Demostrata e pare antikomuniste - Shkoder 14-1-1990

[puroshkodran]

Ardian Ndreca - Shekulli

Kur Shkodra i shpallte luftë Stalinit

Me rastin e demonstratës së parë antikomuniste 14/1/1990

Sot 20 vjet pjesa ma e mirë e Shkodrës, malsorë e qytetarë dolën për të parën herë në sheshin kryesor të qytetit për me heqë me forcë bustin e Stalinit dhe për t'i tregue regjimit të Ramiz Alisë se nuk e duronin ma të ashtuquejtunën "diktaturë të proletariatit".

Ai 14 janar i vitit 1990 ka mbetë i pashlyem në zemrat e atyne që kërkonin fundin e sistemit komunist, mbasi ishte hera e parë që shqiptarët guxonin me dalë në rrugë e me shfaqë haptas disidencën e tyne ndaj regjimit ma totalitar në Europë.

Demonstrata e 14 janarit nuk ishte diçka e improvizueme, por ishte organizue në detaje prej Dedë Kasnecit, Gjergj Livadhit, Rini Monajkës, Kolec Hublinës, Flamur Elbasanit e disa të rinjve të tjerë shkodranë që donin me i dhanë nji sinjal mbarë shqiptarëve.
Kishte ardhë koha me u zgjue prej gjumit të gjatë të frikës e të terrorit.

Shumëkush, prej antikomunistave të njohun e prej atyne që e urrenin sistemin, nuk iu përgjegjën thirrjes me dalë në shesh atë ditë. Ma vonë u justifikuen tue thanë se nuk besonin se atë ditë do të bahej gja. Si gjithnji pjesa ma e madhe kërkonte me i nxjerrë gështenjat prej zjarrit pa i djegë duert.

Por atë mëngjes të ftohtë dimnit qindra e qindra të rinj vërshuen prej lagjeve Skanderbeg, Serreq, Rus, Parrucë, Ballabane, Arra e Madhe dhe në heshtje mbushën qendrën e qytetit.

E vetmja mbështetje organizatorëve u ishte dhanë nepërmjet nji funksionari të naltë të përfaqsisë së RFGJ-së në Tiranë, i cili e kishte sigurue Rini Monajkën (që ishte me prejardhje austriake) se qeveria gjermane do ta mbështeste nji lëvizje të mundshme antikomuniste në Shqipni. Pjesa tjetër i takonte zemrës së puntorëve e të rinjve që nuk patën frikë me dalë me shesh.

Forcat e shumta të policisë dhe disa dhjetra e dhjetra sambista nuk e trembën popullin e Shkodrës, tashma të lodhun prej mashtrimeve e dhunës së Ramiz Alisë e Nexhmije Hoxhës me shokë.

Mbrenda mikrobuzave me dyer të hapuna shiheshin arkat me municione dhe automatikët e gatshëm të policëve të ardhun prej të gjitha rretheve. Megjithatë as ata nuk mjaftonin për me tremb shkodranët.

Atë ditë, edhe pse nuk u rrëzue busti i Stalinit e oratori i caktuem me mbajtë fjalimin e rastit, puntori Kolec Hublina, nuk mbërrijti me folë, prap se prap u arrit efekti i dëshiruem: diktatorit gjeorgjian e atyne që rrinin në Tiranë iu dridh toka nën kambë.

Po atë ditë në Shkodër kishte ba nji vizitë senatori italian Flaminio Piccoli, i cili u shfaq në mbramje në ekranin e televizionit shqiptar tue vlerësue hapat përpara të qeverisë shqiptare në demokratizimin e vendit. Demagogjia e Ramiz Alisë nuk njihte asnji kufi, ai s'ngurronte me përdorë asnji mjet për me mashtrue popullin shqiptar.

Nuk vonuen arrestimet e shumta e mbrenda pak javësh u kapën të gjithë organizatorët, prej të cilëve Rini Monajka u torturue në mënyrën ma çnjerzore prej policëve dhe sambistave nën drejtimin personal të kriminelit Zylyftar Ramizi.

Regjimi përpiqej që krahas dhunës të tregonte edhe nji farë qetsie. Ramiz Alia gjatë nji vizite në Uzinën Traktori u shpreh se Taraboshin nuk e lëviz era.

Megjithatë ai dhe klani komunist e ndienin mirë se "era" që kishte fry në Shkodër vinte prej gërmadhave të Murit të Berlinit dhe kalonte nepër Rumani, ku sapo ishte pushkatue diktatori Çaushesku.

Muejt e hetuesisë qenë prova ma e randë për të arrestuemit, të cilët krahas torturave fizike iu nënshtruen edhe presionit të vazhdueshëm psikologjik.

Në fund të prillit 1990 grupi i Shkodrës që kishte organizue demonstratën për rrëzimin e bustit të Stalinit doli para trupit gjykues të kryesuem prej Shefqet Muçit në Gjykatën e Lartë. Gjykimi në atë shkallë u hiqte atyne të drejtën e apelimit dhe de facto e kthente dënimin në formën e preme.

E gjithë Shkodra i ndoqi me ankth ato ditë.

Akuza mbështetej tek nenet 55/1+13 e 57 e të Kodit Penal të RPSSH, për krijimin e nji organizate kundërrevolucionare me karakter antisocialist, për kryemjen e krimeve në bashkëpunim kundër shtetit dhe përmbysjen të pushtetit popullor me dhunë.

Dënimet për këto nene mund të shkonin deri në pushkatim, por kohët kishin ndryshue.
Dedë Kasneci, Kolec Hublina, Flamur Elbasani, Gjergj Livadhi ua përplasën në fytyrë trupit gjykues aktakuzën që pjesa ma e mirë e shqiptarëve i bante atij regjimi çnjerzor. Ndërsa Rini Monajka ishte i tjetërsuem prej torturave dhe nuk mund të shqiptonte pothuejse asgja në mbrojtje të vetes.

Dënimet qenë të ashpra, por tashma era e shndërrimeve politike në Europë nuk e lejonte ma Ramiz Alinë me pushkatue disidentët antikomunistë.
Të dënuemit u shpërndanë në burgjet e ndryshme prej Qafë Barit në Sarandë, prej ku u liruen në janar e në mars të vitit 1991.

Ma randë ndër ta ishte damtue Rini Monajka, i cili në tortura kishte pësue nji frakturë prej 7 centimetrash në kafkë dhe kishte trauma të randa psikike.

Sot, 20 vjet mbas asaj date historike, nuk janë ma mes nesh as Rini Monajka dhe as Flamur Elbasani, por nuk asht ma as shpirti i pastër që andrronte me përmbysë pushtetin dhe mendësinë komuniste pa ba kompromise dhe pa lejue që ish antarë të PPSH të vijonin me sundue në Shqipni edhe për 20 vjet të tjera.

Në këto dy dekada shqiptarët nuk kanë pasë mundësi me e trajtue komunizmin as si objekt të historisë së tyne bashkëkohore, e ndërsa ata gjuenin me shqelma kërmën e komunizmit në debate, forume e në gazeta, ai ndërronte formë e ngjyrë, tue mbetë gjithnji i njejti si mendësi e tue drejtue jetën politike të vendit, tue vijue me e shkatrrue dhe me e mbajt Shqipninë të fundit ndër vendet e Ballkanit.

Shkodra ka me dijtë gjithmonë me i rrëzue diktatorët dhe demagogët shkatrrimtarë, e shpresojmë se njikohsisht ka me fillue me nderue ata që si Rini Monajka me shokë kanë sakrifikue vetveten për lirinë dhe demokracinë e vendit tonë.

[Z. Gajtani]

Tefalin Malaj vendosi qe te mos hidhej busti i Stalinit me 14 Janar 1990.

Shume vete mund te pyesin.
Pse nuk u hodh busti i Stalinit ne demostraten e janarit 1990.
Si sot me kujtohen ato momente, ato njerez ato fytyra qe pritshin qe dikush te mirrte guximin per te bere dicka. Mijra vete nga te gjitha lagjet e qytetit me ore te tana priten ate dite.
Ate dite me prune Megafonin per me fole dhe ishte nderi me i madh ne jeten time por ndoshta per fat te keq pak perpara ishte vendose qe te behej vetem nje demostrate e heshtur.
Ato qe do te organizojshin demostraten ishin arrestuar nje nate me pare.

Kush ishte Tefalin Malaj.
Me kujtohet kur nje dite me thirri Drejtori i Spitalit Vehbi Kovaci dhe me tha.
Mbaje afer Tefalinin se eshte njeri me shume talent.
Ishte njeri i pregatitur shume trim dhe orator.
Ate dite ishim Viktori, Ndoci, Tefalini, Kujtimi, une dhe dy te tjere.
Mbasi folen te tjeret une kembengula per te hedhur bustin e Stalinit. Me kujtohet qe Tefalini mu drejtu dhe me tha. Ne asnje menyre. Qeverise i ka ardhur fundi dhe eshte gabim ti japim mundesine e fundit per te vrare dhe te burgosin njerez.
Tefalini ishte aq i pregatitur dhe largpames sa qe fjala e tij u pranua nga te gjithe.
Une thashe edhe nje here qe jam per hedhjen e Salinit.
Ne ate moment vjen Koleci e me thote qe te flas para Stalinit. E di se i kam thane - Faleminderes Kolec. Eshte vendorur qe te rrijme te heshtur.

Tek monumenti i Stalinit afer ku ishim u kriju nje monent qe seicili prej nesh u fut ne mes nga dy civila te ardhur nga Tirana.
Ne momentin qe deshen te kapshin njerin prej nesh -MOMENTI MA KULMINANT- Ndoc Liqejza i tha " Leshoje mor ta ..... n.... - Dhe vendosmeria e Ndocit ne ate moment bani qe ta linin te lire.
Demostrata e Shkodres e Janarit 1990 ka nje vend shume te rendesishem ne Historine e Shkodres dhe te Shqiperise dhe nuk i eshte dhene rendesia me qellim qe te permenden ngjarjet e tjera. Por kjo demostrate ishte demostrata e te dy fejave muslimane e katolike (ndoshta pastaj pati percarje qe nuk e permend asnjeri) dhe e popullit Shkodran.
Ne demostraten e Qershorit 1990 mbajta arkivolin e Pllumbit nga Teatri Migjeni deri tek Posta dhe nje muaj me pas largohem nga Shiperia per jashte Shtetit ku jetoj edhe sot.

Me kete rast pershendes te gjithe pjesemarresit e asaj dite.

[puroshkodran]

RINI MONAJKA
(11 qershor 1953 - 1 maj 1997)

NJI METEOR I IDEALIZMIT NË QIELLIN E VRANTË TË SHQIPNÍS

nga Ardian Ndreca, Prof. Pontificia Universitas Urbaniana (Roma)

Nuk e pashë mâ kurrë mbas asaj nate të egërsueme të janarit 1990, kur në Shkodër kishin zbarkue me qindra gjudhij të regjimit të Tiranës, t’cilët si hienat hijshin nepër shtëpija tue rrëmbue njerëz, tue i rrahë e tue i torturue aq sa edhe vetë Gestapoja do t’i a kishte pasë lakmí. Rinit i tokoi fati mâ i zi ndër të gjithë të tjerët, u torturue mâ egërsisht, ndaj tij u ndërsyen mâ pa mëshirë kriminelat e Ministrisë së turpit kombtar.

Rini Monajka ka lé me 11 qershor të vjetit 1953 në shtëpinë e Zef Dukagjinit-Monajkës (1919-1984). I jati, djalë i nji oficeri austriak dhe i nji vajze shqiptare, intelektual i mirëfilltë, studiues i censhëm i etnologjisë dhe historisë sonë, kritik e përkthyes letrar i pajisun me nji ndjeshmëní estetike të veçantë, mbas ardhjes në pushtet të komunistave jetoi gati në hije, tue u bâ i padukshëm, por tue mbetë kah pikëpamja morale i tejdukshëm e i panjollë. Ishte penda e tij ajo qi prej faqeve të nji së përkohshmes shqiptare, në vitet ’40, akuzoi publikisht Lasgush Poradecin si plagjiator të Goethe-s, tue tregue me fakte qi disa poezí të Lasgushit ishin thjesht përkthime të vargjeve të Goethe-s. Lasgushi u mbrojt tue thanë se e kishte bâ ketë gja për me pa nëse kishte ndonji njerí në Shqipní qi e njihte aq mirë Goethe-n, e kështu kishte dalë nji intelektual shkodran qi i kishte ra në tê hiles (Çka duhet me mendue për ketë gja? Asht e vështirë me shtue tjetër, por nuk âsht e vetmja rasë qi Lasgushi âsht frymzue në nji mënyrë të çuditshme prej shkrimeve të tjerëve. Në fakt, siç shkruejnë kritikët e tij, ai ka lanë nji poemë me subjekt oriental me titull "Kamadeva". Edhe M. Eminescu ka shkrue nji të tillë me subjekt indian, kozmogonik e dashunor, vargje të cilat, simbas kritikut Titu Maiorescu, u botuene s’parit në t’përkohshmen «Convorbiri literare» (1 korrik 1887). Nji rastisje? Kjo gja i tokon kritikëve letrarë me e zhbirilue si duhet).

Janë endè sot të mrekullueshme përkthimet prej letërsisë botnore të bâme prej Zef Dukagjinit e të botueme te Tomori, te Balli i Rinisë e ndër të përkohshme tjera të atyne vjetë. Kurse vepra e tij kryesore "Historia e Skënderbeut", e përfundueme në vjetin 1967, me rasen e 500 vjetorit të Heroit tonë Kombtar, u zhduk ndër zyrat e Institutit të Historisë e pjesë e kapituj të saj u botuene mâ vonë prej nji pseudo-shkencatari, i cili u ruejt fort mos me e përmend emnin e atij qi ishte autori i vërtetë i atyne kërkime. Zefi përfundoi në vjetin 1979 nji vepër tjetër me randsí shkencore: "Etnografija e fshatnave tonë", në të cilën shkriu vjet punet të palodhshme kërkimore. Kësaj periudhe i përket edhe punimi «Onomastika e Shqipnís», kurse ndër përkthimet mâ të randësishme letrare bân pjesë edhe "Fouché"-ja i S. Zweig-ut.

* * *

Rini mbasi kreu shkollën e mesme, tue e pa se përpjekjet për me vazhdue si futbollist i talentuem i Vllaznisë nuk kishin sukses, tue qenë se pengohej për arsye politike, gjeti nji punë në ndërmarrjen e peshkimit në Shkodër tue u bâ teknik në rritjen e peshkut. Futbolli, atletika, çiklizmi ishin pasionet e tija, por mâ i madhi pasion ishte lirija, të cilën ai donte me e fitue me çdo kusht. Në këto kushte ai bashkë me nji grup shumë të vogël të rinjsh forcuen bindjet e tyne qi regjimi diktatorial enverist dhe lirija e zhvillimi i personit ishin të papajtueshëm. Planet e tyne ishin vetëm për me ikë prej Shqipnijet, dhe kjo gja nuk ishte e pamundun për ‘ta, por ishte e vështirë dhe e papranueshme për tê me lanë vetëm nanën plakë, e cila padyshim kishte me perfundue në internim, tue mbetë pa asnji lloj ndihmet e mbeshtetjet. Rini ka qenë nji prej atyne figura qi vendi dhe koha në të cilën jetojnë i detyron me e ndie veten të huej, edhe pse të gjithë e respektojshin në Shkodër atë djalë me paraqitje atletit, trupgjatë, serioz, të matun e të heshtun, të gatshëm me ndihmue shokët e me u sakrifikue për ‘ta.

Dhetori i 1989 e batarja qi hodhi përtokë diktatorin e Rumanisë zgjoi edhe ndërgjegjet e fjetuna të shumicës së shqiptarëve e bâni qi shpresat me u ringjallë. Ndërkohë në Tiranë polit-byronë filloi me e kap frika. R. Alia, me kliken e tij mendoi se mundet me rrejt edhe nji herë tanë shqiptarët tue i bâ me besue se demokrací do me thanë me i lejue katundarët me mbajt pula dhe dele e me shite zarzavate në treg.

Në qytetin verior të Shqipnís, në fillim të janarit të 1990, u organizue në mënyrë të vetvetijshme nji grup punëtorësh, mâ së shumti me origjinë malsore, e tue hapë fjalën gojë më gojë filloi me u përgatit terreni për nji demonstratë e cila do t’kishte si qëllim rrëzimin me forcë të bustit të Stalinit, tue kërkue njikohësisht edhe dhânjen e lirive themelore. Rini ishte ndër organizatorët e asaj demonstratë dhe detyra e tij ishte me kontaktue ambasadorin e RF të Gjermanisë në Tiranë, për me e vu në dijeni për çka po gatitej në Shkodër dhe gjithashtu me gjetë personin qi do të mbante fjalimin përpara demonstruesve. Edhe pse plani u zbulue dhe arrestimet filluen qysh në mbramjen e datës 13 janar 1990, të nesëmen nadje rreth trimijë vetë protestuen në heshtje në pjacën e Shkodrës, tue bâ me u tërbue komunistat dhe spijunat e tyne. Ishte e para demonstratë qi zhvillohej në Shqipní mbas marrjes së pushtetit prej regjimit komunist, e në organizimin e saj pati nji peshë themelore djaloshi krenar e i papërkulun Rini Monajka.

Demonstrata ishte nji shprehje e urrejtjes së thellë qi populli ndiente ndaj regjimit komunist dhe njikohësisht ishte edhe pjesë e andrrës për liri dhe demokrací. Duhet thanë se nuk morën pjesë në atë demonstratë intelektualët dhe klerikët qi u ftuen, mbasi nuk besojshin te forca e popullit shkodran, nuk besojshin qi ata malsorë të vorfën të lagjeve periferike kishin me mujtë me bâ gja kundër regjimit 40 - e sa vjeçar në pushtet. Kuptohet, mbrapa, kur suksesi i demonstratës u pa dhe zâni i saj u përhap në mbarë vendin, ata qi patën frikë e ngurruen me dalë në pjacë, filluen me thanë se demonstratën e kishte organizue vetë R. Alia. Por na e dijmë qi dialektika e revolucioneve nuk parasheh qi nji diktator me rrëzue vetveten, e me pasë dashtë R. Alia me bâ nji «kthesë të butë», kishte me pasë thirrë (siç bâni mbas nji vjeti) intelektualët e jo malsorët e thjeshtë e të pa shkollë e punëtorët e robnuem të shtetit të kalbun socialist.

Nisën arrestimet, rrahjet, bastisjet, kërcnimet dhe vrasjet në kufi. Për dhunën e atyne muej nuk âsht shkrue endè e mbi të gjitha, përgjegjesit e asaj dhunë endè nuk janë dënue prej drejtësisë.
Ndër gjithë të arrestuemit u vu në shënjester Rini, i cili u torturue në mënyrë sistematike tue i shkaktue damtime të randa në krye, nji frakturë prej shtatë cm në kafkë. Presioni psikologjik, rrahjet e panderpreme bâne qi shendeti i tij të kompromentohej njiherë e përgjithmonë. Por ajo çka donte hetuesija e vetë pushteti komunist ishte qi kjo demonstratë të dukej si nji lëvizje vagabondash, e udhëhequn nga "elementë të dënuar dhe parazitë" – siç lexohet në akt-akuzë, të cilët, të penduem kërkojshin të falun për me vuejt kështu nji dënim mâ të kufizuem. Por, jo të gjithë të arrestuemit u dorëzuen para nji prove të tillë - e Rini qe nji prej të paktëve qi nuk mohoi aspak qëllimin antikomunist të asaj lëvizje. Guximi, krenarija, vetë paraqitja fizike e atij djaloshi 37 vjeçar shtyne veglat e regjimit të Alisë me e torturue në mënyrë shtazore. Asht qesharak e i paturpshëm pohimi i ish-ministrit të punëve të mbrendshme H. Isai, i cili deklaronte në 90 vjetorin e festës së policisë se i kishte porositë policët mos me godit në kokë personat, në nji kohë qi zâvendësi i tij direkt: Zylyftar Ramizi, rrihte personalisht të arrestuemit gjatë seancave hetimore. Nuk qe mâ i mirë fati i Rinit në Kaushen e Tiranës, në Qafë të Barit e në Burrel, ku presioni i gjithanshëm, izolimi dhe privimet e ndryshme nuk i u hoqën për asnji çasë.

Rini Monajka u akuzue në bazë të neneve 57 e 55/1+13 të Kodit Penal të RPSSH, për krijimin e nji organizate kundërrevolucionare me karakter antisocialist, për kryemjen e krimeve në bashkëpunim kundër shtetit dhe përmbysjen e pushtetit popullor me dhunë.

Por, mbas nji vjeti komunizmi u rrëzue dhe kriminelat qi e rrahën barbarisht, ata qi e dënuen pa të drejtë, ata qi i dolën dëshmitarë të rremë, pra, ata qi i shkatërruen jetën u zhduken tue lanë vetëm nji gjurmë: nji njerí të damtuem shumë randë kah ana fizike. Rini u lirue prej burgut në vjetin 1991, tue mbetë përjetësisht i shrrêjtun prej jetës politike e shoqnore shqiptare, prej tjetërsimit të ndërgjegjes së atyne qi dojshin me ndërtue tue harrue ata qi u sakrifikuen. Kështu, vendosi me lanë Shqipnín tue ikë në Austrí, ku do të gjente nji jetë të vështirë edhe për shkak të traumave psikike qi torturat i kishin lanë. Rini Monajka mbylli sytë në Villach të Austrisë me 1 maj 1997, pa pasë afër askend dhe tue qenë i harruem prej gjithë atyne qi sakrifica e tij ndihmoi padyshim me fitue demokracinë dhe pushtetin.

Nji gja të vetme nuk mund të harroj kurrë, sytë e pathamë prej lotësh të së amës, sytë e asaj plake me pamje të përvujtë e të butë, me shikimin diafan prej lodhjeve të jetës, prej vorfnisë dinjitoze dhe prej vuejtjes qi burgimi i të birit i kishte shkaktue. E keqtrajtueme prej kontrolleve, prej fjalëve të këqija, prej kërcënimeve, e ama pritte nji lajm të mirë prej tij, nji lajm qi nuk mbërriti me e ndie kurrë sa ishte gjallë.

Sa herë qi shkoj në Shkodër dhe te vendi ku ndodhej busti i diktatorit gjeorgjian shoh statujen e Luigj Gurakuqit, mendoj qi për me bâ të mundun ketë ndryshim âsht lyp sakrifica jote, Rini, e miqtë e tu, miqtë e lirisë, nuk të harrojnë kurrë.

[DYDRINAS]

E shtunë, 14 Janar 2012

22 vjetori i demonstratës për rrëzimin e bustit të Stalinit në Shkodër

Pëllumb Sulo | Shkodër


Në qytetin e Shkodrës u përkujtua sot demonstrata e 14 janarit e vitit 1990, kur disa mijëra banorë të Shkodrës u grumbulluan në qendër të qytetit, me synimin për të rrëzuar monumentin e Stalinit. Demonstrata pati jehone, brenda dhe jashtë vendit, dhe u komentua edhe nga shumë media ndërkombetarë, përfshirë Zërin e Amerikës. Në ceremoninë e sotme të përkujtimit ishte e pranishme edhe kryetarja e parlamentit të Shqipërisë, Jozefina Topalli.

voa

http://www.voanews.com/albanian/news/22-vjetori-demonstrate-rrezim-busti-Stalini-Shkoder-137346043.html

[DYDRINAS]

Vdekja e Stalinit dhe Shqiperia staliniste e Enverit.

[DYDRINAS]

Vizita e Enver Hoxhes ne Moske.

[DYDRINAS]

Rrëzimi i bustit të Stalinit në Shkodër, më 14 janar 1990

nga Dashnor Kaloçi

Gazeta Shqiptare

Dëshmia e bujshme e Gjergj Livadhit për demostratën e 14 janarit 1990 në Shkodër. Kush ishin organizatorët e saj, si i torturoi Zylyftar Ramizi me Çapejev Taçin dhe pse u trondit Ramiz Alia?

"Ambasadori gjerman na nxiti në '90 të rrëzonim bustin e Stalinit"

Plot 13 vjet më parë, në paraditen e datës 14 janar të vitit 1990, me mijra banorë të qytetit të Shkodrës u grumbulluan në qëndër të qytetit dhe për disa orë me rradhë zhvilluan një tubim proteste në heshtje, i cili synonte rrëzimin e monumentit të Stalinit që ndodhej në një nga lulishtet e shesheve kryesore të atij qyteti. Ajo demostratë masive e cila shënonte dhe protestën e parë antikomuniste pas më shumë se gjysëm shekulli të sundimit të regjimit të Enver Hoxhës, bëri bujë të madhe brenda e jashtë vëndit duke u komentuar edhe nga shumë stacione të huaja televizive nga më prestigjozët si ROJTER, RAI, BBC dhe Zëri i Amerikës. Po kushtu ajo demostratë e 14 janarit të vitit 1990, tundi nga themelet udhëheqjen e lartë komuniste të Shqipërisë dhe personalisht Ramiz Alinë, i cili ia faturoi atë shërbimeve të huaja dhe kryesisht UDB jugosllave. Përveç organeve të diktaturës që Ramiz Alia vuri në përdorim për shtypjen e asaj demostrate, ai mobilizoi edhe gjithë arsenalin e mjeteve të propagandës që dispononte regjimi i asaj kohe, duke thënë se: "Nuk tundet Taraboshi nga era". Po kush ishin organizatorët kryesorë të asaj demostrate dhe kur u hodh ideja për rrëzimin e bustit të Stalinit në atë qytet? Kush ishte personi që u takua me ambasadorin gjerman në paraditen e 11 janarit në qëndër të qytetit të Shkodrës dhe çfarë u bisedua në mes tyre në lidhje me demostratën e rrëzimin e bustit? Kush ishin intelektualët shkodranë të cilëve iu kërkua të mbanin një fjalë rasti para demostratës dhe cila ishte përgjigjia e Dom Simon Jubanit? Si e mësoi Sigurimi i Shtetit të vërtetën për zhvillimin e demostratës dhe si i arrestoi të gjithë organizatorët e saj në orët e vona të natës së 13 janarit? Si u torturuan ata në zyrën e Kryetarit të Degës së Brendëshme të Shkodrës, Çapajev Taçi në praninë e zv / Ministrit dhe Drejtorit të Sigurimit, Zylyftar Ramizi? Çfarë iu kërkohej atyre gjatë hetuesisë dhe përse Kryetari i Gjyqit në Tiranë, Shefqet Muçi, (më pas Ministër i Drejtësisë) dha dënime tepër të rënda për dhjetë organizatorët e demostratës? Përse ata të dhjetë ishin të fundit që u liruan nga burgjet e regjimit komunist në marsin e 1991 dhe cila është e vërteta e vdekjes në Austri, të personit që ishte takuar dhe biseduar me ambasadorin gjerman, tre ditë para demostratës në 11 janarin e vitit 1990? Lidhur me këto mistere dhe të gjitha detajet e asaj demostrate, na njeh me intervistën e tij ekskluzive për "Gazetën", njëri nga organizatorët kryesorë të saj, 52-vjeçari Gjergj Livadhi.

Zoti Gjergj, a mund të na thoni fillimisht diçka për familjen dhe të kaluarën tuaj. Kur keni lindur, ku keni banuar dhe ku keni punuar deri në atë kohë që u morët me organizimin e demostratës së 14 janarit të 1990 në Shkodër?

"Unë kam lindur në 27 prill të vitit 1952 në qytetin e Shkodrës. Babai im, Kol Beka në vitet 1945-46 ka qenë në mal si antikomunist me Gjergj Vatën dhe nacionalistë të tjerë të asaj kohe. Nisur nga ky fakt, baba dhe ne si familje, shpirtërisht nuk e kemi dashur regjimin komunist të Enver Hoxhës, ndonëse nuk kemi pasur ndonjë persekucion prej tij. Ne kemi banuar në lagjen Serreq të Shkodrës dhe kemi qenë një familje e varfër që kemi parë hesapin tonë. Në vitin 1990 kur ndodhi demostrata për rrëzimin e bustit të Stalinit, unë punoja në Ndërrmarjen Metalike të Shkodrës, por deri në atë kohë kam bërë punë krahu nga më të ndryshmet".

Kur dhe kush ishte ai që e hodhi i pari idenë e rrëzimit të bustit të Stalinit në qytetin e Shkodrës?

"Me sa di unë, idenë për rrëzimin e bustit të Stalinit në qytetin e Shkodrës e kanë hedhur fillimisht, Dedë Kasneci me Rin Monajkën. Ata të dy janë takuar me njëri tjetrin dhe kanë bisedur gjatë për atë gjë, që në pasditen e datës 10 janar të vitit 1990, pra vetëm tre ditë para se populli i Shkodrës të zhvillonte demostratën e heshtur para monumentit të Stalinit që ndodhej në lulishten ku sot është monumenti i Luigj Gurakuqit".

Pasi asaj bisede, si vepruan Deda me Rinin për ta realizuar atë gjë dhe me kë biseduan tjetër?

"Në paraditen e datës 11 janar, pra të nesërmen e asaj bisede, Rin Monajka, të cilin unë e kisha shok të ngushtë, erdhi dhe më takoi mua aty në lagjen Serreq dhe më tregoi për bisedën që kishte bërë me Dedën një ditë më parë. Pas kësaj ai më tha se atë ditë, pra më 11 janar, do të zhvillohej një demostratë e heshtur në qëndër të qytetit të Shkodrës në shenjë proteste për heqjen e bustit të Stalinit dhe më porositi që të mblidhja sa më shumë njerëz për t'i sjellë në atë tubim proteste. Pasi i shpreha gatishmërinë time Rin Monajkës, unë e pyeta në se ishte e sigurtë se do të bëhej ajo demostratë dhe ai më tha: "Do të bëhet pa tjetër, sepse atë gjë e kanë dhënë edhe disa stacione televizive italiane, por mundohu që të sjellësh sa më shumë persona nga lagjia Serreq".

Pas bisedës me Rin Monajkën, a mblodhët njerëz dhe a shkuat ju në qëndër të qytetit të Shkodrës ku thuhej se do bëhej demostrata e heshtur?

"Fill pas bisedëes me Rinin, unë shkova në lagjen time Serreq dhe për 30 minuta mblodha rreth 100 vetë dhe bashkë me ta dolëm menjeherë në qëndër të qytetit aty ku ndodhej busti i Stalinit".

A kishte njerëz të tjerë aty në shesh?

"Aty kemi gjetur fare pak njerëz dhe midis tyre ishin edhe Dedë Kasneci me Flamur Elbasanin. Prania e atyre fare pak njerëzve në shesh, lidhej me faktin se fjalët që qarkullonin kudo në qytetin e Shkodrës për rrëzimin e bustit të Stalinit, kishin rënë edhe në veshin e Sigurimit të Shtetit dhe për të parandaluar ndonjë të papritur, ishte dhënë urdhër nga lart që data e 11 janarit, si festë zyrtare, të ishte ditë pushimi. Pra kjo ishte dhe arsyeja që paraditen e 11 janarit, e cila shënoi dhe fillimin e revoltës së heshtur për rrëzimin e bustit të Stalinit, aty në shesh kishe fare pak njerëz".

Çfarë biseduat me dy shokët tuaj, Kasnecin dhe Elbasanin aty në shesh?

"Sapo u takova me Dedën e Flamurin, filluam të bisedonim me njëri tjetrin se si ta hidhnim në erë monumentin e Stalinit. Pasi biseduam për rreth 10-15 minuta për atë problem, unë u spostova pak që aty dhe u afrova deri tek Kafja e Madhe ku u takova me Pjerin Dedën dhe Bik Denikun. Atyre u thashë që të mos largoheshin prej aty pasi do hidhnim në erë bustin e Stalinit. Pas kësaj unë u ktheva përsëri aty ku ishin Deda me Flamurin dhe u ndamë me njëri-tjetrin duke e lënë që bustin ta rrëzonim me datën 14 janar".

Para se të ndaheshit, a bëtë plane se si do ta rrëzonit bustin?

"Patjetër, para se të ndaheshim ne bëmë plane konkrete duke vendosur për gjithshka se si do të vepronim deri më datën 14 janar që do të rrëzonim bustin. Por në parantezë desha të tregoj se në atë kohë që unë kam qenë duke biseduar me Dedë Kasnecin e Flamur Elbasanin, pra në paraditen e 11 janarit, në qytetin e Shkodrës kishte ardhur nga Tirana ambasadori gjerman i cili ishte takuar dhe kishte biseduar me shokun tonë, Rin Monajkën. Takimi në mes tyre ishte parë prej dhjetra vetësh që ndodheshin rastësisht në atë moment aty në piacë".

Kush ishte Rin Monajka dhe çfarë bisede u zhvillua në mes tij e ambasadorit gjerman?

"Rin Monajka ishte lindur dhe rritur në qytetin e Shkodrës. Ai ishte një djalë i ri, tepër i kulturuar dhe shumë inteligjent nga natyra. Rini nuk ishte shumë i shkolluar, por në mënyrë autodidakte ai kishte mësuar prej vitesh dhe në atë kohë njihte shumë mirë disa gjuhë të huaja. Një nga gjuhët që ai njihte më mirë ishte gjermanishtja dhe në mos gaboj, ajo gjë lidhej me faktin se nga të parët e tij, ai kishte një lidhje gjaku me Austrinë. Pra nisur edhe nga fakti se Rin Monajka e njihte mirë gjermanishten, ai shfrytëzoi momentin që ambasadori gjerman po shëtiste ngadalë me makinën e tij në rrëgët kryesore të qëndrës së Shkodrës dhe i ka dalë përpara atij. Në atë kohë ambasadori gjerman e ka ndaluar makinën dhe ka ulur xhamin duke biseduar për dy tre minuta me Rinin. Biseda e shkurtër në mes tij dhe ambasadorit gjerman, ishte bërë për bustin e Stalinit dhe diplomati i huaj i kishte thënë: "Hë.çfarë prisni më?" Të gjitha këto që po u them, na i tregoi vetë Rini më vonë dhe ai ishte shumë i gëzuar për takimin që kishte pasur me ambasadorin gjerman".

Pak më lart u shprehët se para se të ndaheshit me Dedë Kasnecin e Flamur Elbasanin, bëtë plane se si do të vepronit për rrëzimin e bustit më 14 janar. Më konkretisht çfarë synonin planet tuaja?

"Pika e parë e planit tonë ishte që deri më datën 14 janar ne të shkonim në çdo lagje dhe qëndër pune për të bërë propagandë që atë ditë të na mblidheshin sa më shumë njerëz në shesh. Po kështu një nga pikat e tjera jo më pak të rëndësishme ishte dhe ajo e gjetjes së një personi, mundësisht intelektual i njohur, i cili do të mbante një fjalim të shkurtër para bustit, para se ai të hidhej në erë. Këto ishin dy nga pikat më kryesore që biseduam fillimisht dhe çdo gjë tjetër që do të na dilte, ne do i bisedonim në takimet e shpeshta që do bënim ato ditë, deri më datën 14".

Sipas planit tuaj, a morët kontakt me ndonjë nga intelektualët shkodranë që do të mbante fjalimin para rrëzimit të bustit?

"Fillimisht ne morëm kontakte me disa intelektualë që mendonim se do të ishin të gatshëm për kërkesën tonë, por ajo gjë pothuaj ishte e pamundur dhe atë gjë nuk na e mori njeri përsipër. Ishte më se normale, po të kemi parasysh se bëhet fjalë për janarin e vitit 1990, kur akoma regjimi komunist ishte i fortë dhe nuk kishin filluar ende ngjarjet e ambasadave, ardhja e Perez De Kuelarit në Shqipëri, apo ngjarje të tjera që pasuan më vonë. Pra desha të them se në atë kohë nuk ishte fort e kollajtë të merrje përsipër që të dilje para popullit në qëndër të Shkodrës dhe të flisje kundër politikës zyrtare. Ajo gjë ishte njëlloj sikur të shkoje me këmbët e tua në burg".

A mund të na thoni ndonjë nga intelektualët shkodranë që i propozuat në atë kohë për mbajtjen e fjalimit para hedhjes në erë të bustit të Stalinit?

"Nuk dua të përmënd emra, por njëri prej tyre është miku im, Dom Simon Jubani me të cilin biseduam gjatë. Dom Simoni na tha: "Unë jam klerik dhe nuk më lejohet që të vij në atë protestë e të merrem me politikë. Po të doni jam i gatshëm që të vij në çdo tubim dhe të flas e të protestojmë për lejimin e fesë, hapjen e kishave e objekteve të tjera të kultit".

Pas refuzimeve që patët, si vendosët më pas, kush do ta mbante fjalën para rrëzimit të bustit?

"Pas disa kontakteve që patëm me intelektualë të ndryshëm të qytetit tonë, atë gjë na e mori pësipër një djalë i ri i quajtur Kolec Kublina. Ai ishte një djalë shumë i zgjuar dhe me kulturë e që nuk e donte fare regjimin komunist në fuqi. Koleci e mori përsipër që të lexonte një letër para gjithë popullit".

Përveç Dedë Kasnecit, Flamur Elbasanit, Rin Monajkës e juve personalisht, kush ishin personat e tjerë që u morën me organizimin e demostratës që do të zhvillohej më 14 janar për rrëzimin e bustit të Stalinit?

"Përveç nesh ishin dhe dy vëllezërit Haxhi, Ndoc Liqejza, Gjovalin Ralba, Viktor Martini, Nikolin Thana, Tonin Dema, Nikolin Margjini, Bac Bilali, Ylli Gërshana, Klaudio Daka, Aldo Perizi, dy vëllezërit Alibali, një djal i Guciajve, e shoqja e Tef Curranit, Huana Kraja, e motra e Vera Omarit etj, që për momentin nuk ua kujtoj dot emrat".

Si u arrestuan krerët e protestës antikomuniste të '90 në Shkodër?

Zoti Gjergj, si rrodhën ngjarjet pas paradites së 11 janarit ku në shesh ishin fare pak njerëz?

" Në pasditen e 11 janarit, unë u takova përsëri me Dedë Kasnecin, Rin Monajkën, Flamur Elbasanin e me disa shokë të tjerë dhe biseduam gjatë lidhur me mbajtjen e demostratës në paraditen e 14 janarit ku mendonim të hidhnim në erë bustin e Stalinit. Pas atij takimi ku ne ndamë detyrat me njëri-tjetrin, u shpërndamë nëpër lagjet tona ku bënim propagandë duke u thënë të gjithë njerëzve që takonim se më datën 14 janar, duhet të dilnin në sheshin kryesor të qytetit".

Sa takime bënit në ditë, ku i zhvillonit ato dhe a kishit frikë se mos ndiqeshit dhe survejoheshit nga Sigurimi i Shtetit?

"Ne takoheshim katër-pesë herë në ditë dhe takimet i zhvillonim nëpër disa lokale të qytetit tonë, kryesisht në lagjen Serreq, pasi për vetë përbërjen e banorëve të saj, me njerëz që ishin të deklaruar kundër atij regjimi, ne ndjeheshim më të sigurtë. Po kështu përveç lagjes Serreq, ne takoheshim edhe në piacë. Ndërsa për atë që pyetët, nëse kishim frikë se ndiqeshim nga Sigurimi, me thënë të drejtën ato ditë ne nuk pyesnim shumë, pasi na kishte shkuar thika në palcë dhe thirrjet e lajmërimet për të dalë në demostratë, ne i bënim fare hapur pa pasur frikë se mund të na ndiqte dhe survejonte Sigurimi. Të paktën mua personalisht në atë kohë më ishte krijuar bindja e plotë, se ai sistem nuk e kishte shumë të gjatë. Dhe bindjen time nuk nguroja ta shprehja hapur vënd e pa vënd duke thënë: "Kanë mbaruar këta horra, nuk e kanë të gjatë".

Po për ardhjen e ambasadorit gjerman në qytetin e Shkodrës dhe takimin e shkurtër që ai kishte bërë me Rin Monajkën, a kishte dijeni Sigurimi i Shtetit?

"Me siguri që Sigurimi kishte dijeni për ardhjen e ambasadorit gjerman dhe takimin e tij me Rin Monajkën në qëndër të piacës, pasi është i njohur fakti që asokohe të gjithë diplomatët e huaj që ishin të akredituar në Tiranë, ndiqeshin nga një repart special i Ministrisë së Brendëshme, që sapo dilnin nga ambasada e tyre apo rezidenca e banimit".

Faktikisht, grupi juaj që po merrej me organizimin e demostratës së 14 janarit, a kishte rënë në sy të Sigurimit dhe a ndiqej prej tij?

"Patjetër që Sigurimi kishte rënë në gjurmët tona dhe na ndiqte kudo, por siduket ata nuk na arrestuan që në fillim, pasi kërkonin të zbulonin të gjithë pjestarët e grupit dhe të mësonin se çfarë kishim vendosur ne për të bërë. Për këtë gjë në qytetin e Shkodrës kishte ardhur vetë nga Tirana, zv/Ministri i Punëve të Brendëshme, Zylyftar Ramizi, i cili njëkohësisht ishte dhe në funksionin e Drejtorit të Sigurimit të Shtetit".

Si e kishit mësuar ju praninë e Zylyftar Ramizit në qytetin e Shkodrës ato ditë?

"Unë kam kontaktuar vetë me zv / Ministrin e Brendshëm dhe kur e kujtoj tashti takimin tim të rastësishëm me Zylyftar Ramizin në një nga lokalet e Shkodrës në paraditen e 13 janarit, sinqerisht më vjen për të qeshur me ato që unë i thashë atij dhe po t'ua tregoj, do t'ju duken të pavërteta".

Si ndodhi ai takim dhe çfarë i thatë ju Zylyftar Ramizit?

"Atë ditë, pra aty nga paraditja e 13 janarit, unë së bashku me shokun tim, Nikolin Thanën, (ish'futbollist i Vllaznisë, sot oficer i lartë në Ministrinë e Rendit) shkuam në një lokal (që sot nuk ekziston më pasi është prishur) dhe aty takuam disa nga shokët tanë të cilët i lajmëruam që të dilnin në demostratë të nesërmen më 14 janar. Po kështu përveç tyre, këdo që ne takonim, të njohur dhe të panjohur, u thonim që të mos mungonin të nesrëmen në demostratë. Atë gjë unë ia thashë edhe Zylyftar Ramizit, i cili ishte mbështetur në banakun e atij lokali ku hymë ne, duke pirë një kafe a konjak. Ai kishte vënë një kasketë në kokë dhe krejt i qetë dëgjonte se çfarë bisedohej aty".

Faktikisht, a e njihnit ju Zylyftar Ramizin?

"Jo vetëm unë që nuk e njihja, por besoj se ishin të pakët në Shkodër personat që mund ta njihnin atë".

Çfarë i thatë Zylyftar Ramizit dhe si iu përgjigj ai?

"Unë iu drejtova atij, njëlloj si gjithë të tjerëve, duke i thënë që të nesërmen të mos mungonte në demostratë. Pas atyre fjalëve, ai u frikësua dhe doli menjëherë jashtë lokalit pa më thënë asnjë fjalë".

A dyshuat ju tek ai njeri dhe kur e mësuat se personi që i kishit kërkuar të dilte në demostratë, ishte vetë zv/Ministri i Punëve të Brendëshme dhe njëkohësisht, Drejtori i Sigurimit të Shtetit?

"Me thënë të drejtën nga qëndrimi dhe paraqitja e jashtëme e tij, unë nuk krijova asnjë dyshim, duke menduar se ai do të ishte thjesht ndonjë nga ata komunistët fanatikë që kishin kontakte të rregullta me Degën dhe kurrsesi nuk më shkonte mëndja, se ai ishte vetë Drejtori i Sigurimit. Atë gjë, unë e mësova vetëm disa orë më vonë, d.m.th. në orët e vona të mesnatës duke u gdhirë 14 janari, kur forca të shumta speciale të ardhura apostafat nga Tirana, së bashku me ato të Degës së Brendëshme të Shkodrës, erdhën në shtëpinë time dhe më arrestuan".

Para se t'ju pyesim për arrestimin tuaj, deshëm të dinim se çfarë përgatitjesh bëtë në datën 13 janar, për demostratën që kishit vendosur të bënit të nesërmen, më 14 janar?

"Në pasditen e 13 janarit, ne bëmë një tufë letrash me parrulla antikomuniste kundër regjimit dhe ato i shpërndamë në lagjen Parrucë. Atë gjë e bëme me qëllim që t'i tërhiqnim vëmëndjen edhe banorëve të asaj lagje, ku mendonim që nuk do të kishim ndonjë mbështetje të madhe për daljen në demostratë".

Kush i shkroi ato parrulla dhe kush i shpërndau ato?

"Nuk e mbaj mënd se kush u mor me shkrimin e atyre parrullave dhe shpërndarjen e tyre, pasi me përgatitjen e tyre, u morën vëllezërit Martini me Ndoc Liqejzën".

Përveç shpërndarjes së atyre parrullave në lagjen Parrucë, çfarë bëtë tjetër në datën 13 janar, lidhur me organizimin e demostratës që të zhvillonit të nesrëmen?
"Përveç parrullave që shpërndamë, ne vazhdonim të bënim thirrje dhe lajmërime në çdo lagje dhe qëndër pune, që askush të mos mungonte në shesh në datën 14 janar. Po kështu ne kishim gjetur dhe personin që do mbantre një fjalim të shkurtër para bustit të Stalinit, i cili siç ju thashë, ishte Kolec Kublina. Pra me pak fjalë, ne pothuaj i kishim marrë të gjitha masat për zhvillimin e demostratës dhe mezi prisnim që të zbardhte dita e të dilnim në shesh. Por fatkeqësisht siç ju thashë, dëshira jonë e madhe për të qenë prezent në atë demostratë proteste, nuk u realizua, pasi pjesa më e madhe e personave që ishim marrë me organizimin e demostratës, u arrestuam nga Sigurimi në orët e vona të natës duke gdhirë data 14 janar".

Më konkretisht si ndodhi arrestimi juaj?

"Aty nga mesnata e 14 janarit, forca të shumta të Degës së Brendëshme të Shkodrës dhe ato speciale të ardhura apostafat nga Tirana, më kishin rrethuar shtëpinë time aty në lagjen Serreq. Disa prej tyre së bashku me operativin e lagjes sonë, erdhën e trokitën në derë, duke më thënë që të shkoja me ta në Degë sa për një sqarim".

Si iu përgjigjët ju fjalës së tyre?

"S'kisha çfarë t'ju përgjigjesha dhe shkova menjëherë pas tyre deri në Degë, duke e bërë rrugën në këmbë, pasi shtëpia ime nuk ishte shumë larg saj".

Me kë u përballët në Degën e Brendëshme dhe çfarë ju thanë atje?

"Sapo më futën në ambjentet e Degës, më vunë menjëherë prangat dhe më çuan në zyrën e Kryetarit, Çapajev Taçit. Përveç Çapajevit, aty në zyrë ndodheshin dhe Zylyftar Ramiz me një nga zv / Ministrat e tjerë të Brendshëm të asaj kohe, të cilit momentalisht nuk ia kujtoj dot emrin. Sapo e pashë Zylyftarin, e njoha menjëherë që ai ishte personi që i kisha folur në lokal kur isha bashkë me Nikolin Thanën dhe nisur nga mënyra se si i rrinin atij të tjerët që ishin aty, krijova menjëherë bindjen se ai ishte më i madhi i tyre. Sapo më futën në atë zyrë, Zylyftar Ramiz m'u drejtua duke më thënë: "Jemi takuar bashkë sot paradite".

Si iu përgjigjët ju?

"Ai më mbante mënd shumë mirë dhe unë as nuk e pranova por as nuk e kundërshtova duke i thënë: "Diku jemi parë". Pas kësaj ata filluan të më akuzonin duke më thënë: "Ti po bën agjitacion e propagandë për terrorizëm dhe je i shtyrë nga agjenturat e huaja e UDB jugosllave". Në atë moment pa e mbaruar mirë fjalën Zylyftar Ramizi, aty në zyrën e Çapajev Taçit, hynë forca speciale që kishin ardhur apostafat nga Tirana. Ata m'u vërsulën menjëherë me shkopij gome, duke më goditur ku të mundnin. Mbaj mënd se që nga ai moment e deri në mëngjez kur zbardhi drita, mua më ka rënë 8 herë të fikët nga goditjet e tyre".


http://www.shkoder.net/al/busti.htm

[DYDRINAS]

Si do e hidhnin bustin e Stalinit në Shkodër.

Dëshmia e panjohur e 64-vjeçarit Viktor Martini, lidhur me demostratën e zhvilluar në Shkodër në janar e 1990 për heqjen e monumentit të Stalinit dhe njerzit e Sigurimit që e torturuan

"Ja si na torturuan për bustin e Stalinit në Shkodër në '90"

Dashnor Kaloçi


Në krye të tavolinës qëndronte kryetari Naim Lezha. "Në emër të popullit je i arrestuar",- tha befas i panjohuri dhe shpejt nxorri nga xhepi hekurat e duke i shtrënguar më shikonte sikur donte të më përpinte të gjallë. Fytyra e tij përngjiste me një bishë të uritur. Kam bindjen se do të jetë ndonjë keqkuptim e nuk keni arsye të më mbani këtu- i thashë. "Ta tregojmë ne arsyen", më tha ai dhe me një shkelm më goditi me sa fuqi kishte këmbën e majtë. Nga brezi nxorri një shkop gome dhe para se të fillonte "fiskulturën" më tha: "Do të tregosh se çfarë do të bëni nesër ose qumështin e nënës do të të nxjerr". Njeriu që flet dhe dëshmon për herë të parë për "Gazetën", është 64-vjeçari Viktor Martini nga qyteti i Shkodrës, i cili rrëfen çastet e para në Degën e Brendëshme të qytetit të Shkodrës në janarin e vitit 1990, kur atë e kishin arrestuar duke e akuzuar si një nga organizatorët kryesorë të një demostrate e cila pritej të zhvillohej ato ditë për heqjen e monumentit të Stalinit. Po kush është Viktor Martini, cila është e kaluara e familjes së tij dhe cilat ishin arsyet që Viktori me tre vëllezërit e tij vuajtën për vite të tëra në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës? Si u angazhua ai në janarin e vitit 1990 në demostratën e madhe për heqjen e bustit të Stalinit në qytetin e Shkodrës dhe si u torturua nga Sigurimi. Lidhur me këto e fakte të tjera, na njeh intervista e zotit Martini e dhënë ekskluzivisht për Neës24 dhe "Gazeta Shqiptare", para pak ditësh kur ai erdhi nga SHBA (ku jeton që prej 12 vjetësh) për një vizitë në Shqipëri, nga e cila kemi shkëputur pjesën që po botojmë më poshtë në këtë shkrim.


Zoti Viktor, lidhur me demostratën e zhvilluar në qytetin e Shkodrës në janarin e vitit 1990 për heqjen e bustit të Stalinit, lexuesit e "Gazeta Shqiptare", janë njohur nga një intervistë e gjatë e botuar në faqet e saj, nga zoti Gjergj Livadhi, miku dhe bashkëpunëtori juaj i ngushtë në atë demostratë. Nisur nga ky fakt, ne deshëm të dimë diçka rreth arrestimit tuaj dhe torturave që u kanë bërë në atë kohë. Por si fillim, mund të na thoni diçka shkurtimisht lidhur me angazhimin tuaj në atë demostratë?

"Nga ora 7 e darkës e datës 11 janarit 1990 lashë qendrën e pjacës dhe u nisa për në shtëpi. Te shkolla "Jordan Misja" takova Dedë Kasnecin, i cili ishte personi që megjithë shpirt dha kushtrimin për demonstratat. E kisha takuar disa ditë më parë dhe kishim biseduar rreth demonstratës. Deda më kishte shfaqur mendimin e hapjes nëpërmjet një fjalimi që duhej mbajtur atje kur të grumbullohej populli. Ne shpresonim te Dom Simon Jubani… Isha konsultuar gjithashtu me një shokun tim për t'i bërë thirrje gjithë Shkodrës, si dhe për mënyrën sesi do të udhëhiqnim ata shkodranë që nuk kursenin asgjë për lirinë në hedhjen poshtë të simbolit të diktaturës, bustit të Stalinit".

Gjatë atyre ditëve a survejoheshit nga Sigurimi?

"Deda kishte vënë re se na ndiqnin, kur 2-3 ditë përpara e kisha shoqëruar me motor për në shtëpi.- Dedë - i thashë unë,- nëse na arrestojnë ke për të thënë se kam qenë për të pirë një gotë vere te Viktori, se e bën të mirë. Ti je i njohur si merakli i verërave. Mos beso asgjë në adresën time pa u ballafaquar. Deda kishte shkuar në të gjitha lagjet, në Serreq, Gjuhadol e të tjera. Më shumë ishte një elektrizim spontan sesa një organizim. Dukej se në atë moment të gjithë i thërriste zëri i ndërgjegjes për të rrëzuar bustin e Stalinit. Kur e takova Dedën te shkolla "Jordan Misja" ishte pak i shqetësuar se e ndiqnin gjithkund.- Ishalla më mblidhen nja njëzet djelmosha të vendosur me vdekë e me ndihmën e Zotit, bustin e Stalinit do e bëjmë copë-copë, - më tha. - Dedë, për besën e Zotit nuk të lë vetëm në qofsha gjallë deri atëhere. E në qoftë se nuk vjen kush tjetër, fjalimin po e hapi vetë,- i thashë unë. Si në shumë shtëpi të tjera shkodrane, tema kryesore e asaj darke ishte e nesërmja. Kjo ishte dita e shumëpritur. Kishte ardhur koha që të hiqnim litarin nga fyti ynë dhe i gjithë popullit shqiptar e të thonim fjalën tonë kundër diktaturës e diktatorëve".

Si e kujtoni arrestimin tuaj?

"Ndërsa bisedoja me Dedën, Zilja e derës na ndërpreu muhabetin. Dola te porta e dallova një person të njohur, që punonte në Degën e Brendshme, i cili tha: "Viktor Martinin desha".- Unë jam, - u përgigja. "Kemi një pyetje për të bërë", më tha ai. U afrova tek dera. Në krah të tij qëndronte edhe një civil i shkurtër, i panjohur, me një xhaketë treçerekshe. Në errësirë, tiparet nuk dalloheshin. "Do të vish me ne deri në degë. Kemi disa pyetje për të të bërë", më tha ai. - Po vesh xhaketën, - u thashë unë- "Jo, - tha i panjohuri,- ti nuk duhet të kthehem mbrapa". Aty më kapën menjëherë prej krahësh dhe më çuan në fundin e rrugës ku priste mikrobuzi. Hymë brenda dhe u nisëm për nga dega. Zbritëm në oborrin me pisha që e njihja aq sa edhe oborrin e shtëpisë sime. Kur u ngjitëm në katin e dytë, i panjohuri trokiti në derë dhe hymë brenda".

Kush iu takoi nga titullarët e Degës dhe çfarë iu thanë për arrestimin?

"Në krye të tavolinës qëndronte kryetari Naim Lezha. "Në emër të popullit je i arrestuar",- tha befas i panjohuri dhe shpejt nxorri nga xhepi hekurat e duke i shtrënguar më shikonte sikur donte të më përpinte të gjallë. Fytyra e tij përngjiste me një bishë të uritur. Kam bindjen se do të jetë ndonjë keqkuptim e nuk keni arsye të më mbani këtu- i thashë. "Ta tregojmë ne arsyen" më tha ai dhe me një shkelm më goiditi me sa fuqi kishte këmbën e majtë. Nga brezi nxorri një shkop gome dhe para se të fillonte "fiskulturën" më tha: "Do të tregosh se çfarë do të bëni nesër ose qumështin e nënës do të të nxjerr".Nuk po ju kuptoj se për çfarë e keni fjalën!- i thashë, duke u munduar të mbrohem. Nuk kisha mbaruar ende fjalën kur shkopi i gomës u përplas mbi kurrizin tim, që mbrohej vetëm nga një bluzë e hollë. Pastaj më ulën në një karrige me duar mbrapa. Filloi kështu rrahja pa pikë mëshire. Shkopi ngrihej e shkapetej papushim mbi shpatullat e gjoksit tim."Hë, do të tregosh apo jo?" - Çfarë të tregoj? Pas rreth ndonjë ore torture, trupi im kishte marrë ngjyrë mavi. Një tjetër i panjohur hyri brenda, u afrua dhe mbasi më çoi fanellën e kanotierën dallova ngjyrën mavi të trupit. "Paske vendosur të vdesësh si hero ëëë?" - qeshi me ironi dhe pastaj shtoi, "Vazhdo, vazhdo"… dhe doli përsëri nga dera. Me të doli edhe nënkryetari. Pas largimit të tyre, bisha edhe gjahu ishin vetëm".

A vazhduan t'ju torturonin?

"Përsëri shkopi i gomës filloi detyrën e vet. I panjohuri më detyroi të ngrihesha në këmbë duke më goditur pa mëshirë mbi vithe. Trupi filloi të më dridhej, por sa vinte dhe nuk i ndjeja më dhimbjet si në fillim. I lutesha Zotit të më jepte fuqi dhe ndjeja krenari që po e përballoja torturën. Oficerët e Degës filluan të vinin me rradhë për të bërë sehir, si të ishin spektatorët e Neronit, kur ky torturonte romakët kristianë. Në një moment kur sampisti katil më goditi me shkelma në protezën prej druri, iu drejtova:- Kjo këmbë ku godet nuk ndjen dhimbje, është prej druri. Sillu nga tjetra se Zoti ia ka dhënë fuqinë të përballojë dy racione…- Si? - pyeti ai i çuditur. Këmbë prej druri?- dhe shikoi shokët përreth. Pothuaj të gjithë ulën kokat".

Përveç torturave, a iu pyesnim në lidhje me demostratën që kishit vendosur të bënit?

"Po, që në fillim njëri prej tyre më tha: "Pse e merr veten në qafë, të gjithë shokët kanë treguar, veç ti jo".- Unë s'di gjë fare se për çfarë shokësh e keni fjalën dhe për ç'arsye po më torturoni kështu, u thashë. "Mos e merr veten në qafë. Trego më mirë"- ndërhyri një oficer shkodran, sampist. - Çfarë t'ju tregoj? Ju do ta kuptoni se jam krejt i pafajshëm dhe do të më lironi. Do t'ju vijë turp një ditë të më shikoni në sy" shtova unë përsëri. "Po mirë, pse e ke hipur Dedë Kasnecin në motor? Çfarë keni biseduar? Ku keni shkuar dhe çfarë keni përgatitur për nesër?, vazhduan të më pyesnin ata - E kam takuar në pjacë. Pothuaj pijshëm dhe m'u lut ta qerasja me verë shtëpie. Nuk m'u nda e kështu e mora në shtëpi. Piu pothuajse një shishe me verë dhe iku i dehur. Çfarë mund të bisedoja me një të dehur? Më thoni, ju lutem, mos ka thyer gjë, mos ka vra njeri?, pyesja unë dule luajtur rolin e naivit. "Ka përvojë,- tha njëri prej tyre, - Janë Martin, e kanë kokën shkëmb". Këto fjalë sikur e ndërzyen stampistin në drejtim të paaftësisë dhe filloi të më godiste pa mëshirë. Pastaj futi duart mbi supet e mi afër qafës dhe me thonj filloi të më shkulte mishin".


Kush është Viktor Martini


Viktor Martini u lind në vitin 1940 në qytetin e Korçës, ndërsa origjina e familjes së tij është nga malësia e Hotit, pjesa e trojeve shqiptare që sot ndodhen nën juridiksionin e Malit të Zi. Babai i Viktorit, gjatë viteve të Monarkisë së Zogut shërbeu si ushtarak i Mbretërisë në disa rrethe të vëndit, si në Shkodër, Tiranë, Elbasan, Korçë etj, ku lindën dhe gjashtë fëmijët e tij: dy vajzat dhe katër djemtë, Paskualini, Angjelini, Viktori dhe Rudolfi. Me ardhjen e komunistëve në pushtet në vitin 1944, për familjen Martini do të fillonte një kalvar i gjatë vuajtjesh e mundimesh, me burgje, internime dhe punë të rënda. Kështu që në vitin 1946, babai i Viktorit, u arrestua dhe u dënua me dhjetë vjet burg, për të vetmin faj, se kishte shërbyer si oficer i Monarkisë së Zogut. Ai nuk doli më i gjallë, pasi vdiq në vitin 1954 gjatë kohës që vuante dënimin në burgun e tmerrshëm të Burrelit. Për t'i shpëtuar përndjekjeve të regjimit komunist, vetëm pak kohë pas arrestimit dhe dënimit të tij, djali i madh i familjes, Paskualini, me motrën e vogël, u arrartisën nga Shqipëria dhe përfunduan në republikat e ish-Jugosllavisë. Pak kohë më vonë u arratis nga Shqipëria edhe djali i dytë, Angjelini, ndërsa dy djemtë e tjerë që mbetën në Shqipëri, Viktori me Rudolfin, përkatësisht 15 dhe 13 vjeç, përfunduan burgjeve si të dënuar politik. Po kështu në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës përfunduan edhe Paskuali me Angjelinin, që ndodheshin jashtë Shqipërisë. Paskuali u kthye nga Sigurimi i Shtetit, pasi ishte kapur në telat e klonit me rrymë elektrike në kufirin çekosllovak, ndërsa Angjelini erdhi vetë për të shpëtuar nga pushkatimi vëllanë e tij. Ndërsa katër djemtë e familjes Martini, Paçi, Lini, Viktori dhe Leri (Rudolfi) dergjeshin burgjeve të regjimit komunist, në shtëpi kishte mbetur vetëm nëna e tyre, një grua heroike e cila punonte në punët më të rënda për të fituar ndonjë lek, e për t'ua çuar fëmijëve të saj që ishin shpërndarë në kampe e burgje. Pas daljes nga burgu i Burrelit ku vuajti për më shumë se shtatë vjet, Viktori dhe vëllezërit e tjerë që u liruan disa vjet pas tij, punuan në punët më të rënda të krahut, edhe pse Viktori ishte me një këmbë dhe Lini me një dorë. Në janarin e vitit 1990 kur në qytetin e Shkodrës u zhvillua demostrata masive për heqjen e monumentit të Stalinit, Viktor Martini mori pjesë aktive duke qenë një ndër organizatëorët kryesorë të saj. Nisur nga ai fakt, ai u arrestua dhe u torturua në mënyrën më barbare nga Sigurimi i Shtetit, duke përfunduar në spitalin e burgut të Tiranës dhe atë psiqiatrik të Elbasanit. Me fillimin e proceseve demokratike në fillimin e vitetev '90, Viktori u angazhua tërsisht duke qenë një nga themeluesit e Shoqatës Kombëtare të Përndjekurve Politikë për degën e Shkodrës dhe gjithashtu i gazetës "Pishtari". Në vitin 1994 Viktori u largua nga Shqipëria për në SHBA, ku banon dhe aktualisht së bashku me familjen e tij dhe vëllezërit e tjerë.


http://forumihorizont.com/printthread.php3?threadid=9384&perpage=1&pagenumber=1

[DYDRINAS]

http://www.proletari.com/14-janari-1990-shkoder-tentative-per-rrezimin-e-bustit-stalinit/html


Raporti mbi ngjarjet

Një raport i përmbledhur i 2 marsit 1990 për sekretarin e parë të KQ të PPSH-së Ramiz Alia, bën fjalë mbi ngjarjen e ndodhur në Shkodër atë mes janari të 1990-s. Sikurse flitet kjo ngjarje ishte zbuluar një ditë më parë nëpërmjet informatorëve.
Më 13 janar 1990 Sigurimi merr këtë informacion në mënyrë agjenturiale nga rrjeti sekret:
“Nesër do të bëhet demonstratë, do të dalin 200 – 300 vetë në pjacë para bustit të Stalinit e do ta rrëzojnë me litar, ganxha, shishe benzine e lëndë eksplozive. Njerëzit që do të marrin pjesë në këtë demonstratë do të nisen në tre drejtime, lagja “Serreq”, “Skënderbeg” dhe “Rus”. Organizatorë të kësaj veprimtarie janë Ded Kasneci dhe Flamur Elbasani. Aty do të flasë edhe një prift”.
Pas marrjes së kësaj të dhëne ishin arrestuar Dedë Kasneci, Flamur Elbasani dhe Gjergj Livadhi.
Në datën 14 janar 1990 në sheshin para ku ishte busti i Stalinit, pati një grumbullim njerëzisht të pazakontë, të cilët lëviznin “në grupe të vogla e të nervozuar”, ndërsa “kishte të tjerë që shëtisnin natyrshëm” dhe “nga ata që qëndronin ulur nëpër trotuare”.
Sigurimi i Shkodrës për të dhënë një efekt qetësues tek eprorët e tyre në Tiranë nuk ka përtuar të shtojë se në këtë demonstratë ishin “persona vagabondë, ish të dënuar, rrugaçë, prishës të rendit e të qetësisë, pijanecë e të sëmurë psikikë”. Kjo sigurisht ishte një praktikë normale në atë kohë dhe si një dritare ku mund të përjashtoheshin disa përgjegjësi të punës së dobët të këtyre organeve.
Në fakt lëvizjet kishin më të shumta në orën 10.00 – 12.00 dhe nga ora 15.00 – 17.00, por nuk kishte pasur asnjë lloj incidenti.


Ndjekja në rrugë operative

Në raport në lidhje me ngjarjen thuhej:
“Nga ndjekja e problemit në rrugë operative, nga pohimet e të arrestuarve dhe të ndaluarve, vërtetohet plotësisht se më datën 14 janar 1990, disa elementë armiq qysh më parë, kishin biseduar dhe ishin organizuar të grumbulloheshin para bustit të Stalinit dhe që këtej të shkonin tek sekretari i parë i Komitetit të Partisë e të kërkonin më shumë liri për shtypin e fjalën, ndërsa grupi jashtë të vepronte vetë, duke ngritur dorën me dy gishta tregues.
Të frymëzuar edhe nga propaganda e jashtme, këta elementë armiq kanë biseduar vesh më vesh me njëri tjetrin, duke marrë përsipër që të punojnë edhe me persona të tjerë të dënuar e vagabondë, që t’i bindnin për të dalë në qendër të qytetit.
Në datën 11 janar 1990 kanë shkuar persona të veçantë të tre lagje të qytetit, për të lajmëruar e prirë në qendër sa më shumë njerëz, qoftë edhe për loto – sport. Këto ditë, meqenëse nuk janë grumbulluar shumë persona, janë shpërndarë duke caktuar datën 14 janar 1990 për t’u mbledhur përsëri.
Në këtë periudhë, nga data 11 – 14 janar, është intensifikuar veprimtaria armiqësore e fshehtë, duke hedhur fletushka e parulla armiqësore në qytet e në fshat, duke hedhur e grisur veprat e shokut Enver Hoxha, si dhe hodhën dinamit para Komitetit të Partisë, i cili nuk shpërtheu pasi u kap në momentin e plasjes nga polici i shërbimit.
Grupe të veçanta kanë shkuar në restorante, kanë pirë dhe kanë kënduar këngën “O moj Shqipëri, e mjera Shqipëri, mjaft në robëri”, këngë të cilën do ta këndonin në datën 14 janar 1990.
Për vetë situatën e krijuar dhe për ta sqaruar më tej atë, më datë 15 janar 1990 u ndaluar edhe disa persona të tjerë, të cilët u sollën në Tiranë. Me ta u punua me kujdes e urtësi dhe disa prej tyre pranuan veprimtarinë konkrete armiqësore. Personat që u liruan u pajisën me teknikë operative dhe u dëgjuan bisedat me lidhjet e tyre, ku u mor informacion me vlerë dhe shërbyen për të thelluar më tej problemin”.
Nga përgjimet ishte arritur të ushtrohej një tjetër presion mbi të arrestuarit, sidomos mbi ata që nuk kishin pranuar e nuk kishin treguar gjë. Nëpër biruca regjimi kishte çuar njerëzit e tij për të mësuar më shumë. Disa kishin sukses, disa ishin thyer, disa ishin dërguar spitaleve psikiatrikë.


Të burgosurit

Në përfundim, është arritur të dënohet një grup personash në lidhje me këtë demonstratë. Listomi i tyre ishte si më poshtë:

1-Dedë Kasneci, 46 vjeç i papunë. Thuhej se kishte qenë person kryesor dhe ai që do u printe demonstruesve duke rrëzuar vetë bustin e Stalinit.

2-Kolec Hublina, 34 vjeç, punëtor në Qendrën e Rritjes së Peshkut në Ndërmarrjen e Peshkimit dhe kryetar i Bashkimeve Profesionale të asaj ndërmarrje. Koteci vlerësohej si intelektual dhe si njeri që zhvillonte agjitacion të ashpër në popull kundër regjimit komunist.

3-Rin Monajka, 27 vjeç, punëtor në Qendrën e Rritjes së Peshkut në Ndërmarrjen e Peshkimit, me arsim të mesëm, shok shumë i ngushtë i Kolec Hublinës. Gjyshi i tij ishte austriak dhe kishte vdekur më 1918-n. Dajallarët e tij Ludovik, e Kin Shestani kishin ngelur në Itali që prej vitit 1943, ndërsa kishin vdekur më 1989. Me ta Rini kishte mbajtur lidhje. Në hetuesi rini shprehej se këtij ngjarje kishin frymëzimin nga ngjarjet në lindjen komuniste si në Poloni, Hungari, RDGj, e sidomos në Rumani.

4-Nikolin Thana, 27 vjeç, me arsim të lartë, mësues i edukimit fizik në shkollën 8-vjeçare “Jordan Misja”, futbollist i ekipit “Vllaznia. Cilësohej si njëri prej personave që kishin kënduar në klub këngën “O moj shqipëri, e mjera Shqipëri”, këngë e cila ishte kënduar edhe në demonstratë.

5-Tonin Dema, 35 vjeç, me arsim të mesëm, trajner i mundjes së të rinjve të “Vllaznisë”, mjeshtër sporti. Akuzohej si nxitës i nipit të tij (Klaudio Daka, i arrestuar edhe ky) dhe një shoku të këtij të fundit. Thuhej se ia kishte marrë përsipër dinamitin për hedhjen në erë të bustit të Stalinit.

6-Gjergj Livadhi, 38 vjeç, punëtor në komunale. Thuhej se kishte kënduar këngë për demonstratën dhe së bashku me Toninin kishin dashur të siguronin eksplozivin kundër bustit të Stalinit.

7-Flamur Elbasani, 36 vjeç, shofer me origjinë nga Fushë-Bulqiza e Peshkopisë, do ishte ndër rrezuesit e bustit.

8-Nikolin Përgjini, 30 vjeç, punëtor në Uzinën e Telave, cilësohej si një nga njerëzit që do gjenin personin që do fliste në demonstratë. Kishte kënduar edhe këngë.

9-Klaudio Daka, 22 vjeç, kishte shkruar e shpërndarë “parulla armiqësore”.

Vendimi nr. i 30 prillit 1990, dënoheshin 10 vetë

Në fillim të proceseve demokratike, gazeta “Rilindja Demokratike” në numrat e parë të saj, në shkurt, botonte një shkrim të Preç Zogajt ku kujtonte se pavarësisht se monumentet e Stalinit ishin hequr, në burg mbaheshin akoma ato që kishin qenë për heqjen e tij. Këtë ai e ilustron me faktin se pjesëmarrësit e demonstratës për rrëzimin e bustit të Stalinit, ishin ndëshkuar nëpërmjet një procesi gjyqësor dhe vazhdonin të vuanin dënimet me burg. Dhe jo pa qëllim ishin dënuar 10 vetë me akuzën se do rrëzonin bustin e diktatorit sovjetik në një kohë që nga të gjitha qytetet e fshatrat e Shqipërisë, ishin larguar shenjat e tij, buste, momente, emërtesa, etj. Pavarësisht nga kjo, Ramiz Alia në atë kohë nuk pranoi lirimin e tyre, por pëlqeu të mos bënte lirime të posaçme.
Por çfarë ishte procesi kundër personave që do rrëzonin bustin e Stalinit në Shkodër dhe si u dënuan atë. Të gjithë ata janë dënuar me vendimin nr.2 të, datë 30 prill 1990 të Gjykatës së Lartë, pavarësisht se Ramiz Alia kishte dhënë shenjat e “ndryshimit” demokratizues të jetës së vendit. Ja dënimet e tyre:

1-Aldo Perrizi, i vitlindjes 1962, akuzohej për agjitacion e propagandë sipas nenit 55/1 të Kodit Penal duke e dënuar me 4 vjet burg.

2-Dedë Kasenci, i vitlindjes 1943, akuzohej për agjitacion e propagandë dhe diversion sipas nenit 55/1, 55/-11/1, 35 të Kodit Penal duke e dënuar me 12 vjet burg.

3-Flamur Begu, i vitlindjes 1953, akuzohej për agjitacion e propagandë sipas nenit 55/1 të Kodit Penal duke e dënuar me 3 vjet burg.

4-Gjergj Livadhi, i vitlindjes 1952, akuzohej për agjitacion e propagandë dhe diversion sipas nenit 55/1, 55/-11/1, 35 të Kodit Penal duke e dënuar me 8 vjet burg.

5-Klaudio Daka, i vitlindjes 1968, akuzohej për agjitacion e propagandë sipas nenit 55/1 të Kodit Penal duke e dënuar me 4 vjet burg.

6-Kolec Hublina, i vitlindjes 1953, akuzohej për agjitacion e propagandë sipas nenit 55/1 të Kodit Penal duke e dënuar me 5 vjet burg.

7-Nikolin Margjini, i vitlindjes 1956, akuzohej për agjitacion e propagandë dhe moskallëzim “krimi” sipas nenit 55/1 dhe 112/2 të Kodit Penal duke e dënuar me 3.5 vjet burg.

8-Nikolin Thana, i vitlindjes 1961, akuzohej për moskallëzim “krimi” sipas nenit 112/1 të Kodit Penal duke e dënuar me 5 muaj burg.

9-Rin Monajka, i vitlindjes 1953, akuzohej për agjitacion e propagandë dhe moskallëzim “krimi” sipas nenit 35, 55/1 dhe 112/2 të Kodit Penal duke e dënuar me 7 vjet burg.

10-Tonin Dema, i vitlindjes 1955, akuzohej për moskallëzim “krimi” sipas nenit 112/1 të Kodit Penal duke e dënuar me 8 muaj burg.

Raporti mbi ngjarjet

Një raport i Hetuesisë së Përgjithshme për ministrin e Punëve të Brendshme, Simon Stefani, mban datën 29 janar 1990. Sipas këtij raporti “tepër sekret” duket që ngjarja e 14 janarit 1990, duket se nuk ka qenë e vetmja në Shkodër. Më parë ka pasur një paralajmërim. Më 11 janar 1990 në përvjetorin e shpalljes së republikës komuniste, kishte pasur prirje organizimi nga shumë persona me synim rrëzimin e bustit të Stalinit. Këtë datë nuk kishte pasur arrestime.
Mbi bazë të kallëzimeve të ardhur nga Dega e Punëve të Brendshme Shkodër, një ditë para organizimit të demonstratës, kishte pasur disa arrestime nën akuzën e agjitacionit e propagandës. Si pasojë ishin marrë të pandehur Ded Kasneci, Flamur Begu, Rudolf Martini, Viktor Martini dhe Gjergj Livadhi. Më 14 janar 1990, njerëzit kishin qëndruar në heshtje kur kishte ardhur makina e policisë. Demonstrata kishte mbarur në orën 12.00.
Të çudit fakti se me këtë çështje nuk ishte marrë Hetuesia e Shkodrës, pro ajo e përgjithshme. Pikërisht më 16 janar 1990, bëhet edhe arrestimet e tjera dhe nën akuzën e agjitacionit e propagandës u arrestuan e dërguan në Tiranë Zef Hardhia, Simon Jubani, Zef Kasneci (së bashku me djemtë e tij Anton, Viktor, Franko), Lec Pjetri, Rin Monajka, Kol Margjini, Paulin Palushi, Rifat Nikaj, Pjetër Dedaj, Zef Koçeku, Ded Mirashi, Hysni Zeka, Dush Margjeka, Muharrem Hoxha, Fadil Popoviç, Matidh Prenushi, Leonard Kalaj dhe Kastriot Haxhi. Sipas këtij raporti thuhej se nga hetimi asnjëri prej tyre nuk ishte “inspirues i demonstratës”. Dy ditë më vonë ishte bërë lirimi i tyre dhe dërgimi drejt Shkodrës me automjete të Hetuesisë. Duke bërë kategorizimin e parë, dilte se 8 prej të ndaluarve kishin dijeni për ngjarjen. Dy priftërinjtë e arrestuar kishin deklaruar haptazi edhe në proces se ishin kundërshtarë të komunizmit e prej tyre mos prisnin gjë tjetër.
Megjithëse i liruan, më 24 janar 1990 u arrestua në Shkodër Rin Monajka si “një prej organizatorëve të ngjarjes”. Ishin kryer edhe arrestimet që i kemi bërë të njohura.

Dinamika e ngjarjes

Duke vazhduar dinamikën e hetimit të kësaj ngjarje. Në raport tjetër i 31 janarit i anës së Sigurimit të Degës së Punëve të Brendshme Shkodër, dilte se më 13 janar 1990, Gjergj Livadhi e Nikolin Thana, kanë shkuar tek Nadir Isufi në lagjen “Xhabiaj” duke i propozuar mbledhjen e rinisë së kësaj lagjeje.
Po atë ditë, Dedë Kasneci, Rin Manajka dhe Nikolin Margjini i kishin propozuar Kolec Hublinës që si “përfaqësues i punëtorëve” t’u printe demonstruesve.
Në bashkëpunim me të sipërmit, Nikolin Margjinin me punë në Uzinën e Telave, është aktivizuar për organizimin demonstratës.
Më 13 janar Rin Monajka ka shkuar tek Bebi Dingë me punë në Uzinën “Drini” duke i kërkuar të takohet me ndonjë prift me qëllim që ky të printe demonstratën që do bëhej. Ky ka shkuar dhe i ka gjetur një person me emrin Ndrek i cili do bisedonte me priftin me emrin Simon. Me këtë ishte biseduar, por ky kishte thënë:
“Me fe nuk lejohet për t’i pritë popullit në të tilla”.

Kastriot DERVISHI

Gazeta 55

[DYDRINAS]

Ndëshkimi: 50 vjet burg, tentuan të heqin Stalinin

Aventura e 10 djemve nga Shkodra, që tentuan të rrëzojnë bustin e diktatorit sovjetik, u kushtoi 50 vite burg. Ishte janari i vitit 1990…

Ngjarja

Në fakt, përpjekja e një grupi të rinjsh për të rrëzuar bustin e Stalinit në Shkodër, në mesin e janarit ‘90, është e para e këtij lloji. Nga mënyra si përshkruhet kjo në një dokument të Sigurimit të Shtetit, zbulohet kronika e plotë ngjarjes. Më 13 janar të vitit 1990, Dega e Punëve të Brendshme e qytetit verior, transmetonte për qendrën informacionin e siguruar në rrugë agjenturore. “Nesër do të bëhet demonstratë, do të dalin 200–300 vetë në piacë para bustit të Stalinit e do ta rrëzojnë me litar, ganxha, shishe benzine e lëndë eksplozive. Njerëzit që do të marrin pjesë në këtë demonstratë do të nisen në tre drejtime, lagja “Serreq”, “Skënderbeg” dhe “Rus”. Organizatorë të kësaj veprimtarie janë Ded Kasneci dhe Flamur Elbasani.

Aty do të flasë edhe një prift”. Sigurimi në kohë i këtyre të dhënave bëri të mundur arrestimin e organizatorëve, “persona vagabondë, ish-të dënuar, rrugaçë, prishës të rendit e të qetësisë, pijanecë e të sëmurë psikikë” dhe shmangu rrëzimin i bustit. “Nga ndjekja e problemit në rrugë operative, nga pohimet e të arrestuarve dhe të ndaluarve,- raportonte më tej Dega e Punëve të Brendshme e Shkodrës,- vërtetohet plotësisht se më datën 14 janar 1990, disa elementë armiq, qysh më parë, kishin biseduar dhe ishin organizuar të grumbulloheshin para bustit të Stalinit dhe që këtej të shkonin tek Sekretari i Parë i Komitetit të Partisë e të kërkonin më shumë liri për shtypin e fjalën, ndërsa grupi jashtë të vepronte vetë, duke ngritur dorën me dy gishta tregues. Të frymëzuar edhe nga propaganda e jashtme, këta elementë armiq kanë biseduar vesh më vesh me njëri-tjetrin, duke marrë përsipër që të punojnë edhe me persona të tjerë të dënuar e vagabondë, që t’i bindnin për të dalë në qendër të qytetit”.

Dënimi

Për herë të parë, 10 të arrestuarit që tentuan të rrëzojnë bustin e Stalinit u përballën me gjykatësit e Shkodrës.

Gjatë shqyrtimit të çështjes, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë vëren se “të pandehurit Dedë Kasneci dhe Rini Manajka janë takuar më 11 janar 1990, paradite, në qendër të qytetit dhe kanë biseduar për njoftimin e rremë të përhapur nga TANJUG-u dhe gazetat e Beogradit se gjoja në Shqipëri kishin shpërthyer trazirat dhe në Shkodër kishte patur revolta. Të frymëzuar nga këto lajme dhe nga konfirmimi që u bënte atyre agjencia italiane e lajmeve, e cila u referohej mjeteve të informimit jugosllav, të dy këta të pandehur kanë shpresuar që atë ditë të grumbulloheshin me të vërtetë vagabondë e njerëz me predispozita armiqësore në qendër të Shkodrës e të bënin presion para organeve të Partisë për të hequr dorë nga parimet e marksizëm-leninizmit në shembullin e ngjarjeve të fundit në Europën Lindore. Në periudhën nga data 11–14 janar, është intensifikuar veprimtaria armiqësore e fshehtë, duke hedhur fletushka e parulla armiqësore në qytet e në fshat, duke grisur veprat e shokut Enver Hoxha, si dhe duke vënë dinamit para Komitetit të Partisë, i cili nuk shpërtheu, pasi u kap në momentin e plasjes nga polici i shërbimit. Kësisoj, të dy këta, në bashkëpunim me njëri-tjetrin, kanë kryer krimin e agjitacionit e të propagandës kundër shtetit, çka vërtetohet me shpjegimet e tyre, me fletushkat provë-materiale, me aktin e ekspertimit grafik që vërteton se ato janë shkruar nga i pandehuri Aldo Previzi dhe me materialet e tjera të çështjes”.

Më poshtë, vendimi i Gjykatës së Lartë shtjellon rrethanat e procedimit penal, ku veçon shkallën e lartë të rrezikshmërisë që paraqet sidomos krimi i diversionit dhe agjitacionit e propagandës kundër shtetit dhe rolin kryesor në këtë vepër kriminale të të pandehurve Dedë Kasneci, Gjergj Livadhi e Rino Monajka. “Ndërkaq,- vijon dokumenti,- gjykata mban parasysh se të pandehurit Ded Kasneci, Gjergj Livadhi, Flamur Begu e Tonin Dema kanë qenë dënuar edhe më parë për vepra të ndryshme kriminale”. Në fund të këtij shqyrtimi, kolegji ka shpallur verdiktin e vet, duke dënuar me 50 vite burg 10 të pandehurit, ku bie në sy ndëshkimi me 12 vjet për Ded Kasnecin…

Reagimi

Ngjarja e 14 janarit 90 në qytetin e Shkodrës, sado e izoluar, bëri bujë edhe përtej qytetit verior. Pavarësisht ndëshkimit të rreptë të organizatorëve, për lidershipin e Tiranës tronditja ishte e jashtëzakonëshme. Vërshimi i rinisë drejt simboleve të komunizmit, nuk kërcënonte thjesht statujat, por vet regjimin. Pikërisht për këtë arsye presidenti komunist Ramiz Alia, menjëherë pas ngjarjes së Shkodrës, nxorri dekretin për ti ruajtur ato si objekte të rëndësisë së veccantë. Po strategjia nuk dha impaktet e pritshme dhe shpejt presioni në rritje i qytetarëve, zbrazi piedestalet nga statujat e komunizmit. Në rastin e Stalinit, autoritetet u detyruan ti ulin vet pa zhurmë. Ndërkohë që nuk ndodhi kështu me atë të Enverit në mes të Tiranës.

TË DËNUARIT

Dedë Kasneci
12 vjet burg.
Aldo Perrizi
4 vjet burg.
Flamur Begu
3 vjet burg.
Gjergj Livadhi
8 vjet burg.
Klaudio Daka
4 vjet burg.
Kolec Hublina
5 vjet burg.
Nikolin Margjini
3 vjet burg.
Nikolin Thana
5 muaj burg.
Rin Monajka
7 vjet burg.
Tonin Dema
8 muaj burg

http://www.shqiperia.com/lajme/lajm/nr/9521/Nata-e-21-dhjetorit-%5C90-kur-hoqem-monumentin-e-Stalinit-ne-Tirane

[juanito02]

E mor dydrinas.
Keq me rrezu staujat paskemi qene.
Ilaqim komunizmit si bom dot gjo, ja ne kome eshte ka gjith parurite kombtare ne dore gjith paret e cdo gjo.
Kot qe i sjell keto rrezime bustesh se paskan qene mashtim i modh per shqiptaret kur kujtun se u rrezu komunizmi ai i punoi rrengun e dyte.

[puroshkodran]

E mor dydrinas.
Keq me rrezu staujat paskemi qene.
Ilaqim komunizmit si bom dot gjo, ja ne kome eshte ka gjith parurite kombtare ne dore gjith paret e cdo gjo.
Kot qe i sjell keto rrezime bustesh se paskan qene mashtim i modh per shqiptaret kur kujtun se u rrezu komunizmi ai i punoi rrengun e dyte.

Shis sa jane denu ata siper e mandej fol per statuja. Te ishte per ata si ti hala sot ne kambe i kishim.
Cdo gja qi ka ardhe mrapa nuk krahasohet me ate ca ka kene

[juanito02]

Shis sa jane denu ata siper e mandej fol per statuja. Te ishte per ata si ti hala sot ne kambe i kishim.
Cdo gja qi ka ardhe mrapa nuk krahasohet me ate ca ka kene

Can you speak albanian pls?

[puroshkodran]

Can you speak albanian pls?

ik o jovan ik
shko perkujto 21 dhetorin a 7 nandorin se je mesu e te vjen ma mbare

[juanito02]

ik o jovan ik
shko perkujto 21 dhetorin a 7 nandorin se je mesu e te vjen ma mbare

Ok po iki tju le te kujtoni teatrot me kuklla me teme si e gicilum na kamunizmin.

[puroshkodran]

Ok po iki tju le te kujtoni teatrot me kuklla me teme si e gicilum na kamunizmin.

bravo, mos e prish gjakun

prandaj i vrat e i burgoset se gicilun komunizmin
do t'ishin gjalle sot rini monajka e ata te 2 prillit po t'kishin pas mendsine e skllavit si ti

[Maqellarjot]

Nji pyetje kam une: Ku ishte 5 vjetori 10 vjetori, 12 vjetori,15 vjetori, 20 vjetori i kesaj gjrarje kaq te rendesishme keto 22 vjetet e fundit? Pse u kujtuan Tani 22 vjet me vone Pishtaret e Demokracise dhe Servilet e tyre te perkujtojn kete date???

[Maqellarjot]

E mor dydrinas.
Keq me rrezu staujat paskemi qene.
Ilaqim komunizmit si bom dot gjo, ja ne kome eshte ka gjith parurite kombtare ne dore gjith paret e cdo gjo.
Kot qe i sjell keto rrezime bustesh se paskan qene mashtim i modh per shqiptaret kur kujtun se u rrezu komunizmi ai i punoi rrengun e dyte.

Juanito...pershendetje

Kjo ka qene nji nga demostratat me spontane qe ndodhen ne shqiperi ne ate kohe. Ndoshta e vetmja qe nuk u skenua nga Pardesyte e Bardha. Keta te shkretet kan hanger dru ne hetusi,i kane thyer te gjitha brinjet nji nga nji. Prandaj edhe eshte lene ne 'harres', per arsyen se mbeturinat e diktatures qe akoma na sundojn i kane si hal ne sy gjarje te tilla, thjesht per arsyen se viktimat nuk ishin lavirat e tyre. Ata nuk mund te glorifikojn njeriun e ndershem, sepse eshte ne kundershtim me qenien e tyre te poshteruar dhe te kalbur deri ne qelize. E bejn vetem per te mashtruar per vota!

Nje gjarje e rendesishme ka ndodhur ne Shkoder, qe eshte mbajtur ne heshtje, keto ditet e fundit. Kur Josef(ina) St(opalli)alini, shkoj ne shkoder para disa ditesh, te gjitha shkollat fillore madje ndoshta e dhe cerdhet ishin ne gadishmeri, u pergatiten me kenge a brohoritje ne pritje te saj, nga qe nuk e dinin se ne cilen shkolle do te shkonte i vun te gjitha shkollat e Shkodren ne Gadishmeri per pritjen e Saj. 22 vjet me vote Ritet absurde te Diktatures akoma vazhdojn, ajo qe "vret" me shume eshte fakti qe keto ndodhin ne Shkoder!!!

[juanito02]

bravo, mos e prish gjakun

prandaj i vrat e i burgoset se gicilun komunizmin
do t'ishin gjalle sot rini monajka e ata te 2 prillit po t'kishin pas mendsine e skllavit si ti

Po luni ju o biban me gjakun e martireve te komunizmit e spo i leni rehat te flejne aty ku jane , dhe per ca luni me Jozin ne krye per me majt gjalle diktaruren postkomuniste. Ajo sherbetorja komunizmit ne hije Jozi sherbimin me te mire qe mund tju bente atyre te reneve te terrorit komunist ishte ti bente nje ligj dekomunistizimi gjithprefshires e mos ti lepihej nje komunisti te rrezikshem qe majti 10 vjet traktin e disidentit ne xhep dhe i uleriu ne gjyq ta varni.
Pranej jeni me u tallle me kto fanfara indjote te perkujtimeve qe si duhen askujt me.

[puroshkodran]

Po luni ju o biban me gjakun e martireve te komunizmit e spo i leni rehat te flejne aty ku jane , dhe per ca luni me Jozin ne krye per me majt gjalle diktaruren postkomuniste. Ajo sherbetorja komunizmit ne hije Jozi sherbimin me te mire qe mund tju bente atyre te reneve te terrorit komunist ishte ti bente nje ligj dekomunistizimi gjithprefshires e mos ti lepihej nje komunisti te rrezikshem qe majti 10 vjet traktin e disidentit ne xhep dhe i uleriu ne gjyq ta varni.
Pranej jeni me u tallle me kto fanfara indjote te perkujtimeve qe si duhen askujt me.

Ti e ke zakon me qelb çdo teme qe flet per ngjarjet e 90-es se te djeg miza, ngaqe i perket sojit te atyne qe bustet e hedhuna mundohej me i rivendos, sojit te shkolles bashkume e antimitingjeve.
Per çfar rrespektit flet ti o Janosh. Bjer dakort me veten se ma siper i qun gicilues keta djem. Nuk asht tema e Jozit ktu e nuk kam nder mend me i hy kti debat