Me rastin e 10 vjetorit tė rėnies sė Komandantit Legjendar
tė UĒK-sė Adem Jashari
Adem Jashari - miti, legjenda dhe e vėrteta
( 1 )
· Adem Jashari kishte patur fatin, qė duke i takuar njė populli qė i kishte besuar, kishte ecur nė rrugėn e tij, e cila ishte tejet e pakrahasueshme me rrugėzimet e pafund, herė gjysėm sllave dhe herė gjysėm pėrēartėse tė njeriut tė Velanisė. Pėrpjekjet qė bėhen sot pėr tė vėnė njė linjė barazimi mes njeriut tė Velanisė, tė cilit nuk i pėrmend emėrin pėr tė mos e vėnė pranė emėrit tė Jasharėve, janė veēse dėshtime tė tjera tė politikės ditore. Pėr mė tepėr ata janė tė dhimbshme kur bėhen nga njerėz qė i kanė takuar njė mendimi tė ri politik dhe filozofie tė re politike nė Kosovė.
Shkruan: Bedri ISLAMI
03. III. 2008
Pa as mė tė voglin dyshim qė emėri i Adem Jasharit ėshtė ndėr mė tė njohurit dhe mė tė respektuarit nė tė gjitha trevat shqipfolėse dhe nė bashkėkombasit e tij. Ėshtė ndėr rastet e rradha te historisė njerėzore, jo vetėm tė kombit tonė, kur emėri i njeriut, nė fare pak kohė, i dalė si nga legjenda, bėhet simboli i popullit tė tij. Tashmė, ndryshe nga dhjetė vite mė parė, kur ishte e zakonshme tė pyetej se " kush ėshtė Adem Jashari", rreth emėrit tė tij ėshtė ngritur miti, legjenda dhe e vėrteta. Sa lidhje kanė ato me njėra tjetrėn, ku ėshtė fillesa e njėrit dhe vazhdimi i tjetrės, nė cilin kufi ndahen ata nga njėra tjetra apo , tė tria sė bashku, duke mos qenė, veēse vazhdim i njėra tjetrės, pėrbėjnė atė qė sot mund tė quhet "ēmimi nobel i lirisė" - si ėshtė shprehur nė ditėt e para tė pasluftės ministri i sotėm i jashtėm francez, Bernnard Kushner.
Nė historinė e kombeve, si dhe nė historinė e kombit tonė, ka jo pak shembuj, pėr tė mos thėnė se ka mjaft tė tillė, nė tė cilat sakrifica sublime, qėndresa, pėrkushtimi, janė shfaqur si simbole, nga tė cilat ėshtė mbajtur gjallė historia. Kjo ka ndodhur edhe tek ne. I janė dashur kombit tonė simbole tė herėpashershme, tė cilėt kanė marrė pas vetes edhe tė ardhmen, nė njė mėnyrė ose nė njė tjetėr ata janė bėrė fatthėnėsit dhe dalėzotėsit e kombit qė i kanė takuar. Mirėpo, ata kanė mbajtur njė brez, njė ngjarje, njė qėndresė, njė luftė, kanė pasur njė pėrkushtim, janė ngritur mbi epokėn e tyre duke u bėrė pjesė edhe e epokave qė do tė vinin. Brezat janė pėrkulur nė nderim tė veprės dhe qėndresės sė tyre.
Sidoqoftė, nė kėtė plejadė qėndrese, nė tė cilat janė ndeshur burra qė kanė zgjidhur hallet e popullit tė tyre me armė dhe burra qė u kanė paraprirė me pendė, ka qenė pa dyshim saktėsisht e qartė se miti i krijuar mbi jetėn dhe luftėn e tyre, aq sa ka qenė i vėrtetė, aq ka qenė dhe njerėzor, aq sa ka qenė i saktė, aq ka patur edhe pėrmasat e sė panjohurės, nė tė cilat vitet dhe dekadat kanė sjellė zbehjen ose, jo rradhė, edhe rėndimin e kujtesės.
Ata qė qėndruan nė memorjen e kombit si tė pėrhershėm nuk e bėnė vetė kėtė, thėnė tė drejtėn as nuk e deshėn kėtė, por gjithēka erdhi natyrshėm, deri sa njerėzit i bėnė pjesė tė jetės sė tyre tė pėrditshme.
Por rasti i Familjes Jashari ishte i njė natyre krejt tė veēantė. Pėr t'u ngritur miti i tyre nuk u deshėn vite tė shumta e as dekada, nuk u desh qė tė trasohej rruga, tė qetėsoheshin ngjarjet, tė merrnin rrugė ato; miti i tyre u ngrit vetvetishėm dhe kjo ndodhi qė tė nesėrmen e rėnies sė tyre.
Kjo nuk kishte ndodhur asnjėherė, kjo nuk kishte ndodhur as nė rastin e famėmadhit dhe burrit mė tė shquar tė kombit tonė, Gjergj Kastriotit. Nė rastin e mėsipėrm, tė Gjergjit, ai kaloi pėrmes tri fazave nė tė cilėt kalojnė pėrsonalitetet e mėdha tė historisė. Si e cilėson Fan Noli nė librin e tij mbi jetėn dhe veprėn e Skenderbeut, emėri i tij kaloi pėrmes glorifikimit qė i bėnė bashkėkombasit e tij, pastaj pėrmes mohimit tė plotė qė i bėnė ata qė erdhėn pas tij dhe sė fundi - nė drejtpeshimin e gjėrave dhe ngritjen e lavdisė sė pėrjetshme.
Adem Jashari nuk kaloi pėrmes njė rruge kaq tė gjatė. Ai e kishte pasur njė fat tjetėr, ai e kishte pasur mohimin para se tė vinte dita e 5 marsit dhe rrethimi pėr herė tė tretė i Kullave tė Jasharėve. Ai, si tė thuash, kishte kaluar pėrmes sė keqes qė vinte nga zyrat e Velanisė, nga mallkimet e pėrbaltjet qė i hidhnin prej andej, kishte fshirė me mantelin e tij tė luftės pėrbuzshėm gjithė mllefin dhe helmin qė rridhte si ujrat e shirave dhe kishte bėrė mė tutje. Nė se kishte qenė i leēitur nga politika e ditės sė Prishtinės dhe lideri i saj, Adem Jashari kishte patur fatin, qė duke i takuar njė populli qė i kishte besuar, kishte ecur nė rrugėn e tij, e cila ishte tejet e pakrahasueshme me rrugėzimet e pafund, herė gjysėm sllave dhe herė gjysėm pėrēartėse tė njeriut tė Velanisė. Pėrpjekjet qė bėhen sot pėr tė vėnė njė linjė barazimi mes njeriut tė Velanisė, tė cilit nuk i pėrmend emėrin pėr tė mos e vėnė pranė emėrit tė Jasharėve, janė veēse dėshtime tė tjera tė politikės ditore. Pėr mė tepėr ata janė tė dhimbshme kur bėhen nga njerėz qė i kanė takuar njė mendimi tė ri politik dhe filozofie tė re politike nė Kosovė.
- Pėrse ndodhi, menjėherė pas rėnies, mitizimi i Adem Jasharit dhe ngritja e legjendės sė tij?
- Ishte njė rastėsi, njė thirrje e kohės pasi populli kishte nevojė pėr njė mit dhe pėr njė legjendė, ishte kėrkesė apo gjithshka ishte e vėrtetė dhe kjo e vėrtetė po fillonte tė bėhej qartėsisht e lexueshme pėr tė gjithė, pėr pasuesit e tij, por edhe pėr mohuesit e tij?
Qė pas 8 marsit tė vitit 1998 emėri i Adem Jasharit, bacės Shaban, Hamzės, dajės Osman dhe i gjithė atyre qė luftuan nė atė fillim marsi, i kullave qė u shkrumbuan, i jetės qė u dha, i pushkėve qė u ngritėn, i luftės deri nė sublimitet, u bėnė fillesa e simbolit tė popullit qė i takonin. Pėr kėtė nuk u desh asnjė dekret, dhe si tė tillė askush nuk mund ta nxirrte, nuk u muar asnjė vendim, nuk u bė asnjė mbledhje e veēantė, gjithēka rrodhi krejt natyrshėm, tepėr njerėzore, sublime do tė thoja, deri nė atė kufi ku kufiri mes mitit, legjendės dhe tė vėrtetės nuk ėshtė kurrė qartėsisht i pėrcaktuar, sidomos nė ditėt e para.
A kishte njė shkak tjetėr, po ashtu aq madhor dhe sublim, sa edhe rėnia e tyre qė solli mitizimin e menjėhershėm tė Adem Jasharit?
- Sigurisht qė po. Nė ditėt e para tė pasrėnies sė tij dhe bashkėluftėtarve tė ushtrisė Ēlirimtare tė Kosovės, ka qenė e natyrshme qė ana figurative, emocionale, e prekshme, e dhimbshme, mė e kapshme - lufta, qėndresa dhe sakrifica, tė ishin mė evidentet.
Mirėpo kėto nuk mjaftojnė pėr tė bėrė njė mit, ata shumė - shumė mund tė bėjnė njė shembull, njė prijės tė ditės, njė emėr pėr t'u ndjekur, ata mund tė bėjnė njė kėngė ose shumė kėngė - por nuk mund tė bėjnė mitin Njeri, nuk mund tė hedhin bazamentin e legjendės, e cila nė kėtė rast, nuk ėshtė asgjė tjetėr, veēse e vėrteta.
Pėr tė kaluar nga emėri i njeriut luftėtar, jo shumė i njohur jashtė Drenicės dhe jo shumė i njohur jashtė strukturave tė organizuara tė luftės, Adem Jasharit nuk iu deshėn mė shumė se 48 orė. Qė nga dita kur kishte vendosur tė zgjidhte ēėshtjen e Kosovės pėrmes pushkės dhe deri nė ditėn e rėnies sė tij ishin mė shumė se dhjetė vite aktivitet ilegal, legal e gjysėm legal, mirėpo edhe kjo nuk do tė ishte e mjaftueshme pėr tė spjeguar mitin e jashtėzakonshėm tė Jasharėve. Qė nga dita kur ishin hedhur themelet e para tė Fisit tė Jasharėve nė Prekaz dhe deri nė ditėn kur do tė digjeshėn pėr herė tė fundit kullat e tyre do tė kishin kaluar treqind vite - mirėpo edhe ky autoktonitet, nuk i ka tė gjitha nė vete.
Nė Drenicė, por edhe jashtė saj, kishte pasur Kosova burra tė mėdhenj, tė ndritur do tė thoja, tė cilėt ishin sakrifikuar deri ku nuk mbante mė, dhe kėtė e kishin bėrė krejt natyrshėm, duke dhėnė pasurinė, bijtė e bijat e tyre, duke e shkuar gjithė jetėn luftrave dhe nė fund duke dhėnė edhe jetėn e tyre. Ata e kanė lėnė emėrin e tyre nė historinė e kombit - mirėpo, kjo qė po ndodhte nė rastin e mitit tė Jasharėve do tė ishte diēka krejt e re dhe krejt ndryshe nė historinė tonė.
Njė shembull i pėrjetuar: me 9 mars 1998, pra dy ditė pas pėrfundimit tė luftės nė Prekaz, nė qytetin e Shtutgartit, Lėvizja popullore e Kosovės, do tė organizonte njė manifestim tė madh kundėr dhunės dhe pushtimit serb tė Kosovės. Ishte manifestimi i parė i madh qė bėhej. Organizatorėt kryesorė tė tij ishin Kushtrim Hadergjonaj, Sheradin Berisha, Gėzim Avdimetaj e tė tjerė. Sė bashku me profesor Hasan Ukhaxhajn ishim ftuar, si drejtues tė Lėvizjes, pėr tė folur nė kėtė Manifestim. Nė sheshin e madh ishin mė shumė se njėzet mijė vetė. ( Shiko kėtu foton – Sh.B )
Ende nuk dihej saktėsisht se ēfarė kishte ndodhur nė Prekaz, lajmet vinin tė paqarta deri nė fund, as nė familjen Jashari qė jetonte nė Mynih ende asgjė nuk ishte e qartė. Pikėrisht nė kėtė shesh, pėr herė tė parė, pa kaluar as 48 orė nga vrasja e tyre, emėri i Adem Jasharit gjėmoi. Kam parė njerėz qė thėrrisnin emėrin e tij me gjithė shpirt duke valėvitur flamurin kombėtar, sikur shpirti i tij ishte tashmė nė palėt e flamurit. Ishte njė thirrje e re, krejt e veēantė, nga askush e orientuar, e dalė nga thellėsia e shpirtit, megjithėse ende kishte shumė e shumė njerėz qė pyesin se " kush ėshtė Adem Jashari".
Njė javė mė vonė, Lidhja Demokratike e Kosovės, nė qytetin e Mynihut, nuk lejoi tė vihej fotografia e tij nė qendėr tė manifestimit dhe kjo do tė ishte nga pėrpjekjet e fundit tė hapura pėr prishjen e mitit dhe ēlegjendizimin e emėrit tė Adem Jasharit. Pak kohė mė vonė kam parė tė njėjtėt njerėz duke u pėrbetuar se kanė qenė miqtė mė tė mirė tė tij dhe tė familjes sė tij. Por kjo ėshtė njė histori tjetėr.
Unė kthehem edhe njė herė tek pyetja ime:
- ishte rastėsi, kėrkesė e kohės apo ishte gjithēka e natyrshme, njerėzore dhe saktėsisht e merituar?
Ne jemi mėsuar ta shohim nė fotografi tė ndryshme Adem Jasharin, gjithnjė me armė nė dorė, me pelerinėn e luftės hedhur krahėve, me mjekrrėn e derdhur si ujvarat e bjeshkėve tė Sharrit, me shikimin e tij tė papėrsėritshėm - sytė e tij flasin mė shumė se qindra deklarata, jemi mėsuar edhe ta pėrfytyrojmė njė njeri qė vetėm ka luftuar, ka organizuar aksione, ka qėndruar, ka mposhtur armiqtė, ka ngrohur zemrat e njerėzve. Kėshtu jemi mėsuar dhe tė gjitha kėto, duke qenė tė vėrteta, janė njėkohsisht edhe tė paplota.
Njerėz qė e kanė shkuar jetėn me armė kemi pasur gjithnjė, me pelerinėn hedhur krahėve kemi pasur po ashtu, qė janė vrarė burrėrisht me gjithė njerėzit e fisit tė tyre, ka ndodhur edhe kjo; sepse na ėshtė dashur tė luftojmė nė shumė dekada. Ka pasur burra si Isė Boletini qė nė njė thirrje tė tyre ngrinin nė kėmbė deri nė 15 mijė vetė dhe hynin nė Shkup si nė shtėpinė e tyre.
Adem Jashari nuk ėshtė vetėm fotografia qė njohim, vetėm thelbi i asaj qė besojmė, nuk ėshtė vetėm streha nga e cila, domosdo kanė shkuar tė gjithė ata qė donin tė luftonin - ai ėshtė shumė mė tepėr se kaq. Edhe shumė vite pas rėnies sė tij, mjaft njerėz qė kishin pozicione drejtuese nė strukturat e luftės, kur duan tė dėshmojnė njė qėndrim apo tė kenė njė mbėshtetje, krejt natyrshėm i drejtohen Adem Jasharit apo faktit se kanė qenė nė lidhje me tė, se kanė bujtur tek Jasharėt, se kanė patur kontakte ose se u kanė ndihmuar atyre. Nganjėherė, mjerisht, edhe njerėz qė krejt rastėsisht janė njohur me to apo u kanė bėrė konak, tashmė dėshmohen si njerėz tė afėrt dhe tė besuar tė tyre. Nė fund tė fundit kjo ėshtė forca qė ngjall emėri i Jasharėve, sidomos i Ademit, Bacės Shaban dhe Hamzės dhe ne duhet ta pranojmė si tė tillė. Jasharėt, duan apo nuk duan, nuk do tė mund t'i shmangen kurrė mbėshtetjes qė kėrkojnė tė tjerėt tek emėri i tyre.
- Ēfarė e bėri dhe ēfarė e bėn edhe sot Adem Jasharin krejt tė veēantė nė historinė e kombit tonė?
- Cila ėshtė rrjedha pėrmes sė cilės ka ecur e vazhdon tė ecė emėri i tij?
- Ishte ai thjeshtė luftėtari, njeriu me pushkėn hedhur krahėve, i hekurt dhe i ftohtė, i pafjalė dhe serioz, apo kishte shumė mė tepėr se kaq?
Pėrsonalisht nuk e kam takuar asnjėherė Adem Jasharin. Nuk futem nė rradhėn e njerėzve qė e kanė patur njė fat tė tillė nė jetėn e tyre. E kam dėgjuar pėr herė tė parė emėrin e tij nga Fehmi Lladrovci dhe vllai i tij, Ramizi, qė mė pas do tė bėhej pėrfaqsuesi i Adem Jasharit nė perėndim, nė bazė tė njė letre qė Grupi i Drenicės i dėrgoi organizatės nė dhjetorin e vitit 1997. Letra ruhet ende nė arkivin e organizatės. Fehmiu, kishte njė respekt tė jashtėzakonshėm pėr tė dhe mendoj se Adem Jashari ishte i vetmi njeri para tė cilit pėrkulej Fehmi Lladrovci. Mė pas do tė mesoja se edhe Adem Jashari, kur i kishin kėrkuar tė kishte njė ndarje me Fehmiun, do tė thonte se " vetėm vdekja mė ndan nga Fehmi Lladrovci". Kjo ka qenė njohja ime e parė me tė, pėrmes figurave qė ishin tė afėrta me Adem Jasharin, por, thėnė sinqerisht, nuk e kam menduar se po flisnim pėr njeriun qė shpejt, shumė shpejt do tė bėhej figura mitike e shqiptarėve. Ishte koha kur ai sapo ishte dėnuar me njėzet vite nė mungesė, nė gjyqin e njohur ndaj Grupit tė Drenicės. Mė pas e pashė fotografinė e tij dhe mė bėnė pėrshtypje sytė e tij, tė cilėt, kushdo qė i sheh me vėrejtje, e ndjen se kanė ngjashmėri tė jashtėzakonshme me tė shqiponjės.
Por unė kam patur njė fat tjetėr tė dyfishtė : kam njohur nga afėr, si mik i tyre, familjen e jashtėzakonshme tė Jasharėve, tė cilėt kanė hisen e tyre tė papėrsėritshme nė luftėn qė ėshtė zhvilluar nė Kosovė. Unė mund tė them me bindje se, nė se nuk do tė kishte qenė mbėshtetja e tyre e hapur dhe angazhimi nė strukturat e luftės, shumė gjėra nuk do tė shkonin ashtu si do tė rridhnin punėt mė tej. Nė familjen e tyre, shumė herė, mė ka takuar tė shoh inēizimet e ndryshme familjare, krejt tė zakonshme, tė shoh Ademin dhe Hamzėn mes familjeve tė tyre, tė ndjek rrjedhėn e jetės qė ata kanė bėrė, punėt e hallet e pėrditshme, tė dėgjoj se si e kanė konceptuar jetėn dhe si kanė menduar pėr tė ardhmen e Kosovės, duke folur krejt natyrshėm, i kam parė tek losin me fėmijėt nė njė ditė tė zakonshme, si silleshin me prindėrit, atė aktin e veēantė kur i merrnin mes duarve tė tyre dorėn e nėnės plakė dhe e pėrkdhelnin butėsisht, hyrjen pa bujė e zhurmė nė dhomėn e miqve, deri nė njė ditė tė zakonshme kur merreshin me punėt e pėrditshme si do tė ishte krasitja e pemėve apo ēarja e drurėve nė oborrin e shtėpisė.
Fati tjetėr i imi lidhet me faktin se nė vitet e luftės isha i zgjedhur drejtuesi kryesor i Lėvizjes Popullore tė Kosovės, organizatė sė cilės i kishte takuar edhe Adem Jashari qė nga mesi i viteve 80. Nė arkivėn e saj ndodheshin ose m'u dhanė mė pas mjaft kaseta, nė tė cilat ishin tė regjistruara porositė e Adem Jasharit, mendimet e tij, qėndrimin e tij pėr njerėz, ngjarje dhe pozicione tė ndryshme, kam dėgjuar mendimin e tij, i cili, kishte po tė njėjtėn peshė dhe po tė njėjtėn forcė si edhe lufta e tij. Ndodheshin letra tė tij, tė cilat ruhen edhe sot si thesar i jashtėzakonshėm, dhe pėrmes tyre, ndonjėra edhe ėshtė bėrė publike, mund tė dallosh qartėsisht se pas tij nuk ėshtė vetėm njeriu i luftės, por edhe i mendimit vizionar; nuk ėshtė vetėm luftėtari, por edhe prijėsi, nuk ėshtė vetėm e tashmja, por edhe pėrvoja qė kishte shkuar; nuk ėshtė vetėm Drenica, por edhe Kosova, nuk ėshtė vetėm Kosova, por edhe kufijtė mė skajorė tė Shqipėrisė londineze.
Adem Jasharin unė nuk e kam parė kurrė thjeshtė e vetėm si luftėtar, si dalėzotės i zakonshėm i Kosovės, por shumė mė tepėr se kaq.
Nė kėtė dhjetė vjetor tė rėnies sė tij ėshtė koha tė flasim mė gjatė pėr mendimin e tij filozofik, pėr vizionin e tij tė jashtėzakonshėm, pėr pėrmasat qė kishte rrokur mendja e tij, pėr krijimin edhe njė herė si nė legjenda tė treshes sė njohur mitike ; babai dhe vllezėrit; apo edhe mė tej, Familja dhe Fisi, pėr tė shkuar mė gjėrė, nė krejt shqiptarinė.
- Cila ishte filozofia e Adem Jasharit?
- Cili ishte vizioni i tij?
- Ēfarė bėri ai mė shumė se gjithė tė tjerėt pėr tė qenė njėkohsisht mit, legjendė dhe e vėrteta e kombit tonė?
( Vazhdon ... )
Krijoni Kontakt