Sistemi nervor qendror

[Ardian Qubreli]

SNQ përfaqëson bashkësinë e të gjitha formacioneve nervore që ndodhen brenda kafkës dhe shtyllës kurrizore. Në
SNQ ndodhen të gjithë mekanizmat që bëjnë të mundur përshtatjen e vazhdueshme të individit ndaj ndryshimeve të
vazhdueshme të ambientit. Ky funksion jep përgjigje mjaft kompleksë nëpërmjet të cilave SNQ rregullon
funksionimin e të gjithë aparateve. SNQ lejon përshtatjen si ndaj ambientit rrethues dhe ndaj ndryshimeve të
manjentit të brendshëm (sistemi nervor vegjetativ). Ai merr informacione si nga ambienti i jashtëm dhe nga ai i
brendshëm nëpërmjet fibrave që çojnë informacion nga periferia. Kjo mundësi rregullohet nga prania e disa
receptorëve ndijore (retina e syut për dritën, Aparati i Kortit në vesh për tingujt, receptorët termike të lëkurës dhe
organeve të brendshme për ndryshimet e temperaturës, receptorët kimike për perceptimin e përqendrimeve jonike,
receptorët e trysnisë për ndryshimet e saj, receptorët hormonale për kontrollin e funksioneve sekretuese etj)
Këto informacione arrijnë në sistemin qendror ku përpunohen për ti dhëne një përgjigje të përshtatshme natyrës së
ngacmimit të perceptuar dhe i dërgohen periferisë nëpërmjet fibrave që dalin nga SNQ. Aktiviteti lëvizor i mirëfillte
varet integriteti antomofunksional jo vetëm i fibrave dalëse po dhe nga formacionet receptoriale që dërgojnë
informacione ndijore në SNQ dhe sidomos nga integriteti i këtij të fundit që bën të mundur në çdo moment dhënien e
përgjigjeve të përshtatshme.
SNQ shfaqet i ndërtuar nga përsëritja e disa qarqeve. Këto qarqe përbëhen nga 1) një qelize që ka kontakt me
periferinë, ku mbledh informacionet (neuron ndijor) ; 2) një qelize që i dërgon mesazhe periferisë për të realizuar
kontraktimet muskulore ose aktivitetet sekretore (neuron lëvizor) ; 3) një qelize që ndërvendoset mes të dyjave dhe
modulon informacionin që vjen me sinjalin dalës (neuron i ndërmjetëm). Parimet kryesore të funksionimit të SNQ
mund të konceptohen duke imagjinuar një numër shume të madh të këtyre zinxhirëve. Ka zinxhirë që nuk kanë
neuron të ndërmjetëm dhe janë baza e përgjigjeve të menjëhershme, reflekseve. Në të vërtete edhe zinxhirët ku
neuroni i ndërmjetëm është i pranishëm mund të japin përgjigje të menjëhershme kryesisht si përgjigje ndaj një
gjendjeje urgjete ose për mbrojteje.
Baza e funksionimit të SNQ është neuroni. Neuroni është një qelize e specializuar në përçimin e shpejte të sinjaleve
elektrike që pasi arrijnë në fund të zgjatimeve të tij çlirojnë substanca kimike nëpërmjet të cilave neuroni komunikon
me qelizat e tjera. Neuroni mund të ndryshoje vazhdimisht sasinë dhe cilësinë e këtyre kontakteve duke krijuar një
plasticitet nëpërmjet të cilin SNQ mund të memorizojë eksperienca të reja.