshekulli mė parė, brufulli kujtimesh tė stėrpikura nga pėrjetime ėmbėlake tė pushimeve tė verės, praruar prej diellit mesdhetar a ngazėllyer prej moēmėrive mitike, nė ekskursione a ekspedita tė pėrvitshme arkeologjike, ngjarje tė ndėrprera papritmas, miqėsi tė brishta tė mbetura pezull, ngrirė diku nė tė shkuarėn e largėt si nė njė tė tashme tė pėrjetshme, dėshmi tė arratisė marramendėse tė kohės.

    Teksa kėqyra njė grimė herė raftin e posaēėm tė bibliotekės sime, nė mėrgim, aty ku zėnė vend ato pak libra tė letėrsisė sonė mė tė rishtė, kėtij peizazhi pėrjetimesh ekzistenciale erdh' e iu mbivendos natyrshėm coha letrare e pėrmbledhjes me tregime "Dritat e Italisė" tė shkrimtarit Faruk Myrtaj, botuar nga Ideart, por ende pak i pėrmendur si njė prurje nė prozė e denjė pėr t'u veēuar.

    Anipse u bėjnė jehonė hapėsirave, njerėzve e ndodhive tė lidhura ngushtė me jetėn e autorit tė tyre, siē do tė shprehej Gilles Quinsat-i te "Kėrcimi nė kohė", tregimet e Myrtajt shfaqen shumė tė kujdesshme karshi ēdolloj vėrtetėsie autobiografike.

    Emrat e personazheve qė vihen nė lukth tė rrėfimit, duket sikur nuk i pėrkasin asnjė gjenealogjie vetjake, por sė toku, qė nė faqet e para tė kėsaj pėrmbledhjeje me tregime, na zhysin vetiu nė njė univers paralel, as plotėsisht tė dallueshėm, as kryekėput tė ndarė nga realiteti qė ne e njohim fort mirė.

    Tregimi "Nata e vajzave", qė ēel "Dritat e Italisė", spikat si njė parabolė artistikisht e arrirė, teksa ngėrthen njėherėsh nė thurimėn e vet mitin, historinė e filozofinė e pėrkorė nė trajtėn e njė sarkazme tė tipit orwellian, pėrcjellė me anė tė njė rrėfimi liriko-epik tė bėmave socio-politiko-kulturore qė ndodhnin nė Kolonė, ky kipc nė miniaturė i Shqipėrisė sonė tė djeshme (dhe jo vetėm), meqenėse ngjasojnė si dy pika uji si "truall shtet mė vete prej njė shekulli, pesėdhjetė vite prej tė cilit i veēuar prej pjesės tjetėr tė botės".

    Tregimi pėrbėn njė lavd tė shpirtit tė femrės nė pėrgjithėsi, ku shpalimi drithėrues i gjendjes sė gruas nė fshatin shqiptar, me gjithė tragji-komizmin e vet tė pashoq, karshi bukurisė ndjellėse tė «grave tė andejme», «grave tė matanė lumit» e «Botės Tjetėr», nxjerr nė pah konturet e njė kontrasti tė kobshėm.

    Jeta lumturore shqiptarkave tė tregimit pėrbėhej nga e vetmja periudhė ndryshe e rrojtjes sė tyre, javės sė tė bėrit nuse, qė e patėn ėndėrruar aq shumė qysh nė fėmijėri, tek dramatizimi miklues i «lojės me nuse», qė harrohej sakaq bashkė me fėmininė, teksa ende tė sarritura i vinte pėrfund rropatja nė emėr tė nderit e jetės sfilitėse...

    Nė tregimin "Dritarevetėm", sakralja e profania bashkėjetojnė nė njė simbiozė e djeshmja jonė nė diktaturė dhe e tashmja. E si pėr ta pėrcjellė bindshėm zezonėn e asaj kohe pa dyer e dritare, ku duhej tjetėrsuar rrokopujė gjithēka, pėr «tė harruar ē'kishim qenė», thirret nė ndihmė mitologjia: "Pėr siguri, u imitua Zeusi kur pėrmbysi Kronin.

    Diēka mė tej akoma: jo vetėm zjarri, si nė kohėt antike; tashmė duhej kontrolluar edhe drita." Tregimi qė emėrton pėrmbledhjen, "Dritat e Italisė", ka si nxitje njė fotografi tė dikurshme, tė viteve tė rinisė sė hershme.

    Ashtu si tek "Dhoma me dritė" e Roland Barthes-it, ku rrėfimtari niset nė kėrkim tė nėnės sė vet tė zhdukur, pėrmes fotografive qė i kanė mbetur prej saj, fotografia e njė kushėriri me disa shokė nė Plazhin e Vjetėr, aty nga fundi i viteve '50, qė pėrfunduan tė gjithė nė burg, ditėn kur u nisėn tė zbatonin planin e arratisjes, i jep krahė pėrfytyrores sė Myrtajt, i cili nis sakaq njė shtegtim tronditės nė viset e sė shkuarės.

    Jeta e Shpėtim Borshit, protagonistit tė tregimit shndėrrohet nė fillin lidhės tė njė rrėfimi polifonik, duke nisur qė me kohėn kur djaloshi ėndėrrimtar "ēdo verė, e linte kryeqytetin dhe, pėr dy a tri javė, i gėzohej jetės nė fshatin e gjyshėrve...", diku majė kodrash, ku kundrimi i diellit gjatė perėndimit vagullor nė det qe kthyer ca nga ca nė njė rit tė vetmisė. Mirėpo, erdhi njė ditė e bregu i detit u shpall "zonė e ndaluar" e s'mbetej gjė tjetėr veēse tė pėrsosej vetmia gjatė ritit.

    Myrtaj me njė stil finosh, herė-herė si tek Kuteli, ia del mbanė t'i jap thellėsi e gjallėri tregimit duke shqyrtuar me tėholli marrėdhėniet komplekse tė qytetarit me shtetin, si pėr tė dalė natyrshėm tek tema e tij mė e parapėlqyer: individi dhe turmat.

    Tregimi "Turmat e dimrit" pėrbėn njė nga pikat kulmore tė pėrmbledhjes duke pėrcjellė aq menēurisht filozofinė e turmave "qė kėshtu janė gjithnjė: tė papėrfytyrueshme, tė pallogaritshme, tė paparashikueshme...Nuk ka njeri qė tė mos jetė ndjerė i joshur, i kėrcėnuar, i mahnitur apo i gėlltitur prej turmave."

    Kėshtu do ketė ngjarė deri diku edhe me "Njeriun e turmave" tė Edgar Allan Poe-sė, qė Baudelaire-i e pėrktheu vetė nė frėngjisht dhe e pėrmend aq shpesh nė veprėn e vet, teksa njė oqean vrumbullitės kokash njerėzore e mbushte rrėfimtarin e Poe-sė me njė emocion tė mrekullueshėm krejt tė paparė.

    Me kėto vise farfuritėse rrėfimi fqinjėrojnė edhe tregime tė tjera si "Punė pasqyrash" (ku miti i Narcizit pėrbėn nyjėn e rrėfimit), "Ne, kėtu, poshtė", "Murgu i Lindjes" a "Fotografi me tė vdekur brenda", ku pėrvajshėm, pa zė, qelia e burgut a miniera pėrvijohen simbolikisht me ngjyrat e njė rrethi tė Ferrit dantesk.

    Zaten, ashtu siē e kanė cilėsuar studiues tė tjerė, ku do tė veēoja qasjen kritike tė Ali Aliut (Buzėqeshja e hidhur, nė hyrje tė Nudo-s zyrtare, Vatra, 2006) e tė Lazėr Stanit (Prozė e shqiptimit tė tė vėrtetave tronditėse, qė shoqėron Hijet e virgjėreshave, Arbėria, 2006), edhe "Dritat e Italisė" mbetet gjatė nė shojzat e kujtesės e tė vetėdijes sonė letrare, duke dėshmuar se nė stilin rrėfimtar tė Faruk Myrtajt, kumbojnė jehonat mė tė arrira tė traditės sonė nė prozė dhe risitė e shkrimtarisė bashkėkohore.



    ** * **


    Titulli: Dritat e Italisė (tregime)
    Autori: Faruk Myrtaj
    Faqe: 222
    Botime IDEART, 2009

    Pėrmbajtja e librit (tregimet):
    Nata e Vajzave
    Dritarevetėm
    Mos ik, Nadja
    Dritat e Italisė
    Murgu i Lindjes
    Si vdesin shpendėt
    Fotografi me tė vdekur brenda
    Ne, kėtu poshtė
    Po bėhemi tė gjithė qesharakė
    Punė pasqyrash
    Rrugė-humbur
    Shenjt Ndėshkues
    Turmat e Dimrit
    Vetja tjetėr
    Wrong Number



    -

  20. #16
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    'Ne sy te Kosoves, behemi me te vertete' - Bisede me shkrimtarin Faruk Myrtaj

    NE SY TE KOSOVES, BEHEMI ME TE VERTETE
    -Bisede me shkrimtarin e gazetarin Faruk Myrtaj -


    - Ndonje ngjarje tuajen nga koha e komunizmit, si pershtypje te afert te perjetimit e te perceptimit te atij realiteti te vrazhde e asburd...
    Nja 12 vjec kur me disa moshatare te mi shkuam te marrim copa druri qe nxirreshin si mbeturina prej minieres. I perdornim per zjarr ne shtepi. Keshtu benin te gjithe, kjo ndodhte perdite, por s’di pse na kapen e na cuan tek zyrat. Shef ne ate zyre ishte nje i dehur me “lufte klase”. “Myrtaj je ti?!” me pyeti. Duke u nisur nga tiparet dhe floket. “Po...” i thashe. “Ah, sapo ata andej filluan te levizin, levizet edhe ju ketu brenda!” “Ata”, ishin monarko-fashistet greke, qe kishin sjelle trupa ne kufirin jugor, “Ne”, te deklasuarit apo me ndonje klecke ne biografi. Endč i vogel, s’e njihja mire luften e klasave, por dija se babai (studiuar ne Tregetaren e Vlores) mbante fshehur nje tip kartoline te “Shqiperise Etnike”, Natyrales, ku perfshihej Shqiperia Veri-Lindore dhe Epiri i Jugut si Cameri. Ende s’i ndaja mire “ata” ne pushtet, “ne” te buzeqeshjes se klasave te permbysura dhe aq me pak te pyesja shefin e verber: A me thua dot, nga kush druhet babai qe e mban fshehtazi ate kartolinen e bukur?!


    - C’ ishte krijimtaria juaj e asaj kohe, si e shihni me syrin e se sotmes?
    Mbase s’do isha marre kurre me te shkruara, nese do shkoja normalisht per universitet. Mbeta pa shoke moshe ne Selenice, u mbylla, nisa te mbaj shenime dhe te shkruaja. Pas sprovash, erdhi botimi, me tej momenti kur ndjeva se mbase per shkak te jetes, subjektet qe ofroja ishin origjinale. Mjeshteria s’vjen njekohshem. Per fat hyra ne letersi me “vizen” e njerezve ku punoja, minatoreve. Pas familjes, vitet me ta me kane shpetuar prej farses politike te kohes, por edhe prej lustres se dukjes pa thelb qe zbeh letersine e te gjithe koheve. Minatoret i kam konceptuar si qenie njerezore, jo si zoter te diktatures qe lulezonte ne emer te proletariatit. Hyjne e dalin cdo dite nga nentoka, truall i te vdekurve, semuren te djelave dhe nxitojne te vdesin shpejt, pasi dalin ne pension...

    - Kur keni ndjere se duhet t'i kushtoheni letersise?
    Te afermit me horizont, te konfirmuarit si “emra” ne Letrat, ndikojne. Per mire e per keq. Pohimet e para ne poezi i kam pasur prej H. Mecajt e Xh. Spahiut, ne proze prej T.Lacos. Shtysa te forta, ne momente te ndryshme, me jane bere: Vemendja e vleresimi
    i Petro Markos, tek i cili shkrimtari dhe njeriu ishin ne te njejten permase; Nje recense e befte e Dh. Shuteriqit, qe shkruante se “...tregimet e F.M., per te cilin mora vesh se punon ne miniere, me kujtojne Bjornsonin dhe Unamunon, te cilet ai me siguri nuk i ka lexuar, por tek ta e con talenti dhe jeta e tij...”; leximi i disa poezive dhe rekomandimi i leshuar per shkolle te larte i Dritero Agollit, si kryetar i Lidhjes, dhe ...optimizmi i A. Kallullit! Bashke me pak te tjere, A. Kallulli kishte analizuar, shfaqur e madhuar emrat e shkrimtareve me ne ze te kohes, edhe pse sot nuk ua permend kush. Rastisi te mirrte per recense librin tim te pare.
    Ne nje vjershe aty, titulluar ca si ashper, “Sille djalin ne miniere”, i drejtohesha nje babai-drejtor, djali universitar i te cilit mbetet edhe ne vjeshte:
    “Nuk eshte fjala vec te puna e djalit,
    Ne shqetesohemi mos i thua ne mbremje
    Ka kush e nxjerr mineralin,
    Duke pasur ne dhe femijet tane ne mendje!”

    Per keto motive, Kallulli me uroi forte kur e takova. Me 1983, duke shetitur ne Tirane, befasisht, me pyeti: “A e di ti se c’do te thote fjala Plenium?” Asokohe kishte vdekur vullnetarisht kryeministri M.Shehu dhe K.Hazbiu, minister i brendshem, ngushellohej qe “Partia e Tij po e pushkatonte”, por une mbeta pa goje perpara Kallullit. Ai dinte per “klecken time biografike”, por une s’e njihja sa te prisja pyetje te tille dhe, aq me pak, t’i jepja pergjigje. Por me kishte pyetur per t’u pergjigjur vete: “Plenium do te thote: mblidhen ca peshkaqene, per t’i ngrene koken njerit prej tyre!” Me vjen mire qe se fundmi A.Kallulli ka “zbardhur kujtesen”per Bilal Xhaferin. Njeriu jep papushim prova se, edhe kur s’ka mundur t’ua heq mundimin te tjereve, e ka ruajtur si xhevahir shpirti dhimbjen e vleren e tyre.
    Ne promovimin e nje permbledhje me tregime te autoreve te rinj te kohes, ne sallen e madhe te Lidhjes, prozatori Naum Prifti u shpreh: “Me kane pelqyer vecanerisht dy tregimet e Faruk Myrtajt.” Natyrisht me erdhi mire, por kur fjala iu botua tek “Drita” emri im ishte zhvendosur ne liste, kurse po ky Naum foli per antologjine ne TVSH, harroi fare te me permendtte! E kam pyetur me vone, edhe tani qe te dy jetojme ne America-n e Lire, dhe: “Eh, kush e di se si ka qene puna, i dashur Faruk!”

    - Shkrimtari i preferuar i rinise, qe mund te quhej udherrefyes i juaj ne boten e letersise? Cilin shkrimtar cmoni me se shumti sot?
    Ne nje takim per kulturen shqiptare ne Suedi, pyetjen me te veshtire, pra me te mencuren, ma beri nje kosovarli, me jo pak vite burg per bashkim me atdheun ame. Kisha qene mysafiri i tij naten me pare, endč nuk po ia qartesoja dot habine time pse ai njeri i mire, me kulture e patriot, kishte bere burg jugosllav per shkak te Enver Hoxhes, por ne takim ai po me pyeste ne sy te botes: “Cili eshte shkrimtari shqiptar me i lexuar per ju?” - S’mund te mos them se eshte Ismail Kadare!, u pergjigja. Ne rreshtin e pare te salles, krahas disa miqve suedeze, vura re buzeqeshjen e Sekretarit te ambasades M. Shanaj dhe bashkeshortes, poeteshes N. Lako. Nje brez i tere artistesh e krijuesish dhuron dashamiresi per Emrat ne Letrat. Bluan perbrenda rezerva. Por s’duhet neglizhuar deri ne fund heshtja e tyre... Pyetja m’u perserit nga tjeterkush, ne ndihme atij qe kishte pyetur me pare! - I. Kadare, perserita. Eshte turpi yne, nese ish-ambasadori ka shkruar kunder kandidatures se Kadarese per ‘Nobel-in’. Ju kerkoni te permend emra te tjere e une jam gati ta bej kete. Te Vdekurit e Medhenj jane ende te ndaluar, te tjere, pak o aspak te zene ne goje, vazhdojne te mbeten hije. Por, kur flasim per lexues e shkrimtare, ata i ngjajne piloteve te ndeshkuar me aksident ne fluturim te hershem. Karaktere te vertete, per fat te keq humbur ne hapesire. Si lexues, s’dime ku t’ua vendosim kuroren e luleve...” Salla miratoi. Edhe ai kosovarliu me vite burgu. Kisha leshuar paksa, por jo me pak kishte leshuar edhe ai. Njeriu kerkon me shume sinqeritet, ne nje bote qe vertete tenton drejt se vertetes, por qe jo gjithnje vepron si e tille. Asokohe endč nuk flitej per Dosjen K. Ne mbremje isha mysafir tek Shanaj e Lako. Po vinin mesazhet e para prej zgjedhjeve ne Shqiperi. 1996. “Ne Gramsh e djathta ka fituar 67%!” po bente monologun e regjisori Shanaj. “Ne Gramsh e djathta?!, pyeta une. “Ne Gramsh do te votohet per PD-ne ne kete perqindje pas disa vitesh, kur ne te votojme kunder saj!”, shtova, duke qeshur me Natashen.


    A e konsideroni veten disident te asaj kohe? C’ishte disidenca nen komunizmin shqiptar? A ishte e mundur te beje disidentin?
    Shteti i A.Zogut s’mund te behej demokratik, edhe sikur Zogu te mbante kryeminister Fan Nolin, por shtet u be, shtet shqiptar. Shoqeria kishte pervijimet, shtresat e klasat, normale per ate kohe kur s’ndjeheshim inferior ne ate Ballkan qe ishte. Perkundrazi. Por hyme ne Luften e Dyte me mbret dhe dolem me Sekretar te Pare! Komunizmi ishte virus i futur se jashtmi, ndaj s’mund te mos fillonte e vazhdonte dhunshem. Jo pak shqiptare e dinin kete qysh ne fillim: njihnin “boten”, Lindjen, Perendimin, dhe s’mund te pranonin internacionalizmin si ndeshkim te nacionalizmit. Qysh ne krye “kunder”, kjo kategori ishte e denuar te heshtete, te mos artikulohej, te mos botonte –nese ishin krijues, te flakej nga profesionet dhe zyrat e shtetit, e dyshuar prej tij internohej e burgosej. Nuk duhen kerkuar mes tyre disidentet e tranzicionit te sotem! Disidenca e sotme lulezone midis atyre qe kane qene dhe kane bere emer nen komunizem. Konkurentet per disidente jane prej atyre qe mbeshteten pushtetin “popullor”, por qe me vone u zhgenjyen. Dikush i pashperblyer, tjetri i neglizhuar ne lojen per pushtet a lavdi. Midis tyre jane edhe ata qe munden ta shohin “boten e lire” ne kohen kur prej Shqiperise vetem zogjte mund te hynin e dilnin pa leje! Mbase shkuan ndermend te ndryshojne dicka ne vend. I sherbyen kohes politike, por, per ndjesi, gjykim apo thjesht per veti te talentit, perdoren nentekstin, alegorine, por kurrenjehere prononcimet publike. Fillim-vitet ’90 ishin thirrja ne skene e tyre. E kuqja ne Shqiperi kishte qene aq makabre, sa bashkoi ne te njejtin burg kundrat e hershem dhe te pakenaqurit e saj. Dekretimi i pluralizmit te dyte, te viteve ’90, (i pari ishte ai i viteve ’30) si efekt dominoje i tere Lindjes, krijimi i opozites perpara se te burgosurit politike te linin burgjet, e la te gjymtuar ate. Ne syprinen e ngjarjeve dolen pjesa liberale e komunisteve, bijte e tyre, ose te deklasuar te perdorur. Ndaj behet i ngaterruar problemi i disidences ne Tirane. Ne kete absurd fjale-kryqesh, njeriu i paradhomes se R.Alise, (nje autoritet enciklopedik, si vlere) pergatite e boton Dosjen K. I. Kadare mjaftohet me faktin se “s’dinte gje, deri ne castin e botimit...”. Me vone libri promovohet ne frengjisht, jo ne perkthimin e J. Vrionit, por ca me vone akoma, pikerisht ne Kosove, Kadare i fashiti hamendjet duke pohuar se as kishte qene disident, dhe as donte te bente ate. Ne sy te Kosoves ne te gjithe behemi me te vertete.

    - Si vendoset te shkoni ne Kanada?
    Nuk e konsideroj veten emigrant ekonomik, por ndokush do te ma merrte si alegorike, nese do permendja ekzilin politik! Lashe shumecka mbas, me te mirin, me te dashurin, me te duruarin lexues tim - nenen, nuk eshte e lehte te fillohet jete e re me trup te vjeter, por ndjehem shume me mire... Lajmet prej atdheut jane po ato: pa drita, pa uje, pa zgjedhje te lira, pa motiv shkollimi. Deri sa te perfundoj copetimi e rindarja e prones se te tjereve prej politikes grykese, s’pritet te vihet rregull e stabilitet. Do vije momenti, te pasuruarit prej tranzicionit t’u duhen ligjet dhe rregullat e vijat e bardha... Duhet kerkuar ndjese, ne “thembren” e ketij arsyetimi: ne atdhe ka plote njerez te ndershem e te zot, qe s’kane ndermend mergimin, por me shume jane ata qe s’e arrijne dot. Dhe, eshte e larte shifra e atyre qe s’votojne.

    - Si e paramendonit perendimin e enderruar dhe si e perjetuat ne realitet?
    S’jam natyre qe enderroj zgjuar! E marre jeten sic vjen, mjaftohem me c’arrij te bej. Kanadane, e mendoja si “shoqeri e mireqenie ngritur nga te tjere, per jetet e tyre”. Nga qe ne shoqerine shqiptare, parimisht e “ngritur edhe prej meje, per jeten time”, po ndjehesha gjithnje e me “teper”, nisa te motivoja e te sajoja aresye te ikjes! Edhe fjala po behej me e dhunshme, jo vetem ne politike, jo vetem ne gazetat krijuar e financuar politikisht. Deri edhe “shefat” e Letrave vazhduan te sillen si pushtetare absolute. Thua sikur s’ishin rrezuar institucionet e se Shkuares, por thjesht nderruan emertimet.
    Ne te vertete u nisa me idene se po shkoja diku aty, matane oqeanit, nga ku do kthehesha pas fare pak kohesh. Por ja, po iken viti i katert... Amerika e Veriut eshte bote tjeter. U kam shkruar ca miqve ne Tirane se eshte cudi qe ne Kanada s’ka Parti Pune, jo si ajo “e bekuara jone”, qe ndaloi te gjitha punet jo-kolektive! Ne kete ane Botes, ditet jane pune. Duket sikur jetojne per te punuar, punojne per te paguar renten, por ushqimi, ngrohja, energjia elektrike, uji, liria, mevetesia, nuk jane probleme si ne Shqiperi.
    E kam fjalen per ata njerez qe njoh, deri tani, kryesisht emigrante. Te tjeret jane ende larg. Por njerezit shfaqen c’jane. Ketu nuk jeton per hir e per sy te tjetrit. Fqinji eshte i panjohur. Orhan Pamuk e vizaton mrekullisht psikologjine lindore, madje edhe kembimet e perandorive. Ne Ballkan jane kusherinj te gjithe. Kendej, po deshe, s’ke as prind, as vella, as mik. Rregullator eshte paraja, per secilin, e siguruar e tera neper banka, me perqindje interesi thuaj zero. Intelektualet e Lindjes vijne kendej e kuptojne se kane qene nje si lloj “komisaresh”: dinin te flisnin e te muhabetosnin per gjithcka, por s’dinin te benin gje prej gjeje! Ne Perendim te pyesin “Cfare di te besh?”
    Femijet po, jane te ftuar ne Ishullin e Mundesive te Hapura. Tregoj sa di, deri tani. Me vone mund te them te tjera. Keshtu edhe kur ika nga Provinca e Vogel, Selenica, dhe kur ika nga Provinca e Madhe shqiptare, Tirana. Neser ka te ngjare te marre vesh se Kanadaja s’ishte tjeter vecse padituria ime e derisotme. Kur ta kem njohur si Selenicen dhe Tiranen, mbase do te me ngjaje ca si ato, dhe kush e di per ku do marre rruge! Nese do mund...Por mbase do kthehem aty ku u nisa! Perse jo?! Bota ka kohe ne levizje, ndonjehere duket se eshte ne Ikje. Madje, te krijohet ideja se ajo nuk di ku po shkon. Do te doja te ndjehesha prane atyre qe besojne se eshte ne kerkim e siper...

    - Ne tregimin "Virgjereshat shqiptare" shkruani se "te gjitheve u duhet te ndryshojme". A ndjeheni si shkrimtar me mision?
    Nje mik i ri kanadez, shkrimtar, e ka pranuar rregullin kur rri me mua: ai qe ka radhen, paguan kafen per te dy. Jo secili te veten. Ia imponova kete zakon ballkanik! Emigranter sjellin me vete jetet e kulturat e interesat e tyre. Ne kete kahe, te gjithe ndryshojne. Por shteti eshte shtet, shoqeria eshte e pjekur, e konsoliduar, ka klasa, shtresa, profesione, ka te varfer dhe te pasur, sipas jeteve dhe aftesive, ka vija te bardha, per te gjithe. Secili ben jeten qe do e qe mund, karakteret e pafytyresite, vlerat dhe antivlerat, morali dhe inversi, bashkejetojne nen strehen e lirise se individit. Nuk mund te vihet ne dyshim, civilizimi tashme eshte ne Perendim, megjithese problemet e Lirise nuk jane aq te lehta. Atje ku s’e ke fare Lirine, atje si i behet?! Kendej ka edhe te droguar rrugeve, por te gjithe, edhe ata qe sa-vijne ketu e mesojne cuditerisht shpejt se s’ke te drejte te cenosh privacine e tjetrit. Nje shtet i fuqishem, perballe nje individi te lire, te shenjte ne te drejtat e tij. Bote e lirise deri ne tepri, ndonjehere mund ta quash edhe te shthurur, por ne cdo rast duket liri e rregulluar me ligj, te cilit duhet t’i referohesh, nese e di, nese e njeh, nese ke ngč, fuqi e nerva te ndjekesh ligjin...kjo po.
    Perendimi ka ditur te marre e te pershtase ca predikime false te Lindjes, por nuk shkoj deri atje sa te pohoj se Lindja nuk ka edhe virtyte perballe virtyteve e veseve te Perendimit. Te gjithe duhet te ndryshojne, duke ushtruar te qenin ne Liri. Heroina ime tek “Hijet e Virgjereshave” eshte personazh i kooptuar prej noveles se shkrimtares se njohur kanadeze Alice Monro: ka emrin e gjyshes, jo jete si te sajen. Shqiperia u hap – sepse ra Lindja, njerezve u kerkohet te ndryshojne, me aq te shpejt sa rrezikojne shthurjen...Si te mos ndjehesh “me mision” ne mes te kesaj drame?

    - Personazhi i juaj ndjehet i hutuar, i humbur e i tjetersuar, pa te sotme, prandaj edhe pa te ardhme, mes dy boterash e dy koherash. I tjetersuar eshte edhe njeriu i perendimit, "mes veseve te sodit". Cila mendoni se eshte rruga e shpetimit nga tjetersimi te njeriut modern?
    Njeriu gjithnje ka probleme. Bota eshte nje lemsh i madh qe rrotullohet per shkak te rendeses se problemeve e halleve. Mu per shkak te kesaj vetie, rrugen Tirane-Toronto avioni e ben per nje kohe me te gjate se rrugen Toronto-Tirane. Mergova se he-per-he Shqiperia duket e parregullueshme, por sigurisht nuk u nisa per te ndryshuar Kanadane! Veten po, sa mund te epem ne kete moshe. Per ti qetesuar koleget e mi, them duke qeshur se nuk u nisa per te bere shkrimtarin, por emigrantin! Letrat jane tjeter gje. Per te hyre ne to realiteti kanadez duhet kohe. S’eshte e lehte te enderrosh anglishten e shkruar me doren e shijen tende, por kam nisur te provoj kenaqesite e ketushme: nje natyre e mrekullueshme, por te duhet te gjesh kohe te lire te vezhgosh jetersimin e ngjyres se gjethes per shkak te orbites nordike te diellit, apo te gjendesh deshmitar i debores ne diell...
    Duhet paguar cmimi. Emigrantet e hershem, tashme ‘vendes’, e kane paguar edhe me shtrenjte. S’kane pasur as rruget, as kudo-ngrohjen e sotme, asgje. U nisen me bibel dhe me kushtetute ne dore, punuan si kuaj, dhe u shperblyen me mirenjohje per kete. Fisnikeria vjen vetem kesisoj.

    - Nga gjendja e tashme ne Shqiperi, a mund te thuhet se jane te kaluara dhembjet e tranzicionit? A po e rikrijon Shqiperi identitetin e saj te ri?
    Ne te vertete s’kam aq deshire te hyje ne kete teme. Kaluanr 15 vite, por Presidentet e Republikes dhe Kryeministrat atje pranojne te llangosin gishtin me boje, per t’i provuar popullit se jane te ndershem se votojne vec nje here! Ju ne Prishtine e keni perpara kete rruge: kam frike se do ta beni te njejte. Ne mos, ca me ngaterruar. Pavaresia e shpejte eshte e drejte elementare, por a e mendoni dot sikur Tirana, nje shekull e pavarur, te kishte te drejten te vetevendoste per zgjedhjet e pronat e korrupsionin?!

    - Ne Ballkan nuk mbarojne kurre pashallaret, sederllinjte dhe mercenaret. Disa nga tregimet a novelat tuaja mbase do te dilnin me te plota "shtrire" ne ndonje roman? Pse kryesisht jeni percaktuar per prozen tregimore?
    Eshte sugjerim bere edhe nga te tjere, por mbase s’ka rene ora! Provova me “Qytetin e Ministrave” por Ali Aliu, miqesisht me uroi per “tregimet e novelat nga Qytetit i Ministrave”! S’di pse. Mbase koha fizike fragmentare, menyra se si shkruaj, pa-aftesia per te hyre ne hollesi romaneske (personazhet e mi nuk vishen, nuk hane!), por mbase ngaqe edhe vete romani po vuan krizen e tjetersimit te lexuesit dhe te autoreve. Nuk jam i teri per romanin pa asnje subjekt, por romani i deri pak viteve me pare eshte pa asnje medyshje i palexueshem. Ka prozatore te mire, edhe pse vijne me nje background soc, qe lexohen ne tregimin e shkurter por jo me si romanciere.

    - Sa e njihni letersine kosovare, si e shihni ne krahasim me ate ne Shqiperi? Cfare mendoni per te ardhmen e Kosoves ne pergjithesi?
    Kam idene se, per meriten tuaj, ju na njihni me thelle. Keni botuar e lexuar Koliqin, Fishten, Camajn, Poradecin, Kutelin, Markon, kur ata kane qene te ndaluar ne Tirane, teksa neve na ka ardhur vetem nje liste e rregjuar prej krijimtarise ne Kosove. Disa emra aty meritojne me shume vemendje. Nuk i njohim mjaftueshem, por besoj se ftohja, censura s’ka qene refuzuese thjesht per Kosoven. Eshte refuzuar letersia ndryshe. Disa prej autoreve te mbetur menjane, jane te pangjashem, tjeter prej shijes se kultivuar per lexuesin e Tiranes.
    E mendova paraprakisht kete moment bisede me ju. Po te me kerkohen emra, thashe me vehte, duke qeshur, nuk do t’u them asnjerin prej atyre te permendurve! Rexhepi le te matet me Ismailin, Fatosi e Xhevua le t’i gezohen Ali Podrimjes! Brezi tjeter do pohoje veten. C’duhet pritur, per shembull, qe Mehmet Kraja dhe Kim Mehmeti ne proze, Eqrem Basha ne proze e poezi, Ramadan Mysliu ne poezi dhe kritike, te konsiderohen te medhenj si Te Medhenjte Tradicionale ne Letrat Shqipe?! Anton Pashku eshte po aq i panjohur ne Shqiperi si Martin Camaj!
    Ne kete kahe, ju keni me shume “shqiperi” ne qelizen tuaj te pare.



    [Intervista eshte e disa viteve me pare. Botuar ne Gazeten Zeri"]

  21. #17
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Tregimi i Myrtaj Tingėllima Bashkėkohore 'shqip' edhe nė gjuhėn e huaj -Fatmir Terziu

    TREGIMI I MYRTAJ TINGĖLLIMA BASHKĖKOHORE ‘SHQIP’ EDHE NĖ GJUHĖN E HUAJ



    Nga Fatmir Terziu
    Roehampton University
    Media, Cultural Studies & Politics



    Nė vend tė hyrjes

    Nė njė betejė tė njė lufte pėrshtatjeje me strukturat e reja qė s’kanė qenė mė parė tė shfaqura, njėrėzit gjithashtu pėrpėliten tė fitojnė betejėn e stisur natyrshėm midis imazheve dhe eksperiencave tė vjetra dhe tė fitojnė e krijojnė imazhe tė reja: tė realizojnė atė qė sot ėshtė e mundur, tė shikojnė dhe tregojnė atė qė sot po bėhet e ndjeshme dhe gati-gati e tipit tė kompletuar. Kėshtu thotė Bertolt Brecht, teksa shton se kėshtu ata nė njė model tė madh tregojnė tė renė e Re, qė ėshtė vėshtirė tė imagjinohet, po qė pa pyetur funksionon. Tani qėkur kėto modele janė gati nė skenė dhe pėrfaqėsohen edhe nga letrat shqip, dhe njėrėzit qė i lėvrojnė ato, natyrshėm ka edhe tendenca bashkėkohore. Duke iu referuar Brechtit, kėto modele janė gati tė krijuara dhe mbira mbi tė vjetrėn, dhe janė nė lulėzim prej eksistencės sė saj, dhe koha bėn tė vetėn kur e vjetra shfaqet fals, por ata jo, kėshtu qė ato e kanė sfiduar atė. Ata bėhen vetėm njė udhė e re. Nė kėtė udhė ėshtė edhe proza shqiptare, pėrfaqėsuar me tregimin e shkurtėr.

    Proza qė dominohet nga dėshira. Imazhe tė dėshirės. Figura shprese. Mbjedhje dhe korrje utopike. Dhe natyrshėm ajo qė mbetet: tė shkruarit utopikė nė shfaqjet e tij tė shumta ėshtė kompleks dhe kontradiktor. Ai ėshtė, nė njė udhė, qė rrethrotullohet nga nevoja tė paplotėsuara dhe kėrkon klasėn specifike, grupimin, dhe individualitetin nė unitetin e tij tė kontekstit historik. Por si do t’a gjej ai atė nė njė kohė qė limiti i tregimit qė flet me njė gjuhė, sado e bukur dhe e dėshiruar tė jetė ajo, pėrbėn limit? Pra duhet pen-pėrkthyesi dhe rrugėtimi nė kėtė rrugė qė duhet lėvruar sa mė shpejt, me qėllim qė edhe tregimi shqiptar, ashtu sic ėshtė tė flasė shqip edhe nė gjuhė tė huaj. Dikush e ka nisur kėtė dhe dikush jo. Koha e kėrkon atė sot, me shume se kur sot nė tregun e letrave…

    * * *

    Nuk e di pse mė erdhėn ndėr mend disa emra kur nisa tė shkruaj pėr shkrimtarin shqiptar Faruk Myrtaj. Janė dhjetra qė mė qarkulluan ndėr mendje: Nasi Lera, Naun Prifti, Betim Muēo, Zija Ēela, Teodor Laēo, Kiēo Blushi, Lazer Stani, Halil Jaēellari, Roland Gjozaj, Nase Jani, Teodor Keko, Ilirian Zhupa, Ramiz Gjini, Agron Tufa, Prec Zogaj, Gezim Hajdari e mjaft tė tjerė. Nuk e di vėrtet pse mė pas u ndala tek “Sytė e Dashurisė” sė Nasi Lerės, “Nė Bregenc Nuk Shkohet pėr tė Vdekur” tė Lazėr Stanit dhe “Nesėr ėshtė e Diel” tė Halil Jaēellarit. Diku ndoshta nuhata mes larmisė leksikore njė nuancė disi pikėlidhjeje qė mė transportoi mendimin gjetkė, pikėrisht aty ku njė bisedė me njė kolegen time tė Universitetit tė Roehamptonit nė Londėr mė bėri tė thelloj kėrkimet dhe tė nis tė shkruaj pėr kėtė temė qė prej kohėsh nė fakt mė pati intriguar. Kėshtu duke kėrkuar dhe vazhduar kėrkimet e mia gjeta tregimet e pėrkthyera nė gjuhėn tjeter tė Faruk Myrtajt nga Arben Kallamata ne anglisht dhe nga Luan Canaj ne gjuhėn franceze, qė menjėherė mė tingėlluan ndryshe dhe gati-gati mė bėnė t’i rilexoj e pse t’a fsheh t’i rilexoj gati dy-tre herė. Dhe tė them natyrshėm ky rilexim nuk ka tė bėjė aspak me ‘sfidat e dygjuhėsisė qė Ardian Vehbiu e shpreh nė intervistėn e Endrit Trebickės, edhe pse ato si tė tilla tė pamohueshme vetė Vehbiu i quan ‘tė pėrballueshme’. Ajo qė mė pas unė kuptova ishte nė fakt njė problem tjetėr: Tregimet e Faruk Myrtajt flisnin shumė bukur ‘shqip’ edhe nė Gjuhėn Angleze. Dhe pikėrisht kėtu unė u ndala dhe i afrova koleges simė njė tufė nga vėllimi me tregime i Faruk Myrtajt “Hijet e Virgjėreshave’. Njė prej tregimeve pėrkthyer nga Kallamata “Dritarja e Fundit” (The Last Window) kishte mbėrthyer mė sė shumti kolegen time Maxine Newlands, qė ėshtė edhe Lektore nė School of Social Sciences, Media and Cultural Studies nė University of East London. Ajo qė nė fakt biseda miqėsore me tė mė ngacmoi ishte pikėrisht kjo punė e mirė e pėrkthimit, pėr tė sjellur nė anglisht ato vlera ende tė fshehura tė tregimit shqip. Ato natyrshėm janė shumė dhe kanė vlera tė papėrsėritshme. Pėr rastin konkret tregimi i piketuar i Myrtajt shėrbeu si njė model vlerėsimi dhe rimburėsimi pėr kėtė mungesė tė madhe nė tregun e tregimit. Natyrshėm ky ishte problemi, mė tha Newlands, por ajo qė mė bėri tė pėlqej tregimet e Myrtajt ishte diēka ndryshe, mėnyra e renditjes sė frymėzimit, njė frymėzim tipik tregues dhe tėrheqės. Duke pikasur kėtė vlerėsim dhe duke u mbushur me krenari pėr tregimtarin shqiptar, vendosa tė shoh mė tej krijimtarinė e tij qė tashmė kishte filluar tė tėrhiqte sadopak edhe lexuesit nė gjuhėn angleze, siē e tregonte edhe fakti i tregimeve tė pėrkthyera nga autorė tė ndryshėm e tė sjella pėr lexuesin e gjuhės sė huaj nė mėnyrė tė pėrsosur. Tė pėrkthesh tregimet e tjetrit natyrshėm do tė thotė se ato kanė ngjallur interes.

    Interesi pėr to ka qenė qė nė botimin e parė tė tij nė poezi “Dielli i nėntokės” (The sun of the underground) (1985) tė cilin e botoi nė Tiranė dhe ishte thuajse njė frymėzim qė krehu imagjinatėn e tij tė trazuar tė punės nė nėntokėn e Selenicės. Pastaj botimi tjetėr nė poezi “Rroba e fjalėve gjithnjė ngushtė mė rri” (The cloth of ėords always is tight on me) (1991), qė e bėri tė linte gati pėrgjithmonė kėtė zhanėr dhe tė niste rrugėn e tij ku spikat mė tepėr. Ai nisi me “Njėrėz qė unė kam njohur” (1987), “Marrėveshje pėr tė jetuar” (Deal for life) (1989), Nudo Zyrtare (1996), “Njerėzit janė tepėr” (The People are unnecessary) (2000), “Njerėzit janė tepėr” (The People are unnecessary) 2000, Shkup, Macedonia, “Luftėtarėt vriten nė paqe” (Warriors get killed in peace) 2003, Pristina, Kosove, “Nudo Zyrtare", (ripublished-ribotuar), 2006, Shkup, Macedonia, “Hijet e Virgjereshave", (The Virgins Shadows), 2006, Tirana, Albania. Novela “Qyteti i Ministrave” (The City of Ministers) (1998) e shkruara nga Faruk myrtaj padyshim mė pas krijoi edhe brumin e tij tė veēantė qė kishte nisur tė vlonte me vėllimin “Nudo Zyrtare”.



    1.
    Dikur rinor dhe i dashuruar pas poezisė, por vetėm pėr pak kohė, vetėm pėr pak ‘dashuri’ nė nivelin poetik, nėse do tė rezervonim njė titull qė nė fillim pėr njeriun e letrave shqipe, Faruk Myrtaj. Ndėrsa unė shpreha dėshirėn tė shkruaj diēka pėr prozėn e tij, ai me kėnaqėsi mė afroi njė filozofi sinqeriteti:
    “Nuk di nėse njihemi, nėse jemi takuar, por kjo nuk ka pikėn e rėndėsisė! Shqiptarėt njihen mė shumė me njėri tjetrin kur ikin prej Shqipėrisė sė vogėl, teksa duhej tė ndodhte e kundėrta! Por kjo mundėsi duket se ka ardhur edhe prej faktit qė Bota Internetike nuk ėshtė mė e madhe se Shqipėria Reale!”
    Dhe unė gėrmoj nė bagazhin e tij tashmė tė shtuar edhe nė disa gjuhė tė tjera ku vepra e tij ėshtė pėrkthyer dhe lexohet kėndshėm, njėlloj si nė shqip.


    2.
    Ajo qė tingėllon tamam moderne nė prozėn e shkruar nga njė shkrimtar shqiptar ėshtė dhe veēohet tek “Nudo Zyrtare”. Aty e shprehura dhe fjala ngjajnė si njė plotėsim i njėra tjetrės, aspak tekanjoze mė njėra-tjetrėn dhe tepėr tipike, tepėr Farukiane. Kėtė e pranon vetė autori: “Po, ėshtė e vėrtetė, “Nudo Zyrtare” ka qenė dukja ime e parė serioze. Jo se ndjehem i pakėnaqur me tregimet e mia tė periudhės sė minierės, jo”. Dhe kėtu ndoshta fjala ‘pakėnaqėsi’ lidhet edhe me pikėlidhjet e vjetra, ajo natyrshėm ruan lidhjen model shkrimtar-lexues dhe ndjehet krenare edhe pse sinqeritetiti i Myrtajt shpjegon:
    “Ka lexues dhe shkrimtarė qė mė mbajnė prej atyre mbresave. Pėr mua ka qenė pėrcaktuese periudha 5 vjeēare e punės nėntokė, nė Selenicė tė Vlorės. Nė njė kuptim, u jam falenderues njollave nė biografi, qė m'i pėrdorėn pėr tė mos mė lejuar tė ndiqja shkollėn e lartė. Thuajse u mbylla nė shtėpi-punė, dhe nisa tė mendoja pėr botėn pa mua. Edhe pse dija pak pėr tė, mė pak akoma pėr letrat e mėdha dhe shkrimtarėt, por them se mos-dija ėshtė shkak parėsor qė na bėn tė kėrkojmė”.

    3.
    Autori komplex i letrave shqipe ndjehet modest, por edhe pse i tillė ai zbulon vlerat e rrėmbimeve dhe frymėzimeve poetike: “Vjershat qė shkruaja asokohe natyrisht mė dukeshin tė bukura, librin e parė e botova me to, por shpejt duhet tė pranoja se poeti ishte provizor tek unė: ishte shfaqur vetėm sa pėr tė mė joshur. Tek tjetėrkush do pėrfundoja! Nė tė vėrtetė proza nuk e pėrjashton poezinė tek kurmi i saj: njėlloj si gratė e mira qė nuk na i marrin pėr tė keq kur, me to nė krah, syri na rrėmbehet tek ndonjė femėr e bukur qė ėshtė fati i dikujt tjetėr!”
    Dhe pikėrisht aty ku ndėrton themelet jeta nis dhe kastracioni njėrėzor, nis avazi i mallkimit. Njė dritare… Njė shtėpi… Njė vatėr qė i mungon kryeburrit, tė zotit tė shtėpisė. Dhe kėtu sintaksa godet dyfish. Godet me figurėn letrare tė huazuar nga fqinja e saj ‘letėrsi’ dhe rigodet me fshesėn ironike tejet tė goditur popullore. Natyrshėm ajo mirėpritet teksa pena dhe ideja e Farukut sjedh me domėthėnie njė bagazh tė lehtė pėr t’u kuptuar: “Koha e shkurtėr e qėndrimit nė njė nga vendbanimet e pėrkohshme, ndėrpritej bashkė me njohjet e reja qė kurrė nuk arrinin tė bėheshin tė vjetra. Mė sė fundi, ngaqė ishte verė, ishim vendosur nė njė qėndėr zjarri tė madhe, njė nga ata bunkerėt e artilerisė sė rėndė, qė pushteti i kaluar besonte se do ta pėrdorte nė rast sulmi tė njėkohshėm tė dy superfuqive.
    Mė kujtohet mirė dita kur e braktisėm bunkerin. Ikėm prej andej si prej njė lufte, pėr tė mos u kthyer mė kurrė atje, nėse nuk quhen kthim kujtimet pėr tė. Nėna kishte ardhur pėr tė na marrė, mua, vėllanė tjetėr dhe motrėn, mė e madhja mes nesh, qė ishim nė shkollė. Atje jashtė, nė rrugė, priste babai. Na pėrqafoi tė dyve, pėrqafoi edhe mamanė dhe pastaj pėrsėri ne tė dyve. Motra e madhe nuk ia ndante sytė. Mos kishte kthyer ndonjė gotė babai?! I pashė me lotė sytė e babait. Vėshtrova nga mamaja. Kuptova se kishte ndodhur diēka e mirė, gjersa ajo nuk i fshehu lotėt prej nesh.
    “I kanė dhuruar njė shtėpi...”, na tha mamaja me zė tė ulėt…”
    Dhe ndėrsa “Dritarja e Fundit” hapet ashtu metaforike, ashtu fuqishėm artistikisht ajo zbret dhe plotėson dėshirat e lexuesit qė pėrhumbet nė kėtė mrekulli letrare. Thuajse me njė gjuhė tė ngjashme dhe tepėr tėrheqėse pikėtakohet edhe tregimi:“Autobuzi i datės 1”. Autori seleksionon mėnyrėn komunikuese letrare dhe paraqet njė pesazh qė gati tė mbėrthen qė nė hyrje: “Ditėn e parė tė ēdo muaji, Sherafi i gjatė, me supet paksa tė rėna, gjithnjė i veshur me sqimė dhe buzėgaz, duket tek sheshi nė qendėr. Ėshtė e vetmja ditė e muajit me autobuz tė ardhur nga kryeqyteti. Kėsaj dite ‘S’ ėshtė qytet-thi mė i ēuditshėm nė botė. E vetmja ditė ndryshe e tij. Ditėve tė tjera ai harrohet pas halleve tė veta tė vogla dhe llafeve pėr botėn e madhe.
    Klubi ku dehen minatorėt, skuadra e futbollit tė kategorisė sė tretė, hoteli ku thuajse s’bujt askush, kinemaja ku filmat lajmėrohen gjithnjė si tė rinj pėr shkak tė ndryshimit tė titujve, muzeu ku drejtori qė ėshtė edhe ciceron pėrsėrit tėrė entusiazmė se e ardhmja nis tek e shkuara, gjithēka shoqėrohet nga mbiemėrori “Minatori”. Njerėzit ushqehen nga miniera, aty punojnė tėrė burrat, deri sa dalin nė pension ose deri ditėn kur pėsojnė ndonjė aksident nėn tokė. Nė hyrje dhe nė qendėr tė qytetthit ėshtė vendosur i njėjti bust, Busti i Minatorit, dhe ... edhe VC-ja publike quhet “VC Minatori”…”

    Por gjuha seleksionuese e Myrtajt i pėrshtatet edhe kohės, pikėrisht tamam ashtu si edhe karakteret e tij tė gjinisė femėrore pėrshtaten. Pikėrisht si “Bermuda” manaxhon bukurinė e saj. Kėtu ajo qė natyrshėm tė bėn tė pėrhumbesh, nuk ėshtė thjesht bota femėrore e karaktereve, por figura e pėrsosur qė i paraqet ato nėn modelin Farukian tė prozėrimit shqip. Aty natyrshėm rrjedha e lojės prozatorike kalon nė rregulla tė detajuara: “Secila prej femrave tė tjera nė kėtė qytet do ta dėshironte kėtė gjė, por asnjera nuk guxoi.
    Mbase pikėrisht kjo pafuqi, kujdesi ynė pėr tė mos rrezikuar, bindja e shfaqur si urtėsi dhe mirėsjellje nga ana jonė, e pati shtyrė Gridėn drejt atij veprimi tė guximshėm, qė fillimisht mund tė dukej si gjest kryeneē. Nė tė vėrtetė, shkurtimi me dy tri gishtrinj i fustanit, po tė krahasohet me minifundet e sotme, me fundet deri nė ije tė ēarė, me zbulimin e kėrthizės sė barkut, pėr tė mos kujtuar pastaj pothuaj-nudot, ishte njė ndryshim fare i vogėl, njė gjest aq i papėrfillshėm sa, tani, pas disa vitesh nga ajo mbrėmje, tingėllon si diēka pėr tė qeshur. Tashmė, jo vetėm bukuria natyrore qė nuk ka pse fshihet mė por, me njėqind mėnyra, me njėmijė mjete, ē’nuk bėhet qė tė ajo tė shfaqet edhe atje ku s’ėshtė.”


    4.
    Dhe kur kalon pėrsėri aty ku ti ke pikasur ‘pikėn e dobėt’ edhe autori e ndjen arritjen e tij padyshim “Nudo Zyrtare” ėshtė tjetra pėr t’u shprehur. Autori shprehet: “Nudo Zyrtare” ėshtė libri i shkruar shumė shpejt. Ishin bėrė disa vite duke rėnduar pas jetės, gazetave ku kam punuar, njė jetė tė tjetėrt nė Tiranėn e lehtėsuar nga hija direkte e izolimit, dhe shėnimet qė mbaja po ma merrnin frymėn. Punoja nė Ministrinė e Kulturės, qė pjesė e shtetit ishte, por jeta qė kisha bėrė nuk mė linte ta doja as edhe kėtė variant shteti. Miku yt dhe imi, Lazėr Stani, deri edhe sė fundi ka pėrsėritur se "FM ėshtė armiku i Shtetit"! Nė njė kuptim po, gjersa shteti ende nuk ėshtė bėrė Shtet, guvernator, qeverisės. Realisht unė nuk ndjehem dot mirė me qeveritė, jo vetėm nė Tiranė, por me ato nė Tiranė ca mė shumė!” Kėshtu natyrshėm ėshtė proza e Myrtajt qė ndjehet mirė, ėshtė “Nudo Zyrtare”, se tek e fundit c’ėshtė jotja mbetet jotja nė ekonominė e “Lekut”, e pse jo edhe tė ekonomisė sė “Letrės” pėr shkrimtarin…, poetin, artistin.

    5.
    Pra natyrshėm fjala rikthehet e pasur te “Nudo Zyrtare”, aty ku autori thotė hapur: “Nudo nuk doli keq, fitoi edhe ēmimin si libri mė i mirė i vitit (atėherė nuk kishin dalė nė qarkullim pendat e arta!). Vitin e kaluar, teksa gugloja emrin tim pėr tė rejat e fundit nė internet, vura se ribotimin e tij nė Shkup! Pėr tė mirė ishte nisur, i dėrgova falenderimet,ishte shenjė pozitive pėr autorin, por a nuk duhej tė mė njoftonte botuesi Halil Zendeli? Bėra sikur u zemėrova me tė, por realisht urova qė tė mė ndodhte kjo edhe me librat e tjerė!”

    6.
    Gjithėsesi njeriu i letrave e thotė hapur ndjesinė e tij, e shpreh qartė dhe kuptueshėm. Planet kanė ikur dhe veprat kanė mbėrritur: “vjet, me njė parathėnie tė tė pandreqshmit Stani, botova “Hijet e Virgjėreshave”, tek Arbėria e Abaz Veizit. Njė botues, njė shkrimtar i veēantė por ende i panjohur, pėr mua njė mik e dashamirės qė, nė njė shkrim esse tė gjatė, ėshtė shprehur aq superlativ pėr mua sa nuk do tė mė mjaftoj jeta pėr ta justifikuar!” Dhe ne bashkohemi me esenė e Veizit, tė palexuar deri mė tash, pėr tė thėnė ndoshta atė qė ne ndiem pėr veprėn e Faruk Myrtajt, tregimin e tij tingėllues bukur shqip edhe nė gjuhė tė tjera…



    PJESA E DYTE

    Duke vazhduar intervisten pa pyetje...


    7.
    Fatmir, Me pelqen idea per ta zhvilluar intervisten si nje bisede, ku pak rendesi ka kush pyet dhe kush pergjigjet. Dhe, ne fund te fundit, nuk flasim per gjera thjesht private per te cilat duhet respektuar privacia! Ju permendni disa emra krijuesish shqiptar, pergjithesisht te njohur. Me lejo qe te them se midis tyre eshte edhe ndonjeri pak i permendur nga shtypi, ndonjeri qe ka kohe qe nuk shkruan me, apo ndokush qe mungon fare. Nuk eshte fjala thjesht per listen tende, apo per nje liste qe do ofroja une e keshtu me radhe, por per fenomenin e "berjes publik". Duke mos ditur kohen qe ju keni lene auditorin shqiptar, do te nxitoja te shtoja emra te tjere krijuesish, relativisht te rinj (por jo edhe aq te rinj ne moshen letrare). Madje, nese do te me lejonte largesia e njohjes, jane disa shkrimtare tashme ne Tirane, per te cilet do sakrifikoja tjetersimin e cdo liste hierarkesh! Eshte fat te arrish te perkthehesh, por Fat i Pare, ai i verteti eshte te jesh, te jesh shkrimtar dhe te konsiderohesh ne gjuhen tende. A e dime ne se ndokush, ben emer si krijues jashte shtetit (Gezim Hajdari ne Itali, me jehone njohje te pazakonshme deri edhe tek poete greke, sipas Dionis Qirixidhit), por shtypi letrar i Tiranes hesht?

    8.
    Letersia europiane ka dallimet e saj nga ajo e North-America-s, dhe letersia ballkanike dic me ndryshe. Lexuesit e ketushem jane po aq te cuditshem sa edhe shkrimtaret e tyre! Duken paksa te ftohte rrijne shume vetem dhe mbase nga kjo parapelqejne te lexojen memuare se tregime, me shume poezi qe tregime, dhe me shume romane se tregime! mendoj se mungesen e jetes se vet kerkojne ta plotesojne me jete te personazheve. Tregimi nuk ta zgjat shume, tregimi te ben te mendosh. Keta ketu qark meje kerkojne te harrohen!
    (Kam frike se po e pelqej edhe une nga pak kete menyre jetese!)
    Jane pak emra shkrimtaresh te realizmit ideologjik shqiptar qe vazhdojne te botojne sot, por le te themi se te gjitha letersive u mungon dicka. Sepse ideologjite jane te pranishme kudo, edhe pse jo ne trajten makabre te kushtezimit te ekzistences, si ajo e periudhes se komunizmit te mbyllur ne Shqiperine tone. Ajo qe ia ka shkurtuar jeten letersise shqip te asaj kohe eshte jo aq prania e enver hoxhes si personazh apo socializmit si parrulle, as ngjashmeria ne tematike e veprave te tij me romanet me te shperblyer te dites; letersia e asaj kohe pa liri ishte pashmangshmerisht e privuar prej individit, prej individit te lire, ajo kishte shmangur Njeriun si qenie ekzistenciale. Letersia e nje dite perendimore shtyhet ne ekstremin tjeter: e sheh njeriun kryesisht si qenie ekzistenciale! Madje, tek letersia e tregut ketu, lulezon skema e kundert e realizmit socialist, por me ngjyrim tjeter: atje njeriu nuk e zinte dot ne goje fjalen dashuri si te tille, kendej dashuria eshte loje me trupin, kryesisht te femres; atehere kishte vetem personazhe pozitiv, kendej ka vetem personazhe me probleme sociale apo fizike, droge apo krimi.

    * * *

    Dhe natyrshėm teksa biseda kalon nė shtratin e vet tematika e njė shkrimi, sado qė synon tė bėj lojėn e njė thesi magjik, prapė se prapė mbetet e hapur, se thesi aq ‘nxen’. Ajo qė ndodh nė kėsi rrastesh ėshtė mirėkuptimi figurativ i problemit nė lėminė e vet tė trajtuar. Dhe gjersa problemi ėshtė i lindur nga krijues dhe i ndėrtuar pėr krijuesit, padyshim ka njė qėllim; atė tė shtrėngimit tė duarve pas njė ringu tejet dashamirės dhe miqėsor. Po a ka ring miqėsor?! Nė letėrsi ai duhet prodhuar, ai duhet mirėgjetur, se kėshtu largohen xhelozitė, nėse janė, se kėshtu fillon tė fryjė era e sė mirės, era mbresėlėnėse pėr brezat e ardhshėm tė krijimtarisė.


    * * * * *

  22. #18
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    Faruk Myrtaj - Tri poezi nga Fraser Sutherland

    Tri poezi nga Fraser Sutherland
    Pėrktheu e pėrgatiti : Faruk Myrtaj

    Foto: Fraser Sutherland
    Emri:  poet.jpg

Shikime: 2117

Madhėsia:  30.8 KB

    Nga Libri "Malcolm"



    Pothuaj Nė Shtėpi

    Pėrtej portės sė pasme sė shtėpisė
    diku nė oborrin aty mbajti kėmbėt,
    a thua ngrirė nė borė,
    duke sfiduar tė ftohtėt
    si njė dhelpėr majė kodre,
    a si njė qen gjahu nė pėrgjim,
    Nė qendėr tė qetėsisė
    Sė njė tjetėr bote.
    Ē’vallė nuhat nė tė ftohtin e skajshėm?
    Ē’zėra vijnė prej sė largu?
    Joshja e viktimės? Troku i thundrave tė kuajve tė parajsės?
    Pėrgjues mbeti,
    Pėr minuta tė tėra.
    Ēfardo t’i jetė endč aty rrotull,
    ēfardo t’i jetė shfaqur atė ditė.
    Ai iu dha, u dorėzua...
    Por atė ditė u kthye ēaprėndė pėr drekėn,
    duke lėnė pėr mė vonė ē’ka do tė ndodhte.


    * * *

    E gjelbėr deti

    Njė grua vuri re tek unė sytė e gjelbėr
    Unė pata menduar se ishin nė blu tė zėntė
    Paskėsaj duhet tė mėsohem me kėtė, tė pranoj,
    xhelozinė, zilinė, dhe tė qenit naiv,
    shkatėrruar nėn sipėrfaqen e ujit
    premtimin e trazuar tė njė qielli tė rrėnuar.

    Njė det pas stuhie
    nxjerr nė breg njė djalosh i cili,
    pėr shkak tė sė ardhmes qė i kanė ofruar,
    del prej meje dhe largohet.


    * * *

    Grusht

    Atė ditė nė trotuar
    Njė i panjohur mė goditi nė fytyrė
    S’e mora vesh kurrė pėrse…
    Nuk isha duke folur nė cellular
    por mbase ishte thjesht njė gjest simpatie
    ose urrejtje ndaj universit,
    ose nuk pėlqente dukjen time,
    ose ishte ngritur me humor tė keq nga shtrati
    ose s’kishte shtrat fare, njeriu i shkretė
    Ose urrejtje krejt tė paklasifikueshme…
    Edhe vetė kisha menduar tė goditja ndonjė tė panjohur,
    Por kurrė s’munda tė gjeja ndonjė shkak.

    Asnjė i panjohur s’mė ka goditur
    Dhe ngjarja mė sipėr s’ka ndodhur.




    * * *


    Afėri dhe afrime midis jetėve dhe letrave

    Kur Fraser Sutherland na ftoi pėr Krishtlindjet e mbrame, nuk ekzistonte as edhe njė shkak i vetėm tė prisnim qė, pas mė pak se dy ditėsh, tė ishte po ai (poeti dhe prozatori kanadez Fraser Sutherland, qė miqėsisht e thėrras Frashėr, thjesht pėr afėri shkronjore me vėllezėrit poetė dhe filozofė frashėrllijė) tė na njoftonte sėrish, kėsaj radhe pėr njė lajm skajshmėrisht tė rėndė...

    Shkuam dhe iu gėzuam oborrit tė pasmė tė shtėpisė sė tij tė thjeshtė thuajse veē librore, sjelljes pa teklif tė bashkėshortes sė tij mes njė grupi miqsh tė familjes qė “mbase asgjė tjetėr tė pėrbashkėt s’kishim”, dhe natyrisht dlirshmėrisė sė djalit tė tyre universitar, Malcolm. 25 vjeēari Malcolm studionte pėr afėrsitė dhe afrimet mes religjioneve, dhe sillej me ne tė ftuarit –tė tė gjithė zejeve, profesioneve, racave e kulturave- si me ca shpirtra qė ishin aty pėr pak orė dhe pastaj kush e di nė cilat udhė do t’i kėrkonte pėrballimi i jetėve qė kishin zgjedhur.

    Dy ditė mė pas, ishim tė lutur tė besonim se Malcolm nuk jetonte mė. Mėngjezin tjetėr kishin shkuar ta zgjuanin, nė shtratin e tij, pa arritur dot...

    Kėsaj radhe shkuam nė kishė, ku Lamtumira pėr Malcolm, njėherėsh me dhimbjen pėr humbjen e pamatshme, gjente rast tė sillte nė kujtesėn e pjesėmarrėsve detaje dhe momente tė mėhershme nga jeta e tij.

    Pėrmendja e tyre “sikur…” e lehtėsonte ndarjen qė, edhe ajo, e pėrkohshme ėshtė.

    Shtatė-tetė muaj tė tjerė mė pas, ėshtė sėrish Fraser, qė na ftoi nė promovimin e njė libri me poezi, titulluar “The philosophy Of As If”. A thua si vazhdim tė zbulimit tė “afėrsive dhe afrimeve midis jetėve dhe pėrtej-jetėve” tė tė birit...

    Ose si shembėllim tjetėr i filozofisė” sė njė dhimbjeje tjetėr, nė anėn tjetėr tė oqeanit njerėzor, se pėr jetėn mund tė shkruhet sidomos pas vdekjeve...

    Nė faqen e parė tė librit, si kushtim, lexojmė:

    Do tė dėshiroja njė mendje tjetėr, njė trup tjetėr dhe njė tjetėr jetė.

    Mos ėshtė ca si shumė kjo qė kėrkoj?

    Fraser Sutherland, nuk e zė n’goje tė birin. As jetėn as pas-jetėn e tij. Ai thjesht luan fjalėsh me “sikur-e”. Prej nga ka zgjedhur edhe titullin e librit: “The Philosophy Of As If”. Por, me dy fjalė, ē’ėshtė filosofia e “sikur…”

    …mbėshtet pėrshtatjen e njė kėndvėshtrimi me “…sikur” ndaj njohurive, fakteve, tė kuptuarit dhe vetėdijes. Kėshtu njerėzit inkurajohen tė testojnė apo pėrshkojnė konstrukte tė ndryshme tė ngjarjeve meprirjen pėr t’i parė se ē’mund tė ndodhė nėse ata veprojnė “sikur” kėto konstrukte janė siē marrin pėrsipėr t’I shohin ata. “Sikur…” plotėson nocionin inspirues tė alternativizmit konstruktiv, qė bazohet nė idenė se ka njė infinit mėnyrash e rrugėsh pėr tė ndėrtuar jetėn dhe botėn.

    Tėrė ē’ka njerėzit ėshtė mirė tė dijnė nė kėtė sipėrmarrje letake, ėshtė tė relaksojnė konstruktet e diēkaje, t’i gėzohen mundėsisė sė njė konstrukti apo forme tjetėr, dhe mė tej testimin e kėtyre varianteve sikur ato tė jenė trajta tė tjera tė vėrteta.

    Nėse kėto alternativa nuk provohen dot tė dobishme (por, edhe nėse po, testohen si thjesht eksperimente), ndokush mund tė vazhdojė tė formulojė variante tė tjera konstruktesh tė tė njėjta ngjarjeve dhe veprimeve me “sikur…” nė vend tė mėparshmeve. Duke inkurajuar kėtė mėnyrė lojacake tė eksplorimit, orvajtja bėhet njė eksperiment qė njerėzit e pėrdorin si verfikim tė ndėrtimit dhe qėndresės sė hipotezave tė veta.



    -
    Gazeta Standard, 2010

  23. #19
    i/e regjistruar Maska e G@briel
    Anėtarėsuar
    12-08-2014
    Postime
    15

    INTERVISTĖ - Faruk Myrtaj: Ku i gjetėn oazet ata nė atė shkretėtirė

    INTERVISTĖ - Faruk Myrtaj: Ku i gjetėn oazet ata nė atė shkretėtirė


    Faruk Myrtaj: Ku i gjetėn oazet ata nė atė shkretėtirė



    Ėshtė lindur mė 4 mars 1955, nė Selenicė tė Vlorės ku edhe pėrfundoi, mė 1974, shkollėn e mesme tė pėrgjithshme, gjimnazin. Pėr shkak tė absurdit politik tė kohės, iu privua pėr njė kohė tė gjatė e drejta pėr studime tė larta. Iu desh tė kryente mė parė shėrbimin e detyrueshėm ushtarak (2 vjet) dhe tė punonte (pėr 5 vjet) punėtor nė minierėn e bitumit nė Selenicė. Studimet e larta i kreu nė vitet 1983-1988, prej tė cilave u diplomua inxhinier minierė (markshajder), nė Universitetin e Tiranės. Si inxhinier punoi njė vit nė minierėn e qymyrgurit Memaliaj, Tepelenė.Nė nėntor 1989 vjen nė Tiranė, si gazetar nė “Zėri i Rinisė”. Prej atėherė ka punuar nė fushėn e gazetarisė, nė disa gazeta si “Alternativa”, “Rilindja Demokratike”, “Republika”, “Albania”, nėndrejtor i pėrgjithshėm nė Agjencinė Telegrafike Shqiptare (ATSh.), zėdhėnės shtypi nė Ministrinė e Kulturės Rinisė e Sporteve dhe sė fundi nė Agjencinė e Tregtimit dhe Shpėrndarjes sė Librit Artistik e Shkencor, Tiranė. Prej fillim viteve '80, ka qenė i pranishėm nė shtypin dhe letėrsinė shqip. Me 3 nėntor 2003 emigroi pėr nė Toronto, Kanada, ku jeton bashkė me gruan, djalin dhe vajzėn e tij.


    Ju i pėrkisni brezit tė shkrimtarėve qė krijuan nė njė periudhė jo tė lehtė. Si e kujtoni atė periudhė tė krijimtarisė tuaj dhe si do ta gjykonit sot letėrsinė e shkruar gjatė kohės sė komunizmit?
    Mbase nuk do tė isha marrė kurrė me letėrsinė, nėse do tė mė ishte dhėnė e drejta pėr nė Universitet. Ishte viti 1974, kur, dikush, nė kinemanė e Selenicės, ku po zhvillohej diskutimi popullor (pėrvojė e revolucionit kulturor proletar kinez), pėr lejimin apo jo nė universitet, u shpreh: ”Le tė mėsojė sa tė dojė F.Myrtaj, p.sh. nuk ka pėr tė marrė universitet nga Pushteti Popullor...!” M”u lejua vetėm pas 9 vjetėsh. Kur u diplomova, mė 1988-ėn, s”ndjeva asnjė gėzim pėr diplomėn e inxhinerit tė minierave. Megjithatė, nė kėto vite pėrfitova tė drejtėn pėr t”u parė dhe ndjerė si ”i padėshiruar”. (Bėri njė pėrpjekje poeti Xh. Spahiu, qė unė tė filloja tek Zėri i Popullit, por arritėn - Letrat Anonime!). Origjina prej shtresės sė mesme, vitet e minierės, tortura e pafund shpirtėrore e prindėrve qė bėnin gjithēka pėr tė na shkolluar, diktuan tė lexuarin, tė menduarin e, natyrisht, tė shkruarin. S”mund tė kisha nota entuziazmi ndaj pushtetit. Nė rrethin familjar ai ishte send i huaj. Vjershat e tregimet e hershme kishin nismė dhe gjendje minierėn, njeriun nė nėntokė, atė qė hynte e dilte ēdo ditė nga trojet e varreve. Ishte shpėtuese e justifikuese pėr mua. Secili ka paguar ēmimin pėr atė kohė. Ndokush hoqi dorė nga tė shkruarit, njė tjetėr shkruante e nuk botonte, dikush e pati vėshtirė tė jetonte, njė tjetėr i gjeti tė gjithė rrugėt tė hapura. Tė gjithė ishin tė pėrgjuar, por jo tė gjithė ndėshkoheshin. Diktaturės mund t”i bėnte hile vetėm ndokush qė kishte bėrė marrėveshjen me tė...Krijimtaria nuk mund tė gjykohet. Ajo ėshtė dėshmi e pakthyeshme. Letėrsia lexohet ose jo. Ai qė ”gjykohet” ėshtė autori. I vendosur nė kohėn e Djeshme, pa bėrė llogaritė pėr Sotshmen.

    Duke u ndalur sėrish tek kjo letėrsi, cili ėshtė vendi i saj nė kohėt e sotme?
    Sot e kėsaj dite, shtypi dhe njė pjesė e opinionistėve vazhdojnė tė lakojnė emrat e autorėve tė lanēuar ato vite. Edhe pse shkrimtarėt qė nuk u penguan apo u favorizuan nuk lexohen mė. Ndaj u hapėn kanatė faqet e gazetave, krahas kujtimeve tė byroistėve. A thua rrojmė nėn propagandėn e djeshme. Shkruhet edhe sot ēka kemi ndjerė dje, kur edhe si lexues ishim nėn trusni! Nuk marrim mundimin t”i rilexojmė librat nė fjalė. Pėr tė verifikuar sė paku shijen e tyre! Nuk mund tė kishte diktaturė jetėgjatė pa letėrsinė dhe hierarkinė e saj. Edhe ata shkrimtarė qė gėzonin talentin, sot nuk ndjehen mirė: ku i gjetėn oazet ata nė atė shkretėtirė Pėrderisa kishte aparate tė pėrkryera pėrgjimi e syēeltėsie, si ndodhi qė nuk funksionuan pėr ta Si rastisi qė kundėrshtarėt e tyre letrarė pėrkojnė njė pėr njė me kundėrshtarėt e komunizmit Si guxuan dhe si mundėn t”i siguronin pėrkthyesit prej radhėve tė ish-tė burgosurve, kur dihej se ē”tė priste po tė flisje rastėsisht nė rrugė, me ndonjėrin nga ata. Si e morėn guximin tė kapėrcenin kufijtė e izolimit, kur dihet se vetėm zogjtė mund ta bėnin njė gjė tė tillė, pa lejen e autoriteteve! Kam prirjen tė besoj se tė shkruarit me realizėm e sinqeritet i pėrgjigjeve tė kėtyre pyetjeve e tė tjera, do tė ishte mė e mirė se letėrsia e asaj kohe. Kadare mė ngjan se po bėn pikėrisht kėtė, duke e kuptuar se diktatori, pėrkthyesit dhe shkrimtarėt janė tė gjithė tė vdekshėm, por askush nuk ta falė qė biografinė ta rishkruash si krijimtari apo letėrsi dokumentare! ”Letėrsia ėshtė letėrsi dhe biografia biografi”, por tė gjallėt s”mund tė mos sillen si tė gjallė, me sy, vesh, zė, ndėrgjegje, reagim: viktimat dhe dėshmitarėt e dhunės nuk mund tė bėjnė sikur nuk ka ndodhur gjė. Brezat mė vonė po, ata le tė merren vetėm me librat e shkruar. Sot varret janė tė freskėt dhe kėngėn, pas fatkeqėsive tė mėdha, pritet ta hapė ai qė dhimbjen e ka mė tė madhe e jo ndokush qė bėn dasmė e martohet me gruan e tij me tė cilėn ka qenė i ndarė pa gjest legal e publik! Por s”do tė ishte mė e lehtė sikur tė merreshim thjesht me librat e asaj kohe. Sidomos librat e shpėrblyer e propoganduar (variantet origjinalė, jo tė ripunuarit pas ndryshimeve politike) kanė kusuret e tyre. Nė to njeriu ėshtė shpėrfillur, personazhit nuk i ėshtė lėnė asnjė shans si qenie ekzistenciale. Heroi i atyre librave, ashtu si vetė autorėt, ėshtė kryesisht qenie politike. Duhet kujtuar e pėrsėritur dhimbja e madhe pėr atė letėrsi: armiqtė e Pushtetit e tė Diktatorit janė armiq edhe tė autorit, edhe tė personazhit, me synimin e qartė qė tė transferohen edhe nė armiq tė lexuesit! Ajo letėrsi nuk lexohet mė si dikur, lexohet progresivisht pak, madje shumė mė pak do tė lexohet, dhe ky ėshtė qėndrimi i vetėm realist qė mund tė mbahet ndaj saj.

    Sėrish si njė vėzhgues i letėrsisė nė vite, si do ta gjykoje atė ēfarė ka ndodhur kėto 17 vjet me letėrsinė tonė?
    S”ėshtė e udhės tė kėrkojmė njėkohėsi ndryshimesh nė politikė dhe nė letėrsi. E, megjithatė, ju keni tė drejtė: pikėrisht ky lloj paralelizmi ka ndodhur : lista e shkrimtarėve ėshtė po ajo, shkrimtarė disidentė dalin po ata nė emėr tė cilėve propogandohej real-socializmi. Nė politikė dhe nė parlament janė po ata qė ishin ose po ata qė do tė ishin sikur tė mos ketė ndodhur asgjė. Demokracia qė ”lulėzon” sot, realisht ka nisur nė fund tė viteve ”80! Kujtohen takimet e inspiruara politikisht pėr hapjen e letėrsisė (siē u hapėn mbledhjet e organizatave!) Vetėtiu takimi i Letrarėve tė rinj nė Korēė. (E zuri nė gojė sėrish Preē Zogaj pak ditė mė parė, por s”di pse nuk tha se nė Korēė ndodhi gjithēka e ujdisur paraprakisht.) Siē ishte dhėnė leja pėr shkrimin e botimin e disa artikujve ”pėr zgjerimin e demokracisė” (”Zėri i Popullit”, ”Bashkimi” ”Drita”) apo pėr ”rishikimin” e disa autorėve tė ndaluar (”Zėri i Rinisė”). Ėshtė lakuar emri i T.Kekos nė takimin e Korēės. Keko mund tė kundrohet shembull se si mund tė riformatohet njė figurė jashtė natyrės e vlerave reale. Dori ishte dashamirės, me tė gjithė, por do tė vinte buzėn nė gaz po t”i atribuonin rolin e sfidantit real. Tek ai shfaqej njeriu qė s”bėnte keq, tek ai brofte dėshira e hapjes dhe e tolerancės, por ai s”kishte as shkak, as ide, tė rebelohej ndaj kohės qė e kishte formatuar. Dhe realisht, kurrė nuk u rebelua. Tingėllon e panatyrshme, kur kėrkohet t”i venė breroren atij tė njeriut qė s”bėnte kompromise. ”Po unė vetėm kompromise bėj! Veē ashtu e mendoj ndryshimin!”, do tė thoshte vetė, ai. Ardhur nė Tiranė nė nėntor 1989, nga njė jetė mė ndryshe, pata fatin t”i shoh edhe ngjarjet e personazhet me kėtė sy. Zyrat po pėrgatiteshin pėr pluralizmin. Letėrsia po kėrkonte tė shpėtohej, gjithashtu, fatkeqėsisht sikur tė kishte tė njėjtin fat me politikėn e bėrė dhe jo me atė qė pritej tė bėhej. Kjo mė ngjan si shkaku qė, edhe sot e kėsaj dite, letėrsia dhe autorėt e saj klasikė vazhdojnė tė vuajnė tė njėjtat ngėrē me politikėn. Ėshtė pa njė tė ardhme tė respektuar letėrsia qė s”ka shenja apo gurė kilometrikė pėr rrugicat, rrugėt, tė cilave s” di t”u bėj dallimin midis autorėve tė bulevardeve tė rrėpirave apo superstradave. Lėvizja e viteve ”90 me lehtėsi tė habitshme u ashtu quajt ”Pluralizėmi pėr Herė tė Parė” i shqiptarėve. A thua mund tė harrohet kaq kollaj ai i viteve ”30!... Letrat shqiptare, gjithashtu, nuk arrijnė tė pranojnė e tė shpallin domosdoshmėrinė e lidhjes e tė vazhdimėsisė jetike me letėrsinė e viteve ”30. Qė tė bėjnė kėtė, duhen pranuar pėrmasat reale, jo vetėm tė Nolit e Zogut, por edhe tė njė radhė figurash atdhetar-politiko-kulturore qė u kujdesėn pėr farėn e hedhur prej Rilindėsve. Pastaj duhet rishikuar tėrė farsa e pas ”44-ės, ”shokėrimi” i Lidhjes sė Shkrimtarėve prej ish-partizanėve dhe mė pastaj prej ish-studentėve tė Kampit Socialist. Madje, deri nė prapaskenėn e vitit 1990. Edhe pas ndryshimeve tė paevitueshme, vazhdoi po ajo logjikė. Paralelizmi vazhdoi: partitė politike u krijuan para se tė hapeshin burgjet politikė. Zotėruesit e lloj-lloj tė Lidhjes sė Shkrimtarėve nuk shkuan kurrė deri tek njė Ndjesė (qoftė edhe kolektive) ndaj ish-tė burgosurve shkrimtarė qė u dėnuan politikisht. Grupi i krijuesve e publicistėve thirrur nė skenė nė fillim tė viteve ”80, pati shans tjetėr, shumė mė tė favorshėm se ai i viteve ”50-”60. Fatkeqėsisht, e ngjizėn opinionin letrar me tė njėjtin material prej tė cilit ata vetė u krijuan, nga parapėrgatitjet pėr pluralizmin. Midis tyre ka edhe krijues tė vlershėm, por mezi i gjen tė virtytshmit, teksa dinjitozėt janė thuajse mungues. Mbase trishtimi im ėshtė mė i madh sė largu, por si ka mundėsi tė thirren pėr shėrbime kaq shumė tė dosjuar Si ka mundėsi tė bėhet me mė shumė faj njė i dosjuar me dhunė, se sa dhunuesit e tij Por edhe ti, dhimbje-madhi im, kur tė shkojė ndėrmend pėr vetė-hapjen e dosjes, si nuk e rrėfeve deri nė fund Dosjen Tėnde dhe viktimat e tua, qė njerėzit tė kishin mundėsi tė shprehnin keqardhje, falje. Pėrballė, midis, apo mėnjanė tyre, ose me ndonjė fragment tė pėrbashkėt me pamjen zyrtare, e natyrshme kjo pėr kohėn, ėshtė pėrvijuar njė bashkėsi e pa-unifikuar krijuesish qė, nė se nuk do tė kenė sukses vetė, me siguri do hapin rrugė pėr tė tjerėt. Dihen vėshtirėsitė. S”ėshtė e lehtė tė sillesh ndryshe nė Tiranė dhe tė konfirmohesh po aty. Jam gati tė pėrmend njė varg krijuesish tė tillė. E kam bėrė edhe herė tjetėr. Botimet e tyre nė poezi, prozė e kritikė jashtė oborrit tė vjetruar tė letrave shqipe, po krijojnė fizionominė e re tė letrave shqiptare. Pėrkthehen e botohen nė botė pa ndihmėn e shtetit a tė partive. Rezervohem tė pėrmend emra. Nuk do tė doja tė ngjallja mėdyshje, anėsira, miqėsi e armiqėsi tė paqena apo tė panevojshme, shkaktuar qoftė edhe prej kėsaj lloj pėrmendjeje! Mund tė ketė edhe diferenca qėndrimesh (me njeri-tjetrin) pėr autorin e kėtyre radhėve, ndaj emrave tė lakuar apo nėn tekstėsuar, pėr letėrsinė e Djeshme, tė Pardjeshme, apo me raportet qė duhen mbajtur midis Fatit tė Autorėve dhe Fatit tė Librave tė tyre. Edhe pse disa nga autorėt (qė do tė doja tė pėrmendja), janė gjendur ndonjėherė duke u ”grricur” me njeri-tjetrin, jam i sigurt se ata bashkohen tek konceptimi i letėrsisė dhe sjellja e shkrimtarėve, si pjesė e udhė prirjes botėrore.
    S”kam droje se gjykohem si i pamatur apo jo i urtė, teksa shprehem se librat e kėtyre autorėve do t”i lexoja pa asnjė mėdyshje nė kėmbim tė atyre qė ende zbukurojnė listat e kahershme, por qė pėr fat nuk lexohen mė. Tingėllojnė mieranė zėrat nė ison e pėrzishme qė :”Nė periudhėn e tranzicionit nuk ka prurje tė konsiderueshme vlerash tė mėdha”. Edhe mė tė suksesshmit midis shkrimtarėve qė nuk u penguan apo u privilegjuan nė kohėn anti-letėrsi, e kanė veten nė dyshim, gjersa bėjnė shurdh-memecin, kur shtypi u hap mundėsinė nė debatet nė fjalė. Nėse nuk pėrdorin fjalėn, kur ajo kėrkohet tė thuhet, ē”u mbetet shkrimtarėve qė tėrė jetėn u renditėn vetėm e vetėm pas Triumviratit!

    Mund tė mė rrėfeni se si u pėrjetua liria nga ju dhe brezi juaj dhe sa e lehtė ishte tė mėsoje veten me njė ritėm tė ri?
    Ashtu si edhe tė jetuarit, tė shkruarit nė liri ėshtė mė delikat se tė shkruarit nė robėri, por mos mendoni ju se diktatura sjellė kryevepra! As Kadareja nuk mendon vėrtetė kėshtu! A e pėrfytyroni dot Kadarenė nė njė mjedis liberalėsh perėndimorė (jo si ai i Tiranės, ku i priste Pleniumi i Pashallarėve), nė njė mjedis ku ai tė mos detyrohet tė pėrdor nėntekstin, apo nė njė atmosferė ku tė mos laliste kėmbė sigurimsi (ama, jo si ata qė kanė gjalluar gjithnjė, gjoja nė shoqėri me tė) Ia vlen tė hulumtohet thelbi qė gjallon brenda lėvozhgės se fjalėve qė thuhen. Njė shkrimtar i menēur mė shumė se i talentuar nė robėri, gjithnjė ka prirjen tė shpjegojė mė vonė veprėn e tij. Pėr ta interpretuar sa mė pak tė qortueshme. Diktaturat si ajo e jona, ofrojnė subjekte tėrheqės e tė llahtarshėm, por tė shkruash (aq mė shumė tė botosh) kėrkon liri. Shkrimtari qė arrin tė gėzojė lirinė e tė shkruarit e tė botuarit nė diktaturė, duhet tė shndėrrohet nė njė amfib, qė gėzon tė mirat e ujit e tė steresė, kur dihet parimisht se pėr njė shkrimtar me pėrmasa nuk ėshtė e mirė tė ndodh kjo gjė. Pėr rrethanat, shkrimtari amfib ėshtė orvatur tė mjelė lopėn e politikės, nacionalizmit apo tė trajtimin e religjionit, si ideologji. Nė rastin euro-lindor, nacionalizmi ideologjik (komunist), realisht ishte internacionalizėm. Si internacionalizėm orvaten ta pėrdorin sot religjionin. Shkrimtarit i duhej tė shkruante njė ekspoze pėr shkrimtarėt reaksionarė vendas apo botėrorė, dhe ai e shkruante; i kėrkohej tė shkruante njė poezi pėr Stalinin, njė vjershė pėr tė verbrin Fuat Ēela, parathėnien pėr ”Heronjtė e Heshtur”, dhe e bėnte. Sot i vjen pėr shtat njė parathėnie prej (ose pėr) njė tė burgosur politik. Mbase tėrė ky kalvar ėshtė proces adaptues i individit-njeriut, qė nuk bėn aq kujdes pėr autorin qė e bart nė kurriz tė vet. Nė rastin e Kadaresė, kam prirjen e dėshirėn tė jetė njė lloj ndjese nėnteksti i parathėnieve nė librin pėr poetėt e pushkatuar tė Librazhdit dhe parathėnia nė botimin e dytė tė ”Rrno pėr me tregue” tė At Zef Pllumit. Madje njė ndjesė qė duhet lėvduar si e sinqertė, po tė kemi parasysh se (tashmė i Ndjeri) Pllumi, tė tri herėt nė librin e tij e pėrmend Kadarenė e djeshėm me ngarkesė jo pozitive. Askush nga autorėt e tjerė nuk e ka bėrė kėtė. Sado qė nuk i kapėrdijmė lehtė kėto pirueta, a thua do tė ishte mė mirė sikur edhe Kadareja tė koracohej nėn parzmoren karakteriale, si Agolli Tė vazhdosh tė mbetesh si i pa sy nė dritė, vetėm e vetėm se ke mundur tė pėrfitosh prej tė mezivėshtruarit nė terrėsirė Kjo ėshtė njėra nga mėnyrat e tė gėzuarit tė lirisė prej shkrimtarėve qė sido si u akomoduan, u ngjitėn dhe lulėzuan nė atė kohė tė pėrbindshme. Kam prirjen tė besoj se njė menēurak si Kadareja s”mund ta donte komunizmin. Sepse e pa me sy shtirjen nė selinė e letėrsisė ruse: vuri re shėmtimin qė i solli Gorkit pėrqafimi i ideologjisė; e pa se ku pėrfundon njė letėrsi qė ndahet nga tradita realiste (letėrsinė e madhe ruse tė para-revolucionit dhe me letėrsinė shqiptare tė para-luftės). Megjithatė, merret me mend nevoja e pushteteve politikė pėr shkrimtarėt: a ishte e lehtė mėnjanimi dorės sė shtrirė prej politikės A mund tė refuzoheshin shanset e ofruara A mund tė shmangeshin detyrimet pas pranimit tė tyre dhe, mė e vėshtira, si mundet vallė tė shpjegohesh sot pėrballė atyre qė, nė tė njėjtėn kohė, ndėrprenė atėherė tė shkruarit apo pėrfunduan burgjeve Komunistėt nė propagandė janė po aq tė pacipė dhe kurthngritės sa nė ėndrrėn e teorisė sė tyre pėr barazi e drejtėsi. Shkrimtarit i duhej tė shante edhe Perėndimin (ku realisht po lartėsohej edhe vet) kur kthehej prej andej, pra, duket qė s”mund tė ishte njeri i lirė. Si shkrimtar, brenda studios sė tij, ka qenė gjithė sesi i lirė. Krijuesi dhe vetia e talentit pėr tė qenė sfidues, u shfaqen realisht nė disa prej arritjeve tė tij jetėgjata. At Zef Pllumi (si tė ngjashmit e tij), ka njė raport tė pėrkundėrt: edhe pse i burgosur ai jetoi si njeri i lirė, liri qė prodhoi librat e tij. ”Rrno pėr me tregue”, ėshtė libėr i shkruar me jetė. Ndaj dhe jam i prirur t”i pėrgjigjem duke qeshur pyetjes suaj se si e pėrjetova lirinė dhe i gėzohesha lirisė sė saj! Sjellim ndėrmend fragmentin e kėsaj natyre tek Dimri i Madh. Pėrdorimi i ”zoti” apo ”zonja” nė komunikimin midis ”armiqve tė klasės” ishte njė lloj rezistence, por edhe shenjė shprese. Praktikė e natyrshme e atyre qė nuk u pajtuan e nuk u pėrshtatėn kurrė me komunizmin dhe uniformizmin nė emėr tė barazisė false. Janė tė mrekullueshme pėrsiatjet e Kadaresė pėr luftėn midis tė aftėve e tė pa-aftėve, edhe pse hakmarrja e tė deklasuarve, siē pėrshkruhet nė roman, mund tė lexohet nė dy kuptime (veti e letėrsive me nėntekst): Prej klasave tė pėrmbysura, tė shpronėsuara, tė persekutuara apo tė burgosura, mund tė lexohet si pėrmendje, si kujtesė: ” Njė ditė mund tė vijė edhe pėrmbysja juaj, bota vjen pėrqark, mos e teproni...”! Pėr kastėn nė pushtet, verbanėve tė saj, nė kuadėr tė praktikės sė luftės sė klasave, mund tė lexohet edhe si paranjohje ”Shikoni! Mėsoni se ē”janė klasat e pėrmbysura! Harrojini dhe pushojeni njė ēast luftėn ndaj tyre dhe.. do tė shihni se si gjallėrohen armiqtė...dhe si kanė pėr tė na varur... tė gjithėve! Letėrsitė, ashtu si edhe njerėzit, e presin nė mėnyra tė ndryshme ardhjen e lirisė, sado iluzive, e brishtė apo e paplotė qė tė jetė ajo. Nėse vijmė tek realitetet e shpėrfaqur nė vitet ”90, kujtoj ditėn e rrėzimit tė monumentit tė ”shokut Enver” nė Sheshin Skėnderbej. Unė u gjenda tek kangjellat e xhamisė pranė Sahatit. Pas pak minutash, kur makina tėrhiqte simbolin e rrėzuar pėrdhe`, pas turmės sė ekzaltuar, nė radhėt e para tė saj, unė vura re dikė, njė person qė ende kishte zyrė e titull dhe makinė nė pėrdorim nga njė institucion i rėndėsishėm pėr edukim. Thėrriste nė ekstazė: ”E shporrėm/ e shporrėm/ e shporrėm qelb...!” Doja ta besoja se ai e kishte nisur pastrimin tek vetja, qė ėshtė mė i vėshtiri. Ndonėse mund tė lexohej edhe si pėrgatitje pėr tė rimarrė pushtetin nė pluralizėm.

    Nėse i rikthehemi sėrish komunizmit: ndryshe nga sot, kishim lulėzim tė kritikės letrare edhe pse nė njė formė tė censuruar. Ēka ndodhur me kritikėn?
    Them se nuk ia vlen ta rikthejmė komunizmin qė tė provojmė lulėzimin e kritikės gjatė tij! Bashkohem me ata qė mendojnė se nga gjėrat qė kanė qenė munguese, mė shumė se gjithēka tjetėr, ėshtė kritika. Edhe mė e mjerė kritika letrare. Aty ku ka kritikė, s”mund tė mos ketė letėrsi tė vėrtetė. Ose: s”ka letėrsi aq tė shplarė sa ajo e kohės qė marrim nėpėr gojė! Ka pasur kritikė tė zotė, ashtu si shkrimtarė tė aftė, por zėri i tyre vyshkej mė parė se tė lulėzonte. Ajo ēka botohej si kritikė ishte porosi partie pėr artet dhe letėrsinė. Kritikėt janė pjesa mė e harruar e emrave tė djeshėm. Ata mė nė zė, mundohen tė ndreqin ēka shkruan nėn presion, por ndjehen nė shpėrfillje tė rreptė, ndonjėherė tė pamerituar. Ka pasur lulėzim kritike, nė dukje, qė krijoi hierarkinė e letrave shqipe: lartėsoi shkrimtarėt e partisė dhe, duke zhvilluar luftėn e klasave, mohoi, akuzoi, la nė anonimitet shkrimtarėt anti. Shkrimtarėt e mohuar po rikthehen, teksa askush nuk i kujton kritikėt. Paradoksi merr dimensionin e groteskut: Sepse edhe shkrimtarėt qė u lartėsuan prej tyre, as kėta nuk i zėnė nė gojė kritikėt! Mbase ia vlen tė ftillohet lėmshi i kėtij absurdi. Sinqeriteti i kritikėve mund ta bėj kėtė pėrkthjellim: Ka pasur apo jo kritikė letrare Nėse s”ka pasur, kush i madhoi dhe i bėri tė famshėm elitarėt e sotėm, nėse as kritika dhe as politika Nėse ka pasur, a nuk u duhet pohuar meritė afirmimi, bie fjala i kreut tė hierarkisė (Pak javė mė parė se Lessingu tė merrte Nobelin, dikush propozonte si kandidatė alternative tė Kadaresė, Rexhep Qosjen, madje pėrmendėn Kongolin, Aliēkajn, Mustafajn...). Mė tej akoma, nėse nė kritikė duhet llogaritur edhe mendimi i shkrimtarėve, mbi ē”bazė ėshtė mbėshtetur relativizimi dhe, si arėsyetohet heshtja e tė tjerėve (veē Treshes), kur debatohet pėr letėrsinė e djeshme Pranojnė qė s”janė veēse ilustrime tė realizmit socialist Pėr shkak tė talentit tė Treshes dhe mos-talentit tė tyre Pėrse nuk ngulin kėmbė nė pohimet e bėra pėr letrat shqipe, ose, nė tė kundėrtėn, pėrse nuk pohojnė tė qenin jo-socialiste tė letėrsive tė autorėve tė djeshėm Logjika ēalon nė tė dyja kėmbėt, absurdi mbetet absurd.

    Tetor 2007


    * * * * *


    Faruk Myrtaj ka botuar:
    1. ”Dielli i nėntokės', poezi, 1985
    2. ”Njerėz qė kam njohur", tregime, 1987
    3. ”Marrėveshje pėr tė jetuar", tregime-novelė, 1989
    4. ”Rroba e fjalėve gjithnjė ngushtė mė rri", poezi, 1991
    5. ”Pėrse druhemi nga nacionalizmi", esse, 1995
    6. ”Nudo Zyrtare", tregime, 1996
    7. ”Qyteti i Ministrave", roman, 1998
    8. ”Njerėzit janė tepėr", tregime, Shkup, Maqedoni, 2000
    9. ”Luftėtarėt vriten nė paqe", tregime, Prishtinė, Kosovė, 2003
    10. ”Nudo Zyrtare", ribotuar, Vatra, Shkup, Maqedoni, 2006
    11. ”Hijet e Virgjėreshave", tregime, Arbėria, Tiranė, 2006

    Ēmim: Libri ”Nudo Zyrtare” ėshtė shpėrblyer me ”Ēmimin pėr Librin mė tė mirė me tregime pėr vitin 1996”, nga Ministria e Kulturės e Rinisė e Sporteve.

    Ka pėrkthyer nė shqip nga anglishtja:
    1. ”Toleranca, pragu i paqes”,”Tolerance, the threshold of peace” Betty Reardon, UNESCO.
    2.”Pushteti i G.G.Markez”,”The poėer of G.G.Marquez”, Jon Lee Anderson
    3. ”William Sarojan, tregime e novela”, "The best stories of Ėilliam Saroyan”
    4. ”Stina e mallit”, ”No great mischief”, Alistair MacLeod
    5. ”Harpa e barit', ”The grass harp", Truman Capote

Fjalėt Kyēe pėr Temėn

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •