“Principata e Shqipërisë dhe Mbretëria e Greqisë 1913-1914” titullohet vepra e historianit Romeo Gurakuqi, promovuar dje në ambientet e Universitetit Europian të Tiranës. Një vepër që na kthen pas në kohë dhe hedh dritë mbi marrëdhëniet e komplikuara Shqipëri-Greqi. Ndonëse histori e gjatë, Gurakuqi është ndalur në ato dy më vendimtarët, pikërisht në vitet ’13 dhe ’14 të shek. XX. Vite konferencash, vendimesh të Fuqive të Mëdha, makinacionesh, komisionesh, kufijsh. Një material i ngjeshur dokumentar, i cili na vjen në një kohë kur është ndezur debati mbi regjistrimin e popullsisë dhe deklarimit të fesë. Një debat që të kujton fillimshekullin e kaluar, kur politika greke përdorte përkatësinë fetare për të përcaktuar kufijtë shtetërorë.
Promovuat librin “Principata e Shqipërisë dhe Mbretëria e Greqisë 1913-1914”, çfarë synoni me këtë vepër?
Është në përpjekje për të analizuar marrëdhëniet mes Principatës së Shqipërisë dhe Mbretërisë së Greqisë në vitet 1913-1914. Monografia synon të ndriçojë mbi një bazë dokumentare arkivore problemin e vendosjes së vijës kufitare në mes shtetit helen dhe shtetit shqiptar më 1913-1914. Punimi është një përpjekje për të shqyrtuar një pjesë të historisë së vendosjes së një vije ndarjeje politike në mes shtetit të fundit ballkanik, të lindur nga shpërbërja e Turqisë europiane, Principatës Shqiptare, me Mbretërinë e Greqisë. Prej më shumë se 15 vitesh puna ime kërkimore ka qenë e përqendruar në hapësirën kohore të viteve 1911-1921 të historisë së Shqipërisë, por veçimin nga e gjithë problematika, e çështjes së Shqipërisë së jugut, vendosjes së vijës kufitare mes dy vendeve tona, në rrjedhën e viteve 1912-1914 dhe shqyrtimi i një numri çështjesh ende të debatueshme, ma imponoi dokumentacioni i pamatë, me të cilin u vendosa në kontakt dhe zotërim, sidomos nga viti 2005 në Public Record Office dhe rishfaqja në formë ciklike e këtij problemi në diskutimet publike në rrjedhat e viteve të fundit, të cilat nuk mund ta linin këtë dokumentacion më të ndrydhur në kompjuterin tim.
Keni marrë përsipër të trajtoni një çështje delikate, sa e vështirë ka qenë për të menaxhuar informacionin?
Trajtimi i kësaj teme, pavarësisht se nuk është i pari në historiografi, paraqiste vështirësi, për shkak të imponimeve që reminishencat e së kaluarës rëndojnë ende mbi opinionet publike të dy vendeve dhe shpeshherë gjendemi para druajtjes së shkrimit të të vërtetave të rëndësishme të historisë sonë të përbashkët të epokës moderne. Me besimin se dy vendet tona tashmë janë jo më pjesë e Ballkanit, por pjesë e shoqërive demokratike të emancipuara europiane dhe perëndimore, të dy vendet tona kanë gjegjësisht një shekull, apo gati dy shekuj jetë shtetërore dhe me besimin se vendet tona do të duhet të jenë të çliruara nga fantazmat ndasive dhe do të duhet të lexojnë jetët e tyre politike të brendshme dhe të jashtme ballkanike me syrin e qytetarit europian të shekullit XXI, unë vendosa ta shkruaj çdo gjë, ashtu sikurse del në dokumentacionin arkivor të fuqisë kryesore të Europës së kohës, Mbretërisë së Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe ta interpretoj bazuar në kritere vetëm shkencore.
Përse iu rikthyet kësaj teme?
Mbi të gjitha, dy popujt tanë qëndrojnë njëkohësisht dhe barazimtarisht në bazamentin e historisë antike të Europës, e për rrjedhojë do të duhet të jenë plotësisht të përgjegjshëm për leximin e vërtetë të së shkuarës dhe po aq optimistë për ndërtimin e të ardhmes së përbashkët europiane dhe jo më asnjëherë vetëm ballkanike. Librin e kam shkruar i bazuar në kriteret që ofron shkenca e shkrimit të historisë sot, me shpresën se njohja e mirë e së të kaluarës së dy popujve tanë do t’i shërbejë: 1. udhës së tyre të përbashkët europianizuese dhe perëndimizuese, 2. respektit reciprok për të drejtat e minoriteteve gjegjëse dhe 3. të drejtës në tërësi. Për të gjitha këto arsye jam përpjekur me kujdes të veçantë për të bërë të njohur dhe vlerësuar me dokumentacionin parësor të një vendi anëtar të njërit prej blloqeve politiko-ushtarake të asaj kohe, Antantës, një numër çështjes të konsideruara “delikate” dhe të debatueshme në historiografi. Jam munduar gjithashtu të bëj të gjitha përpjekjet profesionale në mundësinë time, që punimi të jetë i çliruar nga paragjykimet politike dhe emocionet e përkatësisë, por gjithsesi i takon lexuesve dhe studiuesve të përcaktojnë nëse vërtet ia kam arritur kësaj paanësie.
Çështja shqiptaro-greke është shumë komplekse, ku jeni fokusuar më së shumti?
Më duhet të vë në dukje se dokumentacioni arkivor britanik jep mundësi të ndriçohen një seri çështjesh të rëndësishme që lidhen me përkatësinë etnike të të gjitha segmenteve të Shqipërisë së jugut, këndej dhe andej kufirit, të jep mundësinë për të ndjekur në spektër të gjerë gjenocidin dhe zhvendosjet e sforcuara të popullsisë nga Çamëria, Labëria dhe Bregdeti në rrjedhën e vitit 1914; të jep mundësinë për trajtimin në hollësi të problemit të vllehëve që banojnë në Epirin Antik dhe të saktësohet se vendi i origjinës së këtij populli që u bë një dhe bashkudhëtar i fatit të përbashkët me popullin shqiptar, Rumania, ka këmbëngulur deri në fund që ky territor ku ata banojnë, që korrespondon kryesisht me pjesën përtej kufirit aktual juglindor të Shqipërisë, t’i mbetej Shqipërisë; ai dokumentacion ndihmon të saktësohet topografikisht në detaje kufiri i vendosur nga Protokolli i Firences, i 17 dhjetorit 1913 dhe një numër çështjesh mjaft të rëndësishme të kësaj periudhe mjaft të debatueshme, që ka lënë mbrapa probleme që diskutohen dhe politizohen, mendoj jo saktësisht edhe sot. Më duhet të theksoj se studiuesit, në mënyrë të veçantë etnologët kanë ndërtuar prej kohësh një hartë krejtësisht të qartë të situatës etnike në çdo segment të Epirit në tërësi dhe çdo përpjekje e kohëve të fundit për ta risjellë politikisht në një formë të ndryshme nga çfarë studiuesit kanë përcaktuar, raportet e paanshme të ekspertizës diplomatike kanë fiksuar shumë herët deri në agimet e shekullit të XX, më duket krejtësisht i papërshtatshëm, anakronik dhe i pavend në kohën tonë dhe jo luajal për kohën e vështirë që po kalon vendi ynë në këto ditë.
Alma Mile - Panorama
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt