Autor: Genc Hoti;
Burim: http://hotig.info/artikulli/komentet...nt-dy-permasor

Organizimi i Shqipėrisė Sipas vendimit tė Konferencės sė Ambasadorėve nė Londėr mė 29 korrik 1913″ dhe “Statuti i Shqipėrisė i pėrpunuar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit”.)

Pėr tė mos krijuar konflikt intelektual unė do ta konsideroj kėtė dokument tė pa njohur dhe tė pa komentueshėm nga studiesit shqiptarė tė epokės komuniste dhe mė pas, me qėllimin e vetėm pėr t’i treguar shqiptarėve forcat politike reale qė pėrcaktuan pavarėsinė e tyre kombėtare dhe si e ndėrtuan ata shtetin e shqiptarėve brėnda kornizave tė njė demokracie politike qė nė atė kohė nga njė kėndvėshtrim tjetėr dhe larg politizimeve tė qėllimshme. Nga ana tjetėr nuk do tė marr pėr bazė studimet dhe interpretimet mbi ato ngjarje tė bėra nga studiuesit e ndryshėm shqiptarė edhe pse ato mund tė kenė tė drejtė nė pretendimet e tyre. E gjitha kjo nė kuadrin e 100 vjetorit tė Shpalljes sė Pavarėsisė sė Popullit Shqiptar nė mėnyrė qė ta presim kėtė pėrvjetor shekullor me njė informacion sa mė afėr tė vėrtetės nė mbėshtetje tė idesė sė hedhur nga z. Qerim Vrioni mbi kėtė pėrvjetor (pėr kėtė shih albanovaonline.com). Pėr bazė kam marrė librin e Amedeo Gianini: L’Albania dall’ indipedenca all’unione con l’Italia 1913-1939 (Shqipėria nga pavarėsia deri nė bashkimin me Italinė – 1913-1939; bot. i vitit 1939). Libri ka pasur kater botime (1922, 1925, 1929, 1939) deri nė atė kohė dhe ky ėshtė pikėrisht botimi i katėrt ēka tregon se titulli i parė duhet tė ketė qėnė afėrsisht: Albania (botimi i parė ėshtė realizuar nė revistėn Europa Lindjes (numuri i janarit), ndėrsa nė botimin e tretė titulli ka qėnė: “La formacione del-l’Albania”) dhe shtesa ėshtė bėrė vetėm nė botimin e katėrt. Tė katėr botimet janė shoqėruar me njė sasi tė konsiderueshme dokumentash qė flasim mbi temėn tonė dhe ato, sipas botimeve, janė shtuar konform vitit tė botimit. Ato janė:

1 – Organizimi i Shqipėrisė sipas vendimit tė Konferencės se Ambasadorėve nė Londėr mė 29 korrik 1913 (faqe 195-196, nė gjuhėn frėnge).

2 – Statuti i Shqipėrisė i pėrpunuar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit (faqe 197-230, nė gjuhės frėnge).

3 – Vendimet e Asamblesė sė Durrėsit ,15 dhjetor 1918 (faqe 231-235, nė gjuhėn frėnge).

4 – Vendimet e Asamblesė Nacionale tė Lushnjes 21 janar – 9 shkurt 1920 ( faqe 236, nė gjuhėn frėnge).

5 – Vendimet e Komitetit pėr mbrojtjen e Atdheut, Shkodėr, 6 mars 1920 (faqe 237 – 238, nė gjuhėn italiane).

6 – Akordi i Kapisticės, 15 maj 1920 (faqe 239 – 240, nė gjuhėn frėnge)

7 – Pėrmbledhje e pretendimeve shqiptare nė Konferencėn e Paqes (1), Paris 12 shkurt 1919 (faqe 241 – 147, nė gjuhėn frėnge).

8 – Marrėveshja Tittoni – Venizelos, 29 korrik 1919 (faqe 248 – 251, nė gjuhėn frėnge)

9 – Nota e Aleatėve drejtuar delegacionit tė dytė italian nė Konferencėn e Paqes (1) (faqe 252, nė gjuhėn frėnge).

10 – Memorandumi i Aleatėve mė 9 dhjetor 1919 (faqe 253 – 254, nė gjuhėn italiane).

11 – Memorandumi Italian i 3 janarit 1920 (faqe 255 – 258, nė gjuhėn italiane).

12 – Propozime dhėnė zotėrinjve Trumbiē e Pasiē nga Zoti Clemenceau nė njė mbledhje tė mbajtur nė D’Orsay, mė 14 janar 1920 (faqe 259, nė gjuhėn italiane).

13 – Pėrgjigja e delegacionit te Mbretėrisė Serbe, Kroate dhe Sllovene (faqe 260, nė gjuhėn italiane).

14 – Telegrami i zotėrinjve Clemenceau dhe Lloyd George dėrguar mė 23 janar 1920 ambasadorit tė Shteteve tė Bashkuara nė Paris pėr t’ia dėrguar Uashingtonit (faqe 261, nė gjuhėn italiane)

15 – Memorandumi i Kryeministrave tė Francės dhe Britanisė sė Madhe nė pėrgjigje tė njoftimit tė Presidentit Wilson marrė nė Londėr mė 14 shkurt 1920 (faqe 262 – 263, nė gjuhėn italiane).

16 – Pėrgjigja e Presidentit Wilson Qeverive Britanike e Franceze, 25 shkurt 1920 (faqe 264, nė gjuhėn italiane).

17 – Memorandumi i Kryeministrave tė Francės dhe Britanisė sė Madhe nė pėrgjigje tė njoftimit tė Presidentit Wilson marrė nė Londėr mė 26 shkurt 1920 (faqe 265, nė gjuhėn italiane).

18 – Protokoll lidhur me kufizimin e Shqipėrisė sė Veriut nė Konferencėn e Ambasadorėve, nė Londėr (1913) (faqe 266 – 267, nė gjuhėn frėnge).

19 – Protokoll i shėnuar nė Firence mė 17 dhjetor 1913 nga Komisioni pėr kufizimin e frontit nė Shqipėrinė e Mesme (faqe 268 – 269, nė gjuhėn frėnge). Tekstin e plotė tė tij e kemi publikuar nė artikullin mbi Protokollin e Korfuzit (shih albanovaonline.com dhe logoreci.com)

20 – Protokolli i Konferencės sė Londrės mė 1913 lidhur me kufizimin e frontit nė Shqipėrinė e Mesme (faqe 270 – 271, nė gjuhėn frėnge)

21 – Vendimet dhe deklarimet e Qeverive Britanike, Franceze, Italiane, Japoneze mbi ēėshtjen Shqiptare, 9 nėndor 1921 (faqe 272 – 278, nė gjuhėn frėnge).

Deri kėtu duhet tė ketė qėnė botimi i parė.

22 – Statuti Themelor i Republikės Shqiptare, 7 mars 1925 (faqe 279 – 300, nė gjuhėn italiane).

Deri kėtu duhet tė ketė qėnė botimi i dytė.

23 – Pakti i miqėsisė dhe sigurisė midis Italisė dhe Shqipėrisė, 27 nėndor 1926 (faqe 301 – 302, nė gjuhėn italiane).

24 – Traktati i Aleancės dhe Mbrojtjes mes Italisė dhe Shqipėrisė, 22 nėndor 1927 (faqe 303, teksti jepet nė faqe 174, nė gjuhėn italiane).

25 – Statuti themelor i Mbretėrisė Shqiptare 1 dhjetor 1928 (faqe 304 – 336, nė gjuhėn italiane).

Deri kėtu duhet tė ketė qėnė botimi i tretė.

26 – Vendimi i Asamblesė Kombėtare pėr krijimin e Bashkimit tė Shqipėrisė me Italinė 12 prill 1939 (faqe 352, nė gjuhėn italiane).

27 – Diskutimi i Ministrit tė Jashtėm nė Asamblenė Plenare tė Dhomės sė Fashizmit dhe nė Mbledhjen e 15 prillit 1939 mbi Projektligjin: Pranimi i Kurorės sė Shqipėrisė nga Mbreti i Italisė dhe Perandori i Etiopisė (faqe 337 -351, nė gjuhėn italiane)

28 – Statuti themelor i Mbretėrisė Shqiptare, 3 qershor 1939 (faqe 353 – 358, nė gjuhėn italiane).

29 – Konventa ekonomike-doganore-valutore mes Mbreterisė Italiane dhe Mbretėrisė Shqiptare, 20 prill 1939 ( faqe 359 – 365, nė gjuhėn italiane).

Unė mora pėr bazė dy dokumentat e parė tė librit qė pėr ne, shqiptarėt, pėrbėn fillimin historik tė shtetit dhe duhen konsideruar si njė i vetėm, dmth:

Organizimi i Shqipėrisė sipas vendimit tė Konferencės se Ambasadorėve nė Londėr mė 29 korrik 1913 dhe Statuti i Shqipėrisė i pėrpunuar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit. Materiali ėshtė nė gjuhėn frėnge dhe ėshtė pėrkthyer nga zoti Kirov Mici, pėr tė cilėn gjė unė e falenderoj, pasi ėshtė e dyta herė qė mė ndihmon nė kėtė fushė. Duhet theksuar qė ky material ėshtė botuar pėr herė tė parė nga Akademiku Profesor Dr. Arben Puto nė librin e tij “Ēėshtja shqiptare nė aktet ndėrkombėtare tė periudhės sė imperializmit”, vėll. II, f. 278-280, 572-605, dhe pėrputhet nė pėrmbajtje me variantin italian duke pasur disa mangėsi tė vogla e disa shtesa tė tjera. Materialet e Profesorit tė nderuar janė marrė nga: Illyrisch-Albanische Forschungen, Ludwig von Thalloczy, II band, Munchen und Leipzig 1916, p. 173 dhe AMAE. Albanie. Etablessement de l’independance, vol. XI, fos 190-218.

Rėndėsia e kėtyre materialeve ėshtė e pakrahasueshme pasi tregon mėnyrėn se si ėshtė ndėrtuar pėr herė tė parė shteti i shqiptarėve jashtė ndėrgjegjes sė tyre kombėtare dhe individuale. Fakti qe e gjithe veprimtaria e klasės politike e kulturore shqiptare, nė kohėn e mendimit kombėtar shqiptar, dmth nė fillimet e shekullit tė XX-tė, pėrmblidhet vetėm nė dy mbledhje: Kongresi i Vlores mė 28 nėndor deri 7 dhjetor 1912, i pėrbėrė nga politikanėt dhe luftėtarėt e armatosur tė ēėshtjes shqiptare, dhe Kongresi i Triestes 1-4 mars 1913 (ky kongres ėshtė injoruar totalisht nga historiografia komuniste, e mė pas, deri nė ditėt tona nė tė gjithė pėrmasat), i pėrbėrė nga intelektualėt dhe njerėzit mė tė kulturuar tė ēėshtjes shqiptare qė gjithsesi nuk pėrbėjnė njė unitet shkak-pasojė nė funksion tė ēėshtjes sonė nė qoftė se do tė nisemi nga bota shqiptare. E them kėtė duke u nisur nga shkaku i formimit tė gjithseicilit kongres nė raport me politikėn qė ndoqi Europė pėr problemin shqiptar; nė qoftė se i pari mbėshtetej nė nevojėn politike tė shpalljes sė shtetit shqiptar ku mund tė jenė anashkaluar shumė probleme, i dyti mbėshtetej nė shprehjen e ndėrgjegjes kombėtare tė popullatės shqipfolėse duke i kėrkuar Europės formimin e Shqipėrisė sė Madhe (pika e parė e programit tė Kongresit). Tė 120 delegatet, pasi bėnė zgjedhjen e kryetarit (nė fillim Hil Mosi e pastaj Faik Konica), zėvėndės kryetarėve (Faik Konica e Dervish Hima) dhe sekretarėve Fasil Toptani e Pandeli Evangjeli), formuan programin dhe deklaratėn pėrkatėse tė Kongresit, ku gjėja e parė qė deklaruan ishte njohja qe Europa i kishte bėrė shtetit tė shqiptarėve tė shpallur mė 28 nėndor 1912 dhe nuk njihnin asnjė qeveri tjetėr pėrpos asaj tė Ismail Qemalit (i gjej tė gjitha kėto nė internet nė artikullin “Kongresi i Triestes” tė zz. Vitore Stefa-Leka). Por pikėrisht kėto tė fundit Europa nuk i mori parasysh dhe aspak vendimin e Kongresit tė Vlorės, me tė cilin ishte dakort. Kjo gjė mė ēon nė mendimin qė ajo klasė nuk ka qėnė e aftė ta pėrmbledhė popullin shqiptar nė njė shtet tė tipit europian nė tė dy kongreset duke treguar se nuk pėrputhet me tė, dmth nuk ka qėnė produkti i saj, dhe duhet tė jetė ky fakt qė e ka detyruar Europėn t’i mbledhė rrypat kėsaj klase dhe tė organizojė shtetin e shqiptarėve pėr herė tė parė nė historinė mijėravjeēare tė tyre sipas nje modeli tė pėrshtatshėm pėr popullin shqiptar, por gjithmonė pėr interesat e saj, gjė e cila as sot nuk ėshtė zbuluar akoma le mė tė deklarohet. Ngelet pėr tė zbuluar nė kėto interesa janė individuale apo natyrore, pasi varianti i dytė na ēon nė lidhjen e popujve tė Europės me racėn e bardhė (pėr kėtė shih “Raca e Bardhe dhe Popujt e Europės”, publikuar nė www.hotig.info)

Europa qė nė fillim pretendoi se problemi shqiptar do tė ishte pronė e saj nė tė gjitha drejtimet. Vendimi i Konferencės sė Ambasadorėve nė Londėr mė 29 korrik 1913 ėshtė nė pėrputhje me kėtė pretendim duke mė ēuar nė pėrfundimin se shteti i shqiptarėve ishte vepėr vetėm e Europės dhe jo e popullit shqiptar, gjė e cila jo vetėm qė nuk ėshtė pranuar kurrė si njė akt i tillė nga ana e historiografisė komuniste, por ajo ėshtė e interpretuar me qėllim tė shtrėmbėr duke e paraqitur pėrpara popullit shqiptar si njė konferencė qė nuk njohu Qeverinė e Vlorės dhe kreu padrejtėsinė mė tė madhe nė dėm tė popullit shqiptar nė lidhje me kufijtė e shtetit shqiptar (tė gjitha kėto i gjej nė Fjalorin Enciklopedik Shqiptar tė vitit 1985, artikulli: Konferenca e Ambasadorėve 1912-1913).

Lexuesi shqiptar duhet ta dijė qė Konferenca e Ambasadorėve me tė vėrtetė nuk u shpreh pėr Qeverinė e Ismail Qemalit, por Ajo njohu aktin e 28 Nėntorit 1912 pasi nė pikėn 22 tė Statutit tė Shqipėrisė tė pėrpunuar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit pranohej se:

“Qytetarė shqiptarė janė tė gjithė ata qė kanė lindur ose qė janė vendosur nė Shqipėri pėrpara 28 nėntorit 1912-s dhe qė, nėn qeverinė osmane kanė gėzuar nacionalitetin otoman”

Atėhere pėrse duhet pranuar qe Konferenca e Ambasadorėve nuk e njohu Qeverinė e drejtuar nga Plaku i Vlorės? A nuk ka kėtu njė interpretim tendencioz pėr qėllime tė mbrapshta e tė mėvonshme?

Nga ana tjetėr, nuk ėshtė e vėrtetė qė Konferenca e Ambasadorėve vendosi nė mėnyrė absolute kufijtė e shtetit tė shqiptarėve, por ajo e la tė hapur dhe kjo ka qėnė njė ēėshtje politike nė kompromisin e realizuar midis gjashtė Fuqive pjesmarrėse ku pazaret si zor tė zbulohen ndonjėherė, por qė na jep mundėsinė tė ngremė hipoteza pėr kėtė ēėshtje kur e krahasojmė me tė sotmen; pasi nė pikėn 2 tė Statutit tė Shqipėrisė tė pėrpunuar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit thuhet:

“Shqipėria ėshtė e pandashme, territori i saj ėshtė i pandryshueshėm. Kufijtė e principatės janė ato tė pėrcaktuara nga tė gjashtė Fuqitė e Mėdha. Kėto kufij nuk mund tė ndryshohen apo tė rektifikohen, veēse me anė tė njė ligji dhe me miratimin paraprak tė gjashtė Fuqive tė Mėdha (nėnvizimi i imi, GH).”

A nuk ka kėtu njė hapėsirė interpretimi, qė po tė krahasohet me fillimin e mijėvjeēarit tė ri, mė ēon nė pėrfundimin qė pazari kryesor i tė Gjashtė Fuqive tė Mėdha pėr kėtė problem ka qėnė Kosova, pasi ka njė pikė tė veēantė Statuti i parė i Shtetit tė shqiptarėve i pėrpunuar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit qė favorizon shtetin serb nė dėm tė shtetit tė ri shqiptar. Nė pikėn 3 tė kėtij Statuti, nė vazhdim, thuhet: “porti tregtar i lidhur me rrugen hekurudhore nderkombetare qe lidh Serbine me Adriatikun, do te vihet nen nje regjim special, duke imponuar detyrimin qe ky vend te mos fortifikohet”. Mos vallė autostrada Durrės – Kukės – Prishtinė -Merdar, e filluar mė 2007, i shėrben kėtij qėllimi? Nė qoftė se autostrada Durrės – Kukės – Prishtinė konsiderohet Rruga e Kombit, po vazhdimi Prishtinė – Merdar e kujt ėshtė? Apo mos vallė shkrimtari i madh Ernest Koliqi e shkroi novelėn “Tregėtarė Flamujsh” pėr kėtė rast? Interesant ėshtė fakti qė ky nen nuk ėshtė diskutuar ndonjėherė nga historiografia shqiptare e epokės komuniste edhe pse PPSh kishte deklaruar se ishte antijugosllave. A ka ndonjė lidhje ky nen me epokėn e sotme politike tė mijėvjeēarit tė ri? Paraqitja e situatės sikur kjo hekurudhė do tė sillte zhvillim ėshtė e papranueshme pasi shteti serb ėshtė i vetmi shtet nė historinė mijėvjeēare tė popullatės ilire dhe pasilire qė i ka zhdukur ata nga historia edhe fizikisht (mė hollėsisht pėr kėtė problem shih artikullin: “Populli shqiptar dhe pushtuesi antikombėtar” publikuar nė albanovaonline.com dhe logoreci.com). Nga i gjithė ky material unė kam arritur nė pėrfundimin se i vetmi qė pėrfitoi nga Vendimi i Konferencės sė Ambasadorėve nė Londėr mė 29 korrik 1913, nė kurriz tė popullit shqiptar, ka qėnė shteti Serb dhe kėrkush tjetėr.

Pastaj ėshtė e papranueshme tė fusėsh nė tė njėjtėn pikė edhe popullatėn shqiptare nė Epirin e Jugut, dhėnė shtetit grek, pasi pretendimi i “vorioepirotėve” ka qėnė pikėrisht mospyetja e tyre pėr vazhdimėsinė politike pas shpėrbėrjes sė Shtetit Otoman, dhėnė shtetit tė shqiptarėve dhe aspak njė kundėrveprim ndaj shtetit tė ri tė shqiptarėve (tė gjitha kėto i gjej nė studimin e Avokatit tė Nderuar Vasil Dilo mbi Protokollin e Korfuzit, shih Protokolli i Korfuzit nė albanovaonline.com dhe logoreci.com).

A nuk do tė thotė kjo se shqiptarėt edhe sot nuk mund t’i pėrcaktojnė kufijtė e tyre me komshinjtė sipas dėshirės qoftė edhe e dyanshme? A nuk tė vjen pėr tė qeshur me bllofin propogandistik tė pėrdorur nė ndarjen formale te kufirit tė detit Jon midis Shqipėrisė dhe Greqisė mė 2009? A e dinė vallė shqiptarėt e mijėvjeēarit tė ri se pėr tė realizuar kėtė ndarje duhet pyetur Europa, qoftė dhe pėr etiketė politike, pasi nė fund tė problemit do tė jetė ajo qė do tė vendosė vulėn dhe aspak shqiptarėt apo grekėt?

Organizimi i Shtetit tė Shqiptarėve ka qėnė njė marrėveshje e nėnkuptuar midis Gjashtė Fuqive tė Mėdha dhe njė pėrfaqėsuesi shqiptar dhe e gjithė kjo e shprehur nė pikėn 4 tė Vendimit tė Konferencės sė Ambasadorėve nė Londėr mė 29 korrik 1913, sipas sė cilės:

“Kontrolli i administratės civile dhe financave tė Shqipėrisė i besohet njė komisioni ndėrkombėtar, i cili pėrbėhet nga pėrfaqėsues tė tė Gjashtė Fuqive dhe njė pėrfaqėsuesi tė Shqipėrisė.”

A nuk tregon kjo se Europa ka pasur dyshime pėr vazhdimėsinė politike tė shqiptarėve dhe detyrimisht ja kufizoi veprimin politik vetėm tek administrata civile dhe financa? Problemet e atėhershme nuk kanė qėnė tė shqiptarėve, pasi ata nuk kanė qėnė tė aftė t’i zgjidhnin sipas interesave tė Europės. Dhe kėtu duhet tė kapet historiani pėr tė realizuar interpretimin e njė dokumenti qė pėr herė tė parė pranoi nė mėnyrė mbarė europiane formimin e shtetit tė shqiptarėve dhe e gjitha kjo pėr herė tė parė nė historinė milionavjeēare tė popullit shqiptar dhe tė paraardhėsve tė tij.

Une pretendoj qe Europa duhet ta ketė kuptuar historinė gjenetike tė popullit shqiptar dhe mungesėn historike tė shtetit tė tyre; Europa duhet ta ketė kuptuar dhe ditur qe shqiptarėt i kthejnė sytė andej nga janė interesat e ēastit gjė e cila do tė dukej pas njė ēerek shekulli ku politika e jashtme shqiptare u centralizua vetėm nė njė anė tė boshtit tė tė Gjashtėve, prandaj dhe e lanė Shqipėrinė si njė shtet autonom me drejtues tė vėnė nga vetė ata. I them tė gjitha kėto pasi nė pikėn e parė tė Vendimit tė Konferencės sė Ambasadorėve thuhet njė shprehje me dualitet nėnkuptues:

“Shqipėria ndėrtohet si njė principatė autonome, sovrane dhe e trashėgueshme sipa rendit tė parėlindjes, nėn garancinė e gjashtė Fuqive. Princi do tė zgjidhet nga tė gjashtė Fuqitė.

A nuk do tė thotė kjo pikė se shtetin e shqiptarėve e ndėrtoi Europa pėr interesat e saj pėr tė mbajtur ekuilibrin midis gjashtė Fuqive tė Mėdha dhe aspak si njė zgjidhje nė favor tė ēėshtjes shqiptare? Pikėrisht kjo e fundit duhet tė pėrbėjė kontradiksionin midis shqiptarėve tė sotėm dhe drejtuesve politike tė Europės sė djeshme, por ama e gjitha kjo nė njė diferencė kohore prej njė shekulli, qė pėrsėri mė ēon nė pėrfundimin qė shqiptarėt gjithmonė do tė jenė tė vonuar nė kėrkesat e tyre politike nė raport me interesat e Europės. Dhe kjo duhet tė pėrbėjė kontradiksionin kryesor midis shqiptarėve tė sotėm dhe Europės kapitaliste, por pikėrisht kjo nuk merret parasysh nga politikanėt e sotėm gjė qė mė ka ēuar nė pėrfundimin e mos kuptimit tė arėsyes pėrse shqiptarėt janė tė vonuar pėr ēėshtjen e tyre kombėtare jo vetėm brėnda shtetit tė shqiptarėve, por dhe jashtė saj. A nuk do tė thotė kjo qė hapėsirat politike tė aplikuara nuk janė nė pėrputhje me ligjet natyrore tė zhvillimit tė racės njerėzore nė Tokė? A nuk janė tė gjitha kėto njė defekt i shkencave politike ndėrkombėtare duke na argumentuar qe shqiptarėt gjithmonė do t’i kenė sytė nga Europa edhe pėr kėtė arėsye?

Dy janė pikat kryesore tė organizimit politik tė Shqipėrisė dhe vazhdimit tė mėtejshėm politik tė saj sipas vendimit tė Konferencės sė Ambasadorėve nė Londėr mė 29 korrik 1913:

U pranua qe shteti i shqiptarėve nuk do tė kishte asnjė lidhje me Turqinė (neni 2 i Vendimit) edhe pse Statuti i shtetit tė shqiptarėve i pėrpunuar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit ishte njė shėmbėlltyrė e ndėrtimit tė shtetit turk; nga ana tjetėr u pranua qė shteti i shqiptarėve do tė ishte neutral dhe ky neutralitet do tė sigurohej nga tė gjashtė Fuqitė (neni 3 i Vendimit). A nuk do tė thotė kjo se politika shqiptare pas 1945 ishte e pabesė kundrejt mirėbėrėsit tė vet? Ēfarė mund tė presėsh nga produkti intelektual komunist pėr problemet e politikės sė jashtme kur ata nuk kanė njohur nė mėnyrė absolute pėrmasėn hapsinore tė zhvillimit tė popullit shqiptar dhe politikėn dashamirėse tė disa shteteve europiane? Vendimi i Konferencės sė Ambasadorėve nė Londėr mė 29 korrik 1913 nuk ka qėnė kundra popullit shqiptar, por nė unitet me zhvillimin e tij specifik shoqėror tė cilėn gjė Europa e kishte kuptuar mė mirė se vetė shqiptarėt, ndėrsa shqiptarėt nuk e kanė kuptuar akoma as sot. Nė vazhdim, vendimi i Konferencės ėshtė i lidhur me vendosjen e Princit nė krye tė shtetit tė shqiptarėve dhe nė sigurimin e qetesisė dhe tė rendit publik. Por sidomos ai vendim ėshtė i lidhur me hartimin e njė projekti te detajuar te organizimit te te gjitha degeve te administrates te Shqiperise. Ai do te prezantonte tek fuqite e medha, ne nje periudhe kohore jo me shume se gjashte muaj, nje raport mbi rezultatet e punimeve te tij, gjithashtu edhe perfundimet e tij lidhur me organizimin administrativ dhe financiar te vendit (neni 6 i Vendimit).

Nga i gjithė materiali dokumentar qė shoqėron librin e Amadeo Gianinit unė konsiderova mė tė rėndėsishmin Statutin e Shqipėrisė i pėrpunuar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit i cili mban numurin II tė dokumentave. Statuti i Shtetit tė shqiptarėve, e thėnė ndryshe kushtetuta e parė e shqiptarėve, pėrbėhej nga 17 kapituj dhe 216 nene tė ndarė si mė poshtė:

I – Shqipėria dhe territori i saj me 6 nene

II – Sovrani me 15 nene

III – Popullsia me 18 nene

IV – Legjislativi me 32 nene

V – Organet e Qeverisė me 23 nene

VI – Administrata Lokale me 46 nene

VII – Financat me 3 nene

VIII – Punimet Publike me 5 nene

IX – Forcat e Armatosura me 10 nene

X – Drejtėsia me 11 nene

XI – Kulti me 8 nene

XII – Instruksionet Publike me 5 nene

XIII – Prona Themelore me 12 nene

XIV – Bujqėsia, Tregtia dhe Industria me 14 nene

XV – Postat, Telegrafet dhe Telefonat me 2 nene

XVI – Lidhjet e Jashtme me 2 nene

XVII – Ankimimet Administrative me 4 nene

1 – Shqipėria dhe territori i saj

Edhe pse Shqipėria nėnkuptohej si njė principatė kushtetuese, sovrane dhe e trashėgueshme (neni 1) ajo po pėrgatitej tė ishte njė aneks i shteteve tė fuqishme tė Europės pėr tė zgjidhur problemet antagoniste tė saj. Territori i saj u konsiderua i pandashėm, por u nėnkuptua i ndryshueshėm pėrderisa pranohej ndryshimi i tyre me ligje dhe miratim tė gjashtė Fuqive tė Mėdha (neni 2). Nga ana tjetėr shtetit tė shqiptarėve ju lanė tė gjitha tė drejtat pėr tė vepruar mbi territorin e tij, por me dy kushte: tė ishte neutrale dhe tė mos pengonte lidhjen e Serbisė me Adriatikun me anė tė njė hekurudhe (neni 3). Interesant ėshtė fakti se nga tė gjitha nenet asnjė nuk ėshtė zbatuar nė jetė, dmth tė ekzistojė sot, pėrveē njė pjese tė kėtij neni qė pret tė zbatohet pėrfundimisht jo nė aspektin hekurudhor, atje ku bėn fjalė pėr lidhjen e Adriatikut me Serbinė. Qė Shqipėria u nėnkuptua se do tė ishte e Europės nė tė gjitha aspektet kuptohet, sidomos, nga neni 4 ku thuhet : Traktatet, konvencionet dhe rregullat nderkombetare, te cfardo lloj natyre qofshin, duke perfshire edhe ato ndermjet Portes se larte dhe Fuqite e huaja, mbeten te vlefshme ne principaten e Shqiperise. Ruajtja, modifikimi ose heqja e imuniteteve dhe privilegjeve te dhena te huajve nga kapitullimet, i lihen nje vendimi qe do te merret nga te gjashte Fuqite e Medha. Aq mė tepėr kur u pranua se nė funksion tė pronės private Shqipėria u shpall e hapur pėr tė gjithė personat fizikė apo juridikė, qoftė tė huaj apo vėndas tė cilėt kishin tė drejtė t’i bėnin tė tyret nė bazė tė ligjeve tė nxjerra nga qeveria shqiptare. Statuti i jepte tė drejtė shtetit shqiptar tė blinte, tė jepte e tė merrte me qera, si dhe tė shiste ēdo lloj prone (neni 5)

2 – Sovrani

Fakti qė Statuti i pėrpunuar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit vuri nė krye tė shtetit tė shqiptarėve njė princ me origjinė gjermane (Guillaume de Wied) duke e pėrfshirė edhe nė trashėgiminė e Fronit (neni 7) tregon se shteti i shqiptarėve u realizua jo pėr qėllimin qė kujtuan shqiptarėt, tė mbarsur me ndjenja kombėtare si kofini mbas tė vjelave. I gjithė kapitulli i Sovranit pėrshkruhet nga nenet qė do t’i siguronin atij njė mbretėrim tė qetė dhe nė pėrputhje me tė drejtat kushtetuese e ligjore tė popullit shqiptar sipas kėtij Statuti.

Reaksioni anti Wied i Esat Pashė Toptanit dhe fillimi i Luftės sė Parė Imperialiste e detyruan Europėn ta kalonte ēėshtjen shqiptare pėrkohėsisht nė harresė duke e bėrė vėndin e tyre njė ndėr arenat e kėsaj lufte. Nė realitet katėr vitet e mėvonshme e komplikuan gjėndjen shqiptare tej masės dhe vetėm nė sajė tė trinomit: President Willson – Vatikan – Imzot Bumēi u parakalua duke e pranuar Shqipėrinė ashtu siē ishte me tė mirat dhe tė kėqijat e veta. Historia nė kėtė drejtim akoma nuk e ka thėnė fjalėn e saj konform realitetit, por ėshtė mbėshtetur gjithmonė nė pėrrallat e komunizmit enverist duke e shtrėmbėruar tė vėrtetėn tej masės, sa shqiptarėt akoma nuk e dinė pėrse Konferenca e Paqes nė Paris ( 1 ) mė 12 shkurt 1919 i pranoi pretendimet e palės shqiptare dhe ekzistencėn e shtetit tė shqiptarėve dhe kush ka qėnė pėrgjegjėsi i kėtij vendimi. Cili ėshtė roli i Imzot Luigj Bumēit nė atė konferencė? Ja pėrse libri e Amadeo Gianini-t i pėrmbledh kėto dokumenta.

3 – Popullsia

Duhet tė ketė qėnė njė ndėr problemet mė tė mėdha tė Komisionit Ndėrkombėtar tė Kontrollit, pasi nė emėrtimin shqiptar do tė konsideroheshin tė gjithė ata qė kishin lindur ose banonin nė Shqipėri pėrpara 28 Nėntorit 1912 (neni 22). Ky problem nuk ėshtė ėshtė marrė parasysh asnjėherė nga historiografia komuniste, por ėshtė spekulluar me termin shqiptar pėr tė gjithė banorėt brėnda territorit tė 28000 km2 tė shtetit shqiptar ku nė realitet pėrfshiheshin edhe banorėt e shpėrngulur nga Perandoria Otomane dhe tė instaluar nė brėndėsi tė shoqėrisė shqiptare pėr qėllimet politike tė tyre, qė mund tė jenė mbi 30 %, e ndoshta mė tepėr, tė popullsisė. Nė kėtė drejtim Fuqitė e Mėdha mbuluan nje defiēit pesė shekullor tė realizuar nga politika otomane duke realizuar njė hoterogjenitet racor nė brėndėsi tė popullatės shqiptare pa ja pasur haberin as proēesit tė ndodhur dhe as pozitivetetin e tij, por qė historiografia komuniste e anashkaloi nė tė gjithė hapėsirėn e vet. Me kėtė veprim Europa mbuloi shpėrndarjen e shqiptarėve nėpėr shtete tė ndryshme duke pranuar se: “Shqiptarėt, qė kanė ardhur nga viset tė cilat u janė aneksuar shteteve ballkanike dhe duke pas ngritur banesat e tyre nė principatėn e Shqipėrisė mbas 28 Nėntorit 1912, do tė konsiderohen si qytetarė shqiptarė vetėm me njė deklarim nga ana e tyre jo mė vonė se gjashtė muaj mbas shpalljes sė statutit organik.” (neni 25).

Nenet e kėtij kapitulli janė njė shprehje e vendosjes sė njė shteti demokratik nga ana e Europės kur pėr herė tė parė shqiptarėve u deklarohej gjuha shqipe si gjuhė zyrtare (neni 26), barazia pėrpara ligjit (neni 27), mohimi i ushtrimit tė vetėgjyqėsisė dhe ndėshkimi ligjor pėr veprime tė kundėrta (neni 28), liria individuale (neni 29), moscėnimi i banesės (neni 30), liria pėr tė jetuar nė ēdo vėnd tė Shqipėrisė (neni 31). Statuti, i formuluar nga Komisioni Ndėrkombėtar i Kontrollit, pėr herė tė parė sanksionoi me ligj lirinė fetare dhe mohimin e njė feje shtetėrore duke eleminuar mundėsinė e konflikteve fetare midis shqiptarėve; dhe pa dyshim qė ka qėnė arritja mė e madhe nė drejtim tė paqes sociale midis shqiptarėve tė pa mėsuar nė njė bashkėsi politike mė vete.

Nė drejtim tė lidhjes sė pronės me popullatėn Statuti pranonte pacėnueshmerinė e saj (neni 33), ndalimin e konfiksimit tė saj (neni 34) duke u treguar shqiptarėve se kishte ardhur koha e dinamikės sė pronės private tė cilėn ata nuk e njihnin asnjėherė. Ishte proēesi mė i vėshtirė i njė shteti qė nuk pėrputhej me dinamikėn sociale tė shtetesve tė vet dhe qė pėrbėnte konfliktin mė tė madhe antagonist tė trojeve shqiptare. Ėshtė njė fushė ku akoma, pas njė shekulli, gjėrat nuk kanė zėnė shtratin e vet ligjor, por spekullohet me pėrmbajtjen e saj.

Lidhja e popullatės me arsimin pėrbėnte veprimin pėrputhės qė njė ndėr pjestarėt e Fuqive tė Mėdha kishte realizuar pėr afro 3 shekuj mbi popullin shqiptar tė Veriut. Arsimimi jo vetėm qė u pranua i lirė, por u konsiderua falas dhe i detyrueshėm nė nivelin fillor duke e vendosur gjuhėn shqipe tė detyrueshme nė tė gjitha shkollat (neni 35). A nuk tregonte ky nen pėrputhjen e veprimtarisė shekullore tė Klerit Katolik Shqiptar mbi popullin shqiptar pikėrisht nė fushėn e arsimit dhe faktin qė Ai ishte pjesmarrės nė formulimin e kėtij Statuti dhe ky nen ishte vepėr e Tij? Ja pėrse historiografia komuniste nuk ka tentuar asnjėherė ta interpretojė kėtė kushtetutė tė parė tė shqiptarėve, e cila ndryshonte si nata me ditėn nga kushtetuta antishqiptare komuniste. Vetėm krahasimi i kėsaj kushtetute me atė tė epokės komuniste mund tė tregojė pėrmasėn e antishqiptarizmit komunist pėr tė 45 vjetėt e ekzistencės nė raport me veprimtarinė e Europės, tė cilėn ne na kanė mėsuar ta urrejmė qė nė djep tė nėnės.

Statuti pėrcaktoi liritė e individėve nė shprehjen e mendimeve (neni 36), nė tė drejtėn pėr tu mbledhur (neni 37), nė krijimin e shoqatave (neni 38) si dhe nė fshehtėsinė e letrave dhe telegrameve (neni 39) duke u mėsuar njė pjese tė shqiptarėve hapėsirėn e jetės qytetare dhe shkallėn e domosdoshme civilizuese tė realizimit tė saj. Ishin probleme qė Europa i kishte kaluar prej shekujsh, por qė shqiptarėt ishin tė detyruar t’i pėrshtateshin nė mėnyrė tė rrufeshme pėr t’i treguar Europės se ata ishin pjesė e saj. Ėshtė pika ku dallohet shqiptari i sotėm nga europiani i djeshėm, se sa pėr krahasimin e sotėm kjo ėshtė e pamundur tė realizohet.

4 – Legjislativi

Pėrbėn njė ndėr kapitujt mė tė gjatė tė Statutit dhe pėrcakton ndėrtimin e shtetit tė shqiptarėve nga pikėpamja e ligjbėrjes (neni 40). Nė pėrbėrjen e Asamblesė Kombėtare kishte anėtarė me bazė ligjore ku pėrfshiheshin tė gjithė pėrfaqėsuesit fetarė (muslimanėve. katolikėve, ortodoksėve dhe kryetari i bektashinjve) si dhe komisari i lartė i Bankės Kombėtare shqiptare (neni 41, 42); anėtarė tė zgjedhur nga populli si dhe anėtarė tė zgjedhur nga Princi (neni 41). Per tu zgjedhur ose emeruar anetar i asamblese kombetare, duhet te jesh vendas shqiptar dhe me banim ne principaten e Shqiperise (neni 43). Zgjedhja e anetareve te asamblese kombetare behet me votim jo te drejteperdrejte sipas regullit te treshit nga Sanxhaku (neni 44). Ne raste te pushimit, qofte nga dhenia e doreheqjes apo te vdekjes, anetaret e zgjedhur ose te emeruar, per te mbushur vendet bosh ne asamble, do te jene anetare te asamblese vetem per kohen qe u zgjaste mandate paraardhesve te tyre, te cilet ata i kane zevendesuar (neni 45). Paga ditore gjatė gjithė sesionit ishte 15 franga dhe ky shpėrblim nuk jepej nė rast mungese (neni 46). Numri i anetareve te asamblese kombetare te emeruar nga Princi eshte 10 (neni 47). Ne Nahije, keshilli komunal i mbledhur nen drejtimin e Mudirit, zgjedh nje perfaqesues. Ky shkon ne kryeqendren e Kazas dhe behet anetar i keshillit komunal dhe keshillit te Kazas. Nen drejtimin e Kajmekanit, trupi elektoral zgjedhe dy perfaqesues, te cilet shkojne ne kryeqendren e Sanxhakut, ku ne bashkeveprim me anetaret e keshillit komunal te Sanxhakut dhe nen drejtimin e Mytesarifit, zgjedhin me shumice votash perfaqesuesin ne asamblene kombetare. Kajmekani, Mytesarifi dhe te gjithe funksjonaret e emeruar nga Qeveria, nuk kane te drejte te marin pjese ne votim. Roli i Mytesarifit dhe Kajmekanit eshte te drejtojne mbledhjen elektorale dhe te mbikqyrin zhvillimin e drejte te saj sa me siperpershkruara. Nese dy kandidate kane fituar te njejtin numur votash, atehere do te kete hedhje shorti (neni 48). Anėtarė tė Asamblesė zgjidheshin qytetarėt shqiptarė qė dinin shkrim e kėndim dhe kishin mbushur moshėn 30 vjeē (neni 49). Zyrtaret e emeruar nga Princi dhe nga Qeveria, gjate gjithe kohes qe ata ushtrojne funksionet e tyre, nuk munde te zgjidhen anetare te asamblese kombetare (neni 50). Te gjitha zgjedhjet do te shpallen te vlefshme nga asambleja kombetare (neni 51). Asambleja kombetare mblidhet ne sesion te regullte cdo vit. Ajo thirret, shtyhet ne afat dhe mbyllet nga Princi (neni 52). Cdo legjislature zgjat 4 vjet (neni 53). Asambleja kombetare mund te thirret ne session te jashtezakonshem nga Princi. Fillimi dhe mbarimi i sesionit te jashtezakonshem si edhe motivet, fiksohen sipas rendit te dites te thirrjes (neni 54). Princi ka te drejte te shperndaj asamblene kombetare. Akti i shperndarjes se asamblese kombetare permban edhe thirrjen e zgjedhesve brenda dyzet diteve (neni 55). Ne fillim te cdo legjislature dhe pergjate gjithe kohes qe ajo zgjat, Princi cakton nje kryetar ndermjet anetareve te asamblese kombetare. Kryetari i asamblese do te mar nje shperblim vjetor prej dhjete mije franga. Asambleja kombetare, mbas caktimit te kryetarit dhe per te gjithe periudhen sa zgjat legjislatura, zgjedh dy nėn – kryetarė (neni 56). Ne baze te propozimit te kryetarit te asamblese kombetare, Princi emeron dy sekretare , te cilet merren jashte asamblese. Ata do te perfitojne nje rroge vjetore prej gjashte mije franga (neni 57). Qe vendimet e asamblese te jene te vlefshme, eshte e nevojsheme prania e gjysmes se anetareve te asamblese. Vendimet meren me shumice absolute te anetareve te pranishem. Ne raste te ndarjes se barabart te votave, atehere propozimi hidhet poshte. Ne raste votimi te nje ligji, i cili ndryshon nje ligje fondamental te principates, atehere eshte e nevojshme pjesmarja e me shume se pese te tetave te anetareve te asamblese. Ne raste te zgjedhjeve ne gjirin e asamblese, atehere shumica absolute eshte e nevojshme per raundin e pare te zgjedhjeve; shumica relative mjafton per raundin e dyte (neni 58). Cdo anetare i asamblese jep voten e tij personalisht. Votimi behet qofte ulur apo ne kembe ose edhe me thirje emri (neni 59). Nje projekt ligj munde te adoptohet vetem mbas votimit nen per nen (neni 60). Policia e brendeshme e asamblese urdherohet nga kryetari i asamblese simbas regullave te brendeshme. Askush, qe eshte ngarkuar ne ruajtje te asamblese dhe nese nuk eshte agjent i forcave publike, nuk munde te hyje i armatosur ne ndertesen e rezervuar per seance (neni 61). Seancat e asamblese kombetare publikohen. Peticionet duhet t’i paraqiten kryetarit te asamblese, qofte direkt qofte nepermjet nje anetari te asamblese kombetare (neni 62). Asambleja mund te formohet ne formen e nje komiteti sekret, ne te gjitha ato raste kur kerkesa behet, te pakten, nga nje e treta e anetareve te pranishem (neni 63). Anetaret e asambese, te cfardo lloj grupimi qe ata i perkasin, kane te njejta te drejta, te njejta privilegje dhe te njejta detyra. Ata jane te lire ne dhenien e votes se tyre ose ne abstenimin e tyre si edhe ne shprehjen e mendimeve te tyre. Ata nuk mund te ndiqen per aresye te diskutimeve te tyre, te propozimeve te tyre te shkruara ose te raporteve te tyre te hartur nga ata vet mbi baze te kerkese se gjashte anetareve, duke perjashtuar ato raste kur provohet se ne diskutime ose ne shkrimet e tyre ka nje krim te karakterizuar simbas ligjit. Ndjekja duhet te autorizohet nga asmbleja. Asnje ndjekje penale per ceshtjet e huaja ne funksionet e tyre nuk mund te tentohet ndaj anetareve te asamblese gjate kohes se sesionit, pervec se ne rasti kur ajo eshte e autorizuar nga asambleja ne baze te kerkeses se Ministrise publike prane gjykates kompetente (neni 64). Asambleja pregadite dhe voton regulloren e saj te brendeshme (neni 65). Diskutimet, shenimet, mocionet dhe raportimet e shkruara per funksionet e tyre, anetaret e asambles nacionale i bejne ne gjuhen shqipe (neni 66).

Jane ne kompetence te fuqise legjislative te asamblese :

1 – Te gjitha ndryshimet e ligjeve fondamentale te principates

2 – Ligjet destinuara ndryshimeve apo transformimeve te taksave ekzistuese

3 – Ligjet qe sjellin krijimin e taksave te reja

4 – Ligjet e buxhetit ose ato qe sjellin miratim te llogarive te nje aktiviteti te mbyllur, duke patur parasysh maturimet nderkombetare qe mund te nderfuten

5 – Ligjet mbi dhenien e privilegjeve

6 – Traktatet e tregetise dhe konventat e rendit ekonomik

7 – Koncensionet duke angazhuar burimet e shtetit

8 – Nen – ndarjet administrative. Te gjitha vendimet e ceshtjeve legjislative, te mara nga asambleja kombetare, duhet te miratohen nga Princi (neni 67).

Per te gjitha ceshtjet e tjera, Princi, mbi baze te propozimit te Qeverise, do te nxjerri dekrete te cilet do te kene forcen e ligjit. Ai munde, per te gjitha raste kur ai e quan oportune, te konsultohet me asamblene kombetare (neni 68). Tė gjitha nenet e kėtij kapitulli tregojnė se si ishte i ndertuar institucioni ligjbėrės i shtetit shqiptar, nga e kishte varėsinė edhe vetė dinamika ekonomike e shtetit (nenet 69,70,71).

5 – Organet e Qeverisė

Pėr herė tė parė u kushtetua njė qeveri formale e pranuar nga Europa, ku Qeveria shqiptare prezantohet nga Keshilli i Ministrave ne krye te se cilit qendron nje Kryeminister. Ne raste mungese ose te mos paraqitjes se Kryeministrit, Keshilli thiret dhe drejtohet nga Ministri me i vjeter ne moshe (neni 72). Si ministri tė ndryshme u pranuan: Ministria e puneve te jashteme, Ministria e brendeshme, Ministria e financave, Ministria e drejtesise (neni 73); Kryetari i Keshillit te Ministrave ishte njekohesisht edhe Minister i puneve te jashteme (neni 74). Ēdo ministri i bashkangjitet nje Sekretar i pergjithshem (neni 75) dhe te gjithe ministrat emerohen nga Princi te cilit ata i betohen dhe te cilit i dorezojne doreheqjen (neni 76). Ēdo Ministri ndahet ne departamente, te cilet drejtohen nga Drejtorat e pergjithshem. Ēdo departament ndahet ne sektore.

Ministria e brėndeshme ndahet nė pese departamente :

1 – Administrata

2 – Xhandarmeria dhe Policia

3 – Bujqesia, Tregetia, Lundrimi dhe Industria

4 – Poste – Telegrafa

5 – Shendetesia publike

Ministria e financave ndahet ne pese departamente :

1 – Thesari dhe Borxhi publik

2 – Doganat

3 – Taksat, Kontributet dhe Monopolet

4 – Llogaria e pergjitheshme e shtetit

5 – Punet publike

Ministria e drejtesise ndahet ne tre departament :

1 – Drejtesia

2 – Kultet

3 – Instruksionet publike (nenet 77-80).

Ne te gjithe ligjet, sipas te cileve krijohet nje sherbim te ri, duhet te percaktohet edhe Ministria me departamentet qe do ti bashkangjiten (neni 81). Keshilli i Ministrave do te hartoje projekt – ligje, dekrete princerore dhe regullore administrative te interesit te pergjithshem; ai jep mendimin e vet mbi ceshtjet qe atij i parashtrohen nga Princi dhe nga Ministra te ndryshem (neni 82). Pushimi nga puna i Sekretareve dhe Drejtorave te pergjithshem jepet vetem me vendim te Keshillit te Ministrave, i marre mbi bazen e propozimit te Ministrit kompetent (neni 83). Ministrat pergjigjen perpare Princit. Nje ligje i vecant do te hartohet lidhur me proceduren qe do te ndiqet ne raste te abuzimit ne detyre (neni 84). Anetaret e familjes Princerore nuk munde te emerohen Ministra (neni 85).

Organizimi i sherbimit te shtetit

Te gjithe personat e ngarkuar ne nje sherbim qe i perket shtetit, konsiderohen si funksionare te shtetit (neni 86). Te gjitha emerimet e funksionareve do te behen konform rregullave qe i percaktojne keto kushte (neni 87). Te gjithe te emeruarit ne pune si funksionare, perpara se te fillojne ushtrimin e funksioneve te tyre, duhet te betohen per besnikeri dhe respekt ndaj Princit dhe te ligjeve te vendit (neni 88). Te gjithe funksionaret, te cilet kane dhene prova te punes se mire, ndershmerise dhe te kapacitetit ne ushtrimin e funksioneve te tyre, kane te drejten te perparojne dhe te perfitojne nga rekompensime te tjera, sipas dispozitave qe percaktohen me rregulla te vecanta (neni 89). Cdo funksionare duhet te permbushe me vetedije detyrat qe atij i jane besuar; ai duhet te ruaj sekretin profesional dhe ti nenshtrohet urdherave te superioreve te tij, kur keto jane brenda ligjit (neni 90). Te gjithe funksionaret qe nuk kryejne betimin dhe detyrat e tyre munde te perjashtohen nga puna dhe te denohen simbas dispozitave dhe nden garancine e ligjit (neni 91). Masat disiplinore, pervec rasteve te kompetencave te Gjykatave te zakonshme, do te zbatohen simbas regulloreve te brendeshme te sherbimit te cdo Ministrie. Ato jane: qortim, pezullim te funksioneve e te rrogave dhe pushimi nga puna (neni 92). Ne raste te kryerjes se disa detyrave shteterore, nje funksionare do te paguhet me rrogen me te larte tė njė nga detyrave qe ai kryhen (neni 93. Funksionaret e marrė me kontrate, kane vetem ato te drejta qe rezultojne nga kontrata (neni 94).

6 – Administrata Lokale

Pėr herė tė parė u realizua ndarja administrative e shtetit tė shqiptarėve ku bie nė sy njė emėrtim jo pa domethėnie tė lidhur me shkallėn e civilizimit dhe zhvillimin historik. Tė paktėn kjo ndarje hedh dritė mbi njė qėllim tė fshehtė tė gjashtė Fuqive tė Mėdha tė cilin nuk ja thanė asnjėherė popullit shqiptar. Vini re kėtė ndarje:

Shqiperia ndahet ne shtate Sanxhaqe, te cilat jane : Shkodra, Elbasani, Dibra, Durresi, Berati, Korca dhe Gjirokastra (neni 95). Kryeqendrat e ketyre Sanxhakeve jane qytete te cilet mbajne po te njejtin emer, me perjashtim te Dibres, per te cilen kryeqendra do te fiksohet nga Qeveria (neni 96). Dmth deri nė vitin 1913 qyteti i Peshkopisė, si kryeqėndėr e rrethit tė Dibrės, ėshtė inekzistent dhe emėrimi i sanxhakut tė Dibrės pėrkon ma ndarjen e kėtij sanxhaku nė “Dibėr tė madhe” dhe “Dibėr tė vogėl”. Kjo do tė thotė qė dinamika historike e Dibrės sė sotme shqiptare ėshtė e dyshimtė. Sanxhaqet ndahen ne Kaza dhe Kazat ne Nahije (neni 97). A nuk ishte kjo ndarje sipas modelit otoman. Kufinjte e Sanxhaqeve fiksohen me ligj. Duke fiksuar keto kufi ligji mer parasysh nevojat administrative, interesat lokale dhe lehtesine e komunikimit. Projekti ligji lidhur me ndarjet administrative duhet te paraqitej nga Ministria e Brėndėshme nė sesionin e pare te Asambles Kombetare. Deri ne kete moment, keto ndarje mbeten provizorisht ato qe ishin nen administrimin otoman perderikur, me nje dekret Princeror, nuk eshte vendosur gje tjeter. Nderkaq Sanxhaku i Dibres do te perbehet prej atij qe mbetet nga Sanxhaku i vjeter i Dibres dhe nga teritoret e vilajetit te Kosoves qe i eshte bashkangjitur Shqiperise. A nuk qėndron kėtu njė e fshehtė qė do tė ēfaqej mė mijėvjeēarin e tretė? Per sa i perket rajoneve jugore, Kaza e Leskovikut, e cila me perpara mvarej nga Sanxhaku i Janines, do t’i bashkangjitet Sanxhakut te Korces dhe fshatrat e Camerise qe mbeten ne Shqiperi, do t’i bashkangjiten Sanxhakut te Gjirokastres (neni 98). A nuk do tė thotė kjo se Europa e dinte qė shqiptarėt po shpėrndaheshin midis shteteve ballkanike dhe kjo ndarje nuk ishte definitive. Ndarjet administrative munde te ndryshohen vetem me ligj te ri (neni 99).

Sanxhaqet

Sanxhaku administrohet nga Mytesarifi, i cili per te gjitha punet administrative pergjigjet perpara Ministrit te brendeshem dhe perpara Ministrit kompetent per te gjitha punet e tjera (neni 100). Ne raste mungese, Ai i’a le drejtimin njerit prej anetareve te keshillit te tij, me perparesi kryetarin e grupit te anetareve direkt. Ne raste kur Myresarifi mer lejen e zakonshme, ai i drejtohet Ministrise se brendeshme per te caktuar zevendesuesin e tij (neni 101). Ai ka ne mvartesin e tij direkte xhandarmerine dhe policine (neni 102). Ne bashkepunim me keshillin e tij, Ai harton buxhetin e Sanxhakut te tij dhe e parashtron ate ne Pushtetin qendror (neni 103). Ai duhet te inspektoj nje here ne vit te gjitha Kazat e vendosura nen administrimin e tij (neni 104). Se bashku me shefin e llogarise, Ai eshte pergjegjes i manaxhimit te financave te Sanxhakut te tij. Ne kete konteks, Ai munde te verifikoje kasat e Sanxhakut dhe te Kazas, cdo here qe desheron (neni 105). Duke qene personalisht pergjegjes i sigurise publike, Ai mundet qe ne raste urgjence absolute, te marre masat e sigurise se vecante, duke informuar menjehere Pushtetin qendror (neni 106). Duke qene se gjykatat jane te pamvarura nga administrata civile, Mytesarifi, ne asnje menyre nuk munde te perzihet ne punet juridike. Megjithate, Ai do te ndihmoj dhe do te jap shtyse ne zbatimin e vendimeve te gjyqeve (neni 107). Ne kompetencat e Mytesarifit hyjne edhe zbatimi i ligjeve dhe dekreteve lidhur me instruksionet publike dhe inspektimi i te gjitha shkollave (neni 108).

Keshilli i Sanxhakut

Mytesarifi asiston ne nje keshille qe quhet keshilli i Sanxhakut dhe i ndodhur nen drejtimin e tij (neni 109). Ky keshill eshte i perbere : 1- nga anetaret direkt (sekretari i pergjithshem, shefi i llogarise, drejtori i instruksioneve publike, drejtori i punimeve publike, drejtori i bujqesise dhe ai i tregetise); 2- anetaret e zgjedhur (nje per cdo Kaza duke perfshire edhe Kazane qendrore) (neni 110). Zgjedhjet do te jene jo te drejtepersedrejta dhe behen njelloj si ato te anetareve te asamblese kombetare (neni 111). Zgjatja e funksioneve te anetareve te zgjedhur do te jete tre vjet. Ata munde te rizgjidhen (neni 112). Keshilli mblidhet tre muaj, cdo vit, ne kryeqendren e Sanxhakut. Ne raste nevoje, Mytesarifi mund ta zgjas sesionin edhe nje muaj (neni 113). Anetaret e zgjedhur do te marrin nje shperblim prej dyqind franga ne muaj, per aq kohe sa zgjat sesioni (neni 114). Vendimet merren me shumice zerash Ne raste barazimi, zeri i Mytesarifit eshte vendimtare (neni 115). Mytesarifi nuk munde te ndryshoje vendimin e marre me shumice zerash, vetem neqoftese ai merre pergjesine personale dhe per kete te informoje menjehere Ministrin kompetent (neni 116). Ceshtjet qe i rezervohen posacerishte keshillit te Sanxhakut, te mbledhur ne sesion plenar, jane :

Perpunimi i buxhetit te Sanxhakut;

Kontrolli i menaxhimit financiar;

Revisionimi i fiksimite te taksave dhe perceptimi i taksave dhe tatimeve ;

Hapja dhe fumksionimi i shkollave, duke perfshire edhe permirsimin e tyre ;

Studimi i projekteve, planeve dhe preventivave te punimeve publike qe do te kryhen brenda kufinjve te Sanxhakut si edhe pergaditjet per miratimin e tyre ne pushtetin qendror;

Ndermarjet ne mjetet e transportit ;

Permirsimi i bujqesise dhe rritja e bagetive shtepijake ;

Prerja e pemeve te pyjeve qe i perkasin Sanxhakut;

Mbjelljet e reja te pemeve ne vend ;

Votimi i ritjes se taksave dhe tatimeve, me kushte te miratimit te tyre nga Qeveria ;

Krijimi dhe mirembajtja e sptaleve dhe institucioneve te tjera te sherbimit shendetesore ;

Instalimi i ndermarjeve industriale e te tjera ;

Shfrytezimi i karrierave (neni 117).

Te gjitha ceshtjet e tjera mund te trajtohen dhe te vendosen nga Mytesarifii, bashkerisht me anetaret direkt te keshillit (neni 118).

Kazat

Kazaja administrohet nga nje Kajmekam. Ne raste mungese te tij, ai i’a le drejtimin e puneve njerit prej anetareve te keshillit te tij, duke preferuar kreytarin e grupit te anetareve direkt. Ne raste kur Kajmekani mer lejen e zakonshme, i perket Mytesarifit te caktoje zevendesuesin e atij (neni 119). Kajmekani ngarkohet per te mbajtur regullin dhe sigurne publike . Me kete cilesi, ai ka nen urdherin e tij policine dhe xhandarmerine. Ne se forcat ekzistuese ne Kaza jane te pamjaftueshme, ai mundet, qe ne raste nevoje, t’i kerkoje Mytesarifit perforcime(neni 120). Financat e Kazas i besohen nje llogaritari. Kajmekani eshte pergjegjes i finanacave te Kazas, me po te njejtat cilesi dhe kushte, sic eshte Mytesarifi ne Sanxhak (neni 121). Njelloj si Mytesarifi, edhe Kajmekani nuk ka te drejte te perzihet ne ceshtjet gjyqesore (neni 122). Kajmekani vendos mbi ceshtjet e meposhteme;

Leshimin e pasaportave ;

Leshimin e lejeve te gjahut dhe mbajtjen e armeve ;

Legalizimin e firmave te autoriteteve te Kazas ;

Autorizimin e shitjes se pijeve, mbas dhenies se favorshem nga bashkia (neni 123).

Keshilli i Kazas

Kajmekani asiston ne nje keshill, i cili quhet Keshilli i Kazas dhe qe vihet nen drejtimin e tij (neni 124). Ky keshill perbehet: 1- nga anetaret direkt (sekretari, llogaritari dhe drejtori i zyres se taksave publike) si edhe 2- nga kater anetare te zgjedhur nga keshillat komunale, me shumice votash te pjesemareseve ne mbledhjen e thirur nga Kajmekani ne kryeqendren e Kazas (neni 125). Afati i funksioneve te anetareve te zgjedhur do te jete tre vjet. Ata munde te rizgjidhen (neni 126). Ky keshill funksionon gjithe vitin. Ai mblidhet te pakten nje here ne jave (neni 127). Anetaret e zgjedhur as nuk shperblehen dhe as nuk paguhen (neni 128). Vendimet merren me shumice zerash. Ne raste barazimi, zeri i Kajmekanit este vendimtare (neni 129). Kajmekani nuk munde te ndryshoje vendimin e marre me shumice zerash, vetem neqoftese ai merre pergjesine personale dhe per kete te informoje menjehere Mytesarifin, qe i perket (neni 130). Ceshtjet, qe i rezervohen posacerishte ketij keshilli, jane :

Raktifikimi i tarifave te te drejtes se zenies se vendeve neper pazare, pyje dhe holle.

Raktifikimimi tarifave te te drejtes se peshimit, vellimit dhe matjes.

Autorizimin per vrasjen dhe zhdukjen e kafsheve te demshme ne pyjet e komunes ;Kontrolli i buxhetit dhe te llogarive te institucioneve bamirese si edhe dhe administrimi i pasurive te tyre te paluajteshme.

Autorizim i pranimit te dhuratave dhe te pasurive te lena me testament per komunen dhe institucion bamirese (neni 131).

Nahijet

Nahija perbehet nga nje grupe fshatrash, te cilet jane te lidhur gjeografikishte dhe ekonomikisht dhe ku popullsia e pergjitheshme e tyre eshte nga 4.000 der me 7.000 fryme (neni 132). Ēdo Nahije administrohet nga nje Mudir, i cili i ndihmohet nga Keshilli komunal (neni 133). Keshilli komunal perbehet nga sekretari i Nahijes dhe nga 4 anetare te zgjedhur.Zgjedhjet behen mbi bazen e shumices te zerave te fituara nga kryepleqte e fshatrave perberese, te mbledhur ne kryeqendren e Nahijes dhe nen drejtimin e kryeplakut te kryeqendres (neni 134). Mudiri ka per detyre :

Publikimin dhe zbatimin e ligjeve, dekreteve, regulloreve dhe urdheresave te Qeverise.

Regjistrimin e popullsise, kontrollin e perceptimit te taksave dhe tatimeve (neni 135).

Keshilli komunal vendos per ceshtjet e meposhteme :

Ceshtjet e higjenes publike ;

Rruget e komunikacionit ndermjet fshatrave ;

Mirembajtjen e ēesmave, puseve, cisternave dhe akuariumeve ;

Permirsime ne rrjedhjen e ujrave ;

Ujitjen e tokave bujqesore, kanalizime dhe digat ;

Permirsime te bujqesise dhe te kafsheve shtepijake ;

Lendinat e komunes ; (neni 136).

Detajet e detyrave te mesiperme si edhe te gjitha detyrave te tjera te Mytesarifeve, Kajmekaneve, Mudireve dhe te keshillave te tyre, do te percaktohen me regullore te vecanta. Deri ne hartimin e ketyre regulloreve, administrata lokale do te vazhdoje te funksionoje si me perpara (neni 137). Persa i perket ceshtjeve te te zgjedhurve dhe te elektoratit, ligjet ekzistuese do te mbeten ne fuqi deri ne hartimin e nje ligji te ri (neni 138).

Bashkite

Ne kryeqendrat e sanxhaqeve dhe kazave, do te kete nga nje bashki, po ashtu edhe ne te gjithe qytetet ku popullsia i kalon 2.500 fryme (neni 139). Ligjet, qe rregullojne funksionimin e bashkive, do te mbeten ne fuqi deri ne nje ligj te ri (neni 140). A nuk janė tė gjitha kėto njė kopje e organizimit administrativ otoman me fytyrė europiane?

7 – FINANCAT

Administrimi financiar dhe departamentet te cilat mvaren nga kjo, do te organizohen sipas regulloreve te vecanta. Ne pritje, organizimi financier i meparshem do te vazhdoje te ekzistoje me perjashtim te ndryshimeve te rendesise dytesore te futura me dekret princeror (neni 141). Asnje ngarkese fiskale, pervec atyre ekzistuese, nuk mundet te imponohet pa nje ligj (neni 142). Nuk mund te behet asnje shpenzim, i cili nuk eshte parashikuar ne buxhet. Ne raste urgjence, Princi, mbas mendimit te Keshillit te Ministrave, mund te nxjerre nje dekret te shpenzimeve te jashtezakonshme, te llogaritura me rregullat nderkombetare, te cilat eventualishte mund te veprojne. Ne sesioni e pare te asamblese kombetare, ky shpenzim duhet te konfirmohet nga Asambleja (neni 143).

8 – PUNIMET PUBLIKE

Departamenti i punimeve publike do te perbehet, pervec nje drejtori te pergjithshem, nga nje arkitekt, nje inxhinier te rrugeve dhe te urave edhe te nje eksperti per punimet e kanalizacioneve dhe te tharjes se tokes. Keta funksionare, se bashku me disa specialiste te tjere, qe Ministria i gjykon te nevojshem, formojne Keshillin e perhershem te sektorit (neni 144). Punimet e nevojshme publike mund te zbatohen drejtpersedrejti nga Qeveria ose munde t’u jepen ndermarjeve private (neni 145). Projektet e rrugeve, qe do te ndertohen nga Qeveria, do te perpunohen nga ky departament, ato te rrugeve dytesore nga Keshilli i Sanxhakut ndersa udhet e fshatrave nga Keshilli i komunes. Ne keto dy rastet e fundit, projektet e perpunuara do te miratohen nga departamenti i punimeve publike, i cili do te mbikqyrin zbatimin (neni 146). Shpenzimet per ndertimin dhe mirembajtjen e rrugeve kombetare dhe dytesore figurojne ne buxhetin e shtetit. Ato te udheve te fshatrave jane ne ngarkim te komunave, te cilat mund te autorizohen nga keshilli i sanxhakut per te krijuar tarifa rrugore, ne ato raste kur burimet e tyre financiare jane te pamjaftueshme. Keto tarifa rrugore do te mbahen vetem nese keshilli i sanxhakut i njeh te nevojeshme (neni 147). Mbikqyrja e ndertimit edhe sherbimeve ndaj hekurudhave, te cilat do te ndertohen ne Shqiperi qofte nga vete shteti apo nepermjet shoqerive koncensionare, eshte kompetence e departamentit te punimeve publike, i cili mundet qe, ne raste mosfunksionimi, t’i bashkohet inxhiniereve specialiste (neni 148).

9 – FORCAT E ARMATOSURA

Forcat e armatosura perbehen nga xhandarmeria dhe milicia (neni 149).

A) Xhandarmeria

Duke qene se organizimi i xhandarmerise, nga ana e fuqive te medha, i eshtė besuar misionit hollandes, ky i fundit do te perpunoje nje rregullore perkatese. Kjo rregullore do te hyje ne fuqi mbasi te miratohet nga Princi (neni 150).

B) Milicia

Milicia eshte force ushtarake vendase, teritoriale dhe lokale. Ajo qendron zakonishte ne kazermat e saj dhe mobilizohet komplet ose pjeserishte vetem me dekret te Princit (neni 151). Ne kohe paqeje, milicia thirret per te mbeshtetur ndonje aksion te xhandarmerise me qellim mbajtjen e rregullit publik te brendeshem (neni 152). Te gjithe banoret vendas te principates jane te gatshem per te kryer sherbimin personal milicor dhe ne forcat e saj ne rezerve (neni 153). Zevendesimet nuk autorizohen (neni 154). Perjashtimi definitiv nga sherbimi akordohet vetem ne raste paaftesie fizike (neni 155). Formimi dhe organizimi i milicise perben objekt te nje ligji te vecante (neni 156. Ne raste kur organizimi i milicise do te kerkonte punesimin e oficereve te huaj, atehere kufizimi i parashikuar nga konferenca e Londres, qe lidhet me punesimin e oficereve te huaj per organizimin e xhandarmerise, do te vleje edhe per milicine, me perjashtim te nje marreveshje te bere nga qeveria princerore dhe fuqive te medha (neni 157).

C) Rekuizimi

Ne raste nevoje, Princi, me ane e nje dekreti te vecante, mund te kerkoje rekuizimin e kafsheve dhe te gjese se gjalle, ne sasi e menyra transporti dhe ne ato kufij e kushte qe jepen ne te njejtin dekret (neni 158).

10 – DREJTESIA

Autoritetet e drejtesise jane : 1 – Keshilli i pleqve; 2 – Gjyqtaret e paqesimit ; 3 – Gjykatat e shkalles pare 4 – Gjyqi i apelit (neni 159). Keshilli i pleqve, me vendndodhje ne cdo fshat, perbehet simbas ligjit. Ai gjykon demet ne fshat me gjobe nga gjashte deri ne njeqind franga (neni 160). Gjyqtaret e paqesimit emerohen me dekret princor. Ata vendndodhen neper vende te fiksuara me dekret ministerial. Ata jane kompetente te gjykojne ceshtjet civile te paditura, pa thirje, me gjobe deri me 100 franga dhe, me thirje, me gjobe nga 200 deri me 500 franga ; ceshtjet penale me thyerje ligjore, me burgim nga 24 ore deri ne nje jave, pa thirje dhe nga nje jave deri ne tre muaj, me thirje (neni 161). Gjykatat e shkalles se pare do te jene institucione te vendndodhura ne sejcilin sanxhak dhe ne ato kaza, ku do te njihet nevoja e tyre. Ato perbehen nga nje kryetar, dy gjyqtarė, nje prokuror, nje gjyqtar i instruksionit, dy kancelar dhe dy permbarues (neni 162). Lidhur me ceshtjet civile, keto gjykata do te jene kompetente per te gjykuar, pa thirje, per te gjitha ceshtjet te nje vlere mbi 500 franga dhe me 1000 franga dhe me thirje per te gjitha ceshtjet e tjera. Lidhur me ceshtjet tregtare, keto gjykata transformohen, ashtu si ne regjimin otoman, ne gjykatat per tregetine. Lidhur me ceshtjet penale, ato do te gjykojne te gjitha fajet dhe krimet. Pervec kesaj, ato do te gjykojne ne apel ceshtjet qe vijne nga gjyqet e paqesimit (neni 163). Do te kete tre gjyqe te apelit, vendndodhja e te cileve fiksohet nga Qeveria. Keto perbehen nga nje kryetar, kater keshilltare, nje prokuror, nje zevendes prokuror, dy kancelar, nje sekretar i gjyqit dhe dy permbarues. Keto jane kompetente per te gjykuar ne apel te gjitha ceshtjet civile dhe penale te gjykuara nga gjykatat e shkalles se pare (neni 164). Gjyqtaret jane te pashkembyeshem. Kushtet qe duhet te plotesojne gjyqtaret e te gjitha kategorive, lidhur me emerimin, ngritjen ne shkalle dhe pushimin nga puna e tyre, perbejne objekt te nje ligji te vecante (neni 165). Pervec kompetencave te percaktuara nga statuti ekzistues, gjyqtaret e paqesimit, gjyqet e shkalles se pare dhe gjyqet e apelit mund te kene edhe detyra te tjera, te cilat do t’u besohen me ligje te ndryshme. Nje ligje i vecante do te rregulloj ngritjen dhe detyrat e zyrave noteriale (neni 166). Ngritja e nje gjykate te larte ne Gjykaten e apelit si edhe te te gjithe gjykatave te tjera speciale, lihen ne vleresimin e Princit dhe te Qeverise se tij (neni 167). Prokurori dhe zevendesit e tij, ushtrojne veprime shteterore te ceshtjeve penale, ne te gjithe teresine e juridiksionit te gjykates. Ata jane te ngarkuar te mbajne rregullin ne gjykata dhe ne zbatimin e vendimeve gjyqesore te dhena. Atyre u perket edhe mbikqyrja e policise juridike. Persa i perket ceshtjeve civile, prokurori vepron ne te gjitha rastet kur e kerkon interesi i ligjit. Ai mer pjese ne seancat gjyqesore dhe jep konkluzionet e tij (neni 168). Privilegjet per ceshtjet juridike te konsullatave, sic jane ato qe rrjedhin nga kapitullimi, mbeten ne fuqi (neni 169).

11 – KULTI

Njihen te gjitha komunitetet ekzistuese fetare shqiptare. Ky parim zbatohet per sekte te ndryshme myslimane. Asnje pengese nuk mund t’i sillet organizimit hierarkik te komuniteteve te ndryshme dhe raporteve dogmatike te tyre me drejtuesit e tyre te larte shpirteror (neni 170). Komunitetet fetare ne Shqiperi ruajne pronat e tyre (neni 172). Komunitetet vazhdojne te marrin, nen mbrojtjen e autoriteteve, detyrimin taksor qe u jepet atyre per efekt perdorimi (neni 172). Perjashtohen nga taksat mbi te ardhurat ndertesat e kulteve, te instruksioneve publike dhe veprave te perdellimit (neni 173). Ne raste te formimit te komuniteteve te reja fetare , Shteti rezervon te drejten e njohjes dhe te percaktimit te te drejtave te tyre (neni 174). Hiresit dhe dinjitozet e te gjithe komuniteteve fetare te njohura nga Shteti, do te marrin veshjen me autoritet te madherise se tij Princit (neni 175). Regullimi i raporteve ndermjet kishave ekzistuese ne Shqiperi si edhe te drejtuesve te tyre te larte shpirteror, do te behet objekt i marreveshjeve te vecanta ndermjet Qeverise shqiptare dhe drejtuesve te tyre (neni 176). I perket Shtetit te ndermarre masat per mirembajtjen e te gjithe kulteve te njohura nga ai si edhe te fiksoje nje shume, qe gjykohet e nevojsheme, ne buxhetin e pergjithshem te Shtetit, i cili do te marre parasysh pronat aktuale te paluajteshme, qe i perkasin ketyre kulteve (neni 177).

12 – INSTRUKSIONET PUBLIKE

Mirembajtja e shkollave shteterore, si edhe atyre te komuniteteve shqiptare, eshte ne ngarkim te Shtetit. Nje ligj i vecant do te rregulloje funksionimin e ketyre shkollave (neni 178). Ne shkollat e vendit eshte e detyrueshme mesimi i gjuhes shqipe. Megjithate mesimet fetare pranohen ne gjuhen e kultit (neni 179). Mesuesit e gjuheve te huaja, mund te jene te huaj. Te gjithe te tjeret duhet te jene shqiptare, me perjashtim te atyre rasteve kur ka autorizimi te vecant te Qeverise (neni 180). Ngritja dhe funksionimi i ketyre shkollave teologjike, te arteve dhe te zanateve, te arteve te bukura dhe te te gjithe shkollimit teknik, do te rregullohet me ligje te vecanta (neni 181). Qeveria mbikqyr funksionimin e te gjitha institucioneve shkollore dhe observimin e ligjeve perkatese (neni 182).

13 – PRONA THEMELORE

Ne Shqiperi, pronat e paluajteshme ndahen ne prona private, prona publike dhe Vakefet (neni 183). Pronat private jane ato qe i perkasin nje ose disa personave si edhe personave juridike. Cdo zoterim mbi nje prone, duhet te provohet me dokumente zyrtare ose simbas te gjitha menyrave te tjera te parashikuara nga ligji otoman mbi tokat (neni 184). Ky ligj duhet tė ketė pasur njė pengesė pasi ligji otoman mbi tokėn nuk pranonte pronėn private mbi tė, por vetėm nė pėrdorim. Mbi kėtė bazė nė Shqipėri u rivendos e drejta fisnore mbi tokėn ligj i cili u shkartėrrua nga komunizmi nė emėr tė reformės agrare; pas 1991 populli shqiptar hodhi parrullėn qė prona tė shkojė tek i zoti ēka nėnkuptonte pikėrisht ato prona fisnore tė stėrlashta. Pronat publike ose te Shtetit jane ne dy kategori, ne ato qe Shtetit i rezervohet e drejta t’i perdori dhe ne ato qe Shteti u jep duke u marre perfitimet perkatese, komunave te ndryshme (neni 185). Vakefet jane ato qe u jane dhene institucioneve fetare apo shkollore, fondacioneve besimtare dhe ato bamirese (neni 186). Nga fakti i themelimit te Shqiperise ne nje Shtet te pamvarur dhe sovran, te gjitha tokat aktuale kthehen ne prona private, te plota dhe te lira (neni 187). Trashegimia e te gjitha ndertesave do te regullohet simbas dispozitave te nje ligji te hartuar per ate (neni 188). Ndalohet lenia me testamente e tokave te punueshme, pyjeve, lendinave, kullotave, vreshtave dhe kopshteve te perimeve te institucioneve fetare ose shkollore, e fondacioneve fetare dhe atyre bamirese myslimane (vakefet). Lenia me testament ne favor te personave juridik, te cilet i nenshtrohen ligjeve civile te vendit, jane te lira (neni 189). Te ardhurat nga Vakefet jane te sekuestrueshme ne se konstatohen borxhe juridike te institucioneve apo te komuniteteve, te cilave ato u perkasin. Per sigurimin e kredive te marra prej tyre, kreditoret e komuniteteve ose te institucioneve munde te ndiqen nga gjykatat civile deri ne sekuestrimin e ndertesave te tyre (neni 190). Te gjithe pronaret e tokave te pushtuara, per lirimin e tyre duhet t’u drejtohen gjykates kompetente, e cila realizon lirimin e tyre, ose, kur kjo nuk realizohet, fikson shumen dhe menyren e pageses se demshperblimit. Nese ky pushtim eshte ne perfitim te nje komune, e cila nuk ka kase komunale te organizuar, shperblimi i perfituar do te derdhet ne banken kombetare , e cila do t’ju paguaj atyre interesat vjetore. Kapitali nuk mund te preket dhe te perdoret vetem nga autoritete te vecanta te Qeverise (neni 191). Hipoteka e pronave financiare, pranohet. Nje ligj i vecante do te rregulloje detajet dhe kushtet (neni 192). Artikulli 33 parashikon dhe rregullon kushtet raste e ripronesimit (neni 193). Qeveria do te perpunoje, sa me shpejte qe te jete e mundur, dy projekt ligje ; i pari qe do te sjelli krijimin e nje kadastre te pronave territoriale te ndodhura ne principate dhe i dyti do te sjelli ndryshimin e organizimit te vakefeve (neni 194).

14 – BUJQESIA, TREGETIA DHE INDUSTRIA

Departamenti i bujqesise, i tregtise dhe industrise ndahet ne dy sektore : A – Bujqesia ; B – Tregtia, industria, lundrimi dhe per sejcilin nga keta do propozohet shefi i sektorit (neni 195).

A) Bujqesia

Sektori i bujqesise do te perbehet nga shefi i sektorit, nje agronom, nje inspektor i pergjithshem i pyjeve dhe nje drejtor i kadastres. Keta funksionare formojne se bashku keshillin e perhershem te sektorit (neni 196). Sektori i bujqesise do te kete per detyre te studjoje masat qe do te merren per te mbrojtur, inkurajuar dhe zhvilluar bujqesine ne te gjitha deget e saje, pyllezimin e vendit dhe permirėsimin e races se bagetive shtepijake. Ai do te merret me krijimin e modeleve te fermave dhe te stacioneve te nderzimit te kafsheve (neni 197). Perderisa departamenti i bujqesise te kete perpunuar dispozitivat relative, atehere, lidhur me kerkimin, koncensionin dhe shfrytezimin e minierave ne Shqiperi, do te mbeten ligjet dhe urdheresat qe jane aktualishte ne fuqi ne perandorine otomane. Te drejtat e koncensioneve dhe te lejeve kerkimore, qe tashme jane akorduar ne pershtatje me ligjet ekzistuese ne periudhen e meparshme, duhet te respektohen dhe te mbahen nga shteti i ri (neni 198). Po ashtu, ligjet dhe urdheresat otomane lidhur me pyjet dhe drurin, do te mbeten ne fuqi deri ne nje urdher te ri. Inspektori i pergjithshem i pyjeve ngarkohet per zbatimin e tyre (neni 199).

B) Tregtia, industria dhe lundrimi.

Ushtrimi i tregtise , industrise dhe te zanateve eshte i lire (neni 200). Themelimi i fabrikave dhe uzinave do t’i nenshtrohet nje leje paraprake te leshuar nga autoritetet kompetente, ne pershtatje te rregullave qe sektori i tregtise do te nxjerri per kete qellim (neni 201). Shteti nuk mund te krijoje monopole , tė cilat do te sillnin paragjykime ne angazhimin ekzistues (neni 202). Dhomat e tregtise dhe te industrise do te formohen me autorizimin e Ministrise kompetente. Te gjithe tregtaret, te cilet paguajne kuotizacionin, mund te shkruhen si anetare te dhomes se tregtise. Keta do te zgjedhin komitetin administritativ, i cili, nga ana e tij, do te zgjedhi kryetarin e tij (neni 203). Dhomat e tregėtise te ngritura do te respektojne interesat e tregtareve dhe do te konsultohen nga Ministria sa here qe do te shtrohet ceshtja e perpunimit te projekt ligjit per tregtine dhe industrine, gjithashtu per te gjitha rrethanat e tjera kur e kerkojne interesat e tregėtise (neni 204). Lundrimi ne portet dhe ne ujrat teritoriale shqiptare eshte i lire per anijet e te gjitha nacionaliteteve te tjera, ne pershtatje me traktatet dhe marreveshjet ekzistuese (neni 205). Te gjitha anijet e marines tregtare shqiptare duhet te shkruhen ne regjistrat, qe do te mbahen ne portet e percaktuara nga Qeveria shqiptare (neni 206). Nga ana e Ministrise, te perpunohen dispozita te vecanta, te cilat do te regullojne gjendjen lundruese te anijeve, kualifikimin e komandanteve, drejtuesve dhe te maqinisteve si edhe sherbimet e porteve (neni 207). Qeveria shqiptare do te krijoje, nese e sheh te arsyeshme, nje pavijon te vecante ne marinen tregtare (neni 208).

15 – POSTAT, TELEGRAFET DHE TELEFONAT

Departamenti i postave dhe telegrafeve do te ndahet ne dy sektore : a) postat, b) telegrafet dhe telefonat dhe persejcilin nga keto do propozohet nga nje shef sektori (neni 209). Per sa i perket administrimit te postave dhe telegrafeve ne te gjitha pjeset e principates, ajo i perket Qeverise shqiptar e cila do te respektoje te drejtat tashme te dhena. Per sa i perket telefoneve, Qeveria mundet, nese e sheh te mundeshme, t’ja japi industrise private (neni 210).

16 – LIDHJET E JASHTEME

Kryetari i keshillit te Ministrave, ne cilesine e Ministrite te puneve te jashteme, do te sherbeje si ndermjetes midis Sovranit dhe perfaqesuesve te huaj te akredituar nga ai vet; ai merr masat e duhura per te siguruar miratimin nga ana e ministrave si edhe per dhenien flet kredencialeve konsulatave te vendeve te huaja. Me miratimin e Sovranit , ai percakton emrat e perfaqesuesve diplomatike dhe konsullor, te cilet emėrohen ne keto perfaqesi ne vendet e huaja (neni 211). Funksionaret e ministrise se puneve te jashteme, mund te vihen ne dispozicion pa gjykim dhe pa e caktuar shkakun e kesaj mase (neni 212).

17 – ANKIMIMET ADMINISTRATIVE

Krijohen gjykatat e ankimeve administrative. Ato gjykojne ankesat e personave fizike ose juridike, kundra akteve dhe te harresave te autoriteteve administrative dhe duke i’u referuar nje te drejte te fituar. Nga ana tjeter, nje ligj i vecante, do te permende te gjitha ceshjet, te cilat do t’i nenshtrohen ketyre gjykatave. Ky ligj do te rregulloje procedurat dhe do te fiksoje vonesat e thirrjeve per ne kete gjyq (neni 213). Ne kryeqendren e sejcilit sanxhak do te ngihet nga nje gjykate e shkalles se pare. Kryetari i kesaj gjykate do te caktohet nga Princi, duke e zgjedhur ate ndermjet gjyqtareve te gjykatave te zakonshme te shkalles se pare te sanxhakut. Nga te dy anetaret e tjere, njeri do te jete gjyqtar i pajtimit i kryeqendres dhe tjetri sekretar i pergjithshem i sanxhakut ose tjeter funksjon i dhene nga Mytesarifi (neni 214). Ne vendendodhjen e Qeverise do te ngrihet nje gjykate e apeli. Ajo do te perbehet nga nje kryetar i caktuar nga Princi dhe i zgjedhur midis anetareve te gjykatave te apelit dhe nga 4 gjyqtare, nga te cilet dy do te percaktohen nga Ministria e drejtesise midis gjyqtareve te zakonshem te vendit dhe per dy te tjeret, njeri nga Ministria e Brendeshme dhe tjetri nga ajo e Financave, midis keshilltareve te departamenteve te tyre. Ne raste pengesash te zgjedhjes se ketyre anetareve, do te caktohen plotesues (neni 215). Seancat e ketyre gjykatave do te jene publike (neni 216).

Nėnshkrimi i kėsaj kushtetuta mban datėn: Vlore, me 10 prill 1914 dhe ėshtė nėnshkruar nga gjashtė pėrfaqėsuesit e Fuqive tė Mėdha:

WINKEL d.v.

KRAL d.v.

KRAJEVSKI d.v.

LAMB d.v.

LEONI d.v.

PETRIAEW d.v.

dhe, pėr palėn shqiptare, nga: MEHDI FRASHERI d.v., i cili ėshtė i pari nė nėnshkrim.

Nė vazhdim statuti i Shqipėrisė ka shtesat e mėposhtme:

ANEKS I GJENDJES ORGANIKE NE SHQIPERI

Verejtjet qe delegatet i kane bere komisionit nderkombetare te kontrollit gjate diskutimeve.

E SHKRUARA E PARE E PROCES VERBALIT TE SEANCES SĖ 41

Kapitulli I – Paragrafi 4

Une i kerkoje komisionit qe regjimi i kapitullimeve, trashegim i zoterimit turk, te mos mbahet ne shqiperi. Per aresye politike dhe te rregullave nderkombetare, vleresoj qe Shqiperia duhet te trajtohet nga Fuqite e Medha duke u mbrojtur njelloj si vendet e tjera ballkanike. Jashte ketyre konsideratave, eshte e sigurt qe Shqiperia, qe te zhvillohet dhe te jetoje gjate, ka nevoje te pamvaresise se plote te saj ne fushen ekonomike. Kombi shqiptar, duke pranuar me entusiazem Sovranin e caktuar nga te gjashte Fuqit e Medha dhe nga Komisioni Nderkombetar, si garancia me e mire qe shihet te funksionoje ne Shqiperi, kapitullimet, si nje barre qe do te shtype popullin shqiptar, nuk do te kene aresye te jene.

Firmosur : MUFID

Kapitulli III – Paragrafi 26.

Duke qene se principata shqiptare, nga pikpamja etnologjike eshte homogjene, gjuhet ndihmese do te jene me shume te demshme se sa te dobishme, qofte edhe duke u perdorur provizorisht. Megjithate, perderisa ti jepet Qeverise shqiptare koha per te bere perkethimin e ligjeve ne gjuhen shqipen urdheresave dhe tapive, do te jete e dobishme te pranohet qe per nje periudhe prej 5 vjetesh, te perdoret si gjuhe ndihmese gjuha turke.

Firmosur : MUFID

E SHKRUARA E DYTE E PROCES VERBALIT TE SEANCES SE 75

Kapitulli I – Paragrafi 4

Traktatet, konvencionet dhe marreveshjet nderkombetare, perfshire edhe ato ndermjet Turqise dhe fuqive te medha, nuk mund te mbahen ne Shqiperi, duke perjashtuar ato qe jane ne pershtatje me te drejtat publike europiane dhe qe kane karakter teritorial, sepse te gjitha traktatet, konventat dhe marreveshjet, perfshire edhe ato ndermjet Turqise dhe fuqive te medha, perjashtuar ato te kategorise se siperpermendur, duke qene se jane te karakterit teokratik te Qeverise Turke dhe kushtetuta e shoqates myslimane, meqenese per Shqiperine, eshte tjeter gjendje dhe ne kushtetuten shqiptare, feja dhe shteti jane krejtesisht te ndara. Shteti nuk ka besim zyrtar, duke pasur ne krye nje suvran europiane dhe te besimit kristian, perpjekja e vazhdueshme e Qeverise sime do te jete adoptimi i nje legjislacioni te frymezuar teresishte nga principet perendimore dhe moderne. Persa i perket formimit te shoqerise shqiptare, ajo eshte ndryshe nga ato te vendeve te tjera te kapitullimit, sepse kombi shqiptar, ne kufinjte aktuale, perbehet afersisht prej nje milione banore, ku 400 mije kristiane (katolike dhe ortodokse), 600 mije myslymane, nga te cilet gjysma te ritit bektashian, te cilet mbrojne ne menyre absolute poligaminė dhe prishjen e dokeve dhe zakoneve te vjetra, hedhin poshte praktikat besimtare dhe se fundi nuk lejojne ne asnje menyre futjen e besimit ne ceshtjet shoqerore si edhe heqjen e te drejtave te femres ne shoqeri. Pervec kesaj, shoqeria dhe Qeveria shqiptare kane karaktere perendimor dhe si pasoje kapitullimet, qe kane per qellim ekzistencen e Qeverise dhe te ligjeslacionit teokratik te Turqise si edhe te papajtushmerise me zakonet perendimore dhe aziatike, nuk do te qendrojne. Nga ana tjeter duhet te shtoj qe pamvaresia shqiptare, e njohur nga fuqite e medha, perjashton kapitullimet qe krijojne shume shtete brenda nje shteti dhe vendosin nje pengese ne te gjithe progresin dhe si pasoj propozoj formulen e meposhteme : << Midis traktateve, konventave dhe marreveshjeve nderkombetare, perfshire dhe ate midis Fuqive te medha dhe Portes se larte, ato te cilat jane me konforme principeve te te drejtave publike europiane dhe situates se re ne Shqiperine e pamvarur, do te mbahen ne principaten e Shqiperise >>.

Firmosur : MEHDI FRASHERI

PROCES VERBAL I SEANCES SE 77

Kapitulli IV – Paragrafi 67.

Delegati i Austro – Hungarise, duke gjetur se parimisht, eshte e demshme ndaj interesave te vendit venia e te gjithe ketyre koncensioneve ne vendimet e Asamblese se Pergjitheshme, i ka deklaruar mbledhjes se seksioneve dhe autoritetit Qeveritar se nuk mund te aderoje ne kete dispozite pa i’u referuar Qeverise se tij dhe pa marre instruksione.

Firmosur : KRAL

M. Leoni i bashkohet kesaj deklarate.

Kapitulli V – Pargrafi 73.

Mehdi beu kerkon, per prestigj te fuqise ekzekutive, t’i jepet Lartesise se Tij Princit nje fuqi fakultative qe te shtoje ose te pakesoje Ministrat.

Firmosur : MEHDI FRASHERI

PROCES VERBAL I SEANCES SE 78

Kapitulli XIII – Paragrafi 188

M. Leoni ben verejtjen qe gjithecka qe lidhet me trashegimin, procedura civile dhe testamentet, nuk duhet te paraqiten ne statutin organike, duke pare qe keto jane ceshtje qe i perkasin kodit civil.

Firmosur : LEONI

Kapitulli X – Paragrafi 169

Privilegjet e konsulatave si ato qe rrjedhin nga kapitullimet, formojne ndonjehere pengesa te pakapercyeshme edhe per vete interesat e huaja ; per t’i rregulluar keto ceshtje te subjektit te drejtesise, une propozoj sistemin e meposhtem dhe i’u lutem kolegeve qe kjo te futet ne proces – verbal : 1- Te krijohet nje gjykate e shkalles se pare ne Durres ku kryetari, gjyqtaret dhe prokurori i pergjitshem do te percaktohen nga komiteti i perhershem i konferences se Hages dhe te konfirmuar me dekret princeror. 2 – Deri ne formimin e nje gjyqi te apelit, ne te njejtat kushte, vendimet e dhena prej kesaj gjykate do te jene perfundimtare, si ato te gjykates se perzier te Konstandinopolit, kur burimet e vendit jane sa ato qe mbulojne shpezimet ; kur numri i te huajve ne Shqiperi do te rritet, ne do te procedojme ne formimin e nje gjyqi te apeli ne nje qender fikse te rene dakord midis Qeverise shqiptare dhe Fuqive te Medha, me te njejtat kushte si ato te gjykates se shkalles se pare. 3 – Te gjitha ndryshimet te ndodhura tek te huajt, te te njejtes kombesi po ashtu edhe te kombesive te ndryshme dhe ne pergjithesi ndermjet shqiptareve dhe te huajve, qofte per ceshtje civile ashtu edhe per ceshtje penale, veprimi, qofte personal, qofte real, do gjykohen nga e njejta gjykate ne perputhshmeri me ligjet shqiptare. 4 – Deri ne formimin e nje kodi civil shqiptar, ligjet civile ekzistuese do te zbatohen, pervec paragrafeve te cilet nuk korespondojne me te drejten romake. Sa me shume ligje shqiptare te nxiren, ato duhet te vihen ne fuqi. Duke qene i bindur se eshte e nevojeshme dhenia e hyrjes se lire dhe mbrojtjes se kapitalisteve dhe teknicieneve europiane, une jap propozimet e mesiperme qe ato te kihen ne kujdese nga perfaqesuesit e Fuqive te Medha ne komision.

Sistemi shenon : 1 – avantazhin e garantimit te nje drejtesie pandashmerisht te integruar dhe te njejte per te gjithe, 2 – heqjen e komplikimeve, vonesave te ardhura nga sistemi kapitullitar ne lindje, 3 – gjykata, e krijuar ne keto kushte, do te jete nje model per drejtesine shqiptare, 4 – gjyqtaret europiane do te kontribojne ne ndertimin e legjislacionit te ardheshem shqiptar simbas pikėpamjeve te tyre, eksperiences se tyre dhe keshillave te tyre.

Firmosur : MEHDI FRASHERI

Kjo ėshtė e gjithė pėrmbajtja dhe, pjesėrisht, interpretimi i kushtetutės sė parė shqiptare tė vendosur nga Europa qė nė agimet mė tė para tė shtetit shqiptar, por qė nuk u zbatua asnjėherė pėr shkaqe tepėr tė pėrgjithshme. Lexuesi le ta krahasojė me tė djeshmen e largėt, tė kohės sė Mbretit Zog, me tė djeshmen e afėrt, tė epokės komuniste, dhe me tė sotmen, e kohės sė produktit komunist pėr tė nxjerrė pozicionin e tė gjitha kėtyre me tė kaluarėn qė na serviri Europa pėr interesat e saj dhe pėr tė mirėn tonė. E vėrteta duhet tė jetė nėna e shqiptarėve, nė qoftė se duam tė bėhemi si Europa.