Close
Faqja 29 prej 34 FillimFillim ... 192728293031 ... FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin 561 deri 580 prej 671
  1. #561
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    19-06-2004
    Postime
    5,896
    Njė ekip astronomėsh zbuluan njė planet shumė tė nxehtė dhe tė pėrbėrė kryesisht nga diamanti, dy herė mė tė madh se Toka.

    "Sipėrfaqja e kėtij planeti ėshtė e mbuluar nga diamanti", deklaroi Nikku Madhusudhan, njė nga astronomėt, nė Yale University, Connecticut.

    "Ėshtė njė planet shkėmbor me njė pėrbėrje kimike shumė tė ndryshme nga ajo e Tokės", theksoi astronomi.

    Ky planet shkėmbor ka njė rreze dy herė mė tė madhe sesa ajo e Tokės, ose 12 747 kilometra. Ndodhet rreth 40 vite dritė larg nga Toka (njė vit dritė ėshtė e barabartė me 9 461 miliardė kilometra)

    (e.m/BalkanWeb)

  2. #562

    Zbulohet njė planet prej diamanti!

    UASHINGTON- Njė ekip astronomėsh zbuluan njė planet shumė tė nxehtė dhe tė pėrbėrė kryesisht nga diamanti, dy herė mė tė madh se Toka.

    "Sipėrfaqja e kėtij planeti ėshtė e mbuluar nga diamanti", deklaroi Nikku Madhusudhan, njė nga astronomėt, nė Yale University, Connecticut.

    "Ėshtė njė planet shkėmbor me njė pėrbėrje kimike shumė tė ndryshme nga ajo e Tokės", theksoi astronomi.

    Ky planet shkėmbor ka njė rreze dy herė mė tė madhe sesa ajo e Tokės, ose 12 747 kilometra. Ndodhet rreth 40 vite dritė larg nga Toka (njė vit dritė ėshtė e barabartė me 9 461 miliardė kilometra)
    Fotografitė e Bashkėngjitura Fotografitė e Bashkėngjitura  
    Revolution 1848

  3. #563
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    19-06-2004
    Postime
    5,896
    Para epokes moderne te astronomise, njohurite asgje rreth Universit pertej planetit tone u mbeshtesnin nga drita.

    Cfare eshte drita?
    Kjo eshte nje pyetje e cila zinte mendjet e disa shkencetareve te medhenj. Shume ide te hershme kane qene hedhur poshte, kurse tani kemi nje ide te mire te natyres se drites. Historikisht ishin dy ide rivale se drita ishte ose nje rryme dhe grimce e vogel ose nje vale e hapur dhe e pasigurt ne rrugen e saj neper hapesire. Drita qe ne shohim (drita e dukshme qe nuk eshte tautologji qe tingellon) eshte vetem nje pjese e spektrit elektromagnetik, nje spastrim i madh i rrezatimit i cili perfshin gjithashtu, radio infra-kuqe, ultra-violet, rrezet-x dhe rrezet gama. Ky eshte Spektri elektromagnetik. Ndryshe nga te tingellimi, te gjitha rrezatimet elektromagnetike mund te udhetojne neper hapesiren ​​krejtesisht bosh rreth 300,000 km/s, shpejtesia me e shpejte e njohur. Cdo rrezatim elektromagnetik udheton ne forme te valeve.

    Cdo vale EM ka nje frekuence dhe nje gjatesi vale. Keto jane te lidhura, nje frekuence e larte e vales EM ka nje gjatesi vale te shkurter, ndersa nje vale e ulet e frekuencave ka nje gjatesi vale te gjate. Per shembull, valet qe mbajne te dhenat ne kompjuterin tuaj ne nje rrjet wireles mund te gumezhoje larg me shume se 2 miliarde here per sekonde (2GHz) dhe kane gjatesi valore rreth 15 cm. Provoni te shumezoni dy miliarde me 15 cm, dhe do keni nje shpejtesi ne cm/s, kthejeni ate ne km/s. A duket pergjigja e sakte? sepse ne te kundert, nje radio stacion transmetimi mund te transmetojne lajme dhe muzike ne 96 MHz (dmth. 96 milion luhatje per sekonde) ne vale 3m apo me te gjate. Provoni shumezimin perseri per te gjetur pergjigjen.

    Le te bejme nje shetitje neper spekter. Valet e radios jane gjatesi vale relativisht te gjata (sinjale jashtezakonisht te uleta. Frekuenca perdoret per te komunikuar me nendeteset qe jane te zhytura dhe 3000-6000 km te larg). Gjatesia e Valeve te shkurtra (te themi 1 milion deri ne 1 mm) quhen radio mikrovale, dhe ato akoma me te shkurtra perfshijne valet e grupit infra te kuqe dhe pastaj ne mes te spektrit kemi ROYGBIV, njohur si (kuqe, portokalli, verdhe, jeshile, Blu, Lejla, Violet), e cila Isaac Newton tregoi per te bere driten e bardhe. Drita jeshile (ne qender te grupit te dukshem) ka nje gjatesi vale prej rreth 0.00055mm (rreth 1/10 ne diameter prej nje qelize te kuqe te gjakut). Duke levizur pertej ngjyres vjollce, ne kalojme ne padukshmerine e drites ultra-vjollce, dhe ndersa vala shkurtohet duke ecur me tej ne kemi hyre ne fushen e rrezeve-X dhe rrezeve gama.

    Me fillimin e shekullit te njezete ishte e sigurte se drita eshte nje vale, dhe pasi u bene disa eksperimente u konfirmua plotesisht. Disa eksperimente treguan se nje rreze drite qe ndricon ne nje siperfaqe metalike mund ti nxjerri jashte elektronet nga metali. Kjo ishte e pashpjegueshme nga teoria e vales, dhe sugjeroi se drita ishte ne fakt nje rryme tip grimce e vogel. Grimcat u quajten edhe fotone. Pra, drita eshte ose nje vale ose nje rryme e grimcave. Drita i perfshin te dyja ne te njejten kohe. Edhe pse duket cuditshem qe drita mund te jete nje vale dhe grimce ne te njejten kohe (kjo mund te verehet ne peshore shume te vogla. Pershembull, Astronomet jane mesuar me kete metode.

    Per shumicen e shekullit te kaluar, astronomet kane bere te mundur skanimin e Universit duke perdorur gjatesite e valeve gjithnje e me ekzotike. Si rezultat, ne kemi gjetur pulsaret, vrimat e zeza, rajonet e formimit te yjeve, dhe brezin e kometave kupier, (brez ky pertej orbites se Plutonint). Cfare do te gjejme ne te ardhmen ??
    Elton Balla

  4. #564
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    19-06-2004
    Postime
    5,896
    Shpejtesia e Drites - Speed of Light

    Shpejtesia e Drites, shenohet zakonisht si c, e cila eshte nje fushate fizike e vazhdueshme. Vlera e saj eshte pikerisht 299.792.458 metra ne sekonde, (rreth 186.282 milje ne sekonde). Ne teorine e relativitetit, c lidh hapesiren dhe kohen, dhe shfaqet ne ekuacionin e famshem te energjise ne mase E=mc2. Shpejtesia e Drites eshte shpejtesia e te gjitha grimcave dhe fushave te lidhura ne vakum, dhe ajo eshte parashikuar nga teoria e sotme te jete shpejtesia e gravitetit dhe i valeve gravitacionale me te cilen, udheton energjia. Shpejtesia me te cilen reflekton drita permes materialeve transparente, te tilla si qelqi ose ajri, eshte me pak se C. Raporti midis c dhe v quhet shpejtesia, me te cilen drita udheton ne nje material thyes n, (n=c/v). Per shembull, per driten e dukshme te qelqi eshte zakonisht rreth 1,5, dhe do te thote se drita ne xham udheton me c/1,5 ≈ 200.000 km/s. Indexi i ajrit per diten e dukshme eshte rreth 1,0003, keshtu qe shpejtesia e drites ne ajer eshte shume afer me c.

    Ne komunikimin me hapesiren e larget, koha mund shkoje ne minuta ose ore per te percjelle mesazhin nga Toka ne Satelit dhe anasjelltas. Me Shpejtesine e Drites ne masim distanca te medha me saktesi te larte. Ole Romer, ne 1676 tregoi se drita udhetonte me nje shpejtesi te caktuar, duke studiuar levizjet e dukshme tek hena e Jupiterit, IO. Ne vitin 1905, Albert Ajnshtajn theksoi se shpejtesia e drites ne vakum eshte e pavarur nga burimi ose korniza inerciale e referimit. Pas matjeve precize, ne 1975 Shpejtesia e Drites eshte njohur te jete 299.792.458 m/s me nje pasiguri matje relative ne 4 pjese per miliard. Ne 1983, matesi eshte ristrukturuar ne Sistemin Nderkombetar te Njesive (SI), si distanca e udhetuar nga drita ne vakum me 1/299,792,458. Si rezultat, vlera numerike e c ne metra per sekonde eshte fiksuar tani pikerisht nga percaktimi i metrit.


    Vlera numerike, simboli, dhe njesite.

    Shpejtesia e Drites ne vakum eshte nje dimensionale fizike e vazhdueshme, keshtu qe vlera e saj numerike varet nga sistemi i njesive te perdorura. Ne Sistemin Nderkombetar te Njesive, matesi eshte percaktuar se distanca e kohe-udhetuesve udheton ne vakum ne 1/299,792,458 ne sekond. Efekti i ketij percaktimi eshte per te rregulluar Shpejtesine e Drites ne vakum pikerisht ne 299.792.458 m/s. Shpejtesia e drites ne vakum shenohet zakonisht ne c, konstante ose celeritas Latine (qe do te thote shpejtesi). Fillimisht, eshte perdorur simboli V, i futur nga James Clerk Maxwell ne 1865. Ne 1856, Wilhelm Weber Eduard dhe Rudolf Kohlrausch kishin perdorur nje simbolin konstant c. Ne vitin 1894, Paul Drude ripercaktoi simbolin c me kuptimin modern. Ajnshtajni perdori simbolin V neper gazeta ne gjuhen Gjermane ne 1905, por ne 1907 ai e nderroi simbolin ne c, e cila atehere u be simbol standard. Ndonjehere simboli c eshte perdorur per shpejtesine e valeve ne materiale. Ky simbol i nenshkruar, i cili eshte miratuar ne letersin zyrtare SI, ka te njejten forme konstante te lidhur me pershkrueshmerine ne vakum ose konstantin magnetik. Ne degen e fizikes shpejtesia e drites luan nje rol te rendesishem, dhe eshte e zakonshme per perdorimin e sistemeve te njesive natyrore te matjes, ne c=1.


    Roli themelor ne fizike

    Shpejtesia me te cilen vepron drita ne vakum eshte e pavarur. Teoria e relativitetit special shqyrton ekzistencen ne simbolin c. Nje teori eshte se simboli c eshte shpejtesia me te cilen duhet te udhetojne te gjitha grimcat dhe valet duke perfshire edhe driten. Relativiteti special ka shume implikime kunder intuiteve, te cilat jane vertetuar ne shume eksperimente. Keto perfshijne ekuivalencen mes mases dhe energjise (E = mc2), tkurrje gjatesie, dhe perhapje kohe. Faktori y, i njohur si faktori i Lorencit ka dhene disa shpjegime si, γ=(1-v2/c2) -1/2, ku c eshte shpejtesia e objektit.

    Rezultatet e relativitetit special mund te permblidhen me trajtimin e hapesires dhe kohes, si nje strukture te unifikuar e njohur si spacetime = kohe hapesinore. Faktori Lorencit eshte bere nje supozim thuajse universal per teorite moderne te fizikes, te tilla si Elektrodinamika kuantike, modeli standard i grimcave, dhe e relativitetit te pergjithshem. Ne korniza jo inerciale te referimit, shpejtesia e lokale e drites eshte konstante dhe e barabarte me c, por Shpejtesia e Drites se bashku me trajektoren e gjatesise se caktuar mund te ndryshojne nga simboli c. Eksperimenti Michelson-Morely vendosi nje kufi mbi anisotropi me rreth 10-4. Megjithate, vezhgimet me te fundit te emisioneve nga nivelet e energjise berthamore ka ulur kete kufi ne 10-21. Testet kane krijuar nje limit mbi anisotropi prej rreth 10-10.



    Kufiri i siperm ne shpejtesi

    Sipas relativitetit special, energjia e nje objekti me mase m dhe shpejtesi v eshte dhene nga γmc2, ku γ eshte faktori i Lorencit. Kur v eshte zero, γ eshte e barabarte me E = mc2, formule e dhene per nje objekt ne lidhje me Shpejtesine e Drites. Shpejtesia e drites eshte kufiri i siperm per shpejtesi te objekteve me mase tjeter pozitive. Me ne pergjithesi, eshte normalisht e pamundur per ēdo informacion te energjise per te udhetuar me shpejt se c. Nje argument per kete rezultatet eshte njohur si relativiteti i njekohshmerise. Nese distanca hapesinore ne mes te dy ngjarjeve A dhe B eshte me e madhe se intervali kohor midis tyre shumezuar me c, atehere ka termat e references ne A B e cila i paraprin, dhe tjetra ne te cilen B paraprin A. Si rezultat i kesaj, ne qofte se diēka udheton me shpejt se c, do te udhetonte prapa ne kohe ne lidhje me nje tjeter kornize, dhe shkaqet do te shkelen. Faktikisht nuk eshte rregjistruar asnje shkelje e tille.




    Vezhgimet dhe eksperimentet

    Ka situata ne te cilat energjia, ose informacioni udheto me shpejtesi me te madhe se c. Per shembull, nese nje rreze lazer perfshi shpejt nje objekt te larget, vendi i drites mund te levize me shpejt se simboli c, edhe pse levizja e pare do te vonohet per shkak te kohes qe duhet per te shkuar ne nje objekt te larget me shpejtesine c. Ne menyre te ngjashme, nje hije e projektuar mbi nje objekt te larget mund te eci me shpejt se simboli c, pas nje vonese ne kohe. Disa efekte kuantike mund te transmetohen menjehere dhe me shpejt se cimboli c. Nje shembull perfshin shtetet kuantike te dy grimcave qe mund te jene te ngaterruar. Nje tjeter efekt kuantik qe parashikon paraqitjen me shpejtesi me te shpejte-se-drita eshte quajtur efekti Hartman. Megjithate, asnje informacion mund te dergohet duke perdorur kete efekt. Sic eshte diskutuar ne perhapjen e drites ne nje seksion te mesem, shpejtesia e valeve mund ta kaloj c. Per shembull, faza e shpejtesise te rrezeve-X ne syze, mund ta kaloje shpejtesine c, por valet e tilla nuk mund te percjellin asnje informacion. Levizjet e ashtuquajtura superluminal jane pare ne disa objekte astronomike, te tilla si Radio-Aktivitetet e Galaktikave dhe Quasars. Ne modelin e zgjerimit te Universit, sa me larg te jene Galaksite me njera tjetren, aq me shpejt shperndahen.


    Perhapja e Drites

    Ne fiziken klasike, drita eshte pershkruar si nje lloj vale elektromagnetike. Sjellja klasike e fushes elektromagnetike pershkruhet nga ekuacionet e Maksuellit, qe parashikojne se shpejtesia c me te cilen valet elektromagnetike perhapen permes vakumit, eshte e lidhur me ε0 elektrike, dhe μ0 magnetike, konstante keto nga ekuacioni c=1/√ε0μ0. Ne fiziken kuantike moderne, fusha elektromagnetike pershkruhet nga teoria e Elektrodinamika kuantike (EDK). Ne kete teori, drita eshte pershkruar nga bazat themelore te fushes elektromagnetike. Ne kete teori, shpejtesia do te varet nga frekuenca dhe kuanti c, dhe relativiteti special atehere do te jete kufiri i siperm i Shpejtesise se Drites ne vakum. Deri me sot nuk jane verenjtur efekte te tilla. Nese masa e fotonit eshte prodhuar nga nje mekanizem Higgs, limiti eksperimental eshte, m≤10-14 eV/c2 afersisht 2×10-47 g. Ne 2009, me respektimin e spektrit te rrezes Gama GRB 090510 nuk u gjet asnje ndryshim ne shpejtesine fotone te energjive te ndryshme, duke konfirmuar se Invarianca Lorencit eshte verifikuar te pakten deri ne shkalle te gjatesise Planck, LP = √HG/c3 ≈ 1,6163 × 10-35 m.


    Funksionimi i Mesem

    Llojet e ndryshme te vales se drites udhetojne me shpejtesi te ndryshme. Shpejtesia me te cilen kreshta individuale e nje vale perhapet, quhet faza e shpejtesise vp. Shpejtesia faze eshte e rendesishme ne percaktimin se sa udheton nje vale drite permes nje materiali, ose nga nje material ne nje tjeter. Ajo eshte e perfaqesuar shpesh ne drejtim te nje indeksi thyes. Indeksi thyes i nje material eshte i definuar si raporti i c me shpejtesi vp ne fazen materiale. Indekset me te medha te thyerjes tregojne shpejtesi me te ulet. Indeksi thyes i nje materiali mund te varet nga frekuenca e drites, intensiteti, ose polarizimi, edhe pse, ajo mund te trajtohet si nje material konstant i varur. Indeksi thyes i ajrit eshte rreth 1,0003. Materialet e tilla si uji, qelqi, dhe diamanti, kane index thyes, 1,3, 1,5 dhe 2,4 respektivisht ne driten e dukshme.

    Ne materiale transparente, indeksi thyes ne pergjithesi eshte me i madh se 1, qe do te thote se shpejtesia e fazes eshte me pak se c. Ne materiale te tjera, eshte e mundur qe indeksi thyes te behet me i vogel se 1 per disa frekuenca. Ne terma praktike, kjo do te thote se ne nje material me indeks thyes me pak se 1, thithja e valeve eshte aq e shpejte sa qe asnje sinjal mund te dergohen me shpejt se c. Materialet e caktuara kane nje ritem jashtezakonisht te ulet, (ose madje edhe zero). Asnje nga keto opsione,nuk mund te lejoje informacione qe te transmetohet me shpejt se c. eshte e mundur qe nje grimce te udhetoje neper nje kategori te mesem te shpejtesise.



    Efektet Praktike

    Shpejtesia e drites eshte me rendesi per komunikimin. Per shembull, duke pasur parasysh qe perimetri ekuatorial i Tokes eshte rreth 40.075 km dhe shpejtesia e c rreth 300.000 km/s, pjesa e informacionit per te udhetuar ne gjysmen e globit pergjate siperfaqes eshte rreth 67 milisekonda. Kur drita eshte duke udhetuar rreth globit ne nje fiber optike, koha aktuale tranzit eshte me e gjate, pjeserisht per shkak se Shpejtesia e Drites eshte e ngadalshme me rreth 35% ne nje fiber optike ne varesi nga indeksi i saj thyes.

    Nje tjeter pasoje e Shpejtesise se Drites eshte se komunikimi ne mes Tokes dhe Anijes-Kozmike nuk eshte i menjehershem. Ka nje vonese te shkurter nga burimi deri tek pranuesit, e cila behet me e dukshme sa here qe distanca rritet. Kjo vonese ishte e rendesishme per komunikimin ne mes te kontrollit te Tokes dhe Apollo 8, qe u be Anija e pare te rrotullohej rreth Henes. Per cdo komunikim ose pytje stacioni i Nases ne Huston duhet te priste 3 sekonda per te mare pergjigjen nga Apollo 8. Vonesa e komunikimit midis Tokes dhe Marsit zgjat rreth disa dhjetra minuta. Si pasoje e kesaj, ne qofte se nje robot ne siperfaqen e Marsit do ndeshte ndonje problem, kontrolloret e robotit nga Toka nuk do ishin ne dijeni menjehere, por mbas disa minutave, dhe e njejta gje do te ndodhte kur kontrolloret te jepnin komandat e tyre per te komanduar robotin.
    Rrezja e Drites mer rreth 1.2 sekonda per te arritur nga siperfaqa e Tokes tek e ajo e Henes


    Matja Distances

    Sistemet e Radarit, e masin distancen ne nje objektiv nga koha qe i duhet nje impulsi-radio-vale te kthehet tek radari pasi reflektohet nga objektivi. Sistemi i pozicionimit global (GPS) mer sinjalin dhe ben matjen nga ne satelitet e GPS, duke u bazuar tek koha qe mer sinjali per te arritur nga nje satelit tek tjetri, dhe me keto distanca llogaritet pozicioni i maresit te sinjalit. Nga qe drita udheton rreth 300,000 kilometra ne nje sekonde, keto matje jane shume te sakta.


    Astronomi

    Shpejtesia e drites eshte e rendesishme ne astronomi. Per shkak te distancave te medha, ajo mund te marre nje kohe shume te gjate per te udhetuar nga burimi i saj ne Toke. Per shembull, shpetjesia e drites ka marre 13 miliarde vite per te udhetuar ne Toke nga Galaktikat e largeta, te shikuara ne imazhet Ultra Deep Field Hubble. Fakti qe me larg-objekteve ato duken me te vegjel ne moshe (per shkak te shpejtesise fundme te drites), kjo lejon astronomet te tregojne evolucionin e Yjeve, te Galaktikave, dhe vete Universit. Distancat Astronomikale jane te shprehura ndonjehere ne vite drite, sidomos ne botimet shkencore popullore dhe mediat e ngjashme. Nje vit-drite eshte distanca e drites qe udheton ne nje vit, rreth 9461000000000 kilometra, 5879000000000 milje, ose 0,3066 parsecs. Proksima Centauri, Ylli me te afert me Token pas Diellit, eshte rreth 4,2-vite drite larg.


    Matjet Astronomike

    Hapesira e jashtme eshte nje mjedis natyrore per matjen e shpejtesise se drites, per shkak te shkalles se madhe ne vakum. Historikisht, matje te tilla mund te behen mjaft te sakta ne krahasim me njesite e Tokes, dhe eshte e zakonshme per te shprehur rezultatet ne njesite astronomike. Nje njesi astronomike eshte perafersisht distanca mesatare ne mes Tokes dhe Diellit, por nuk eshte e bazuar ne Sistemin Nderkombetar te Njesive, per shkak se AU percakton nje gjatesi aktuale, dhe nuk eshte bazuar mbi fluturimit e kohes. Matjet moderne te Shpejtesise se Drites ne njesite astronomike krahasohet me vlerat e percaktuara te c ne Sistemin Nderkombetar te Njesive.

    Ole Kristensen Romer perdori nje matje astronomike per te bere vleresimin e pare te shpejtesise se drites. Periudha e orbites se Henave me nje planet te larget, eshte me e shkurter kur Toka i afrohet Planetit, se sa kur Toka largohet nga ai. Distanca qe udheto drita nga planeti ose Hena ne Toke, eshte me e shkurter kur Toka eshte ne piken e orbites se saj. Romer e vuri re kete efekt ne henen e brendeshme te Jupiterit, Io, dhe konkludoi se drita mer 22 minuta per te kaluar diametrin e orbites se Tokes.

    Koha Drites ne distancen njesi eshte: 499,004783836 (10) s
    c = 0,00200398880410 (4) BA / s = 173,144632674 BA/dite.
    Pasiguria relative ne keto matje eshte 0,02 pjese per miliard (2 × 10-11), ne matjet baze te gjatesise nga Toka


    Koha e teknikave te fluturimit

    Nje metode e matjes se shpejtesise se drites eshte matja e kohes se drites duke udhetuar ne nje pasqyre me nje distance te njohur dhe kthimi i saje mbrapa. Ky eshte parimi i aparatit Fizeau-Foucault zhvilluar nga Hippolyte Fizeau dhe Léon Foucault. Projekti i perdorur nga Fizeau perbehet nga nje rreze drite e drejtuar te nje pasqyre 8 km. Ne rrugen nga burimi ne pasqyre, rrezja kalon neper nje ingranazh rrotullues. Ne nje norme te caktuar te rrotullimit, rrezja kalon ne nje hendek ne rrugen jashte, dhe nje tjeter ne rrugen prapa, por ne perqindje pak me te larta ose te uleta, rrezja e godet nje dhemb dhe nuk kalon neper timon. Duke ditur distancen ne mes timonit dhe pasqyres, numrin e dhembeve ne timon, dhe shkallen e rrotullimit, mund te llogaritet shpejtesia e drites.

    Metoda e Foucault zevendeson ingranazhin nga nje pasqyre e rradhes. Nga ky ndryshim ne kend, shpejtesia e rrotullimit duke njohur dhe distancen ne pasqyren e larget, sjell llogaritjen kryesore te shpejtesise se drites. Ne ditet e sotme, duke perdorur oscilloscopes me rezolutat kohe me me pak se nje nanosecond, shpejtesia e drites mund te matet drejtperdrejt nga koha ne vonesen e nje impulsi drite nga nje lazer apo nje LED reflektues nga nje pasqyre.


    Diagrami i aparatit Fizeau


    Historia

    Deri ne periudhen e hershme moderne, shpejtesia e drires nuk ishte e njohur, nese drita udheton menjehere, ose me nje shpejtesi shume te shpejte. Supozimet e para te teorive rreth shpejtesise se drites u bene nga Greket e lashte. Empedocles ishte i pari qe pretendoje se drita ka nje shpejtesi te kufizuar. Ai pohoi se drita ishte diēka ne levizje, dhe prandaj duhet te mare disa kohe per te udhetuar. Aristoteli argumentoi, ne te kunderten, se "drita eshte per shkak te pranise se diēkase, por kjo nuk eshte nje levizje. Euklidi dhe Ptolemeut avancuan teorine ne emetimin e vizionit, ku drita eshte emetuar nga syte. Bazuar ne kete teori, Heron i Aleksandrise argumentoi se shpejtesia e drites duhet te jete e pafundme sepse objektet e largeta, si yjet, shfaqen menjehere pas hapjes se syve.

    Filozofet e hershem islamik fillimisht u pajtuan me pikepamjet e Aristoteliane se drita nuk kishte shpejtesi te udhetimit. Ne 1021, Alhazen (Ibn al-Haytham) botoi Librin e Optika, ne te cilen ai paraqiti nje seri te argumenteve duke hedhur poshte teorine ne te cilen drita leviz nga nje objekt ne sy. Kjo udhezoi Alhazen te propozoje se drita duhet te kete nje shpejtesi te caktuar, dhe se shpejtesia e drites eshte e ndryshueshme, me renie ne objekte. Ai argumentoi se drita eshte ēeshtje thelbesore, perhapja e cila kerkon kohe, edhe nese kjo eshte e fshehur nga shqisat tona.

    Edhe ne shekullin e 11, Ebu Rayhān al-Biruni u pajtua me teorine se drita ka nje shpejtesi te caktuar, dhe verejti se shpejtesia e drites eshte shume me e shpejt se sa shpejtesia e zerit. Roger Bacon argumentoi se shpejtesia e drites ne ajer nuk eshte e pafund, duke perdorur argumente filozofike mbeshtetur nga te shkruarit e Alhazen dhe Aristotelit. Ne 1270, Witelo konsideroi mundesine e udhetimit te drites me shpejtesi te pafund ne vakum, por e ngadalesuar ne objektet e dendura.

    Ne fillim te shekullit 17, Johannes Kepler besoni se shpejtesia e drites eshte e pafund. René Descartes argumentoi se ne qofte se shpejtesia e drites eshte e fundme, Dielli, Toka, dhe Hena do te jete nje mase jashte shtrirjes gjate nje eklipsi henor. Descartes spekuloi se ne qofte se shpejtesia eshte e fundme, i tere sistemi i tij i filozofise mund te shkaterrohet.


    Perpjekjet e Para te Matjes

    Ne 1629, Isaac Beeckman propozoi nje eksperiment ne te cilin, nje person mund te vezhgoi nje flash, reflektuar nga nje pasqyre rreth 1.6 km larg. Ne 1638, Galileo Galilei propozoi nje eksperiment, me nje kerkese te qarte per ate qe kishte kryer disa vjet me pare, per te matur shpejtesine e drites, duke respektuar vonesen ne mes te fenerit te zbuluar dhe nje perceptimi ne distance. Ai nuk ishte ne gjendje te dalloje nese udhetimi i drites ishte i menjehershem ose jo, por arriti ne perfundimin se, edhe po te mos ishte, ajo duhet te jete jashtezakonisht e shpejte. Eksperimenti Galileos ishte kryer nga Cimento del Accademia te Firences, Itali, ne 1667, me fenere te ndara me rreth nje milje, por nuk u verenjt ndonje vones e drites ne rreflektim. Bazuar ne vleren moderne te shpejtesise se drites, vonesa aktuale ne kete eksperiment eshte rreth 11 microsekonda.

    Ne 1704 ne librin e tij, Isaac Newton raportoi llogaritjet e Romer's per shpejtesine e fundme te drites dhe i dha nje vlere prej "shtate apo tete minuta" per kohen qe drita mer per te udhetuar nga Dielli ne Toke (vlera moderne eshte 8 minuta 19 seconda). Ne 1729, James Bradley zbuloi shmangie te drites. Nga ky efekt ai ka konstatoi se drita duhet te udhetoje 10.210 here me shpejt se Toka ne orbiten e saj, (konstatimi modern eshte 10.066 here), ose, ne menyre ekuivalente, ajo do te mare 8 minuta 12 sekonda per te udhetuar nga Dielli ne Toke.


    Shekulli 19 dhe Fillimi i 20`s

    Ne shekullin e 19 Hippolyte Fizeau zhvilloi nje metode per te percaktuar shpejtesine e drites bazuar ne kohen e-fluturimit dhe matjet ne Toke, dhe raportoi nje vlere prej 315.000 km/s. Metoda e tij u permiresua me pas nga Léon Foucault ne 1862, qe i dha nje vlere prej 298.000 km/s. Ne vitin 1856, Wilhelm Weber Eduard dhe Rudolf Kohlrausch maten raportet e njesive elektromagnetike dhe elektrostatike te ngarkuara, 1/√ε0μ0 , nga shkarkimi, dhe gjeten se vlera e saj numerike ishte shume e afert me shpejtesine e drites, ashtu si matjet e bera drejtperdrejte nga Fizeau.

    Ne ate kohe ishte menduar, se hapesira bosh ishte e mbushur me nje sfond te mesem te quajtur aether luminiferous ne te cilen egzistonte fusha elektromagnetike . Duke filluar ne disa eksperimente ne 1880, u kryen perpjekje per te zbuluar fenomenet e levizjes, e cila ishte eksperiment i kryer nga Albert Michelson dhe Edward Morley ne 1887. Eksperimentet Moderne tregojne se shpejtesia e drites me dy kalime eshte isotropic = e njejte ne ēdo drejtim brenda 6 nanometrave per sekonde. Bazuar ne teorine e Lorencit, Poincare theksoi ne 1904 se shpejtesia e drites eshte nje faktor kufizues me dinamiken. Ne 1905 Ajnshtajni propozoi, se shpejtesia e drites ne vakum, e matur nga nje vezhgues, eshte e pavarur nga levizja, burimi apo vezhguesi. Duke perdorur kete, rrjedhoi teoria speciale e relativitetit, ne te cilen shpejtesia e drites ne vakum c paraqitet si nje parameter themelor, dhe qe shfaqet kontekste.


    Rritja e Saktesise c dhe Ridefinimi i Njesorit

    Ne gjysmen e dyte te shekullit 20-te eshte bere shume progres ne rritjen e saktesise se matjeve te shpejtesise se drites, te ndihmuar nga teknikat rezonance zgaver, dhe me vone nga teknikat interferometer lazer. Ne vitin 1972, duke perdorur metodat e fundit, nje grup ne NBS Boulder Colorado percaktoi shpejtesine e drites ne vakum te jete c=299,792,456.2±1,1 m/s. Kjo ishte 100 here me e vogel e pasigurt se sa vlera e pranuar me pare. Pasiguria e mbetur ishte e lidhur kryesisht me percaktimin e metrit. Nga qe perkufizimi i meparshem u konsiderua i papershtatshem per nevojat e eksperimenteve, CGPM 17 ne 1983 vendosi per te ripercaktuar metrin e ri (dhe aktual). Metri eshte gjatesia e rruges qe udheton nga drita ne vakum gjate nje intervali kohor prej 1/299 792 458 m/s . Si rezultat i ketij percaktimi, vlera e shpejtesise se drites ne vakum eshte pikerisht 299.792.458 m/s. Permiresimi i teknikave eksperimentale nuk ndikone ne vleren e shpejtesise se drites Ne Njesi, por rezultone ne nje realizim me te sakte te njehsoreve.

    Elton Balla

  5. #565
    i/e regjistruar Maska e Xhemis
    Anėtarėsuar
    17-11-2003
    Vendndodhja
    Iliri
    Postime
    1,431

    E dini ēfarė bėn skifteri kur mbush 40 vjeē?

    E dini ēfarė bėn skifteri kur mbush 40 vjeē?

    Skifterėt jetojnė 70 vjet, por qė tė arrijė gjer kėtu, i duhet tė marrė njė vendim tė vėshtirė nė jetė. E dini ēfarė bėn?
    Kur arrin moshėn 40 vjeēare, thonjtė e tij e humbasin elasticitetin dhe fuqinė, duke e pasur tė pamundur ta rrokin prenė, e cila ėshtė burimi kryesor i ushqimit.
    Nė kėtė moshė, edhe sqepi i tij i mprehtė dhe i fuqishėm, fillon e lakohet duke mos e kryer funksionin e tij. Dyzet vitet mbi supe, i bėjnė dhe krahėt e tij tė rėndė pėr shkak tė peshės sė puplave, tė cilat i ngjiten pėr trupi, duke ia vėshtirėsuar fluturimin.
    Kėto kushte, e detyrojnė skifterin tė ndėrmarrė njė vendim tejet tė vėshtirė. Alternativa tjetėr ėshtė vdekja e ngadaltė tw cilėn ai e refuzon. Ai vendos ti hyjė njė pėrvoje ndryshimi tėrėsor, e cila do i zgjasė 150 ditė.

    Po ēfarė bėn skifteri? Le ta shohim sė bashku.
    Ai fluturon nė majėn mė tė lartė, atje ku dhe ndėrton foletė. Pastaj, sė pari fillon e godet sqepin nė shkėmbinj, me sa forcė qė ka, derisa ti thyhet.
    Sė dyti, pasi ta ketė thyer sqepin, pret derisa ti rritet.
    Sė treti, me sqepin e ri, fillon e shkul kthetrat e kėmbėve.
    Sė katėrti, pasi ti jenė rritur kthetrat, fillon e shkul tė gjitha puplat e vjetra.
    Pesė muaj pas kėsaj torture, skifteri i kthehet sėrish fluturimit nė qiell, si tė kishte lindur pėr sė dyti. Ky ndryshim i dhimbshėm, e mundėson tė jetojė dhe pėr 30 vite tė tjera.

    Ndonjėherė, na lipset qė tė bėjmė ndryshime rrėnjėsore nė jetėn tonė, edhe pse janė tė vėshtirė.
    Celesi i Parajses:Ska hyjni tjeter pervec Zotit, dhe se Jezusi dhe Muhamedi a.s jane profetet e Tij.

  6. Anetarėt mė poshtė kanė falenderuar Xhemis pėr postimin:

    Vinjol (21-09-2013)

  7. #566
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    19-06-2004
    Postime
    5,896
    Ēaji, kafeja dhe kakao, janė ndėr tri pirjet mė tė pėlqyera nga njerėzit nė botė. Pėr kinezėt, ēaji njihet edhe si njė krenari kombėtare sepse qė nga zbulimi nė natyrė, mbjellja eksperimentale, zgjedhja e farėrave, pėrpunimi i gjetheve, e deri nė mėnyrat e pėrgatitjes, prodhimin e sendeve pėr pirjen dhe njohjen e ēajit nė botė, kinezėt kanė dhėnė kontribut tė ēmuar. Madje mund tė themi se ēaji ka dėshmuar frymėn krijuese dhe punėtore tė popullit kinez.

    Vendlindja e ēajit, ndodhet nė krahinat jugperėndimore tė Kinės. Sipas shėnimeve historike, "bima e ēajit rritej nė jug, zakonisht me njė gjatėsi prej dhjetėra centimetrash. Por nė zonat jugperėndimore si malet Ba etj., ka bimė me lartėsi mė tė madhe dhe diametėr mė shumė se 1 metėr."

    Thuhet se njėherė paraardhėsi kinez, Shen Nongshi (jetonte para mė shumė se 4000 vjetėsh, njihet si i pari qė provoi disa bimėt pėr tė veēuar ato tė ngrėnshme), pasi hėngri njė lloj bime helmuese, humbi ndjenjat. Pasi e mori me veten, shkuli pa dashje gjethet e njė bime dhe me ta provuar, u kthjellua menjėherė, madje plot me energji. Pas kėsaj, ai filloi ta pėrdorė kėtė bimė pėr tė mjekuar pacientėt dhe kėshtu filloi historia e pirjes sė ēajit nė Kinė.

    Por hapi i rėndėsishėm gjatė shfrytėzimit tė ēajit ėshtė kultivimi i bimės sė ēajit nga natyra nė tokėn e punuar. Pas eksperimenteve shumėvjeēare, kinezėt pėrcaktuan varietete mė tė pėrshtatshme pėr tė mbjellė ēaji. Tani, bimėt janė mė tė shkurtra, pėr tė favorizuar mbledhjen.

    Herėt para 3000 vjetėve, pasi mbreti Zhou Wuwang pushtoi krahinat jugperėndimore tė Kinės, urdhėroi drejtuesit vendorė tė jepnin vernik, mjaltė dhe ēaj si haraē. Nė dinastinė Qin (p.e.221-206p.erės sonė), ēaji filloi tė pėrhapej nga zonat jugore nė krahinat veriore si Shaan Xi, Gan Su, He Nan etj. Si njė produkt i ēmuar, atė kohė, ēaji nuk pihej nga banorėt e thjeshtė. Nė dinastinė Han Lindore (25-220), kur budizmi hyri nė Kinė, konsumi i ēajit u shtua shumė pėr shkak tė stimulimit nervor. Murgjit budistė e pėrdornin ēajin pėr t'i rezistuar lodhjes gjatė recitimit tėrė ditėn tė teksteve fetare. Gjithashtu, malet ku ndodhen tempujt budistė zakonisht janė me klimė tė butė dhe zagushi tė pėrshtatshme pėr rritjen e ēajit. Kėshtu qė nė malet fisnike si Tian Tai, E Mei etj., filloi qė nga kjo kohė rritja e ēajit. Vende tė tilla nxitėn edhe pirjen e ēajit nga populli.

    Gjatė 500 viteve qė pasuan, mbjellja e ēajit vazhdoi tė popullarizohej edhe nė krahinat qendrore dhe juglindore tė vendit. Ndėrsa, gjatė dinastisė Tang (618-907), ēaji u bė njė pije e zakonshme popullore dhe sipas shėnimeve historike, ēajtoret gjendeshin lehtėsisht nė dy anėt e rrugėve. Pirja e ēajit u bė e rėndėsishme dhe e pamungueshme nė ēdo ditė tė jetės sė banorėve nė veri tė Kinės. Asaj kohe, nė 50 shtete me njė sipėrfaqe sa 15 provinca tė vendit mbillej ēaji. Taksa nga ēajin, zinte njė pjesė tė rėndėsishme tė tė ardhurave qeveritare.

    Nė dinastinė Tang jetonte edhe mjeshtri mė i njohur i ēajit, Lu Yu. Ai shkroi njė libėr profesional pėr kulturėn kineze tė ēajit. Nė libėr, Lu Yu, tregon jo vetėm prejardhjen, kultivimin, mbledhjen, pėrpunimin dhe pėrgatitjen e ēajit, por edhe si tė zgjidhet uji i pėrshtatshėm nė pėrputhje me aromat e ndryshme tė ēajit. Gjithashtu ai shkroi pėr karakteristikat e ēajit nė krahina tė ndryshme si dhe tregime interesante historike pėr tė. Ėshtė njė libėr i hollė, por qė pėrshkruan saktėsisht dhe nė mėnyrė tė gjithanshme pothuajse tė gjitha njohuritė qė kanė lidhje me kulturėn e ēajit nė Kinė. Njerėzit e quajnė si "enciklopedia e parė pėr ēajin".

    Pirja e ēajit nė Kinė ėshtė jo vetėm njė zakon popullor, por edhe ka zhvilluar njė "kulturė" tė posaēme. Ėshtė shkruar shumė pėr ēajin. Ndėrkohė, teknikėt shpikėn metoda tė ndryshme pėr pėrgatitjen e ēajit me shije mė tė kėndshme.

    Nė Kinė, ēaji, pas pėrpunimit, ndahet nė disa lloje sipas ngjyrės. Pėr shembull ka ēaj tė bardhė, tė verdhė, tė zi, tė kuq, jeshil si dhe ēaj Wu Long (i gjysmė fermentuar). Secili prej tyre, ndryshon nga njėri tjetri edhe nė metodat e pėrgatitjes dhe gjithashtu shėrbehet nė enė tė ndryshme pirjeje. Pėr qindra vite, ēaji ka qenė njė ndėr mallrat mė tė rėndėsishme tė eksportit kinez.

    Nga shekulli i V-tė, ēaji u pėrhap nė vende tė ndryshme aziatike. Mė tej, nė shekullin e XVII-tė nė Evropė dhe Amerikė. Sapo u njoh nga tė huajt, ēaji nxiti pasion e jashtėzakonshėm dhe madje u kthye shpejt nė modė, nė gjithė botėn. Si vendlindja e ēajit, Kina jo vetėm eksporton produktet e gatshme, por edhe u ofron vendeve tė ndryshme fidanė dhe farėra tė ēajit. Kėshtu qė nė Japoni, Indi, Sri Lankė, Indonezi, Rusi etj., edhe mund tė rritet ēaj.

  8. #567
    i/e regjistruar Maska e klajdi wolf
    Anėtarėsuar
    14-09-2012
    Postime
    591
    “Genet qė vėrtetojnė gjakun arian tė shqiptarėve”

    Shprehja “Kemi gjak tė nxehtė mesdhetar”, duket se nuk ėshtė mė e goditura pėr popullatėn tonė. Tė paktėn kjo ka rezultuar nga analizat ADN-sė, tė kryera nga i vetmi laborator i specializuar nė vend. Shkencėrisht ėshtė e mundur qė shqiptarėt tė kenė gjak ARIAN. Studimi i disa muajve mė parė, ku popullsia jonė rezultoi gjenetikisht e ngjashme me popullatėn e vendeve tė Evropės Veriore ėshtė ripėrsėritur. Pėr tė konfirmuar hipotezėn e ngritur kėsaj here janė marrė dy herė mė shumė kampione gjaku. Gjeografikisht janė analizuar persona nga i gjithė territori i vendit. Mė pėrjashtim tė Shkodrės, Pukės, Lezhės, e mė tej edhe Elbasanit nė mė shumė se 80 % tė rasteve ėshtė vėrejtur se kemi tė njėjtat defekte gjenetike (mutacione) si vendet e Evropės Veriore. Kėtė e vėrteton shpeshtia e njė prej sėmundjeve gjenetike mė tė pėrhapura nė kėto vende, por edhe tek ne: Fibroza Cistike. Njėsoj si nordikėt 1 nė 25 individė ėshtė mbartės i genit, qė shkakton sėmundjen. Ndėrsa nė popullatėn mesdhetare ai haset njė 1 nė 40 raste). Drejtori i Laboratorit Gjenetik Grigor Zoraqi, nė njė intervistė pėr gazetėn “Panorama”, shpjegon tezėn e re. Ai thekson gjithashtu, se pėr t’u provuar katėrēipėrisht kėrkohet njė punė voluminoze nė terren, duke bėrė njė shumėllojshmėri analizash dhe nė grupe tė mėdha popullate.
    Shqiptarėt me gjak arian, hipoteza u ngrit disa muaj mė parė nga njė studim qė ju bėtė. A ka vijuar mė tej kjo iniciativė dhe cilat janė rezultatet?
    Po studimi ka vazhduar, nga 60 kampione gjaku qė kemi marrė nė fillim tek pacientėt, qė vuajnė nga sėmundja e Fibrozės Cistike tani u ėshtė bėrė testi i ADN 120 individėve. Pėr njė popullatė si e jona kėta kampionė janė tregues. Shtrirja gjeografike e personave qė kemi analizuar ėshtė nė tė gjithė territorin e vendit. Hipoteza se jemi tė ngjashėm me vendet e Evropės Veriore bazohet mbi shpeshtinė e njė defekti gjenetik tek personat, qė vuajnė nga kjo sėmundje. Tek tė prekurit prej Fibrozės Cistike ka njė sėrė mutacionesh, por predominon ai qė quhet (DeltaF508). Nga tė gjithė personat, qė kanė kryer testin e ADN ėshtė evidentuar ky lloj defekti nė 77% tė rasteve. Pėr tė qenė mė tė qartė, nėse ky mutacion gjendet nė mbi 70% tė rasteve, atėherė nga ana gjenetike origjina i pėrket Evropės Veriore. Vendet mesdhetare e kanė treguesin e kėtij defekti nė masėn 50%. Fakti qė nė kampionėt e analizuar, tė cilėt janė nga e gjithė Shqipėria, shpeshtia i ka kapėrcyer 70%, na bėn tė mendojmė qė prejardhja gjenetike ėshtė e njėjtė me atė tė vendeve tė Evropės Veriore. Por pėr t’u vėrtetuar plotėsisht kjo, nuk mjafton vetėm ky studim, por duhet njė punė e madhe voluminoze nė terren. Duhet njė projekt i mirėfilltė i mirėmenduar, mbėshtetur dhe financuar.
    Kjo lloj shpeshtie ka rezultuar pėr tė gjithė zonat e vendit?
    Mesatarja nė tė gjithė popullatėn ėshtė 78%, por kemi bėrė njė kategorizim sipas zonave. Kemi vėrejtur se Shkodra, Puka, Lezha e kanė shpeshtinė e kėtij defekti gjenetik njėsoj si zonat mesdhetare nė masėn 50%. Mė tej, Elbasani ka rezultuar me shpeshti 65%. Gjithashtu nė kėto zona janė vėrejtur defekte tė tjera gjenetike, nė pėrhapje mė tė lartė. Por kur bėhet fjalė pėr gjithė popullatėn predominon ajo shpeshti qė pėrmenda mė sipėr.
    Sa raste tė reja me kėtė sėmundje gjenetike kemi nė vend?
    Janė rreth 30 fėmijė qė lindin ēdo vit. Po tė bėsh njė llogaritje tė mirėfilltė rezulton se 1 nė 25 individė ėshtė mbartės i gjenit qė shkakton kėtė sėmundje. Probabiliteti qė dy individė mbartės tė krijojnė familje ėshtė 1 nė 635 raste. Pėr tė lindur njė fėmijė mė fibrozė probabiliteti gjenetik ėshtė 25%. Pra, i bie qė nė 3000 lindje njė fėmijė tė ketė kėtė sėmundje. Po kaq fėmijė lindin edhe nė vendet nordike. Ky ėshtė argumenti qė e plotėson hipotezėn e ngritur.
    Pra, mund tė konsiderohemi njė popullatė me gjak arian?
    Bazuar mbi kėto tė dhėna, gjenetikisht kemi tė njėjtėn pėrbėrje gjenesh si vendet e Evropės Veriore. Por ky studim i kryer ėshtė pak pėr tė dhėnė garanci pėr kėtė hipotezė, qė ėshtė ngritur edhe mė parė, po pa ju referuar gjenetikės. Ajo qė mund t’ju them ėshtė qė do tė grumbullojmė tė dhėna nė vazhdimėsi. Por duhet njė punė e madhe nė terren, mė shumė kampionė gjaku, mė shumė tregues. Pėr kėtė, nevojitet njė projekt i mirėfilltė.
    Jeni nė dijeni tė studimeve tė tjera ndėrkombėtare qė i hapin rrugėn vėrtetimit tė hipotezės sė re, pėr prejardhjen gjenetike tė shqiptarėve?
    Mė ka bėrė shumė pėrshtypje se nė faqe tė ndryshme nė internet diskutohet mbi prejardhjen, por edhe mbi studimin qė ka kryer laboratori jonė. Pra, ėshtė njė hipotezė qė ka interes. Duke parė nė kėto faqe njė shqiptar nė Amerikė referonte mbi njė studim tė ngjashėm i kryer nga njė gjenetist i huaj, qė kishte tė dhėna tė ngjashme. E kam marrė atė studim dhe ai i referohej tė njėjtės sėmundje, dhe tė njėjtės metodologji. Siē e thashė edhe mė sipėr, nga ana shkencore bazat janė hedhur, por duhen akoma mė shumė kėrkime nė ekip.
    Ju thoni punė nė ekip, ndėrkohė qė pėr tė gjithė vendin ne kemi vetėm njė laborator, qė kryen analizat e ADN dhe njė gamė tjetėr ekzaminimesh tė rėndėsishme, a ka pėrputhshmėri mes teknologjisė qė pėrdoret tek ne dhe vendet e tjera?
    Laboratori ka nisur nga puna 4 vjet mė parė dhe ėshtė njė donacion i huaj. Kemi adaptuar tėrėsisht strukturėn e njė nga laboratorėve mė tė mirė qė ka shteti fqinj Italia. Kėtė e them me siguri tė plotė si pėr sa i pėrket aparaturave qė kryejnė analizave, por edhe infrastrukturės nė tėrėsi

  9. #568
    i/e regjistruar Maska e klajdi wolf
    Anėtarėsuar
    14-09-2012
    Postime
    591


    New York, 7 dhjetor - Njė grup astronomėsh tė Universitetit tė Berkley nė Kaliforni ka zbuluar “vrimat e zeza” mė tė mėdha qė janė vėrejtur ndonjėherė nė univers. Tė gjendur nė mė shumė se 300 milionė vjet dritė nga Toka, njėra ėshtė e madhe sa 21 miliardė diej dhe gjendet nė galaktikėn Ngc 4889, ndėrsa tjetra me dimensione tė barabarta me 9.7 miliardė diej, gjendet nė qendrėn e galaktikės Ngc 3842.

    Pėrveēse shėnon njė rekord tė ri (vrima e zezė mė e madhe e mėparshme kishte pėrmasa sa 6 miliardė diej), vėzhgimi dhe pėrmasat e kėtyre “gropave” tė universit kanė lejuar avancimin e hipotezave tė reja mbi rolin e tyre nė formimin dhe nė evoluimin e galaktikave. Ndėr vite, nga vėzhgimet e teleskopit hapėsinor “Hubble”, ka dalė se zakonisht “vrimat e zeza” gjenden nė qendėr tė galaktikave dhe sa mė e madhe ėshtė galaktika aq mė e madhe ėshtė “vrima e zezė”.

    Sipas shkencėtarėve tė Berkley, kėto zona tė hapėsirės, tė cilave as drita s’mund t’i shpėtojė, duhet tė jenė mbetje tė shpėrthimeve tė fuqishme nė zemrėn e galaktikave mė tė fundit, qė duhet tė kenė karakterizuar fillimin e universit. Njė nga pyetjet qė ende nuk kanė gjetur pėrgjigje ėshtė: Pėrse kėto “vrima tė zeza” janė kaq miliardė herė mė tė mėdha sesa pėrmasat e njė ylli tė shuar? Profesori Chung-Pei Ma, qė ishte nė krye tė grupit tė kėrkimit, ka shpjeguar se “vrimat e zeza mund tė rriten, duke u bazuar nė vrima tė tjera tė zeza natyrore, ose duke thithur gazin pėrreth tyre pėr ushqyerje. Ėshtė pak a shumė si tė pyesėsh nėse fėmijėt mė tė gjatė janė rezultat i prindėrve mė tė gjatė (pėr natyrė), apo pėr faktin se kanė ngrėnė shumė spinaq dhe ushqime kalorike...”. Rezultatet e kėrkimit janė publikuar nė revistėn “Nature”, transmeton Ikub.
    Ndryshuar pėr herė tė fundit nga klajdi wolf : 12-10-2012 mė 16:20

  10. #569
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    19-06-2004
    Postime
    5,896
    Vrimat e Zeza

    Vrimat e zeza kane krijuar nje corjentim tek shkencetaret perpara se keto te fundit ti teorizonin ato. Ata kane qene objekt, ose nje pjese e librave te shumte fatashkencor, si dhe nje pune e ligjshme shkencore. Albert Einstein i perfshiu ato ne letrat e tij te shumta duke pohuar se ne cdo qender galaktike ndodhet nje Vrime e zeze. Ka qindra fakte interesante ne lidhje me vrimat e zeza, por per ti dhene atyre kuptimin e duhur duhet nje kohe e gjate dhe per kete arsye kemi mbledhur disa informacione dhe fakte sebashku per tiu bere juve qe ta kuptoni me lehtesisht evolimin e Vrimave te zeza.

    Ketu jane disa fakte ne lidhje me vrimat e zeza qe jane te perfshira ne pikat e meposhtme.

    A e dini se nje vrime e zeze teorizohet me nje te kundert te saj?! Materie ka - Anti Materie, Batman ka Joker, nje shperndares lekesh neper banka - ka hajdutet, nje vrime e zeze ka nje vrime te bardhe. Kur nje vrime e zeze e terheq materien brenda vetes, nje vrima e bardhe zvogelohet prej saj derisa ajo rrezohet. Shkencetaret gjithashtu besojne se te dyja keto Vrima te zeza jane te lidhura permes nje wormhole Schwarzschild. Ne cdo qender te nje galaktike eshte prezenca e nje Vrime te zeze Supermasive. Vrimat e zeza jane shume me masive se sa yjet e njohur nga ne. Vrima e zeze ne qendren e galaktikes tone, Rruga e Qumeshtit (quajtur Shigjetari A) eshte 40.000 here me i madh se Dielli yne ne shtrirje disku, dhe ka nje perberje prej 4 miliarde masa diellore.

    Te gjitha vrimat e zeza kane nje fund ku ato rrezohen ose shperbehen. Steven Hawking tregoi se te gjitha vrimat e zeza leshojne rrezatim te zi nga trupi. Ky rrezatim eshte ne fakt nje humbje e mases. Kur vrima e zeze fillon te humbi masen ajo e pershpejton kete gje me nje norme akoma me te madhe, qe domethene se sa me e vogel behet vrima e zeze aq me shpejte e humb masen e saj deri ne shperberjen perfundimtare e njohur si (POP OUT).



    Si Formohet Vrima e Zeze

    Pra, cfare eshte nje vrime e zeze?. Vrima e zeze eshte nje trup qiellor shume intensiv i cili terheq cdo gje brenda vetes dhe nuk nxjerr asgje jasht. Vrima e zeze ka nje gravitet extrem te cilen as vete drita dhe asnje trup tjeter qiellor nuk mund ti shpetoj terheqes se saj. Ajo ka nje dendesi te pafund dhe afrimi rreth saj ben qe objekti te mos ket rrug shpetimi, por te terhiqet brenda. Thelbi i saj eshte quajtur singulariteti kurse kufiri i jashtem eshte horizonti(disku jashtem), pika ku pertej te ciles cdo gje thithet ne vorbullen kozmike.

    Por si formohen Vrimat e Zeza
    Ka shume teori per kete pyetje, por ajo me e zakonshme eshte kur nje yll kolosal me nje mase prej me shume se 3 here te mases se Diellit arrin ne fund te jetes se tij, dhe bie nen gravitetit e vet duke lene pas nje Vrime te zeze Kompakte.

    Le te shohim se si ndodh ky proces intrigues.
    Kur nje yll gjigant arrin fazen e fundit te jetes se tij dhe eshte gati per te shperthyer ne supernova, ai e harxhon te gjithe karburantit berthamor dhe pastaj bie nen gravitetin e vet.Pra, kur ndalon djegja e karburantit, ndalon dhe procesi i krijimit te energjise berthamore qe ushqen yllin dhe e ben ate qe te mbaje ekuiliber kundrejt presionit gravitacional. Rrezja e yllit zvogelohet ne nje madhesi kritike, e quajtur rrezja Schwarzschild dhe pastaj vazhdon dhe ngushtohet, duke perfshire edhe driten. Forca e gravitetit ben punen e saj ne thelbin e yllit, i cili pas konsumimit total te karburantit krijon disa hapesira brenda vetes, duke iu dorezuar totalisht gravitetit. Kur ylli shperthen ne tipin supernova, shtresa e tij e jashtme perhapet neper hapesire.

    Tani le te shqyrtoje pak reagimin brenda yllit i cili perfundon ne nje vrime te zeze me mase yjore.
    Ajo qe ndodh eshte se reaksioni berthamore ne thelbin e yllit ben te mundur krijimin e presionit te jashtem. Ky presion eshte i balancuar ne menyre optimale nga terheqja intensive e brendshme e gravitetit nga masa e yllit. Kur nje yll eshte ne afer vdekjes, kombinimi reaksionar i i konvertimit te hidrogjenit ne helium ndalon, dhe formon nje reaksion te ri berthamor duke konvertuar heliumin ne karbon (Procesi Djeges). Ky reaksion pastaj pasohet nga konvertimi i karbonit ne oksigjen, i oksigjenit ne silikon dhe pastaj hekurit. Kjo eshte pika ku fusioni berthamor ndalon, dhe shtresat e jashtme e te gjitha elementeve te prodhuara (hidrogjeni heliumi, karboni dhe silikoni) vazhdojne te digjen rreth qendres se hekurt ne thelbin e yllit. Thelbi gjigand i hekurit vazhdon te ndertohet deri ne piken ku ylli nuk mban me, dhe ne fund shperthen ne menyren supernova.

    1. Nje yll me mase 1,4 here me te madhe se ajo e Diellit, pas shperthimit ne supernova kompresohet ne nje mase me te dendur te neutroneve. Ky kompresim eshte aq e madh sa qe, 100 milion ton Neutrone jane te barabarte me nje filxhan caji (pra nje filxhan caji eshte i mjaftueshem per te mbajtur 100 milion ton Neutrone). Pastaj, ky kompresim Neutronesh ben te mundur formimin e nje nga yjeve me te fuqishem dhe me nje densitet te jashtezakonshem, i quajtur NeutronStar - Ylli Neutron.

    2. Ne qofte se neutronet nuk jane ne gjendje per te parandaluar renien e yllit per shkak te forcave gravitacionale ne brendesi te tij, athere zvogelohet ne nje zbrazeti te zeze te pafund, ose me pake - nje vrime e zeze me mase yjore.

    Ka dhe nje kategori tjeter te vrimave te zeza, te njohura si ato Supermafsive.
    Vrimat e zeza Supermasive jane te pranishme pothuajse ne te gjitha qendrat e galaktikave, duke perfshire edhe galaktiken tone Rruga e Qumeshtit. Deri me tani, secila nga vrimat e zeza qe shkencetaret kane zbuluar jane supermasive dhe te masave normale yjore. Nese ju vendosni miliarda Diej se bashku, normalisht ju duhet ta dini masen e Vrimes Supermasive. Dhe kjo eshte arsya qe keto objekte kane mare emrin Vrima te zeza Supermasive.

    Astronomet akoma nuk jane shume te sigurt se si jane formuar Vrimat e zeza Supermasive, por egzistojne disa teori per sa i perket formimit te ketyre objekteve.
    1: Perplasja e disa vrima te zeza me te vogla se bashku dhe formimi i nje vrime supermasive.
    2: Regjimentet e medha ne boshlleqet e gazit bien kundrejt gravitetit i cili ben te mundur rrotullimin e dhunshem te hapesires duke e perkulur ate dhe duke krijuar vrimen sipermasive, e cila pastaj do te konsumonte te gjithe gazin dhe materialet e mbetura rreth saj.

    Shkencetari Britanik Stephen Hawking propozoi qe vrimat e zeza me mase triliona here te mases se diellit, pra Vrimat e zeza Supermasive jane krijuar ne te njejten kohe me Universin, kjo si pas teorise se Big Bangut. Por kjo eshte vetem nje tjeter teori e paprovuar. Disa nga vrimat e zeza te ndermjetme, mendohen te jene formuar nga bashkimi i shume trupave kozmik te vegjel dhe kompakt.



    Cfare jane Vrimat e Zeza

    Vrimat e zeza jane te frikshme, dhe objektet me intriguese dhe misterioze ne Univers. Kjo eshte ndoshta arsyeja sepse ato jane objektet me te studiuara dhe me te perfoluara ne artikujt fatashkencore. Por! cfare eshte nje vrime e zeze?. Vrimat e zeza jane kryesisht objekte shume masive dhe te dendur, sa qe asgje nuk mund ti shpetojne terheqjes tyre gravitacionale, duke perfshire edhe vete driten (e cila eshte arsyeja kryesore se perse keto objekte jane quajtur vrima te zeza). Kjo na con ne disa skenare interesante ne lidhje fizike me zonen perreth nje vrime te zeze.

    Teoria e Relativitetit te Pergjithshem tregon se cdo objekt me mase, e perkul ate qe ne njohim si Hapesire-Kohe, dhe kjo perkulje eshte ajo qe ne e dime si graviteti. Shpjegimi me i thjeshte i perkuljes se hapesires eshte ai i nje krevati me suste: Sa me i rende te jesh aq me shume do perkulet susta e krevatit. Pra sa me masive te jete vrima e zeze, aq me shume perkulet hapesira. Vrima e zeze eshte e gjithe masa e nje ylli, por nje hapesire ​​shume e vogel, e cila eshte e mjaftueshme per te terheqer brenda cdo objekt qe i afrohet kufirit te saj. Zona rreth vrimes se zeze nga e cila asgje nuk mund te shpetoje, quhet event horizont, dhe madhesia e kesaj zone varet direkt nga medhesia e vrimes se zeze. (Pra sa me e madhe te jete vrima e zeze, aq me e madhe eshte zona). Nje vrime e zeze yjore formohet kur nje yll i madhesise prej 3 masash diellore i afrohet fundit te jetes se tij, ku procesi i fusionit berthamore ne thelb nuk ka me fuqi per te perballuar shtyrjen e gravitetit. Kur materiali brenda yllit kompresohet ne nje rreze te caktuar, athere krijohet vrima e zeze.

    Vrimat e zeza Supermasive jane ato qe formohen ne qender te galaktikave, dhe mund te shkojne ne miliarda masa diellore. Per shembull, vrima e zeze supermasive ne qender te galaktikes tone Rruga e Qumeshtit eshte rreth 40.000 masa diellore, dhe materiali qe e rrethon ate, i quajtur disku i jashtem, eshte rreth 4 miliarde masa diellore. Vrimat e zeza jane te madhesive te ndryshmene, dhe kjo eshte ne varesi te mases qe ato kane. Per shembull, nese Dielli do te behet nje vrime e zeze, (gje qe nuk mund te ndodhi) rrezja e vrimes se zeze do te jete rreth 3 km.

    Ne qender te vrimes se zeze qendron ajo qe quhet singulariteti, aty ku masa kompresohet ne volumin zero. Si e dime ne qe vrimat e zeza ekzistojne nese ato nuk leshojne ndonje drite?. Deshmite per vrimat e zeza yjore vijne nga vezhgimet ne sistemet binare, kurse vrimat e zeza supermasive mund te verehen duke perdorur teleskopet X-ray, gjithashtu edhe permes gravitetit qe ato ushtrojne mbi yjet ne galaktike.

    Sipas Teorise se pergjithshme te Relativitetit nga Ajnshtajni, nje vrime e zeze ne hapesire eshte nje vend ku graviteti dhe eshte aq i madh sa qe edhe vete koha ndalon. Kjo shkakton nje ngjarje ku te gjitha objektet qe bien ose terhiqen brenda nga forca e gravitetit, zhduken pergjithmon. Analizat e fundit tregojne se nje vrimat e zeza posedonjne, Temperature dhe Rrezatim Hawking.

    Edhe pse ajo eshte e padukshme, vrima e zeze ne hapesire mund te verehet permes bashkeveprimit te saj me trupat dhe materialet tjera. Dikush mund te ndjeki levizjen e nje grupimi Yjor qe orbiton ne rajonin e hapesires e cila duket bosh. Gjithashtu, nje mundesi tjeter shikimi eshte kur shohim gazin e nje ylli i cili terhiqet dhunshem nga graviteti i vrimes se zeze. Kjo spirale e gazit, ngrohet ne temperatura shume te larta dhe sasia e madhe e rrezatimit radioaktiv qe del nga vrima e zeze ben te mundur vezhgimin e saj duke perdorur teleskopat X-ray. Vezhgimet e tilla kane bere te mundur faktin real per egzistencen e Vrimave te Zeza ne Univers.

    Ekzistenca e nje vrimve te zeza ne hapesire eshte njohur qe ne vitin 1783. Ne vitin 1915 Ajnshtajni publikoi Teorine e Relativitetit te Pergjithshem, por kjo nuk i dha nje kuptim te plote ketyre objekteve misterioze, dhe vetem disa vite me vone Karl Schwarzchild beri te mundur zgjidhjen e sakte e cila tregonte ekzistencen e vrimave te zeza. Zgjidhja e tij quhet Rrezja Schwarzchild.

    Disa shkencetare, dhe fantastikoshkencetare, besojne se, nese ne bejme nje lidhje me vrimat e zeza ne mund te udhetojme neper hapesire shume shpejt! (Pra shkurtim rruge). Te tjeret besojne se krijimi i nje vrime te zeze ne nje zone te mbyllur, do te mundesonte krijimin e nje anije me nje motorr ku energjia dhe karburanti nuk do te shteronte kurre.



    Vrima e Zeze Supermasive

    Vrimat e zeza Supermasive jane objekte me masa te cilat vleresohen ndermjet 1 milion dhe 1 miliard masa Diellore. Jane dalluar dy lloje vrimash te zeza, ato ''yjore'', me mase diellore (deri ne 20), dhe vrimat e zeza supermasive (SMBHs), me masa rreth 1 milion deri mbi 1 miliard masash Diellore. Sigurisht, vrimat e zeza nuk leshojne drite, keshtu qe ekzistenca e tyre tregohet nga metoda te ndryshme, nje prej te cilave eshte perdorur per zbulimin e eksoplaneteve - ku referohet levizja e objekteve te afert ne fushen gravitacionale. (Ashtu si levizja e yjeve qe tregojne exoplanetet).

    Vrima e zeze supermasive me e afert eshte ne qender e galaktikes sone Rruga e Qumeshtit, (SgrA) e quajtur pas burimit te rrezatues ne konstelacionin Shigjetari. Ekipe te ndryshme te astronomesh kane vezhguar me vemendje te madhe pozicionet e yjeve te afert ne shenjen Shigjetari, pra ne qendren e galaktikes tone. Gjurmimet e orbites se yjeve rreth Vrimes supermasive ne qender te galaktikes tone ata i bejne me infra te kuqe, per shkak se pluhuri mes nesh dhe Shenjes Shigjetari thith 31 madhesi te drites optike. Duke aplikuar ligjet e Keplerit, plus nje skice te Newtonit dhe inteligjencen e Ajnshtajnit, ne mund te vlersojme madhesine e vrimes supermasive ne qender te galaktikes tone.

    Vrima e Zeze Supermasive mund te fitoje mase ne disa menyra, dhe menyra me spektakolare eshte kur plazma e nxehte pershkon nje grup te pasur galaktikash qe bien ne qendren gravitacionale te vrimes me te madhe. Plazma eshte e ngjeshur, e ndezur, dhe perfundon ne nje disk te jashtem shtese rreth Vrimes supermasive, dhe pastaj zhduket prej aty duke u terhequr brenda qendres dhe duke formuar disa trare energjie qe pershkojne galaktiken pertej. Kjo disqe shtese rreth vrimes supermasive jane pergjegjes per madheshtine dhe shkelqimin e kuazareve.



    Event Horizon - Disku i jashtem ose Disku Shtese

    Horizonti i nje vrime te zeze eshte kufiri ne mes pjeses se jashtme dhe pjeses se brendeshme. Horizonti i vrimes se zeze eshte sjellja e pershkruar nga zbatimi i ekuacioneve te teorise se Relativitetit te Pergjithshem nga Ajnshtajni. Po ta vereni me kujdes, horizonti i saj ka formen e nje sfere dhe siperfaqe 2 Dimensionale e cila rrin mbi nje top 3 Dimensional. Per shembull, nese ju bini lirisht ne nje vrime te zeze forcat extreme nuk do ju shqyejne, sepse ju nuk do te kuptoni fare kur te kaloni tek horizonti i saj.

    Nese shikoni nga larg nje objekt qe bie brenda vrimes se zeze, ju do te shihni se objekti shkon afer dhe me afer, dhe drita behet e kuqe dhe me e kuqe, ose sic quhet ndryshe redshifted. Dhe kjo eshte perpjekja me e afert qe ne kemi bere per te testuar parashikimet e teorive te horizontit. Ne dekaden e ardhshme mund te behet i mundur studimi i horizontit te vrimes se zeze supermasive duke mare imazhe te Shenjes Shigjetari e cila ndodhet direkt ne drejtim te qendres se galaktikes tone.



    Rrezja Schwarzschild

    Nese e kompresojme Diellin poshte ne nje rreze prej 2,5 km, do tu krijonte nje vrime e zeze. Nga kompresimi i Tokes, rrezja do te ishte 0,9 cm. Kompresimi i nje mali te madh do te kishte nje rreze te barabarte me 1 nanometer. Kjo rreze eshte quajtur Radius Schwarzschild. Termi u emerua pas matematikanit Karl Schwarzschild, i cili ishte i pari qe zhvilloi formulen: Rs = 2 GM/c2. Ku, M eshte masa e trupit, G eshte konstantja universale e gravitetit, dhe c eshte shpejtesia e drites. Ju mund te perdorni kete formule per llogaritjen e Rrezes Schwarzschild tek ndonje objekt.

    Dhe keshtu, nje objekt me i vogel se Rrezja Schwarzschild eshte njihet si nje vrime e zeze. Siperfaqja e nje vrime e zeze vepron si nje horizont, nje pike ne te cilen as vete drita nuk mund te shpetoje. Cfare ndodh ne te vertete me masen brenda Rrezes Schwarzschild eshte nje mister. Disa shkencetare besojne se dendeisa e mases do ta ndalonte vrimen e zeze qe tu kompresonte akoma me shume, ndersa disa te tjere besojne se vrima e zeze do te vazhdonte tu kompresonte poshte pergjithmon.



    Rrezja Hawking

    Rrezja Hawking tregon se kur njerezit vdesin nga uria, ata behen dobesohen dhe pastaj vdesin, qe do te thote se kur nje vrime e zeze nuk ushqehet me (gaz/pluhur), ajo dobesohet duke humbur masen dhe pastaj shperbehet, por ate e ben ne menyre shume spektakolare ne nje hov te rrezatimit Hawking. Te pakten kjo eshte menyra qe ne kuptojme sot, por teoria mund te jete dhe e gabuar.

    Kozmologu, Astrofizikani, dhe Fizikani, ''Stephen Hawking'' ne vitin 1974, tregoi se vrimat e zeza duhet te emetojne rrezatim elektromagnetik me nje spekter te trupit te tyre, ky proces eshte quajtur avullimi i vrimes se zeze. Ky proces teorikisht funksionon keshtu: grimcat dhe antigrimcat prodhohen konstant dhe pastaj zhduken shume shpejt. Normalisht, ne nuk mund ti shohim kurre grimcat dhe antigrimcat e kesaj dukurie, por e dime egzistencen e tyre nepermjet efektit Casimir. Megjithate, nese nje pale e ketyre grimcave dhe antigrimcave virtuale dalin jashte prane egzistences se horizontit te vrimes se zeze, disa prej tyre mund te shpetojne dhe vrima e zeze ne kete menyre humbet mase. Kur keto grimca dalin larg nga horizonti i vrimes se zeze, athere referohen si rrezatimi i trupit te zi. Rezulton se sa me e vogel eshte vrima e zeze, aq me shpejt do ta humbase masen pershkak te Rrezatimit Hawking. Ne fund vrima e zeze shperbehet me nje shperthim te forte te rrezatimit gama, sepse kur ajo zvogelohet temperatura rritet ne extrem.

    Ka shume mistere ne lidhje me vrimat e zeza dhe Rrezatimit Hawking, per shembull, avullimi i vrimes se zeze nepermjet Rrezatimit Hawking do te thote se informacioni i objektit eshte i humbur pergjithmone. Shkaku kryesor i ketyre mistereve eshte se mekanika kuantike dhe relativiteti i pergjithshem - dy teorite me te suksesshme ne fizike, nuk perputhen me njera tjetren, dhe ne nuk kemi eksperimente apo vezhgime qe te na ndihmojne per te zgjidhur kete mosperputhje.



    Vrima e Zeze ne Toke

    Ashtu sic e dini edhe ju, egziston nje numer i madh menyrash qe Universi mund te na vrasi duke shkaterruar planetin tone dhe jeten ne te. Rrezja Gamma Ray Bursts, Coronal Mass Ejections - Shperthimi Diellor, ose Asteroidet dhe Kometat nese perplasen ne toke mund ta gjunjezojne planetin tone dhe vete jeten ne te. Por pytja me kryesore eshte, po Vrima e zeze?. Duhet te shqetesohemi nga ajo?, dhe a mundet qe Vrima e zeze te shkaterroje jeten ne planetin tone duke thithur gjithshka brenda vetes?. Duhet te jemi realist dhe te themi qe eshte e mundur, por shancet per nje ndodhi te tille jane shume te vogla rreth 1 ne 1 Trilion.

    Se pari, vrima e zeze duhet te vij ne Toke. Ka dy menyra te ndryshme qe te ndodhi kjo. E para qe ta krijojme nje vete, e dyta eshte qe nje vrime e zeze qe sillet perqark hapesires te shfaqet prane sistemit tone diellor dhe te shkoj ne drejtim te diellit.

    Ne do te fillojme me skenarin e pare: duke e krijuar vete shkaterrimin tone.
    Si mund ta krijojme vete nje vrime te zeze?. Teorikisht, kur protonet perplasen se bashku me force te mjaftueshme, mundesohet krijimi e nje vrime te vogel jeteshkurter. Colliders Particle si Large Hadron Collider ne Gjeneve Zvicer, potencialisht mund te krijoje vrima te zeza teper te vogla permes perplasjeve te protoneve. Ka pasur shume tituj nga mediat kryesore ne lidhje me potencialin e LHC dhe krijimin e vrimes se zeze ne gjeneve. Si pas ketyre burimeve mediatike mendohej qe krijimi i vrimes se zeze ne gjeneve do te bente qe kjo e fundit tu zhvendoste ne qender te Tokes dhe te fillonte aksionin e te ushqyerit duke e cuar planetin tone ne shkaterrim total. Normalisht duket shume e frikshme apo jo?, dhe dy njerez bene ceshte e mundur per te ndaluar LHC ne Gjeneve qe te kryente keto eksperimente, sepse si pas tyre keto eksperimente ishin teper te rrezikshme.

    Disa njerez kane uleritur per faktin se Large Hadron Collider do te krijoje nje vrime te zeze. Keto njerez pretendojne se vrima e zeze nga Large Hadron Collider do te zmadhohet dhe do te dali jasht kontrollit, dhe pastaj do te filloje shkaterrimin total te planetin tone.

    Frika u kthye ne nje ankth kur u gjuajt Ion Collider i pare, por pas gjuajtjes nuk u njoftua asnje incident, dhe akoma ne ditet e sotme nuk eshte rregjistruar ndonje i tille. Shumica e atyre njerezve qe mendonin kunder LHC ka qene te bllokuar nga nje injorance ne lidhje me shkencen dhe gjithashtu kane pasur mungesa njohurie ne lidhje me mekanizmat e sigurise qe ndodhen ne sistemin e LHC.

    Ne 30 mars 2010, LHC gjuajti nje bresheri binjake protonesh, 3.5 TEV ne drejtime te kunderta. Pasi gjuajtjet e kunderta perfunduan gjysmen e tunelit 27 km, grimcat u perplasen duke krijuar nje energji prej 7 TEV . Nga kjo perplasje nuk u krijua asnje vrime e zeze, por thjesht mijera faqe me te dhena te shpejta qe vinin nga kompjuterat, te cilat pershkruan se cfare ndodhi ne 1 miliardin e skondit. Shkencetareve mund ti duhet nje dekade e tere per te mbledhur te dhe per te studiuar te gjitha informacionet e krijuara nga perplasja.

    LHC eshte ndertuar me shpresen qe te na japi nje njohuri dhe kuptim, se si eshte krijuar Universi jone. Disa nga kuptimet kyce perfshijne: A gjenero masa te ndryshme Mekanizmi Higgs, - A egzistojn Higgs Boson, - A ekzistojne dimensionet tjera ashtu sic parashikohet nga teoria e fijes/String, - dhe a egziston materia e erret dhe cila eshte natyra e saj.

    Megjithate, LHC ne asnje menyre nuk do ta shkaterronte Token. Kjo eshte per shkak se vrimat e zeza te krijuara nga LHC do te zhduken pothuajse menjehere, per shkak te asaj qe quhet rrezatimi Bekenstein-Hawking, i cili teorizon se vrimat e zeza rrezatojne energji ne te vertete, dhe per kete arsye kane nje jetegjatesi te kufizuar. Nje vrime e zeze me mase te disa protoneve nje protoneve do te zhduket ne triliona te sekondit. Edhe edhe nese vrima e krijuar artificialisht do tu sillte perreth, ajo nuk do te bente ndonje dem.

    Natyrisht, ka menyra te tjera per krijimin e vrimave te zeza, pershembull rrezet kozmike duke i perplasur ne atmosferen tone. Nese keto kane krijuar mini/vrima te zeza gjate gjithe kohes, asnje prej tyre nuk ka dhene ndonje shenje e cila tregon gllaberimin e materialeve te tokes brenda vrimes se zeze. Synohet te behen shume eksperimente shkencore ketu ne toke ne lidhje me vrimat e zeza por rreziqet nga keto eksperimente jane shume minimale per te mos thene 0.

    Tani qe ne e dime se vrimat e zeza te krijuara ketu ne Toke nuk perbejne rrezik per ne, por po ato qe mund te vijne nga thellesite e hapesires?. Vrimat e zeza ne pergjithesi vijne ne dy madhesi, supermasive dhe yjore. Vrimat e zeza Supermasive ndodhen ne zemrat e galaktikave, dhe shancet per nje shkaterrim nga keto eshte pothuajse 0. Po ato qe formohen nga vdekja e nje ylli?. Vrima me vogel qe mund te krijojohet nga ky proces yjor eshte rreth 19 km e gjate. Vrima me e afert me sistemin tone diellor eshte Mjellma X-1, e cila eshte rreth 6000 vite drite larg, pra shume shume larg per te perbere nje kercenim per jeten tone.

    Nese nje vrime e zeze yjore do te kalonte permes Sistemit tone Diellor, konsekuencat do te ishin jashte imagjinates se njeriut. Objekti do tu shoqeronte nga nje disk i jashtem me nje temperature extreme te nxehte. Imagjinoni forcat e batices nga vrima e zeze duke shqetesuar Diellin dhe planetet tjera, dhe do shikoni qe perpara jush do jete nje rrumuje totale brenda sistemit diellor. eshte e mundur qe nje numri i planeteve, dhe madje vete Dielli, mund te nxirret jashte nga Sistemi Diellor, gje qe varet nga masa dhe shpejtesia e afrimit te vrimes se zeze. Vrima e zeze do te kishte nje shkelqim me nje temperature prej miliarda gradesh dhe do ishte e mundshme per tu pare me Observatore si Swift i NASA-s, teksa vinte drejt nesh.

    Vrima e Zeze do te thithte ajrin nderkohe qe kalonte neper atmosferen e Tokes, dhe pastaj do te fillonte duke krijuar nje disk te jashtem shtese. Sa me afer vrima e zeze aq me shume do avullonte Toka. Per nje vrime te tille, Toka do dukej shume afer vakumit, keshtu qe do tu terhiqte brenda duke lene vetem nje shenje rrezatimi dhe asgje me shume.

    Nje vrime e zeze e ketij lloji do te ishte ne gjendje qe te lekunte Henen dhe ta sillte ate drejt Tokes. Gjate afrimit te vrimes se zeze njerezit dhe objektet ne siperfaqen e Tokes do u thithnin direkt ne te. Pasi te ndikonte ne siperfaqe, ajo do te fillonte gllaberimin final te Tokes. Toka do te perfundonte thjesht si nje avull gazi i nxehte brenda ne qendren e vrimes se zeze.

    Elton Balla

  11. #570
    i/e regjistruar Maska e klajdi wolf
    Anėtarėsuar
    14-09-2012
    Postime
    591
    Maja reale me e larta e botes



    Chimborazo ėshtė maj mė e lartė malore nė Ekuador, me njė lartėsi 6,267 metra,vullkan i shuar, ju takon Maleve Ande. Sipas disa gjeografėve , Chimborazo ėshtė maja mė e lartė nė botė (nėse llogaritet lartėsia nga bėrthama e Tokės, e jo lartėsia mbidetare).

    Kjo ėshtė pėrshkak se Toka nuk ėshtė krejtėsisht sferike, por ėshtė e zgjeruar nė ekuador dhe e shtypur nė pole. Pėr shkak tė zgjerimit ( e cila arrinė rreth 20 km.) maja Chimborazo e cila ndodhet pothuajse nė ekuator, e qė ėshtė mė larg nga bėrthama e Tokės - mesi i Tokės se sa Mali Everesti . Edhe majat e tjera tė larta malore janė mė larg nga mesi i Tokės se sa Everesti

  12. #571
    i/e regjistruar Maska e klajdi wolf
    Anėtarėsuar
    14-09-2012
    Postime
    591
    Sekti Mormone

    Katedralja Mormone San Diego,Californi


    Themeluesi i sektit te Mormoneve ėshtė amerikani Joseph Smith (1805-1844), i cili e ndjente se ėshtė njė “profet” qė ėshtė i obliguar pėr rithemelimin e kishės sė parė tė Jezusit. Ai nxorri librin Libri i mormonėve (The Book of Mormon), qė ėshtė njė libėr i shenjtė dhe ėshtė paralel me Dhiatėn e Vjetėr dhe tė Re. Shumica e komunitetit u shpėrngulėn nė vendin “Deti i madh i kripur” tė rajonit Utah mė 1845 dhe atje themeluan Salt Lake City-n.

    Mormonėt zotin e konceptojnė nė formė tė njeriut dhe nė madhėsinė e njeriut si krijesė prej mishi dhe gjaku. Thonė se zotat, prej fėmijėve tė pėrbėrė prej shpirtit dhe njerėzores, zgjedhin pėr veten e tyre njė bashkėshort. Ata e identifkojnė zotin Jahve tė hebrenjve me Jezu Krishtin. Sipas tyre, Jezu Krishti ėshtė biri mė i vjetėr nga djemtė e shumtė tė Zotit dhe ėshtė vėllai mė i madh nga tė tjerėt. 10 % tė pasurisė e paguajnė si tatim kishės.

    Alkoolin, duhanin, mishin, ēajin, kafen dhe bisedėn me cigare i llogaritin tė ndaluara. Ata janė tė pėrhapur nėpėr shtete tė ndryshme tė botės, por mė tepėr hasen nė Amerikė. Supozohet se kanė afėr 50 milionė anėtarė.

  13. #572
    i/e regjistruar Maska e klajdi wolf
    Anėtarėsuar
    14-09-2012
    Postime
    591
    Shkenca do te dominoi boten shume shpejt

    Dave Evans, shefi “futurist” i Cisco Internet Business Solutions Group, na tregon se si ai e sheh boten pas dhjete viteve dhe cilat do te jene teknologjite qe do te kene ndikim me te madh ne jeten tone.

    “Ne te ardhmen tone do te kete komponente (te tilla si gjymtyre) robotike.
    Interneti dhe pajisjet - Cisco parashikon se si paisjet e lidhura me internetin do te arrijne ne kuoten e 50 miliardeve deri ne vitin 2020, qe duket se jane me shume se gjashte paisje per cdo person ne Toke. Sensoret inteligjente do te integrohen ne kepuce, ne paisje per astme dhe paisjet mjeksore te te gjitha llojeve. Ne Suedi, ekziston tashme nje peme me sensore qe ciceron mendimet e saj.

    E ardhmja eshte video- Ne 2008, u gjeneruan rreth 5 exabyte te informacionit unik, te barabare me nje milion dvd. Pas tri vitesh do te jene 1.2 zettabyte, ku nje zettabyte eshte e barabarte me 1.024 exabyte. Pasioni per videot me definicion te larte do te perfaqesoje pjesen me te madhe te kesaj rritjeje.

    Sipas Cisco, 91 % e te dhenave ne internet ne 2015 do te jene video.

    Ne te ardhmen shumica e informacioneve do te arkivohen ne 'the cloud'. Deri me 2020 nje e treta e te gjithave te dhenave, “do te qendrojne“ ose do te kalojne permes 'colud'.

    Qarkullimi i pergjithshem per sherbimet 'cloud' do te rritet me 20 % ne vit dhe shpenzimet IT per inovacion dhe 'cloud computing' mund te arrijne ne 1000 miliarde dollare deri ne vitin 2014.

    Web me shpejtesi te plote- Dave Evans, shefi 'futurist' i Cisco, tregon se ecuria e rrjetit (net) ne shtepi eshte rritur 170.000 here qe nga viti 1990. Evans disponon 38 lidhjet always-on dhe me shume se 50 Mbps te bandes se mjaftueshme per telekonferencat, streaming video, lojra online, te gjitha ne te njejten kohe. Ne 10 vitet e ardhshme pritet qe shpejtesia mes mureve te shtepise do te rritet me 3 milione here.

    Shoqeria sociale- Lidhje super te shpejta dhe always-on, do te anullojne distancat mes njerezve. Do te jemi te gjithe te mbeshtjelle ne nje rrjet te madh social, ku informacionet vijne ne kohe reale me pare se nepermjet kanaleve zyrtare sic ndodhi me termetin e fundit ne Japoni. Rrjetet sociale do te ndryshojne rrenjesisht kulturen e popujve.

    E ardhmja diellore- Popullsia njerezore do te vazhdoje te rritet dhe Evans vlereson se, nje qytet me nje milion banore do te ndertohet cdo muaj per dy dekadat e ardhshme. Metoda me efikase per te siguruar energji elektrike ne qytete jane duke u bere nje domosdoshmeri, vecanerisht metodat e perdorimit te energjise diellore.

    Shume shkencetare jane duke punuar per te kthyer rrezet e diellit ne energji si menyre efikase dhe ekonomikisht e mundur, madje edhe duke perdorur letren, modifikuar ne menyre te pershtatshme, te tilla si panelet diellore.

    Objekte “beje vete”- Printerat 3D jane tashme nje realitet, por nuk jane ende ekonomikisht te perballueshme per njerezit e thjeshte. Ato do te jene brenda 10 vitesh. Ne mund te ndertojme objekte te bera vete, shtrese pas shtrese, duke perdorur rreshire sintetike qe fortesohet kur goditet nga rrezet e drites.

    Mik robot?- Deri me 2020 robotet do te jene fizikisht superiore per qeniet njerezore dhe te pajisur me nje tru funksional te krijuar nga bashkimi i hardware dhe software. Brenda 2050, shpjegon Evans, numri i roboteve do te kaloje ate te njerezve ne vendet e zhvilluara. Nga viti 2032 do te jene menderisht me superiore dhe ne 2035 do te mund te zevendesojne plotesisht boten e punes.

    Trup bionic- Gjithmone sipas Evans, ne 10 vitet e ardhshme teknologjite mjekesore do te bejne hapa te medha duke perdorur fuqine e informatikes te disponueshme ne objekte gjithmone e me te vogla. Pajisje te tilla si nanobots dhe aftesia per te prodhuar organe per zevendesim do te jene ne rendin e dites.

    Do te behemi cyberborg? – Njerezit jane duke hyre ne nje epoke te evolucionit teknologjik. Disa shembuj: Ne korrik te vitit 2009 kerkuesit spanjolle zbuluan nje proteine qe rrit kujtesen fotografike, ndersa ne tetor ne te njejtin vit, shkencetaret italiane dhe suedeze zhvillojne doren e pare artificiale te kontrolluar nga truri. Texas Heart Institute, ka zhvilluar kohet e fundit nje zemer artificiale pa rrahje, por qe gjithsesi ka bere gjakun te qarkulloje.

    Kush e di se cfare do te shpiket ne 10 vite?

  14. #573
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    19-06-2004
    Postime
    5,896
    Njė fenomen i veēantė ndodh nė fshatin Al-Hassa nė Arabin Saudite, ku njė gur gjigant njė herė nė vit gjatė muajit prill qėndron nė ajėr nė njė distancė prej 11 cm nga sipėrfaqja e tokės pėr rreth 30 minuta.

    Thuhet se para disa vitesh, njė kriminel u vra pikėrisht pas kėtij shkėmbi, pasi ishte fshehur aty. Incidenti ndodhi gjatė muajit prill, tė vitit 1989-tė. Ndėrkohė mund tė shikon dhe njollat e gjakut qė ndodhen ende mbi shkėmb, qė pėr njė arsye qė pashpjegueshme nė momentin kur shkėmbi shkėputet nga sipėrfaqja e tokės njollat kthehen nė tė lėngshme.

    Banorėt e zonės, disa herė janė munduar tė fshijnė njollat e gjakut, por mė kot. Pas disa vitesh ato rishfaqen pėrsėri automatikisht.

    Ligjet e islamit, nuk lejojnė qė kjo dukuri e rrallė tė bėhet e njohur nė mbarė botėn, por e mbajnė atė tė fshehtė, duke u mjaftuar vetėm nė Arabi si sekreti i pėrbashkėt.
    Fotografitė e Bashkėngjitura Fotografitė e Bashkėngjitura  

  15. #574
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    19-06-2004
    Postime
    5,896
    Njė franceze gati sa nuk pėson atak nga fatura e telefonit

    Njė grua nė jugperėndim tė Francės, qė mori njė faturė telefonike gati 12 kuadrilion euro, gati sa nuk pėsoi njė atak kardiak.

    Solenne San Jose nga Pesaē, tha se mbeti e shokuar kur pa faturėn prej 11.721.000.000.000.000 euro.

    Kjo ėshtė paka a shumė sa 6 mijė herė prodhimi i pėrvitshėm ekonomik nė Francė.

    Ajo kėrkoi qė llogaria e saj tė mbyllej pasi humbi dhe punėn muajin qė shkoi.

    Ish- mėsuesja, sipas BBC, tha se kishte aq shumė zero sa nuk e dinte sa ishte kjo shumė.

    Fillimisht kompania telefonike Bouygues Telecom tha se nuk ka ēfarė tė bėjė, por mė pas pranoi se ishte gafė dhe se fatura reale ishte 117 euro.

  16. #575
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    19-06-2004
    Postime
    5,896
    Njė ekip astronomėsh njoftuan sot zbulimin e njė planeti, qielli i tė cilit ndriēohet nga katėr yje, sistemi i parė diellor i kėtij lloji i vėzhguar deri tani.

    Planeti, i quajtur PH1, gjendet rreth 5 000 vjet dritė larg nga Toka (njė vit dritė ėshtė i barabartė me 9 461 miliardė kilometra).

    "Vetėm gjashtė planete njihen deri tani tė rrethuar nga dy yje", theksuan astronomėt.

    PH1, njė planet gjigant me madhėsinė e Neptunit, rrotullohet rreth dy yjeve me njė masė respektivisht 1,5 dhe 0,41 herė mė tė mėdhenj se dielli, nė 138 ditė.

    Ndėrsa dy yjet e tjera rrotullohen rreth kėtij sistemi planetar nė njė distancė njė mijė herė mė tė madhe se ajo, Tokė-Diell.

  17. #576
    i/e regjistruar Maska e Bajraku
    Anėtarėsuar
    29-02-2012
    Postime
    498
    tentoi per te thyer akullin duke u hedhur nė pishinė dhe te shohim se si pėrfundoi
    vidio.

    Ndryshuar pėr herė tė fundit nga Bajraku : 18-10-2012 mė 16:13

  18. #577
    i/e regjistruar Maska e klajdi wolf
    Anėtarėsuar
    14-09-2012
    Postime
    591
    Eshte zbuluar nje strukture qe mendohet te jete ndertesa me e vjeter ne bote, gati sa dyfishi I moshes se piramidave te Egjiptit. Guri I ziguratit me forme drejtekendore, nen bregdetin japonez, mund te jete deshmia e pare e nje civilizimi krejtesisht te panjohur te kohes se gurit, thone arkeologjistet.
    Monumenti eshte 600 kembe I gjere dhe 90 kembe I larte, dhe datohet te jete se paku 8000 vite para Krishtit. Piramida me e vjeter ne Egjipt, piramida Step ne Saqqara, eshte ndertuar me shume se 5000 vite me vone.
    Struktura e Yonaguni-t, nje ishull I vogel ne jugperendim te Okinawa, u zbulua se pari 10 vite me pare, nga zhytesit ne thellesi rreth 75 kembe nen nivelin e ujit. Vendasit besonin se ky ishte nje fenomen natyral.

    Profesori Masaki Kimura, nje gjeologjist ne Universitetin e Ryukyu te Okinawa-s, ishte shkencetari I pare qe kishte hulumtuar zonen dhe kishte konkluduar se struktura misterioze pese-shtresore ishte ndertim njerezor. “Objekti nuk eshte formesuar nga natyra. Nese ky do te kishte qene rasti, ateher do te prisnim te gjenim materialin e grumbulluar per-rreth, por aty nuk gjenden depozitime guri ne rrethine”, tha ai.

    Zbulimi I asaj qe duket te jete nje rruge qe rrethon ndertesen, deshmon edhe me tej se struktura ishte e ndertuar nga njeriu, shton ai.



  19. #578
    i/e regjistruar Maska e klajdi wolf
    Anėtarėsuar
    14-09-2012
    Postime
    591
    Zbulohet nje tjeter shpelle me kristale

    Perseri ne Meksike zbulohet nje shpelle me kristale, kete rradhe rreth 330 metra nen shtratin e shkretetires Chihuahua. Pamja eshte nje mrekulli e natyres. Shikojeni dhe gjykoni vete


  20. #579
    Ky lajm eshte postuar me pare. Eshte relativisht i vjeter dhe i trajtuar po ne kete teme. Do ju lutesha dhe njehere te kontrolloni temat perpara se te postoni.

  21. #580
    i/e regjistruar Maska e Tipiku
    Anėtarėsuar
    08-08-2005
    Postime
    3,950
    Nė kėmbė nga Bosnja deri nė Mekė


    Senad Hadzic quhet myslimani nga Bosnje e Hercegovina, i cili pėrshkoi rreth 5.700 kilometra nė kėmbė pėr gati 10 muaj nga vendlindja e tij pėr tė mbėrritur nė Mekė, nė qytetin e shenjtė tė Islamit.
    Myslimani qė u nis nga Bosnja nė muajin dhjetor tė 2011-ės nė kėmbė pėr tė marrė pjesė nė pelegrinazhin qė zhvillohet ēdo vit nė Mekė, njė itinerar prej rreth 5700 kilometrash, mbėrriti nė qytetin e shenjtė tė Islamit, pasi kaloi shtatė vende duke pėrfshirė dhe Sirinė nė luftė.

    “Kam mbėrritur sot nė Mekė. Nuk jam i lodhur. Kėto janė ditėt mė tė bukura tė jetės time. Do t`u shpėrndaj ēokollata fėmijėve”, deklaroi Hadzic.

    Pelegrini 47-vjeēar e ka postuar nė rrjetin social Facebook rekordin e tij tė shenjtė. Nė murin e tij ai ka treguar se gjatė rrugėtimit kishte kaluar nė Bosnje, Serbi, Bullgari, Turqi, Siri, Jordani, para se tė mbėrrinte nė Arabinė Saudite, nė Mekė.

    “Falėnderoj Allahun qė mė ka mundėsuar tė arrij nė Mekė para afatit tė haxhit, mė 25 tetor. Kam ecur nė emėr tė Allahut, pėr Islamin, pėr Bosnje-Hercegovinėn, pėr prindėrit dhe motrėn time”, shkruan nė murin e tij tė rrjetit social.

    Stjerner er dom som lyser i Mųrke

Faqja 29 prej 34 FillimFillim ... 192728293031 ... FunditFundit

Fjalėt Kyēe pėr Temėn

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •