FSHATRAT NĖ GREQI KU ĖSHTĖ FOLUR DHE FLITET NGA BANORĖT GJUHA ARVANITASE
Nga kėrkimet e studiuesve tė ndryshėm arbanė si Antonio Bellushi, Aristidh Kola, Jorgo Miha, Jorgo Maruga, Athanasio Cigo, Kazaqis, Panajotopulos etj. Janė zbuluar se nė Greqi gjenden 696, fshatra qė ishin dhe janė tė banuar edhe sot e kėsaj dite nga popullsia me rrėnjė shqiptare. Ku ndahen nė dy grupe, ata qė janė arvanitas vendas qė njihen qė nė kohėn antike dhe qė nga shekulli 4-13, tė cilėt janė mbi 550 fshatra. Janė dhe rreth 150 fshatra qė banohen nga shqiptarėt qė grekėt i quajnė allvanofonos (shqipfolės) qė kanė ardhur nė Greqi rreth viteve 1600.Kryesisht fshatrat qė janė banuar dhe banohen nga popullsia qė flet nė vatėr gjuhėn shqipe ndodhen nė zonėn e Epirit, disa janė nė zonėn e Thrakės, Peloponezit, Thesalisė, Livadhiasė. Nė ishujt tė Korfuzit, Specas, Hidrės, Psaron, Andros, Salaminės, Jo, Thirra (Santorini) etj.
Nė vitin 1987, njė grup i Komunitetit Europian vizitoi Greqinė nga data 4-10 tetor 1987, pėr tė kryer njė studim rreth pranisė sė elementit shqiptar dhe ruajtjes sė prejardhjes etnike tė gjuhės. Udhėtimi u organizua nga Byroja Europiane pėr Studimet e Gjuhėve pak tė pėrdorura nėn mbikqyrjen e Komisionit tė Komunitetit Europian. Grupi pėrbėhej nga studiuesi i njohur arbėresh Urat Antonio Bellushi (itali), Rikardo Alvares, Kolon Anget, Havier Boski, Josepk San Sokasao (tė gjithė spanjollė), Onon Falkoma (holandez), Volfgan Jeniges (belg), Robert Martin, Stefan Moal (francez), Kol OCinseala (irlandez). Qėllimi ishte qė pėrfaqėsuesit europian gjatė vizitės tė binin nė kontakt me fshatrat qė banohen nga njerėz qė flasin gjuhėn arvanite. Gjatė vizitės pėrfaqėsuesit e Komunitetit Europian u ndeshėn me shumė probleme deri dhe nė lėndime.
Emrat e fshatrave tė mė poshtėm janė sjellė ashtu si shqiptohen nė gjuhėn greke, pa u bėrė pėrkthimi nė gjuhėn shqipe. Lexuesi mund tė vėrejė pa vėshtirėsi se shumė nga kėto emra tė fshatrave kanė rrėnjėn dhe kuptimin e pastėr tė gjuhės shqipe, dhe kėta emra u kanė rezistuar deri mė sot edhe ndryshimeve qė kanė sjellė vitet. Nė fjalėt e shkruara me shkronja tė mėdha rrėnja dhe kuptimi tregojnė qartė prejardhjen ose kuptimėsinė nga gjuha shqipe. Shumė emra tė fshatrave pėrbėhen nga bashkime tė fjalės greke me atė shqipe. Ndėrsa emrat e fshatrave nė kllapa, janė fshatra ku gjuha arvanitase flitet pak dhe po shkon drejt zhdukjes.
1-Qarku i Atikės ka rreth 84 fshatrat ndėr to pėrmendim: Qeratea, Kuvaradhes, Kalivia, Koropi, Kapandhriti, Mazi, SHPATA, LOPĖSI, MARATHONA, BUJA, Menidhi, Shpatanxiq, Gramatiko, Kalamos, Markopulo, Markopulu i Orapisė, Moilesi, Malakasa, Kakoshalėsi, HALKUĒI, Sikamino, (KUKUVAJNĖ), Anoljosia, (Katoliosia), Kamatero, HASI, Aspropirgo, (Brahami).
2-Zona e Megarindhos pėrmendim: Ambelaqia, Elensis, Madra, Magula, Vila, Mazi, KRYEKUQI, Salamina. Kryeqyteti i ishullit tė Salaminės Kuluri banohet me arvanitė si dhe qytetet e ishullit Muqi dhe Ambelaqi banohen nga popullsia arvanite. Tasos Karadi shkrimtar arvanitė nga Salaminė nė njė intervistė pėr njė kanal televizivė shqiptar ka thėnė se sot nė ishullin e Salaminės ka mbi 40.000 mijė arvanitė.
3-Zona e Egjios ka ishullin Angjistri.
4-Zona e Thivės pėrmendim fshatrat: Hastia, DOMVRANA, KOKOSHI, Ksironomi, Karadas, Frimokastro, Paleopanagjia, VAJA, Kasnesi, Kaskaveli sot Leondaris, Parapungaj, Kapareli, BALCA, KOKLA, Kleboēari Pirgo, Lutufi, Ambeloshalėsi, (Tahi), (Agjio Theodori), Neohori, Darimari, Mustafadhes, Dervenoshalėsi, Rapendosa, Kakoniskiri, Kavashala, Stefani, Klideti, SHKURTA, VATHI, (KRIBAĒI), MURIQI, SHKIMETAR, Spaidhes, Latani, KARDHICA, Braci, Koqino, Sirē, Lukisia.
5-Zona e Livadhjas pėrmendim: Stiri, Kiruaki, Zeriqi, Kukura, Zagara, Mazi, Vrastamites, Kutumula, Luci, Pavlo, Steveniko.
6-Zona e Korinthos pėrbėhet nga fshatrat: Agjio Theodori, (Lutraqi), BISHA, KLIMENDI, BALCA e madhe, BALCA e Vogėl, LOPĖSI, Dusha, Kastanja, BIĒA, (KUĒI), Almiri, Katakali, Bashi, BIĒA, (LALOTI), SULI, (Ibrahim Bej), MAĒANI, Galataqi, Rito, Katakali, Sofikon, Karfos, Angjelokastro, Voivoda, ZEMENO, Panariti, Mukli, Vasiliko, Vladusa, Velina, Bozika, Atikia, Kriavrisi, Pala Korinthi, (Asos), Ksiloqerėza, Limohori.
7-Zona e Lokridhės pėrmendim: Livanadhes, Martino, MALĖSINA, Proskina, Pirgos, Mazi, Larina, Surpi, Teologos.
8-Rrethi i Argos pėrmendim: Berbati, Limnes, (Kuēopodhi), (Varduva), (PRIFTJANI), (Pasha), (Honika), (Bundja),
9-Ishulli i Nafplios pėrmendim: Maneshi, Ledra, Pulakidha, Merbaka, Plataniti, Heli, Anifi, Dimena, (GJERBĖSI), (Kofini), Kamari.
10-Zona e Trisinias; pėrmendim: (Poros), Valario, METHANA, Vromolimi, Kosona, Agjio Teodori, Megalo Horio, Megalo Potami, Kameni Hora, Ano Fanari, Karaxha, Lesia, Bafi, Ortoliti.
11-Zona e Ermonidos pėrbėhet pothuajse nga ishujt qė historikisht njihen si qėndra tė mėdha tė banuara nga arvanitėt dhe ku dolėn heronjtė, kryetarėt e parė tė shtetit Grek.14 Hidra, (SPECA), FURRNI, Kranidhi, Porto Heli, Ermioni, Sabariza, Iliokastro, Didimi.
12-Mantinias ka Dara.
13-Nė Kalavrita ėshtė (Lukuria).
14-Pėr rrethin e Patrės thuhet se pėrpara dy shekuj banorėt flisnin kryesisht gjuhėn arvanitase, dhe kishte gra qė nuk dinin fare greqisht. Sot gjuha arvanitase ėshtė ndihmėse dhe pėrdoret kryesisht nė kuvendet e pleqėve ose kur folėsit nuk dėshirojnė tė mėsojnė tė tjerėt atė qė kuvendojnė midis tyre. (SULI), (MIRA), (Lalikosta), (MIRTIZA), (Franga), (BUKURA), (Verdoni), (HAJKALI), (Krali), (Harbilejka), (Lefkopetra,) (Lalikosta), (Nikoreika), (Kareika), (Franguleika) .
15-Nė krahinėn e Ilias, gjuha arvanitase ka humbur po thuajse dhe pėrmendim. (Kumani), (BĖNDETI), (Kapelitu), (MALIQI), (Dorisa), (Nemuta), (Miles), (KALOLESHI), (Agjio Ana), (Psari), Kombothekra.
16-Krahina Trifilias permendim: SULIMA, LAPI, RIPĖSI, Piēa, Hiristohori, Psari, Kuvela, Ano Kopanaqi, Agrilia, Varibopi, Vidhisova, Klesura, DREDHĖ, SULI, Shirk. Nė fshatrat Sulima dhe Lapsi, gjuha arvanitase flitet si gjuhė e dytė. Kurse nė fshatrat Ripės, Piēa, Kuvela, Agrilia, Psari dhe Hirisohori kryesisht burat e vjetėr flasin mirė gjuhėn arvanitase.
17-Krahina e Karistias, pėrmenmdim: KALANĖ, Baba, Dramėsi, VRESTIDHE, PRINJA, Kalamaqi, ZAKARIA, Thimi, Kakogjoni, Koqini, Figja, BASHAJ, DARDANI, (Bezhani), Fokej, Melison, Agjio Dimitri, MBRETI, KRIEZA, LEPURA, LALA, ZERBISHA, VIRA, Koskina, (Marmari), Mesohoria, Nikoleta, Kutumula, Armiropotamos, HANI, Agjio Apotoli, Polipotamos, Alonja, Kisuri, Kapsala, QELA. 18-Ishulli i Andros ka fshatrat: Gavro, Agjio Petro, Ateni, BAĒI, Remata, Katahalos, Arni, BURKOTI, Ano Aprovatu, Kato Aprovatu, GJIDHE, Kato Fellos, Pano Fellos, LIVADHESA, Psoriareza, Galios, AGJINI, Kalamos, Kalivari, Hartes, Ano Varidhi, Kato Varidhi, KUMARI, Kaloqerini, Vitali, Amolohos, Sidhonda.
Krijoni Kontakt