i papare Tufa
Shakaja e tė qenit edhe intelektual, edhe i pavarur
AGRON TUFA
(Kundėrpėrgjigje Fatos Lubonjės)
Eshtė hera e dytė brenda pak ditėsh qė z. Fatos Lubonja mė akuzon nėpėrmjet njė ftese apo mė fton nėpėrmjet akuzash pėr njė debat publik nė lidhje me rolin kritik tė intelektualėve ndaj partive politike. Nuk e di pse mė ka zgjedhur mua si intelektual qė pėrfaqėsoj kėtė ndjeshmėri publike, pasi stihia ime ėshtė letėrsia e deri diku ideologjia me tė cilėn lidhet letėrsia. Por jo politika! Atė mė mirė se unė mund ta pėrfaqėsonin politologėt apo politikanėt qė e ushtrojnė teorikisht apo praktikisht si profesion. Megjithatė, e pranoj ftesėn, por z. Lubonja duhet tė pranojė kusuret e kėsaj zgjedhjeje, sepse unė do tė flas si tė mė teket, brenda lirisė sime. Mirėpo, nė tė dyja rastet, shtrimin e kėsaj ēėshtjeje dhe zgjedhjen e diskutantit. Lubonja e bėn duke akuzuar, shpifur e pėrlyer imazhin tim pikėrisht personin qė e fton nė debat. Duke vepruar nė kėtė mėnyrė damkosjeje, ai hap njė hendek tė thellė pabarazie me personin qė akuzon dhe, pėr ēudi, shpreson qė po ky person ti pėrgjigjet, madje pa pėrgėnjeshtruar akuzat e tij, se pėrndryshe zhgėnjehet! E habitshme kjo pėr njė njeri qė barazitizmin e ka thelb tė kauzės majtiste. Pasi ia hodha poshtė, me fakte, bazėn e akuzave z. Lubonja nė pėrgjigjen time tė parė, tani le tė provojmė ti pėrgjigjemi ftesės sė tij pėr debat publik, por jo siē e shtron ai kėtė temė, nė cilėsinė e detyrave tė shtėpisė. Dhe mendoj se duhet tė flasim pėr tipologjinė e intelektualit qė pėrfaqėson vetė z. Lubonja, tashmė pėrtej Lubonjės, sepse polemika me tė ka vlerė vetėm pėr aq sa ai pėrfaqėson. Jo mė shumė. Personalisht mendoj se shpėrdorimi mė i madh ka ndodhur me nocionin intelektual. Nuk ėshtė rasti tė hapim kėtu njė debat, ndonėse tė vyeshėm, mbi kuptimin e kėtij nocioni, por dyshoj fort nėse gjenden nė Shqipėrinė postkomuniste njė a dy tė tillė, ndėr tė cilėt, duke pėrjashtuar veten nė radhė tė parė, refuzoj edhe pėrpjekjen qė bėn z. Lubonja pėr tė mė konsideruar tė tillė. Kam mė pėr zemėr njė pėrkufizim tė nobelistit Josif Brodskij: Intelektual quhet ai personalitet qė krijon njė sistem apo antisistem vlerash, tė cilin ėshtė gati ta mbrojė me jetėn e tij. Ndėrsa pėr pretendimet megalomane dhe logjikėn tyryfyēkė me tė cilėn janė mėsuar ta pėrvetėsojnė arbitrarisht kėtė atribut ndėr nahijet tona, duke e pandehur veten pėr misionarė tė njė morali tė ri, edhe pse nė fakt, tė vėrtetat qė shqiptojnė janė pėrpos se diletante, edhe hipokrite, nė kėtė rast pra, pėr rolit mesianik tė intelektualit nė tipologjinė tonė intelektuale, do tė shkonte mė pėrshtat pėrkufizim i Fukosė: Intelektuali? Nėse kjo specie ekziston, duhet heqė dorė nga roli i tyre profetik!. Formati intelektual i z. Lubonja ėshtė njė figurė antropomorfike, pėrjetėsisht e ftuar nė tė gjitha studiot, qė bllokon pjesėn dėrrmuese tė ekraneve tona; tė gjithė e kemi parė formatin e tij intelektual ti nisė tė gjitha trajtesat me frazėn: Unė nuk jam specialist nė kėtė ēėshtje, por po jap mendimet e mia . Po ēfarė ėshtė ajo tipologji intelektuali, qė nuk i pėrket asnjė sfere dhe nuk ėshtė kompetent nė asnjė fushė? Nuk e kam fjalėn tashmė pėr shpifjet, alibitė apo thashethemet e kafeneve qė ai i tregton pėr tė vėrteta. Nėse i pėlqen tė rrojė nė kėtė ferr tė ndėrgjegjes sė vet, Zoti qoftė mė tė! Pyetja ėshtė: ēfarė profesioni, ēfarė kontributi, ēfarė ekspertize, me ēfarė specialiteti e pasuron atributin intelektual kjo tipologji? Njė fizikan qė nuk ka mbaruar studimet, pa shkollė, pa diplomė, qė ska punuar asnjė ditė nė profesionin e tij? Dhe kėtu nuk mė rrihet pa pėrmendur njė thėnie tė I. S. Turgenievit: Specialiteti e pėrjashton diletantizmin: tė jesh diletant do tė thotė tė jesh i pafuqishėm. Atėherė mbetet qė i vetmi specialitet apo profesion i formatit intelektual tė tipit Lubonja ėshtė trajektorja endacake e tij nga njėra studio nė tjetrėn; itinerari nga njė gazetė nė tjetrėn; vėrdallosja nga njė konferencė nė tjetrėn, duke nxituar tė shtojė gjithkund: Unė nuk jam specialist kėtu, por po flas njėherė . Dhe ne e kemi dėgjuar. Gjithmonė. Tė njėjtat gjėra. Ky lloj formati nuk e ka pasur as shqisėn, as intuitėn, as dhuntinė profetike tė parashikojė e tu paraprijė qoftė pėr 24 orė ngjarjeve. Prandaj bie ndesh me veten dhe gjithė udha e tij intelektuale paraqet njė zigzag tė stėrgjatė kundėrthėniesh. Ēfarė ėshtė pra ky lloj intelektuali qė nuk ėshtė specialist, qė nuk ka njė profesion, qė nuk ka njė vepėr me vlerė nė fushėn e mendimit, qė nuk ka njė aftėsi parashikuese tu paraprijė ngjarjeve, por pėrkundrazi, paragjykon folklorikisht dhe ushtron dhunė verbale mbi ngjarjet qė nė embrionin stadial tė tyre? E shtroj kėtė pyetje pėr verifikim, ngase kjo tipologji intelektuali nuk ka njė punė tė qėndrueshme ku ti garantohet pavarėsia e tij e shumėpėrfolur. Dhe, duke qenė gjithė ditėn nėpėr redaksi, studio-kafe e kafe-studio, pa pasur njė profesion e punė stabėl, ai ka shpikur tė vetmen risi: ngritjen e problemeve! Dhe kur i mungon subjekti, tipologjia e Lubonjės i thėrret fantazisė: mė sajon mua si subvijon nga faqja 1 jekt shkrimi dhe pastaj mbetet i zhgėnjyer kur sheh se personat e imagjinuar lodra, nuk i rrinė sus rolit qė u ka caktuar ai. Shkurt, njė kalama qė hyn nė konflikt me lodrat dhe trillet e veta. Por si tia bėjmė ne qė e fillojmė ditėn e punės nga ora 08:00 deri nė 16:00? I zėnė mė njė tjetėr proces pune, krejt tė ndryshėm prej tė tij (unė nuk jam gazetar a publicist, por diē mė shumė), nuk mund tė bėj kritikė pėr ēdo gjė e pėr gjithkėnd dhe, nėse ia dal tė ngre ndonjėherė njė problem, kėtė e bėj pėr tė shfaqur shqetėsimin tim, nervin tim qytetar, pa pretenduar honoraret e majme tė Lubonjės dhe ky, mendoj, ėshtė pėrfitimi qė ka shoqėria. Duke mos qenė kompetent pėr asnjė ēėshtje, duke mos pasur asnjė certifikatė profesioni, duke i pėrzier tė vėrteta e thashetheme, mite e realitete, duke u hyrė problemeve nga dera e pasme, duke u ngatėrruar nė tė gjitha temat, sipas parimit ku leh qen e del tym, me zellin e tė vetmit botėkuptim marksist me tė cilin ėshtė brumosur e strukturuar, na pėrftohet formati i intelektualit oral e grafoman, maniak e simulakėr, gjykatės mbi palėt e, mbi tė gjitha, i pavarur e kontradiktor! E gjithė kjo tipologji sillet dhe shpėshtillet midis paradoksesh dhe oksimoronesh: sulmon tė majtėn nga pozicioni i djathtė, sulmon tė djathtėn nga pozicioni i majtė, gjithmonė, pėr hir tė kritikės, transparencės dhe pavarėsisė. Sigurisht ndodh ndonjėherė qė edhe Lubonja tė shtrojė probleme tė drejta, siē ndodh ndonjėherė qė edhe macja tė kapė njė lepur. Por kjo nuk pėrbėn kurrfarė ligjėsie. E kam vėshtirė tė gjej njė plan tė pėrbashkėt arsyetimi me konceptin marksist tė kritikės sė formatit Lubonja. Sepse, nėse formati i tij do ta kishte kuptuar sistemin demokratik, do tė kishte mėsuar tashmė me kohė se partitė dhe pushtetet i paguajnė kritikėt e tyre qė tė legjitimojnė sistemin. Pikėrisht nė njė kyē tė tillė kuptimor, Lubonja ėshtė viktimė e tyre. Nė rastin konkret, kujt do ti interesonte njė qeverisje e pėrsosur e PD-sė? Vetėm opinionistėve tė formatit Lubonja jo! Sepse nė vend tė opinioneve tė tyre, nė mungesė tė njė profesioni qė garanton pavarėsinė qė ky format nuk e ka, gazetat do tė mbusheshin atėherė me shpalljet: BĖJMĖ SHPIME ME MATRAPIK!. Gjithsesi, kjo do tė ishte njė punė mė e ndershme krahasuar me kritikėn qė mė bėhet pėr mos kritikė. Sepse dihet: unė e mbroj tė djathtėn qė nga viti 1990; ndryshe nga formati Lubonja, jam koherent, pa asnjė tė ēarė nė mendimin tim, pavarėsisht se jo gjithmonė e djathta i mbron parimet e mia. Por formati intelektual Lubonja po na promovon edhe njė nihilizėm tjetėr tė ri, sipas tė cilit, qenka turp i madh tė punosh nė administratėn shtetėrore, ti shėrbesh shtetit tėnd, tė mos pėrpiqesh ta shash, ta sabotosh, ta bllokosh, ta bojkotosh, pėrndryshe je automatikisht i paragjykuar si klientelist, si servil, si i korruptuar. Kėtu botėkuptimi ynė mbi shtetin ndahet prerazi: ndryshe nga formati i intelektualit Lubonja, unė e kam pėr nder ti shėrbej shtetit tim, tė marr pėrgjegjėsitė dhe jo tu iki atyre, tė ngulmoj me sa mund nė pėrmirėsimin e gjendjes, e jo tė hedh gurė e popla mbi ata qė punojnė, pa marrė kurrė mbi vete riskun e pėrgjegjėsinė tė bėj diēka. Sipas kėtij formati duhen braktisur vendet ku tė kanė zgjedhur, pėr tė bėrė sehir, nė shmang, me dashakeqėsi, se si degradojnė gjėrat kur nė pozicionet e braktisura vendosen gdhenjtė. Nė kėtė vend qė vetėm shahet, qė shihet vetėm me ngjyra tė zeza, ka njė jetė, ka njė pėrpjekje, ka sakrifica qė prodhojnė vlera, ka ngjarje tė bukura dhe shembuj qė meritojnė njė fjalė tė mirė, njė pėrshėndetje. Ka, por jo pėr formatin e intelektualit Lubonja, syri i tė cilit sheh gjithkund ngjyra tė pėrzishme, andaj e vetmja muzė qė e vė nė lėvizje oreksin e tij oral e grafoman ėshtė muza e rrėnojave dhe qiparisave. Nuk mbaj mend tė ketė shkruar ky format intelektuali pėr ndonjė gjė qė ta ketė ngrohur shpirtėrisht, intelektualisht, njerėzisht. Megjithatė, intelektualit simulakėr e grafoman i duhet tė tundė njė flamur, tė themelojė mitin e vet, qė mandej tė punojė miti pėr tė. E meqė i ka shumė pėr osh mitet formati i intelektualit Lubonja, le tia nėnshtrojmė dekonstruksionit edhe mitin e tij tė tė qenit i pavarur. Rregull kryesor: pėr tė justifikuar alibinė e pavarėsisė sė vet, formati Lubonja kapet pas personash tė tjerė, duke i pėrlyer ata me gjithfarė thashethemesh, si ato qė ka shkruar nė dy shkrimet e tij tė mėparshme kundėr meje. E, meqė formati simulakėr i intelektualit Lubonja bėhet zėdhėnės i thashethemeve, po i kujtoj cazė edhe unė atė emisarin qė pati dėrguar te Berisha pėr tė psonisur prej tij njė pension tė pėrjetshėm. Pikėrisht pension tė pėrjetshėm pėr formatin e intelektualit Lubonja, ashtu thjesht, sa pėr tė zgjeruar paksa spektrin e tij tė pavarėsisė! Ndėrkaq, po ti shohėsh mė nga afėr flamujt e pavarur tė formatit Lubonja, na dalin shtresė pas shtrese ngjyra tė pėrēudshme: anėtar bordi nė MTKRS nė kohėn e Ramės; anėtar bordi disa herė te fondacioni Soros e njė sėrė fondacionesh tė tjera private; komisar i Forumit pėr Demokraci nė vitin e artė e tė paqtė 1997, etj., etj., gjithkund dėshmi tė palėkundshme tė pavarėsisė sė tij intelektuale!! Pavarėsia e formatit tė intelektualit Lubonja pėrftohet, sipas tij, duke qenė herė pas here i varur pėr segmente kohore nga dikush qė e ushqen, mandej nga kafshimi i po asaj dore, pėr tu hedhur suksesshėm te dora tjetėr. Por formati i intelektualit Lubonja ka kritikėn, qė e bėn tė pavarur! Dhe ēfarė kritike se! Ai e kritikon shpengueshėm njėrėn palė pse si ka dhėnė asgjė, ndėrsa palėn tjetėr pse se lė ti gėzohet asaj qė ajo i ka dhėnė, p.sh., sarajet nė Petrelė, nė tė cilat, hė pėr hė kėndojnė kukumjaēkat e asaj ane, pėr shkak se ai fle pėrnatė nėpėr studiot e televizioneve private. Por sa tė poshtėr dhe kėta pronarėt e TV-ve! Nga njėra anė tė japin sarajet nė Petrelė, nga ana tjetėr stė lėnė ti gėzosh! E, me sa duket, ky qenka shkaku i shpėrqendrimit tė tij tė shpeshtė nė debatet televizive Gjithė nė frymėn e filozofisė intelektuale tė formatit Lubonja, nxjerrim edhe ne njė moral cinik: Njė prostitutė na dalka mė e ndershme se njė grua qė e shkon jetėn me burrin e saj. Sepse prostituta bėn naze vetėm pėr tė rritur pazarin. Edhe vetė formati intelektual i tipit Lubonja e di se midis tė ngjashmėve me veten nuk ka rivalitet, nuk ka tjetėr si ai qė tė solojė i vetmuar mbi tė gjithė. Ka mbetur, pėr fat tė keq, sall ai, tek pullė, i braktisur, vetmitar, i keqkuptuar, se nuk po e shpallim publikisht intelektual kombėtar, por me shpresėn e fortė se, herėt a vonė, do ta pranojnė tė tillė nga e keqja, nė mėnyrė plebishitare, pėrshtat me njė proverb: Nė mungesė tė zogjve, edhe b ėshtė bilbil. Tė mė ndjejė lexuesi i nderuar, por nė varėsi tė personazhit tė formatuar si tepėr intelektualisht, nuk gjeta gjė mė serioze pėr tiu pėrgjigjur.
Krijoni Kontakt