Ivan Bunin

[Askusho]

IVAN BUNIN
(1870-1953)

Nobelisti i parë rus, Ivan Alekseyevich Bunin, ka lindur më 22 tetor 1870. Vdiq më 8 nëntor të vitit 1953. Teksti i poezive dhe tregimeve të tij, i quajtur edhe “Bunin brocade”, është një prej teksteve me gjuhën më të pasur të shkruar ndonjëherë. Në vitin 1889, ai ndoqi të vëllanë në Kharkov, ku mori një detyrë zyrtare dhe u bë asistent i redaktorit të gazetës lokale. Bunin ka pasur korrespondencë me Anton Çehovin, me të cilin më vonë do të kishte marrëdhënie shumë të mira dhe do të ishin miq të ngushtë. Marrëdhënie të mirë, por jo si me Çehovin, Bunin ka pasur edhe me dy shkrimtarët e tjerë rusë, Maksim Gorki dhe Leon Tolstoi. Ai njihet edhe si përkthyes dhe vepra më e njohur e përkthyer prej tij është “Kënga e Hiawatha”, për të cilën Bunin mori çmimin “Pushkin” në vitin 1903. Përveç kësaj ka përkthyer vepra të Bajronit, Tennysonit dhe Mussetit. Në vitin 1909 ai u bë anëtar i Akademisë Ruse. Njihet edhe si një oponent i fortë i nazizmit dhe dihet se ka mbajtur në shtëpinë e tij në Grasse për një kohë relativisht të gjatë një shkrimtar hebre gjatë pushtimit nazist. Vdiq nga një atak në zemër në një apartamanet në Paris, ndërkohë që libri i tij me vlerë të jashëtzakonshme mbi kujtimet me Çehovin mbeti i papërfunduar.



KAUKAZI



Me të mbërritur në Moskë, unë zura një nga ato dhomat, që nuk binin në sy, në rrugicën pranë Arbatit, dhe, i fshehur aty, i kalova ditët si një heremit i lodhur, duke shkuar me të nga një takim në tjetrin. Gjatë këtyre ditëve, ajo erdhi tek unë, gjithësej tri herë, dhe çdo herë hynte në dhomën time duke nxituar dhe, me një frymëmarrje të shpeshtuar, thoshte të njëjtat fjalë:
-Do të rri, vetëm një minutë…
Ajo ishte e zbehtë, me atë fshehtësinë e saj të bukur e të mrekullueshme të grave të dashuruara. Zëri i saj ndërpritej herë pas here, dhe mënyra e saj aq e veçantë dhe misterioze, kur hidhte çadrën, shpejtonte të ngrinte nga fytyra rrjetën e kapeles, dhe të më përqafonte, më trondiste nga një ndjenjë keqardhjeje të përzjerë me ngazëllim.
-Mua më duket, - tha ajo, - se ai dyshon për diçka, madje, ai di diçka. Ka shumë mundësi që ai të ketë lexuar ndonjë nga letrat tuaja. Thjesht, ka gjetur çelësin e komodinës sime… Unë e njoh mirë, dhe ai është i aftë për gjithçka… Karakteri i tij i ashpër dhe egoist, flet shumë. Një ditë, madje, ma tha troç: “Unë nuk ndalem para asgjëje për të mbrojtur nderin tim, nderin e burrit dhe të oficerit!” Dhe, që nga ajo ditë, sidomos, ai më ndjek hap pas hapi, ngado që të shkoj. Pra, që plani ynë të realizohet, ti e kupton vetë, që unë duhet të jem jashtëzakonisht e kujdesshme. Por, mos u mërzit dhe, madje, mundet të gëzohemi që tanimë, ai pothuaj më ka dhënë leje, që unë të shkoj e të shoh jugun, detin… I kam folur kaq shumë për dëshirën dhe pengun tim të madh për të parë jugun, detin. Do të vdes, po nuk i pashë, i kam thënë… Dhe, dije, e kam bindur, prandaj, për atë Zot, jini i durueshëm!
Plani ynë ishte i guximshëm: të shkonim bashkë në bregdetin kaukazian me të njëjtin tren (sigurisht në kompartimente të ndryshëm), dhe për tri-katër javë, të jetonim bashkë në ndonjë vend krejt të humbur dhe sa më larg nga sytë e botës.
Unë e njihja mirë këtë bregdet. Dikur, atëherë isha i ri, i vetëm, pata jetuar për disa kohë aty, pranë Soçit, dhe gjithmonë i kujtoja me nostalgji ato net vjeshte midis qiparisave të zinj, pranë valëve të ftohta gri…
Dhe, kur tani, para nisjes, unë i thosha: “Kurse tani, tani atje do të jem me ty, do të jemi vetëm të dy… në xhunglat malore, tek deti tropikal…”, ajo zbehej nga emocioni.
Realizimi i planit tonë, na dukej një lumturi aq e madhe, saqë, deri në ditën e fundit nuk mund ta besonim dot.
Në Moskë zunë shirat e ftohtë, dhe dukej sikur vera iku dhe nuk do të kthehej më. Gjithçka dukej e pistë në rrugët e mbytura nga vrenjtësia e lagështia. Edhe më të errëta i bënin rrugët çadrat e hapura të kalimtarëve dhe të atyre mbi karrocat e hapura me kuaj, që tundeshin e shkundeshin nga nxitimi.
Edhe dita kur unë duhej të nisesha dhe mora rrugën për tek stacioni i trenit, ishte e errët, e zymtë, e shpifur fare m’u duk. Gjithçka brenda meje nxinte nga shqetësimi, ankthi dhe të ftohtët. Stacionin e trenit dhe platformën e tij e përshkova me vrap, me kapele të ulur mbi sy dhe fytyrë të ngjeshur në jakën e palltos.
Mbi kanapenë e kompartimentit të vogël të klasit të parë, ku hyra, dhe të cilën, sigurisht, e kisha prenotuar qysh më parë, shiu binte litarë dhe me një zhurmë ferri. Ula me nxitim perden e dritares dhe, sapo punonjësi i trenit, duke fshirë dorën me përparësen e tij, mori porosinë për çajin, mbylla derën me çelës. Pak çaste më vonë, e hapa paksa perden dhe ngriva , me sy të ngulur tek turma laramane përtej xhamit, që endej poshtë e lart përgjatë vagonit, nën dritën e fenerëve të stacionit hekurudhor.
Ne, paraprakisht, kishim rënë dakord, që unë të vija sa më herët të mundesha, kurse ajo, sa më vonë, në mënyrë që, siç vetkuptohet, në platformë të mos ndeshesha me të dhe asnjeri të mos na shikonte bashkë, për asnjë çast.
Tashmë, mendova, ajo dhe ai, që, sigurisht, do ta përcillte gjer tek treni, duhej të ishte aty. Gjithë tension, vështrova sërish nga ata, por ata të dy, sërish, nuk ndodheshin aty. Ra sirena e dytë, unë shtanga nga frika: ajo u vonua, apo ai, papritur, në minutën e fundit, u pendua dhe i tha të kthehej në shtëpi?! Por, fill pas kësaj, shtanga, kur më ranë sytë te figura e tij e gjatë, me kapele oficerësh, me pardesy të ngushtë, dhe me dorashkë kamoshi, të cilën ai, duke ecur me hapa të mëdha, e mbante në dorë.
Unë u sprapsa nga dritarja dhe rashë në cep të kolltukut të vagonit. Aty afër ishte vagoni i klasit të dytë, dhe ndërsa po vrisja ende mendjen të kuptoja çfarë bëhej, pashë që ai, bashkë me atë hyri në vagon, pa rreth e rrotull – mirë e kishte rregulluar ambientin punonjësi i shërbimit. Ndërkaq, ai hoqi dorashkën, hoqi kapelën dhe, duke u puthur me të, i bëri kryqin… Sirena e tretë e trenit, ajo që nisi trenin, më shurdhoi, por dhe më futi në në gjendje hutimi… Por, më në fund, treni, duke u tundur e lëkundur, lëvizi dhe, një çast më pas, me gjithë shpejtësinë, mori drejtimin… Fatorinos, i cili e shoqëroi dhe e përcolli atë dhe rrobat e saj deri tek unë, i futa në dorë një kartëmonedhë dhjetërubëlshe me dorën time të ftohtë akull…
Ajo hyri, por as që më puthi, siç bënte zakonisht. Në fytyrë kishte një buzëqeshje të lodhur dhe keqardhje, dhe, duke u ulur në ndenjëse hoqi, më saktë, shkuli nga flokët kapelen dhe e hodhi aty pranë.
-Nuk munda të fusja gjë në gojë, asgjë, - tha ajo. – Mendova se nuk do ta luaja dot deri në fund këtë rol të frikshëm. Kam një etje të tmerrshme. Më jep pak ujë, - tha – duke m’u drejtuar për herë të parë me “ti”. – Unë jam e bindur që ai do të bjerë në gjurmët e mia. I dhashë dy adresa: Gelenxhik dhe Gagre. Dhe, ja, prit, kur pas tri-katër ditësh të jetë në Gelenxhik… Por, Zoti qoftë me të, më mirë vdekja, sesa këto vuajtje!...
Në mëngjes, kur unë dola në korridorin e vagonit, kishte diell. Madje, bënte vapë, por nga të larët dhe kujdesi i shërbimit, binte erë sapun, kolonjë dhe çdo gjë e këndshme në një vagon të klasit të parë me njerëz, në mëngjes herët.
Pas dritareve të nxehta dhe të mjegullta nga pluhuri u shfaq stepa e nxehtë dhe e sheshtë, dhe zunë të dukeshin plot pluhur arabatë dhe qetë e bukura. Ndërkaq, zunë të shkëlqenin shtëpizat e hekurudhës, mes kopshteve të vogla dhe rrathët e verdhë të luleve të diellit e mëllagat e kuqe, që mbulonin çdo gjë, veç çative të shtëpive… Më tej, u shfaq një hapësirë e pafundme fushash me kodrina dhe varreza të vjetra, dielli i thatë dhe i padukshëm, qielli i ngjashëm me një re gjigante pluhuri; më pas, në horizont zunë të shfaqen hijet e maleve të parë.
Nga Gelenxhiku dhe Gagri, ajo i dërgoi atij nga një kartolinë dhe i shkruajti, se ende nuk e kishte vendosur se ku do të ndalej për të pushuar.
Ne zbritëm dhe u ndalëm diku gjatë bregut, më në jug. Gjetëm një vend gati të humbur e të virgjër ku rriteshin pyje rrapore, me shkurre të lulëzuara, me pemë të kuqe, me manjola e me shegë, midis të cilave ngriheshin palmat në formë erashke; qiparisët nxinin… Dhe aty zumë një dhomë të vogël.
Unë u zgjova herët në mëngjes. Ndërkohë, që ajo do të flinte deri në orarin e çajit, të cilin ne e pinim në orën shtatë, zura të shëtisja në korijat e pyllit. Dielli i nxehtë, tashmë ishte bërë i fortë, i kthjellët dhe i gëzueshëm. Në pyje, kaltërueshëm, shkëlqente, shpërndahej dhe shkrinte mjegulla e nxehtë. Në majat me pyje më tej, ndriste e vezullonte e bardha shekullore e maleve me dëborë.
Kur po kthehesha, kalova përmes pazarit të nxehtë të fshatit, nga oxhaqete e shtëpive të të cilit, ngrihej era e djegur e oxhakëve. Atje ziente tregtia. Nuk kishe ku të hidhje kokrrën e mollës nga njerëzit e shumtë, nga kuajt e shalës dhe gomerët. Mëngjeseve, këtu zbrisnin malësorë të fiseve të ndryshme. Ndërkaq, qetë-qetë zinin të zbrisnin çerkezet me veshje të zeza, të gjata deri në tokë, me këpucë të lehta, të kuqe, me një lloj rrobe të mbledhur rreth kokës dhe me vështrime të shpejta si të zogjve, që shkëlqente në sfondin e mbështjellës së zezë.
Më vonë, ne dolëm në bregun, gjithmonë krejt bosh, të detit, dhe qëndruam në diell, deri në orarin e mëngjesit. Pas mëngjesit, - me peshk të pjekur në skarë, verë të bardhë, fruta dhe lajthi, - nga hija e errët e shtëpisë sonë të vogël, mund të vështroje përherë çatitë prej qerpiçi tek zgjateshin tejpërtej rrezet e nxehta e të gëzueshme të dritës.
Kur binte vapa dhe ne hapnim dritaren, mes qiparisëve, që qëndronin poshtë nesh, shfaqej pjesa më e bukur e detit. Ai merrte një ngjyrë të mrekullueshme manushaqeje dhe qëndronte kaq uniform dhe i qetë, sa të dukej se kurrrë nuk do t’i vinte fundi kësaj paqeje dhe bukurie të rrallë.
Në perëndim, shpesh, në horizont, por edhe mbi det, grumbulloheshin ca re të çuditshme. Ato shkëlqenin me një ndriçim kaq hyjnor, saqë ajo, herëpashere, duke e parë atë bukuri magjike e shtrirë në minder, mbulonte fytyrën me shall dhe ia plaste të qarit: -O Zot, edhe dy-tri javë, - dhe përsëri Moska!
Netët ishin të nxehta dhe shumë të errëta. Në atë terr të madh fluturonin, xixëllonin dhe shkëlqenin xixëllonjat me një dritë pluskuese dhe kumbonin bretkocat. Ndërkaq, syri mësohej me errësirën dhe lart shfaqeshin yjet dhe kreshtat e maleve, kurse mbi fshat shquheshin pemët, të cilat, ditën, nuk i vinim re. Dhe, gjithë natën e natës, nga pijetorja vinte trokitja e shurdhët e daulles, e zërit melankolik dhe e vajit të trishtuar e të pafund të po së njëjtës këngë.
Jo shumë larg prej nesh, pranë lumit të tahtë, aty tek bregu, kërcente me vrull nga një shtrat guri, një përrua i cekët dhe i tejdukshëm. Ujët e tij copëtohej, vërtitej e shkëlqente në mënyrë misterioze. Ndërkohë, gjithë këtë pamje të rrallë e shikonte një krijesë e mrekullueshme, - hëna e orëve të vona, e cila shfaqej pas maleve e pyjeve.
Nganjëherë, netëve, nga malet afroheshin re të frikshme. Shpërthente stuhia e frikshme dhe në errësirën sterrë të zezë të zhurmave të pyjeve, shfaqeshin humnera magjike jeshile. Dhe, ç’të dëgjoje, kur jehona e goditjeve të bubullimave dhe vetëtimave merrte qiellin. Atëherë, në pyll fillonin të zbrisnin dhe të lëshonin zërat dhe klithmat e tyre shqiponjat, panterat; çakenjtë ulërinin…
Meqenëse afër dritares sonë të ndriçuar u turrën tufa të tëra, – në netë të tilla ato gjithmonë afrohen drejt banesave – ne, pasi ato u larguan, hapëm një natë dritaren dhe i shikonim nga larg. Ata qëndronin të palëvizur nën rrebeshin e shiut, që shkëlqente nëpër natë, dhe lëshonin tinguj e dukeshin sikur qanin e luteshin të rrinin tek ne… Ajo qante me gëzim, duke parë dhimbsurisht nga ata.
Ai e kërkoi atë në Gelenxhik, në Gager, në Soç. Ditën tjetër, në mëngjes, me të mbërritur në Soç, ai u la në det. Pastaj, u rruajt, veshi rroba të tjera, të pastra, një xhaketë të bardhë si bora. Hëngri mëngjes në verandën e restorantit të hotelit, piu një shishe shampanjë, piu kafe selfion, më pas dhe pa u ngutur, piu një puro.
Pastaj, u kthye në dhomë, u shtri në divan, dhe e qëlloi veten, në të dy tëmthat, me dy revolverë.