Iluzionizmi Mediatik dhe Politika e Kalbur Moralisht

[Duaje Siveten]

SHQIP, 23/02/2010

Iluzioni po zëvendëson realitetin

Blendi Salaj

Rrugës për në punë më qëllon të kaloj pranë një barake të mjerë që shet shtypin e ditës, revista dhe libra. Gjithmonë më ka bërë përshtypje kontrasti që krijohet mes xhamave të pistë të kësaj rrangalle të përvuajtur dhe shkëlqimit të revistave që ekspozohen aty. Mbi kopertinat shpalosen imazhe femrash (dhe meshkujsh) të famshme të kësaj provincës sonë, që tundojnë me vështrime provokuese dhe poza që zgjojnë imagjinatën seksuale. Me lëkurë të përkryer, krehje të sofistikuara, veshje "haute couture" dhe aksesorë që kushtojnë më shumë se pensioni që dy pleq së bashku marrin në një vit, imazhet e këtyre publikimeve shkëlqimplota nuk kanë asgjë të bëjnë me realitetin ku jeton shumica dërrmuese e shqiptarëve.

Në Republikën e Platonit lexojmë anekdotën e njerëzve të cilët e kanë kaluar gjithë jetën të lidhur me vargonj në një shpellë të errët. Ata arrijnë të shquajnë vetëm hijet që ravijëzohen zbehtë në muret e guvës, të cilat, për aq sa dinë ata, janë realiteti i vetëm që ekziston. Kur njëri prej të burgosurve arrin të çlirohet dhe del nga errësira në dritë, sytë e tij në fillim verbohen, por ngadalë mësohen me dritën dhe shquajnë një realitet tjetër, që në errësirën e shpellës as nuk e pat imagjinuar dot. Kur i çliruari kthehet në shpellë për t’u treguar të tjerëve për botën jashtë, ata e quajnë të marrë, e përqeshin, nuk e besojnë. Për shkak se sytë e atij që ka parë dritën nuk shohin dot më në errësirë, ai nuk sheh dot shumë kur kthehet në shpellë, të burgosurit mendojnë se ky është verbuar dhe betohen se kurrë nuk do të dalin nga errësira e tyre, për të mos u verbuar edhe ata si ai.

Në të njëjtën mënyrë siç sugjeron Platoni, edhe realitetet që sot po i krijojmë dhe sugjerojmë vetes në revista, spektakle, spote televizivë dhe videoklipe muzikore, përbëjnë imazhe false, një realitet alternativ që ka për qëllim jo t'i largohet, por ta zëvendësojë realitetin ashtu siç është vërtet. Iluzionet e pavdekshme që prodhojmë për ekranet televizive krijojnë një realitet tjetër, ku nuk ekziston as varfëria, as pamundësia për të mbushur barkun me të cilat qindra mijë shqiptarë përballen rregullisht. Në shfaqjet televizive nga e hëna në të dielën VIP-at vallëzojnë, buzëqeshin dhe tregojnë për suksesin e tyre. Personazhet tanë të kopertinave të ekspozuara në barakën e mjerë gëzojnë rininë e përjetshme të mundësuar në mënyra dixhitale, ekspozojnë frytet e operacioneve plastike dhe produkteve të bukurisë. VIP-at e revistave dhe spektakleve televizive vezullojnë, gëzojnë shëndet, pasuri, famë dhe seks. Ata shesin! Veten, gjithçka, shesin iluzionin. Janë pjesë e një realiteti tjetër ku mjerimi i Onkologjikut, fëmijët e rrugëve të Shqipërisë, papunësia apo qyteza të harrueshme si Bulqiza, nuk ekzistojnë.

Jemi pjesë e një shoqërie që me shpejtësi të mahnitshme ka mësuar ta injorojë realitetin ku jeton. Jo më kot në sondazhet listohemi si njerëzit më optimistë dhe më të kënaqur në Ballkan, e ndoshta në krejt kontinentin. Të qenët realistë në vendin tonë mund të na shpjerë në depresion dhe të na dekurajojë. Na sugjerohet se realiteti është një formë negativiteti, jetët e thjeshta dhe tradicionale janë të mërzitshme. Ajo për të cilën kemi nevojë është suksesi, paraja, sytë vetëm aty, si qëllimi i vetëm për të cilin ia vlen të jetosh. Dhe fama, të jesh i njohur do të thotë të ekzistosh. Duhet që njerëzit të na njohin patjetër, të dinë sa të mirë jemi. Ndonjëherë më duket sikur shumë ndër ne shqiptarët jemi protagonistë të një filmi që luhet brenda kokëve tona. E shohim veten në rrugët tona ashtu si kamera do të na shihte, flasim si flet personazhi kryesor dhe imagjinojmë se ata që na rrethojnë janë thjesht figurantë në filmin pa mbarim të jetëve tona.

Sigla grishëse, skena gjigante, kamerat, dritat, shkëlqimi, duartrokitjet janë të gjithë elemente që e bëjnë “Big Brother” një reality show kaq popullor, të ndërtuar mbi krijimin e imazheve magjiplota dhe premtimin e famës dhe pasurisë së menjëhershme. Të shtunave në mbrëmje miliona sy shqiptarësh qëndrojnë të mbërthyer përpara ekraneve për të ndjekur spektaklin më të madh televiziv në vend. “Big Brother” është tashmë një fenomen shqiptar po aq sa edhe botëror dhe suksesi televiziv i këtij programi është i padiskutueshëm. Personazhet e krijuara brenda një nate me përzgjedhjen e kujdesshme të producentëve të spektaklit rrëmbejnë vëmendjen dhe imagjinatën e shumëkujt prej nesh, për të na transportuar larg realitetit tonë të përditshëm, në një tjetër realitet, të krijuar artificialisht. Lojtarëve u jepet mundësia për të qenë protagonistë ndërsa teleshikuesve u ofrohet një arrati nga zbrazëtia e realiteteve shpesh të mjeruara. Spektakle të tilla na përforcojnë idenë budallaqe se edhe ne mund të arrijmë majat një ditë. Dhe do të bëhemi të pasur e të famshëm, pa u munduar shumë.

Këta lloj spektaklesh televizive, sikundër personazhet seksi në kopertinat, na joshin të harrojmë dilemat morale që ngrenë padrejtësitë e shumta që ndodhin në Shqipëri. Duke u magjepsur pas personazheve televizive shmangim përgjegjësitë qytetare, aktivizmin, angazhimin kritik dhe detyrën sociale për solidaritet me shqiptarin tjetër që vuan. Sot të vërtetat nuk na mohohen, por ato humbasin në një det me informacione pa vlerë. Për me tepër, programe televizive që në thelb janë dishepuj që i thurin lavde kamerës së fshehur larg syve të njerëzve përforcojnë mendimin se vëzhgimi (nga shteti p.sh.) nuk është një dhunim i së drejtës për intimitet, por një karakteristikë e jetës moderne. Vënia e vetes nën vëzhgim dhe vëzhgimi i të tjerëve 24 orë në ditë rrezikon të na bëjë të pandjeshëm ndaj syrit të Vëllait të madh Orwelian. Si një rast pervers ku jeta imiton artin, të mësuarit me kamerat që përgjojnë pareshtur na bën më pak të ndjeshëm ndaj përgjimit si fenomen që shkel të drejtat tona, të cilat Kushtetuta na i garanton.

Loja vetë bazohet në përdorimin e çdo mjeti, sado të lig, për të fituar. Gënjeshtra, mashtrimi, manipulimi janë pjesa më thelbësore e spektaklit. Kulti i vetes ngrihet dhe përforcohet në imagjinatën kolektive të lojtarëve dhe tifozerive të tyre. Individualizmi ekstrem, përdorimi i tjetrit, pastaj shkelja mbi të për të arritur vetmitar pasurinë dhe famën e premtuar konsiderohen zotësi dhe shpërblehen. Besnikëria, solidariteti dhe shoqëria e sinqertë përbëjnë një handikap brenda lojës, ato nuk kanë asnjë vlerë. Të paaftët për intriga eliminohen. Ky është mesazhi që ekrani i përcjell shoqërisë shqiptare të ngujuar para televizorit, jo vetëm në një spektakël të veçuar, por në shumicën e atyre që transmeton. Në debatet politike politikanët po e kthejnë karagjozllëkun në modë kombëtare, duke e sugjeruar si një mënyrë të qeni për individin shqiptar. Kështu, agresiviteti zëvendëson ndjeshmërinë, gënjeshtra të vërtetën, imazhi thelbin, forma përmbajtjen, vesi virtytin e kështu me radhë. Ideologjia dhe alternativat janë zëvendësuar nga pseudo-dramat, sheshet nga skenat, formimi nga stili dhe ligjërimi nga aktrimi.

Publiku shqiptar më kot do të mundohej të krahasonte çfarë thonë me çfarë bëjnë. Media nuk e mundëson këtë, e shkuara nuk ekziston, ekziston vetëm e sotmja pambarim dhe realiteti është vetëm ajo çfarë thuhet në debatin e fundit televiziv. Në këtë mënyre platformat politike reduktohen në slogane boshe deri në fund dhe të thjeshtuara deri në banalitet. Adresimi i sfidave të kohës zëvendësohet nga mesazhe politike të formuluara për të tërhequr elektoratin e paarsimuar apo edhe analfabet. Kumti minimizohet drejt zeros, përmbajtja drejt hiçit.

Magjia e iluzioneve e krijuar nga një sistem mediatik dhe politik i kalbur moralisht shkakton sëmundje të rënda për shoqërinë. Ato më së pari sulmojnë vlerat njerëzore dhe morale që mbartim, e mandej infektojnë marrëdhëniet që kemi me njëri-tjetrin. Imazhet artificiale që na bombardojnë, jo vetëm ato të VIP-ave të lustruar, por sidomos të elitave politike, zhdukin aftësinë për të pasur mendim të pavarur dhe për të dalë në përfundime individuale. Sulmi i iluzionit mediatik mbi realitetin jo aq vezullues na paralizon aftësinë për disidencë, për të akuzuar padrejtësitë, për të qenë kritikë ndaj shtetit dhe për të sfiduar padrejtësitë e strukturave që ekzistojnë. Aq kohë sa nuk do të mundim të dallojmë çfarë është false nga ajo që është e vërtetë rrezikojmë të humbasim aftësinë për të qenë të lirë. Sigurisht, sistemit që po forcohet nga pak çdo ditë para syve tanë të veshur do t'i vinte për mbarë ta zëvendësonte lirinë vetë me iluzionin e lirisë.