"Toleranca fetare" - çfare është dhe çfarë nuk është

[Ciarli]

Cfare tolerance fetare thoni ju? Cdo dite Aparteidi qiellor vret me dhjetera engjej te zinj apo me te meta sic i quan ky grup dhe edhe kunder Zotit, te fortit te xhunglave, ka nisur nje mision i fshehte per ta zhdukur ose mbase e kane zhdukur!

[ribaldi]

Toleranca: konteksti filozofik dhe variacionet regjionale


Shkruan: Ferid MUHIQ, Shkup



Gjithnjë jam ndjerë i nënçmuar kur më kanë toleruar! Prandaj dhe asnjëherë nuk kam dashur që të më toleronin. Sa herë ishte e mundur, relacionin e tolerancës e ndërroja me marrëdhënien e respektit të ndërsjellë. Kuptohet që maja e vërtetë e kësaj linje të përpjetë marrëdhëniesh socio-psikologjike, për mua përfundonte në pikën më të lartë të jetës, që quhet dashuri!

Kjo papërshtatshmëri, – madje mund të thosha edhe kjo rrëqethje! – u shndërrua në ankth të vërtetë konjitiv kur u ballafaqova me faktin se toleranca kudo është vlera më e lartë e çdo shoqërie, për të mos thënë në fillin e gjithë historisë.

Merret me mend se diçka duhej të ndodhte që ky ankth konjitiv të përfundonte dhe unë përsëri të shpreh një nivel të rëndomtë dhe të padurueshëm të moskuptimit të botës në të cilën jetoj!

Fijen e parë të lëmshit të Ariadnit, për të dalë nga ky labirint, e gjeta te fjalorët etimologjikë. Pasi konfirmova se nocioni “tolerancë” buron nga fjala latine tolerare dhe se në thelb do të thotë “të durohet” dikush, diçka ose ndonjë situatë, megjithatë m’u lehtësua. Tashmë të paktën e dija: reflekset e mia sociale janë ruajtur, ndërsa vetërespekti im natyror mbetet i fuqishëm si te çdo fëmijë i porsalindur, si te çdo zog ose te çdo peshk! Sepse, kush është ai që nuk do ndjehet i nënçmuar nëse e di se vetëm e durojnë, se e durojnë ngaqë nuk kanë zgjidhje tjetër, në vend që ta respektojnë?

Nëse me këtë i kalova me sukses korridoret e para të labirintit, përpara meje mbeti akoma një rrugë e gjatë, në të cilën po ashtu mund të humbisja, qoftë edhe në çdo hap! Në fakt, nga doli ky lavdërim i përgjithshëm për tolerancën si një virtyt social, ku në thelb ajo paraqet një lloj marrëdhënieje, nëse jo drejtpërdrejt përçmues, atëherë sigurisht paternaliste? Që të zgjidhja këtë pjesë të labirintit, shtrova pyetjen mbi atë se me çfarë barazohet relacioni i tolerancës? Kush është ai që është vënë përballë asaj situate ku i duhet të kërkojë të jetë i toleruar? Apo më saktë, në çfarë rrethanash jemi të detyruar të kërkojmë të jemi të toleruar? Logjikisht kjo të shpie drejt skajit tjetër të relacionit, në të cilin ndodhet ai nga i cili kërkojmë tolerancën! Kësaj pyetjeje do i përgjigjemi më së miri nëse kujtohemi se kur dhe në çfarë kushtesh kërkohet toleranca? Nëse e orientojmë hulumtimin drejt jetës së përditshme dhe situatave në të cilat flitet për tolerancën, do të shohim se toleranca dhe jotoleranca paraqiten në të gjithë sektorët socialë, politikë, ekonomike, kulturorë dhe shpirtërorë të shoqërisë, si dhe në jetën e përditshme, në shtëpi dhe në shkollë, në rrugë dhe në teatër!

Duke ndjekur këtë fije, do mund të konfirmojmë se nocioni “tolerancë”, para së gjithash shpie drejt praktikës së përmbushjes së atyre lloj sjelljesh që nuk i miratojmë dhe drejt atij mendimi me të cilin nuk pajtohemi. Fjala kyçe e këtij përkufizimi duket qartë se është fjala “lejim”. Ekzistojnë shumë lloje sjelljeje të cilat nuk i miratojmë, si dhe mendime me të cilat nuk pajtohemi, por megjithatë nuk mund të bëjmë asgjë që t’i pengojmë ose t’i ndërrojmë. Por, nëse fjala “lejim” është bankënotë që vlen aq sa të shkruhet në të, atëherë durimi ynë dhe durimi i llojeve të sjelljes dhe i mënyrave të të menduarit me të cilat nuk pajtohemi, ndërkohë që objektivisht nuk është e mundur t’i ndërrojmë dhe as të ndikojmë mbi to, kjo thjesht nuk na çon te përkufizimi i tolerancës. Kjo dashamirëse e pazakontë, që është çelësi i mirëkuptimit të tolerancës si një qëndrim i zgjedhur në mënyrë të vetëdijshme për të duruar atë që në fakt nuk e durojmë dot, ka vetëm një shpjegim!

Në fakt, të flasësh për tolerimin dhe tolerancën, kjo merr kuptim vetëm nëse jemi në pozicion që ta pengojmë, që ta ndërpresim ose të ndalojmë një sjellje të tillë! Për shembull, fëmijët, objektivisht nuk janë në gjendje t’i tolerojnë veprimet ose qëndrimet e prindërve të tyre, por prindërit ndodhen në ato situata ku u duhet të jenë tolerantë ose jotolerantë ndaj sjelljes dhe mendimeve të shprehura nga fëmijët e tyre! Ose, në një shembull tjetër, toleranca fetare paraqet lejimin nga feja dominuese, që në fushën e dominimit të saj të veprojnë edhe fetë e tjera, edhe nëse ato nuk janë të miratuara nga doktrina zyrtare ose konsiderohen si inferiore, të gabuara ose, madje, edhe të dëmshme, ndonëse ajo ka instrumente autonome, ose, më shpesh, instrumente shtetërore për të penguar veprimin e tyre të lirë! E kuptuar në këtë kontekst dinamik, toleranca, para së gjithash, paraqet praninë e një dallimi objektiv në statusin hierarkik ndërmjet palës që kërkon të jetë e toleruar, pra palës që vendos se a do tolerojë. E artikuluar më konkretisht, ky status hierarkik shprehet si posedim i fuqisë objektive, e cila përfshin edhe mundësi për ndalesë aktive dhe pengim të veprimit dhe mendimit të mundësive të tjera religjioze. Sipas kësaj, kur kundrohet në mënyrë integrale, si relacion i përcaktuar hierarkik i palës inferiore dhe superiore, toleranca, në radhë të parë, mund të barazohet me çështjen e marrëdhënies së të dobëtit me të fortin, ku pala e dobët kërkon ndryshim të qëndrimit të zakonshëm, të represionit nga më i forti mbi më të dobëtit dhe pret gatishmërinë e tij vullnetare për “të duruar” diçka që në çdo çast mund të pengohet, ndërpritet dhe ndalohet në mënyrë efikase! Pikërisht për shkak të kësaj, në aspektin historik, toleranca është një relacion që testohet ndaj pakicave pa përjashtim! E testuar në mesjetë, para së gjithash ndaj përcaktimeve religjioze të bashkësive më të vogla sociale të shteteve me fe dominuese zyrtare, sot ajo është shtrirë edhe ndaj bashkësive etnike, grupeve politike, homoseksualëve etj., ku me këtë rast, Konventa për të Drejtat e Njeriut përfshin edhe detyrimin ligjor të çdo shteti për tolerancë në të gjitha rastet.

Dhe pikërisht me këtë detyrim zbulohet dhe pa dyshim dëshmohet karakteri i vërtetë i tolerancës! Detyrimi i tolerancës është gjithnjë një detyrim i faktorit më të fortë në të gjitha shoqëritë: shtetit dhe institucioneve shtetërore. Në fakt, diskutimi për tolerimin dhe tolerancën ka kuptim vetëm nëse jemi më të fortë dhe nëse realisht mund të veprojmë edhe në mënyrë tolerante, përkatësisht të ndalojmë një sjellje të tillë, ndërkohë që në të gjitha shoqëritë këtë fuqi e ka shteti! Sipas kësaj, shtete jotolerante do të ishin ato që me ligjet e veta nuk do e lejonin të drejtën e ekzistencës së lirë të partive të tjera politike, ushtrimin dhe praktikën e feve të tjera ose që nuk do ua jepnin të njëjtat të drejta njerëzve që i takojnë një race tjetër, një prejardhjeje etnike tjetër ose një kombi tjetër, ndonëse posedojnë fuqi reale që t’i imponojnë ligjet jotolerante. Kjo do të thotë se toleranca ka qenë gjithnjë detyrim i më të fortit ndaj më të dobëtit, i grupit më të madh për nga numri ndaj një grupi më të vogël, i përfaqësuesve të fesë dominuese ndaj përfaqësuesve të feve me më pak besimtarë etj.

Ky parim themelor i tolerancës do ta ilustrojë një retrospektivë të shkurtër historike me besueshmëri të lartë të akteve të para juridike, me të cilat ishte i rregulluar detyrimi i shtetit ndaj grupeve më të vogla:

Historikisht, rasti i parë i regjistruar i aktit ligjor të tolerancës paraqet vendimin e mbretit pers Kir, për të liruar hebrenjtë që të shkojnë në atdheun e tyre (539 p.e.s.), gjë që përmendet në Dhiatën e Vjetër.

Perandoria Romake u lejonte popujve të territoreve të pushtuara që të ruanin besimet e tyre tradicionale, me kushtin që të mos luftojnë kundër modelit panteist romak e as të mos predikojnë publikisht kundër tij. Krishterimi ishte përjashtuar pikërisht për shkak se e mohonte dhe e hidhte poshtë panteizmin. Me Ediktin e tolerancës së Krishterimit, të miratuar më 311 të erës së re nga perandori Galerij, toleranca zgjerohet edhe ndaj Krishterimit, besim të cilin, vitin e ardhshëm do e pranonte edhe perandori Konstadin I.

Kushtetuta e Medinës (622 e. s.) e detyron qartazi shtetin islam që të tregohet plotësisht tolerant ndaj bashkësive hebraike në kuadër të territorit të tyre, duke garantuar të drejtën e tyre të plotë për të praktikuar lirshëm fenë e tyre dhe për të mos marrë pjesë në luftërat që zhvillonte shteti islam. Baza e këtij akti historik të Kushtetutës së Medinës qëndron në Kuran, që në mënyrë eksplicite ndalon çdo lloj detyrimi (shih në veçanti suren “El Bekare”). Në shek. XIII, Rumiu, në veprën e tij Mesnevi, këtë parim e promovoi si pikëpamje qendrore të mësimeve të tij, duke i ftuar adhuruesit e idhujve, politeistët, ateistët dhe njerëzit e tjerë në respekt dhe miqësi të ndërsjellë.

Në vitin 1636, banorët e Rod Ajlandit, me nismën e Roger Williams-it, u pajtuan që “t’i nënshtrohen shumicës vetëm në lidhje me çështjet civile, ndërsa besimet fetare të mbeten një e drejtë e pakundërshtueshme e çdo individi”. Ndërkaq, në bazë të kësaj, në vitin 1663, mbreti Charles-i II lëshoi Aktin e garantimit të tolerancës religjioze në koloninë Meriland.

Në Traktatin teologjiko-politik (s.a. 1670), Spinoza shkruan se “liria për të filozofuar, jo vetëm që duhet të garantohet pa dëm për paqen dhe stabilitetin e shtetit, por paqja dhe stabiliteti i shtetit janë kërcënuar me kufizimin e kësaj lirie, sepse ajo paraqet idealin politik të shtetit tolerant, shekullar dhe demokratik”. Në raport me tolerancën religjioze, Spinoza thekson se “çdo njeri ka të drejtë sovrane që t’i interpretojë mësimet fetare ashtu siç i kupton vetë ai, që të mund t’i hedhë ose t’i pranojë me bindje të plotë”.

Dhjetë vite më vonë, nën ndikimin e drejtpërdrejtë të Spinoza-s, filozofi anglez John Locke, në traktatin Letër për tolerancën (1680), angazhohet për vendosjen e tolerancës së garantuar fetare në Angli.

Pas polemikash të gjata dhe të rrepta, qëndrimi i Locke-t nis të dominojë, derisa Parlamenti Britanik, në vitin 1689, miraton Aktin e tolerancës për jokonformistët (protestantët), sipas modelit të Perandorisë Romake, që do të thotë, me kushtin që të betohen për lojalitet karshi kurorës britanike. Akti nuk kishte të bënte me katolikët, që, për shkak të konfrontimit të tyre doktrinar me protestantizmin dhe kishën anglikane, ishin përjashtuar nga jeta politike dhe nga universitetet.

Sipas Amendamentit të Kushtetutës së Amerikës, të ratifikuar me Shpalljen e të Drejtave më 15 dhjetor 1791, thuhet se “kongresi nuk do miratojë kurrfarë ligji për shpalljen e fesë shtetërore dhe as ndalesë për ushtrimin e lirë të çdo feje”, veprim me të cilin e ngriti murin që ndan qartë e përfundimisht kishën nga shteti.

Asambleja e Përgjithshme e OKB-së në vitin 1948 miratoi nenin 18 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, e cila thotë se “çdo njeri ka të drejtën e mendimit të lirë, të ndërgjegjes dhe fesë, përfshirë edhe të drejtën për të ndryshuar bindjet ose fenë, qoftë individualisht ose në grup, publikisht ose privatisht, si dhe t’i shprehë bindjet e tij fetare ose bindjet e tjera në teori, praktikë ose në ritet fetare”.

Në teorinë bashkëkohore toleranca është një përbërës themelor i rrymës liberale në interpretimin e të drejtave të njeriut. Në pajtim me këtë pozicion, për aq sa askush nuk lëndohet në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe as nuk rrezikohen të drejtat e askujt, shteti duhet të mbetet mënjanë dhe të tolerojë gjithçka që ata që e udhëheqin atë e konsiderojnë si të shëmtuar, degraduese ose, madje, edhe të pahijshme. Përveç John Stuart Mill-it, si themeluesi dhe përfaqësuesi më markant i liberalizmit, me inovacionet e tyre interpretuese dallohen edhe John Rawls-i, Robert Nozick-u, Ronald Dworkin-i, Brain Berry, Will Kymlicka, Joseph Raz-i etj.

Në veprën Toleranca represive (1965), Herbert Marcuse mendon se kundër “tolerancës së pastër”, që lejon totalitarizmin, por edhe tiraninë e shumicës, duhet të ndërtohet sistemi i “tolerancës represive”. Këtë temë e diskutojnë Walzer-i, Popper-i dhe Rawls-i përmes analizës së paradigmës së shënuar si çështje e “tolerimit të jotolerantëve”. Rawls-i përfundon se në një shoqëri tolerante sektet jotolerante duhet të tolerohen nëse nuk e kërcënojnë drejtpërdrejt sigurinë e individëve ose të të gjithë shoqërisë, duke vlerësuar se me kalimin e kohës shoqëria dhe grupe të tilla duhet të krijojnë tolerancë.

Me analizën e kontekstit të nocionit “tolerancë” hapen një sërë mundësish për aktivitetin inkonstruktiv hulumtues, që është i dhënë pas variacioneve regjionale të zbatimit të tij. Në shembullin praktikës shtetërore të Republikës së Maqedonisë, gjatë periudhës që nga marrja e statusit si shtet i pavarur dhe sovran e deri më sot, nën dritën e një analize të tillë zbulohen pikëpamje të papritura. E përkufizuar si qeveri kombëtare, shteti, që nga fillimi i tij shfuqizoi parimet e deriatëhershme për statusin e pakicave, më konkretisht për bashkësitë e tjera kombëtare, para së gjithash ndaj shqiptarëve. Refuzimi i bashkësisë shqiptare që të deklarohet në referendumin për pavarësi, si dhe për Kushtetutën e parë të Republikës së Maqedonisë, sado që të interpretohen si demonstrime të nacionalizmit shpirtngushtë, në fakt ishin reagim ndaj reduktimit të tolerancës së rregulluar ligjore. Ashpërsia me të cilën shteti përplasej me përpjekjet e shqiptarëve për të vendosur arsim të plotë në gjuhën shqipe, me presione policore dhe sforcim të retorikës ekstreme armiqësore, flisnin qartë për faktin se shtetit i duhej një politikë urgjente dhe e patjetërsueshme për tolerancën! Në fakt, ishte e qartë se respektimi dhe mirëkuptimi ishin shumë larg, dhe se patjetër duhej kaluar në qasjen e “durimit” të detyruar ligjor. Megjithatë, shteti nuk i ndërmori hapat e nevojshëm as atëherë e as shumë vite më vonë. Madje edhe institucionet më të larta, si Akademia e Shkencave dhe Arteve, përkatësisht universiteti shtetëror, në krye me rektoratin dhe garniturat e dekanëve, kërkonte të pengonte me ultimatum të drejtën e shqiptarëve për arsimim të plotë në gjuhën shqipe, që është një rast pa precedent në historinë e re akademike! Një mori demonstruesish të zhurmshëm e ekstremë kundër të drejtës së shqiptarëve për t’u arsimuar në gjuhën e tyre, u graduan menjëherë ministra, ambasadorë dhe funksionarë të lartë qeveritarë. Në këtë valë të të shpërblyerve për jotolerancën dhe shovinizmin e tyre u gjendën jo vetëm profesorët e deriatëhershëm, por edhe një sërë studentësh! Qëndrimi i tyre i atëhershëm i jotolerancës radikale, deri më sot ka mbetur i pandryshuar dhe paraqet “shërbimin” e vetëm për shkak të të cilit ata ruajnë pozicionet e tyre edhe sot.

Konflikti i vitit 2001 tregoi qartë se marrëdhëniet e ndërsjella kanë kaluar në mosgatishmëri të plotë të shtetit për të respektuar detyrimin e tolerancës, i rregulluar me aktet ndërkombëtare juridike! Nevojitej një presion i bashkësisë ndërkombëtare që të nënshkruhej Marrëveshja Kornizë e Ohrit, që de facto nënkupton se shteti nuk u bë tolerant, por u detyrua për tolerancë! Nën presionin e bashkësisë ndërkombëtare, parimi i tolerancës filloi të inkuadrohej edhe në të gjitha sferat e jetës shoqërore. “Kriminelët” e deridjeshëm hynë në parlament përmes portës së madhe dhe zunë funksionet më të larta shtetërore. Disa prej atyre që e kundërshtonin më së shumti të drejtën e shqiptarëve në Republikën e Maqedonisë për të mësuar në gjuhën shqipe dhe ishin të vendosur “ta paguanin me jetë” moslejimin e hapjes së universitetit në gjuhën shqipe, sot ligjërojnë në Universitetin Shtetëror të Tetovës dhe në Universitetin e Europës Juglindore në Tetovë dhe në Shkup! Ky është një rast karakteristik i tolerancës së detyrueshme, e cila duhet të kalojë sa më parë në detyrim të pranuar vullnetar të shtetit, që të predikojë me besnikëri politikën e tolerancës në të gjitha nivelet dhe në gjithë territorin e tij.

Duket qartë se ideali i shoqërisë në harmoni është personifikuar te shoqëria pa nevojë për tolerancë! Në fakt, për aq sa toleranca është në provë, përderisa ajo teston kapacitetet objektive demokratike dhe liberale të një shoqërie, ekziston një disproporcion real fuqish, e për pasojë edhe një mundësi potenciale që disproporcioni të keqpërdoret! Aty ku ekziston toleranca, aty ndodhet edhe më i forti, së këndejmi edhe i dobëti! Rregulli fisnik që thotë se “aty ku është më i forti, ai është në anën e të dobëtit”, e përkufizon këtë relacion, por e ka lënë në një vlerësim individual, si çështje të ndërgjegjes dhe krenarisë vetjake. Shteti, për nga përkufizimi, ekziston mbi parimin e fuqisë. Shoqëria e integruar dhe harmonike, megjithatë, nuk është ngritur mbi kriterin e fuqisë, por mbi atë të respektit të ndërsjellë!

Përfundimisht e gjeta daljen nga labirinti! E kuptova përfundimisht se nga më vjen ndjenja që çdo tolerim është një lloj përçmimi dhe pse nuk dua që të më tolerojë askush! Sepse dua të jem i respektuar ashtu siç jam! Njëherësh, sepse, edhe unë nuk dua të toleroj askënd. Respektimin e çdo njeriu e konsideroj si detyrimin më të lartë shoqëror! Individi i lirë dhe sovran, si dhe çdo bashkësi shoqërore, kulturore, fetare ose politike, është vetëm ai/ajo që nuk është në pozicionin inferior për të qenë i/e toleruar!

Problemi qëndron në pikën se burimi i vërtetë i nevojës për tolerancë është fakti që të gjitha shoqëritë gjatë historisë, përfshirë edhe të gjitha shtetet bashkëkohore, në themelin e tyre janë të organizuara pikërisht mbi parimin e fuqisë! Prandaj dhe toleranca, si konstante universale e shoqërive bashkëkohore, bëhet fati ynë. Megjithatë, sado që të jetë parahistori e lirisë, e ndërprerë në pragun e respektit të vërtetë, toleranca mund të kultivohet dhe të përsoset. Mënyra më e qëlluar për këtë është që bartësi i drejtpërdrejtë i fuqisë (pra shteti), politikën dhe praktikën e tij të tolerancës ta konceptojë dhe ndërtojë në mënyrë të pavarur, si një vendim autentik sovran, e jo nën presionin e ndonjë fuqie tjetër, rëndom e huaj, që është më e fortë se vetë shteti! Politika fisnike e tolerancës paraqet mbrojtjen më të mirë të çdo shteti, sepse përbën një mbrojtje të ndershme dhe të sinqertë të idesë së respektit dhe lirisë së ndërsjellë në shtet. Në varësi të asaj se si do të kuptohen në mënyrë më serioze kërkesat e çdo bashkësie, shteti jo vetëm që e forcon autoritetin e tij dhe dëshmon demokracinë dhe tolerancën, por krijon edhe hapësirë për inkuadrimin e të gjithë individëve dhe grupeve për pjesëmarrje aktive në krijimin e një shoqërie të përbashkët!

Kjo vlen plotësisht edhe në relacionin e shtetit në raport me të drejtën e bindjes së lirë politike.

[ribaldi]

Ciarli, një deshmi mbi tolerancën fetare e një ateisti: Henver Hoxhës!


Letra e At Pjeter Meshkalles drejtuar Kryeministrit Mehmet Shehu


Letra e At Pjeter Meshkalles drejtuar Kryeministrit Mehmet Shehu
Kryetarit të Këshillit të Ministrave – Mehmet Shehu­ Tiranë

Shkëlqesë,

Pardje, me 3­IV­1967, ora 19, pjesa ma e madhe e klerikëve katolikë që gjendet sot në Shkodër, kjemë thirrë në Sallën e Kandit të Kuq të Komitetit Ekzekutiv. Na u komunikue, ndër tjera, se do të denonconim gjithëshka kishim, me përjashtim të teshave personale të domosdoshme të veshjes dhe të fjetjes, pse të tjerat të gjitha ishin të popullit dhe popullit duhet t’i kthehen; dhe se nuk do t’ushtronim asnjë shërbim fetar, as edhe privatisht: Këtë e ka vendosë populli!

Mendova të drejtohem me kët letër Shkëlqesës s’Uej, për me i çfaqë mendimin tim, jo ndryshej, por si njeriu njeriut.

Sa për libra të mij, gjana kishtare etj. le të vinë e t’i marrin kur të duen: nuk asht e para herë që unë dal në rrugë të madhe.

Por, unë dëshroj të çfaqë disa mendime në përgjithësi: Dorëshkrimet janë pronë e shenjtë dhe e

paprekshme e Autorit, në mos i dorzoftë ai vetë e në mos kjofshin kundra Sigurimit të Shtetit.Sa për pasuni të tjera, as bujarija e burrnija e popullit, as ligji natural ma elementar nuk e pranon që një gja që asht falun njëherë njaj personi o njaj enti të caktuem, të kërkohet rishtas prej dhuruesit si gja e

tija. Spekullimet e shpërdorimet goditën.

Dhe, e vërteta asht se populli, pothuejse në çdo vend e ka përcjellë priftin e vet (të mirë o të dobtë) me vajë, si përfaqësuesin e fesë së vet.

Një hije e zezë ka ra mbi popull kur ka pa tue u mbyllë Kishat, tue u rrëzue kumbonarët e sidomos tue u lejue të viheshin në lojë personat dhe gjanat fetare, tue fye kështu thellë ndjenjat kaq të shenjta të besimit.

Po atë efekt kanë ba fushatat e çfrenueme diskredituese antifetare zhvillue me të gjitha mjetet e

propagandës. Si përgjigje, populli ka mbushë Kishat deri në çastin e mbylljes së tyne. Çë vlerë ka atëherë qendrimi i një pakice të pandërgjegjëshme o të frikësueme me lloj lloj presionesh?

Sidomos pjesa e friksueme me kërcnime, presione, premtime e pushime nga puna, pëson torturën

ma të madhen, sepse e lidhun nga kafshata e bukës, shtërngohet me mohue me gojë atë që beson;

dhe kështu fushata që po bahet synon me formue një brezni pa kurajo civile, pa burrëni, opurtuniste, servile, tue prishë karakterin e Shqiptarit në dam t’Atdheut. Njerëzit kanë frikë m’u takue, m’u përshëndetë rrugës me miq që janë në sy o të “prekun”. E kush po di se cilët janë!

Vi tash tek unë. Unë vijën e tanë jetës sime nuk mund e ndryshoj, por do ta vazhdoj derisa të kem frymë. Pengesa e jashtme e forcës madhore do të bajë në mue vetëm at efekt që ban guri o dheu që pengon rrjedhën e ujit: Populli më njeh dhe e din mirë si kam shkri jetën për té.

Unë tham se, me këte luftë kundra fesë neve edhe po diskreditohemi faqe botës, së cilës i kemi dhanë premtime solemne për liritë dhe të drejtat njerëzore në Shqipni. Kur, në vjetin 1945, në

Tiranë, me 8 mars, unë, u takova me Juve, Shkëlqesë, se kishem ndigjue prej komunistëve fjalët:

“Këte Kishë do ta bajmë kinema”; Ju m’u përgjigjët: “Kjo asht propagandë armiqsore!”.

Me të vërtetë, as anmiku ma i tërbuem i Pushtetit s’ka muejt me u ba një propagandë ma anmiqsore në 22 vjetë, sa i keni ba vedit.Nuk më ka shty me Ju shkrue Shkëlqesë, as urrejtja, as ambicioni, as interesi, por vetëm ndërgjegja, e vërteta dhe e mira.

Krytarit të Këshillit të Ministrave – Mehmet Shehu – në Kryeministri –

Tiranë 5 Prill, 1967.

Me nderimePjetër Meshkalla

Meshtar katolik i Shoqënisë Jezu.

[ribaldi]

Toleranca fetare




Ky artikull do të shtjellojë trajtimin e diversitetit fetar nga perspektiva islame. Ai ndahet në pesë pjesë. Pjesa e parë është hyrja. E dyta përshkruan tre reagime të rëndësishme ndaj fenomenit të larmisë fetare dhe shoqërohet nga përmendja e pikave të dobëta dhe të forta të të tre metodave. Pjesa e tretë përmend një metodë islame për zgjidhjen e problemit. (1) E katërta përmend tre kritika për këtë zgjidhje dhe përgjigjen time për to. E pesta përmban mbylljen e artikullit.


I. Hyrje

Pavarësisht nga kontributi i pamohueshëm i fesë për mirëqenien njerëzore, ajo kërcënon të jetë ndarëse, veçanërisht nëse nuk respektohen kufijtë e mosmarrëveshjeve mes njerëzve fetarë. Ndërsa larmia e traditave fetare mund t\'i ndihmojë njerëzit të krahasojnë fuqitë relative të besimeve të tyre përkatëse dhe të përshtaten në përputhje me rrethanat, fanatizmi fetar, që është tendenca për të deklaruar vërtetësinë e besimit të një individi dhe që i trajton të gjitha besimet e tjera si të dënueshme, shkakton jo vetëm vuajtjen e shumicës, por edhe i largon shumë njerëz nga ideja e marrjes së fesë seriozisht. Megjithëse kohët e fundit, fanatizmi fetar ishte në një shkallë më të ulët, shumë ngjarje kanë bërë që njerëzit e kujdesshëm të botës të kuptojnë se përbindëshi është akoma gjallë. Lufta e përgjakshme civile në Bosnje, ngjarjet e tmerrshme të 11 shtatorit 2001 dhe pasojat e saj, gjakderdhja e vazhdueshme në Izrael dhe në Palestinë, manifestimet e pafundme të urrejtjes mes hinduve dhe myslimanëve në Indi dhe shumë shembuj të tjerë të ngjashëm nëpër botë, u kërkojnë të gjitha grupeve të botës së vazhdojnë mallkimin e fanatizmit ekstrem fetar.


II. Metodat për ta trajtuar fenomenin e larmisë fetare

a) Metoda ekskluziviste

Metoda më e njohur për larminë fetare është ajo që ndiqet nga ekskluzivistët fetarë, të cilët mendojnë se janë kujdestarët e vetëm të së vërtetës, duke i përjashtuar krejtësisht të tjerët. Ndjekësit e kësaj metode, për shembull mes të krishterëve, në shtator 1991 u dërguan gjithë klerikëve të kishës së Anglisë dhe kishës së Uellsit një letër të hapur, ku deklaronin se shpëtimi arrihet vetëm nëpërmjet Jezu Krishtit, i cili është shpëtimtari i vetëm dhe rruga e vetme drejt Zotit (2). Pikëpamje të ngjashme të forta gjenden gjithashtu dhe mes myslimanëve dhe hebrenjve. Kurani e përmend metodën ekskluziviste të hebrenjve dhe të krishterëve të shoqërisë arabe në kohën e shpalljes:

Ata edhe thanë: “Kurrsesi nuk ka për të hyrë kush në xhennet, përveç atij që është jehudi ose i krishterë! (2:111)

Në mënyrë ironike, e njëjta metodë ekskluziviste është përdorur nga shumë myslimanë të cilët pretendojnë se vetëm ata do të hyjnë në parajsë. Ata pohojnë se kuptimi i tyre bazohet tek mësimet kuranore që përmendin se gjithë Kuffar-ët (shumësi i kafir) do të shkojnë në ferr. Shumë myslimanë e kuptojnë se përderisa të gjithë jomyslimanët janë kafira, të gjithë janë të destinuar të shkojnë në ferr. (3)

Problemi kryesor i metodës ekskluziviste është se ajo e pengon besimtarin e një traditë të veçantë fetare të pranojë faktin se përkrahësit e traditave të tjera kanë mundësi të ndjekin një version të së vërtetës fetare në çfarëdolloj shkalle. Kjo nuk le vend për të imagjinuar se është i mundur shpëtimi në jetën tjetër i atyre që nuk besojmë formalisht në besimin ekskluzivist. Kuptimi pasues i mungesës së shpresës në statusin fetar të jobesimtarëve që rezulton natyrshëm, në raste të caktuara mund të shpjerë në urrejtje kundër tyre, që në rastin më të keq shfaqet në formën e dhunës. Nëse një ekskluzivist është paqësor dhe i respektueshëm kundrejt njerëzve që u përkasin besimeve të tjera, ai nuk do të jetë i tillë sepse ai mendon se personi tjetër e meriton atë. Ai vepron kështu vetëm sepse është një përshtatje sociale e pashmangshme, ose si pjesë e një strategjie afatgjatë të menduar për të asgjësuar besimet e tjera (4). Zbatimi i metodës ekskluziviste nga një grup njerëzish është një dinamit i fuqishëm që mund të shpërthejë në çdo kohë nëse përdoret nga një lider fetar që është larg udhës së drejtë ose nga një oportunist politik.

Megjithatë mund të përmendet si pozitiv fakti se metoda ekskluziviste i mundëson besimtarit të ketë besimin e nevojshëm tek e vërteta përfundimtare e besimit të tij. Khan ka theksuar me të drejtë se qëllimi i vetëm e të vërtetës fetare është që njeriu të ketë vetëbesim. Njeriu ka nevojë për siguri që të jetojë në këtë botë. E vërteta fetare i jep atij pikërisht këtë. (5) Në rast se mungon bindja, një besim fetar reduktohet në një hipotezë filozofike ose në produktin përfundimtar të një koleksioni të çorientuar të disa përvojave shpirtërore.

Kritikët e kësaj metode frikësohen se ky atribut shumë i aprovuar i ekskluzivistëve mund të sjellë ndjenjën e frikshme të mohimit të besimeve të tjera, ose besimin se ajo që po kërkon besimtari është e paarritshme. Megjithatë më vonë do të tregoj se ky përfundim nuk është medoemos përfundimi i vetëm i mundshëm që mund rrjedhë nga metoda ekskluziviste. (6)

b) Metoda inkluziviste (përfshirëse)

Në metodën inkluziviste, pranohet e drejta e mbijetesës së besimeve të tjera së bashku me besimin e inkluzivistit, pavarësisht se ai nuk e pranon vlefshmërinë e tyre. Ajo u lejon atyre hapësirë lehtësuese dhe të arsyeshme dhe u jep mundësitë të jetojnë me dinjitet. Për shembull Vatikani miratoi një politikë të Inkluzivizmit Fetar nëpërmjet dekretit të vitit 1967, ku shprehte ndjenja përzemërsie për fetë e tjera të rëndësishme të botës. Në dekret u shkruajt me fjalë mirëkuptimi dhe për ata që zgjedhin të ndjekin rrugën e ateizmit (7).

Megjithatë disa dijetarë, të cilët besojnë se inkluzivizmi fetar, pavarësisht se është një përmirësim i mirëpritur i ekskluzivizmit fetar, nuk e largon kërcënimin e fanatizmit fetar. Ata besojnë se ai ka tendencën t\'i shohë besimet e tjera si të mira, për aq kohë sa kanë pika të përbashkëta me Krishterimin. Pozicioni inkluziv mbetet i bindur për epërsinë e tij, edhe pse pranon se ka të përbashkëta me besimet e tjera dhe me të gjithë njerëzit e tjerë dashamirës. Inkluzivizmi shkon larg, por jo aq sa duhet. (8)

Kritika e Badhamit për inkluzivistët e krishterë është i vlefshëm vetëm pjesërisht. Nuk është shumë e drejtë të pohosh se dekreti i Vatikanit e pranon ekzistencën e besimeve të tjera vetëm për aq kohë sa ato kanë pika të përbashkëta me Krishterimin. Vërejtja e tij është e saktë kur shikojmë trajtimin e dekretit kundrejt myslimanëve dhe hebrenjve. Megjithatë me zemërgjerësinë e dekretit për ateistët (9), të cilët nuk kanë asgjë të përbashkët me kuptimin themelor të Krishterimit, Vatikani ka bërë mjaftueshëm për t\'iu larguar kritikave të Badham-it.

Unë nuk jam dakord me frymën e dekretit të Vatikanit në lidhje me mospërputhjen e tij me mësimet biblike. Në Dhiatën e Re thuhet:

Sepse Perëndia e deshi aq botën, sa dha Birin e tij të vetëmlindurin, që, kushdo që beson në të, të mos humbasë, por të ketë jetë të përjetshme. (10)

Nëse të krishterët besojnë se ky kuptim është i saktë, ata nuk duhet t\'i harxhojnë energjitë e tyre për të mbrojtur besimet e tjera pa qenë nevoja. Pas së gjithash nëse Jezu Krishti është shpëtimtari i vetëm për njerëzit, të krishterët duhet të përpiqen shumë që të sigurohen se ata që nuk e pranojnë këtë kuptim, duhet të detyrohen. Lavdërimi i mësimeve të besimeve jo të krishtera që të largojnë nga udha e drejtë, duhet të konsiderohen nga të krishterët e përkushtuar si një përpjekje për t\'i drejtuar jo të krishterët drejt shkatërrimit.

Toni i sjellshëm dhe i gjindshëm i Dekretit të Vatikanit nuk duket se është në përputhje me frymën e vërtetë të tekstit biblik.

c) Metoda pluraliste

Sipas metodës pluraliste, të gjitha fetë e rëndësishme janë reagime njerëzore të vërteta ndaj Realitetit Transcendental, edhe pse ndikohen nga mjediset përkatëse kulturore të liderëve fetarë. Si rrjedhim të gjitha janë njëkohësisht të sakta dhe ofrojnë njohuri të rëndësishme për të kuptuar të Fundit.

Pluralizmi fetar deklarohet se është "një kërkim krejtësisht i hapur për të vërtetën, duke u bazuar në supozimin se të gjitha fetë e mëdha të njerëzimit kanë njohuri për të ofruar dhe duhet të pranojë gjithashtu se pjesa më e madhe e kritikës laike të fesë tradicionale është e justifikueshme dhe ka nevojë të merret parasysh". (11) Pozicioni pluralist refuzon ekskluzivizmin dhe inkluzivizmin dhe bën thirrje për pluralizmin fetar të vërtetë.

Sipas shpjegimit të racionalizmit të Pluralizmit fetar, në këtë botë të errët me ndjenjë fetare, besimi dhe jobesimi mund të jenë përgjigje njëlloj të vlefshme. Çështja duhet të vendoset në bazë të përvojës dhe jopërvojës së realitetit transcendental nga vetë individi. Njeriu që beson ndihet i justifikuar nga besimi që ka, sepse në këtë mënyrë ai i interpreton disa prej përvojave më të vlefshme. Në analizën e fundit, gjithë mendimi ynë për natyrën e realitetit interesohet në bazë të përvojave tona. (12)

Zgjidhja pluraliste e diversitetit fetar është hedhur poshtë nga Khani, i cili deklaron se e vërteta nuk mund të jetë asnjëherë e shumëfishtë. Nëse e vërteta nuk është një, nuk është e vërtetë. Në teorinë e Pluralizmit fetar nuk ka të vërtetë logjike. Edhe pse harmonia mes njerëzve është në të vërtetë thelbësore, ajo nuk mund të arrihet nëpërmjet sloganeve artificiale si "Unë jam në rrugën e vërtetë, ashtu si dhe ju". Rruga e vetme e drejtë për të arritur harmoninë është konsiderimi i të gjithë njerëzve të denjë për t\'u respektuar. Formula e drejtë që na shpie drejt unitetit fetar është: "Ndiq një, respektoji të gjithë". (13)

Megjithatë Khan nuk ofron ndonjë metodologji për të rrënjosur frymën bazë që do ta ngjallte atë respekt. Nuk mund të tregosh respekt për të tjerët pa ndonjë arsye. Nëse respekti nuk ngjallet nga një qartësi e vërtetë teorike, ai është i destinuar të jetë i cekët, i shtirur dhe i brishtë. Ka gjasa që ai të zhduket nëse je nën presion. Shumë fetarë i refuzojnë të tjerët si të padenjë për t\'u respektuar nga ata, sepse ata besojnë se të tjerët e refuzojnë perceptimin e tyre të të vërtetës fetare. Duhet të bëhet diçka për ta ulur këtë ndjenjë, ose respekti për besimet e tjera do të mbetej një ëndërr e parealizuar.

Pluralizmi nuk është një metodë e pranueshme, sepse supozon se të gjitha fetë janë njëkohësisht të sakta, që është një absurditet i dukshëm. Individi e kërkon fenë që të gjejë përgjigje të qarta për problemet me të cilat po përballet. Problemet për të cilat feja ndihmon të zgjidhen, nuk mund të zgjidhen nëpërmjet përgjigjeve gjysmë të sigurta. Përgjigjet e paqarta për pyetjet si qëllimi i jetës, e vërteta për jetën pas vdekjes dhe ajo që pret Zoti nga ne, faktikisht nuk kanë përgjigje.

Sugjerimi se Zoti e ka shfaqur vullnetin e Tij tek njerëz të ndryshëm në mënyra të ndryshme është çorientues. Feja duhet të përpiqet që përgjigjet të jenë të shprehura qartë. Përgjigjet e paqarta janë njëlloj sikur nuk jepet asnjë përgjigje. Është detyrë e fesë që të ngjallë besimin tek besimtari. Mosarritja e këtij qëllimi e shpie një njeri besimtar, që kërkon siguri fetare, në një territor të paqartë të filozofisë, që mund të pretendojë se gëzon luksin e reflektimin objektiv, por i mungon kënaqësia e besimit, që vjen nga siguria fetare.

Një shembull do ta sqaronte qëllimin tim. Dhiata e Re e Biblës përmend pohimin se Jezusi është biri i Zotit (14). Nga ana tjetër Kurani e refuzon qartë mundësinë se Zoti mund të ketë fëmijë. (15) Këto dy pohime nuk mund të jetë që të dyja të sakta. Për më tepër, këto pohime nuk duket se ndikohen nga mjediset përkatëse kulturore të liderëve fetarë, ato janë pohime të sigurta, megjithëse konfliktuale, për një pozicion fetar.

Megjithatë nuk ka dyshim se ky është elementi i sigurisë në fe, që është shkaku dhe i shumë problemeve të saj. Ata që besojnë se ajo që përmban mesazhi i tyre është e vërteta përfundimtare, veprojnë kështu duke përjashtuar tërësisht çdo mundësi për të respektuar besimet e tjera. Kjo shkakton fanatizmin mes besimtarëve. Në shumicën e rasteve, njerëzit që i përkasin një tradite fetare, nuk e kuptojnë se homologët e tyre në traditat e tjera janë po aq të sigurt për sigurinë e versionit të tyre të fesë. Badham beson me të drejtë se ky kuptim është rezultat i mungesës së plotë të bashkëpunimit me njerëzit që u përkasin besimeve të tjera. (16)

Nga diskutimi i mësipërm lind një pyetje e rëndësishme: Si mund të jemi të sigurt se ajo që po ndjekim është mesazhi i vërtetë i Zotit? Përgjigja është se individi duhet të jetë objektiv në analizimin e mësimeve të besimit të tij, të cilat duhet të ngjallin brenda tij besimin për vërtetësinë e tij. Ky vlerësim objektiv do të sillte pyetje të tjera që duan përgjigje. Përgjigjet ose do ta kënaqnin besimtarin duke konfirmuar besimin në fenë e tij, ose do ta dobësonin atë dhe si pasojë ai do të prirej të kërkonte shpjegime të tjera alternative. Kjo betejë do të vazhdonte derisa kërkuesi i të vërtetës do të merrte siguri relative ose do të vazhdonte udhëtimin e tij.

Ky kërkim për të vërtetën ndihmohet nga përpjekjet e predikimit të besimtarëve të besimeve të tjera. Një predikues inteligjent jo vetëm e përçon mesazhin e tij tek të tjerët, por edhe e merr mesazhin nga të tjerët gjithashtu. Si rrjedhim besimtarët e besimeve të ndryshme hyjnë në dialogë kuptimplote me përfitim reciprok. Mundësia e këtij shkëmbimi zvogëlohet nga kuptimi i pluralizmit fetar, që e largon ndjenjën e urgjencës nga një besimtar, i cili i konsideron edhe shpjegimet e feve të tjera po aq të vlefshme.

Ne mund të pyesim nëse ka një mundësi realiste të shkëmbimeve të tilla të pikëpamjeve fetare. A ndodh me të vërtetë ndonjëherë në këtë mënyrë? Përgjigja është pozitive. Kjo ndodh mes njerëzve fetarë në shumë raste. Kjo e shpjegon fenomenin e ndërrimit të fesë që vazhdo të ndodhë rregullisht në të gjithë botën. Nëse do të pranonim shpjegimin e pluralistëve fetarë, atëherë të gjitha fetë nuk do të përpiqeshin më të ndikonin tek njerëzit e besimeve të tjera. Kjo faktikisht do t\'ia hiqte fesë dhe ndjekësve të saj frymën kumbuese të prezantimit të besimit të tyre, gjë që i motivon ata. Do të ishte tragjedi ta vrisje atë frymë për shkak të frikës se keqpërdorimi i saj mund të shkaktonte dëm. Fakti që ndonjëherë aeroplanët rrëzohen nuk na shpie në përfundimin se nuk duhet t\'i përdorim më. Por duhet të merren më tepër masa në mënyrë që frekuenca e këtyre aksidenteve të minimizohet. I ngjashëm duhet të jetë dhe qëndrimi ynë kundrejt shkëmbimit të pikëpamjeve fetare dhe i predikimit.

Ky proces garanton gjithashtu se besimet fetare të njerëzve nuk mbeten rezultati përfundimtar i procesit të ndërrimit të pikëpamjeve, por duhet të jetë rezultati i zgjidhjes inteligjente. Ky proces predikimi dhe shkëmbimet e pikëpamjeve fetare i mundësojnë një besimtari inteligjent të ketë besim në vetvete, se nuk po beson si pasoje e të qenit i nënshtruar ndaj procesit të propagandës së njëanshme për besimin e tij dhe se nuk po i bëhet "shpëlarje truri" kundër besimeve të tjera për shkak të padijes së tij. Ai duhet ta dijë dhe shumë fetarë e dinë, se besim i tij është rezultati përfundimtar i procesit të shkëmbimit dhe përzgjedhjes vullnetare.

Pyetjet që mbeten pa përgjigje janë: 1) A ekziston versioni i fesë së vërtetë? 2) Nëse ekziston, atëherë a janë të pavërteta të gjitha versionet e tjera? 3) A ka gjithmonë garanci se nëse një person përpiqet me sinqeritet të njohë të vërtetën përfundimtare, ai do ta gjejë atë? 4) Nëse kjo nuk mund të garantohet, atëherë cili është qëllimi i këtyre versioneve të së vërtetës përfundimtare? 5) A duhet të fajësohet individi për këtë dështim, i cili pavarësisht nga përpjekjet e sinqerta nuk arrin ta pranojë versionin e saktë të së vërtetës përfundimtare? Pjesa tjetër do të përpiqet t\'u përgjigjet këtyre pyetjeve nga një perspektivë islame


III. Metoda islame

Myslimanët janë konsideruar normalisht si ekskluzivistë fetarë, të cilët nuk i konsiderojnë njerëzit e besimeve të tjera fetare të denjë të respektohen, për shkak të angazhimeve të tyre fetare. Ky autor mendon se megjithëse kjo pikëpamje pasqyron qëndrimin e shumë myslimanëve, megjithëse jo medoemos të pjesës më të madhe, nuk është në përputhje me kuptimin e saktë të mësimeve të Islamit. Prezantimi i mëposhtëm përpiqet të tregojë se mësimet islame sugjerojnë të ndalohet çështja e pluralizmit fetar.

Nga njëra anë Islami deklaron se mësimet e tij janë një version i vërtetë i realitetit nga Zoti dhe nga ana tjetër bën thirrje që jomyslimanët të respektohen. Edhe pse një personi të ndikuar nga kuptimi i pluralizmit fetar mund të mos i bëjë shumë përshtypje kjo pikëpamje, një kuptim më i mirë i ajeteve të ndryshme të Kuranit për këtë temë do të sugjeronte se kjo pikëpamje është një kuptim i saktë islam dhe gjithashtu mund të mbështetet në mënyrë të arsyeshme. Kuptimi islam në lidhje me diversitetin fetar mund të përmendet shkurtimisht në këtë mënyrë:

Njeriu e filloi udhëtimin e tij fetar me qartësinë më të madhe. Kjo qartësi iu dha nga Zoti apriori. Megjithatë për arsye se kjo botë është e përkohshme njeriut iu dha liri. Kjo liri bëri që ata të ndryshojnë dhe të mos jenë dakord për çështjet fetare. Si përgjigje Zoti dërgoi profetë, të cilët konfirmuan të vërtetën dhe refuzuan të gabuarën. Në praninë e profetëve, marrësit mund ta shihnin realitetin fetar në formën e tij origjinale dhe si rrjedhim nuk kishin asnjë arsye të justifikueshme për ta refuzuar atë. Ai që e refuzonte atë, pasi kishte kaluar një kohë e mjaftueshme predikimi, quhej kafir, që do të thotë një person që e mohon të vërtetën nga Zoti, edhe pse e di se është nga Ai. (17) Disa prej këtyre profetëve ishin Resulë (të dërguar), që është një status më i lartë se pjesa tjetër e profetëve, të cilët u quajtën Nebi. (18) Në rastin e një Resuli, nëse kombi i tij e refuzonte atë, ai shkatërrohej në këtë botë ose nga fatkeqësitë natyrore, ose nëpërmjet fuqisë ushtarake të besimtarëve. Në kohën kur profetët nuk janë të pranishëm, asnjë nuk mund të identifikohet si kafir dhe as nuk mund të dënohet në këtë botë sepse nuk e beson mesazhin e sjellë nga i dërguari i tij, për shkak të ekzistencës së mundësisë se mesazhi mund të mos jetë përhapur plotësisht dhe me saktësi nga predikuesit të cilët nuk janë profetë. Pra pritet që besimtarët ta përhapin fenë e tyre me zgjuarsi në mungesë të profetëve. Përderisa Muhamedi ishte resuli i fundit (dhe nebiu), mundësia që një njeri të emërtohet kafir, ose të dënohet për mosbesimin e tij pas vdekjes së tij eliminohet përgjithmonë.

Ndërsa ata predikojnë, besimtarët priten të tregojnë respekt për besimet e tjera dhe të sillen në atë mënyrë që të mos nxihet imazhi i fesë së tyre. Në rast se një jomysliman (ose një mysliman i pakënaqur) largohet nga Islami për shkak të sjelljes së patakt të një myslimani, ky i fundit është përgjegjës për sjelljen e tij dhe pasojat e saj. Kurani thotë:

(E thonë atë shpifje) Sa për t’i bartur në ditën e gjykimit mëkatet e veta të plota dhe një pjesë të mëkateve të atyre që, pa farë arsye i mashtruan dhe i humbën. Sa e keqe është ajo me çka ngarkohen. (16:125)

Në një ajet tjetër thotë:

Mos i përdorni betimet tuaja për dredhi mes jush, e të rrëshqitni pas forcimit, e ta shijoni të keqen (e dredhisë) për shkak se penguat (të tjerët) nga rruga e All-llahut, e ju do të keni dënim të madh. (16:94)

Pra mirësjellja, interesimi, respekti dhe toleranca janë në zemrën e sjelljes së dëshiruar të një myslimani kundrejt jomyslimanëve.

a. Fakte kuranore për kuptimin e caktuar

i) Të gjithë njerëzit kishin të njëjtën fe. Liria e zgjedhjes që iu dha atyre i bëri të ndryshojnë. Profetët u dërguan për të qartësuar të vërtetën. Mësimet e profetëve e sqaruan të vërtetën përtej çdo mundësie dyshimi:

Njerëzit ishin një popull (të fesë së natyrshme islame) e (kur u përçanë) All-llahu dërgoi pejgamberët përgëzues dhe qortues, dhe atyre Ai u zbriti edhe librin me fakte të sakta për të gjykuar në atë që u kundërshtuan ndërmjet veti. Në atë (libër) kundërshtuan vetëm ata që kishin libër (ithtarët e librit). E përpos atyre që iu kishte dhënë ai (libri) dhe u kishin ardhur argumente të qarta, nuk kundërshtoi kush në te (në librin), po edhe atë (kundërshtim e bënë), nga zilia ndërmjet tyre, mirëpo All-llahu me mëshirën e Tij i udhëzoi ata që besuan tek e vërteta e asaj për çka ishin kundërshtuar. All-llahu e vë në rrugë të drejtë atë që dëshiron. (2:213)

ii) Islami është feja e vërtetë e Zotit.

Feja e pranueshme tek All-llahu është Islami. (3:19)

iii) Ata që e mohojnë mesazhin e Zotit, e bëjnë këtë qëllimisht dhe si rrjedhim duhet të dënohen: Atyre që Ne u kemi dhënë librin, e njohin atë (Muhammedin) sikurse i njohin bijtë e tyre. Janë ata që asgjësuan vetveten, andaj nuk besojnë. (6:20)

E kur u erdhi atyre prej All-llahut libri (Kur’ani) që është vërtetues i atij, që e kishin pranë, e që para se t’u vinte e kërkonin ndihmën e tij kundër mosbesimtarëve, e mohuan atë (Muhammedin) që e njihnin, kur u erdhi. Pra mallkimi i All-llahut qoftë kundër mosbesimtarëve! (2:89)

iv) Jomyslimanët nuk mund të quhen gjithmonë kafirë

a) Edhe gjatë një etape të caktuar në prani të profetëve, jomyslimanët nuk janë gjithmonë kafira, derisa ata ta refuzojnë qëllimisht mesazhin e tyre.

I sheh shumë prej tyre që i miqësojnë ata që mohuan. E keqe është ajo që i përgatitën vetes së tyre, ngase All-llahu është i hidhëruar kundër tyre dhe ata përjetë janë në azab (në vuajtje të dënimit). (5:80)

Shprehja e përdorur në ajetin e mësipërm nuk është "ata që nuk janë besimtarë" (d.m.th. ata që janë kafirë) për hebrenjtë dhe të krishterët, por vetëm për ata arabë që e kishin mohuar me qëllim Muhamedin. Njerëzit e librit akuzohen vetëm sepse janë më shumë miqësorë me jobesimtarët sesa me besimtarët (d.m.th myslimanët). Me fjalë të tjera, gjatë misionit predikues të profetit Muhamed kishte një etapë kur hebrenjtë dhe të krishterët që nuk besonin nuk kategorizoheshin si jobesimtarë (kafirë).

b) Përderisa hebrenjtë dhe të krishterët nuk ishin të bindur për vërtetësinë e Islamit, ata ishin urdhëruar të ndjekin mesazhin që mendonin se ishte nga Zoti:

Janë ata që i përgjigjen të pavërtetës dhe hanë shumë haramin (ryshfetin). Në qoftë se vijnë te ti (për ndonjë gjykim), gjyko mes tyre ose hiqju tyre. Nëse prapsesh prej tyre (nuk gjykon), ata nuk mund të sjellin ty kurrfarë dëmi. Po nëse gjykon mes tyre, gjyko drejtë; All-llahu i do të drejtit. E si kërkojnë ata gjykimin tënd, kur ata kanë Tevratin, e në të cilin është vendimi i All-llahut, e pastaj ata refuzojnë më vonë atë (vendimin tënd)? Ata nuk janë besimtarë. (5:42-43)

Nga ajeti i mësipërm mund të kuptojmë se një individ quhet besimtar, kur ai beson me ndershmëri dhe ndjek me sinqeritet atë që mendon se është e vërteta. Kurani në ajetin e mësipërm nuk po i dënon njerëzit e librit se përse nuk po pranojnë Islamin, edhe pse profeti ishte mes tyre. Ai po i dënon ata sepse nuk po ndjekin një mesazh që ata vetë pohojnë se është nga Zoti. Kjo është ajo që e zemëron Zotin më shumë. Kurani thotë:

O ju që besuat, pse po e thoni atë që nuk e punoni? Tek All-llahu është shumë e urrejtur ta thoni atë që nuk e punoni! (61:2-3)

c) Faktikisht në Kuran janë lavdëruar disa jomyslimanë për karakterin dhe qëndrimin e tyre të mirë:

Ndër ithtarë të librit ka asish, që po ia besove një sasi të madhe (ari), ai ta kthen ty atë, por ka të atillë që po ia besove një dinar, ai nuk ta kthen ty atë, përveç nëse gjithnjë i rri gati (ia kërkon pajada). (3:75)

Ata (ithtarët e librit) nuk janë të njëjtë. Nga ithtarët e librit ka që janë në rrugë të drejtë, gjatë natës lexojnë ajetet e All-llahut duke u lutur.I besojnë All-llahut dhe ditës së gjykimit këshillojnë për të mirë dhe largojnë nga të këqijat, përpiqen për punë të dobishme, edhe ata janë prej të mirëve. (3:113-114)

Po edhe nga ithtarët e librit ka që besojnë All-llahun, e besojnë atë që u është shpallur juve, e besojnë atë që është shpallur atyre, janë të bindur ndaj All-llahut, dhe argumentet e All-llahut në shpallje nuk i shesin për pak send të kësaj jete, të tillët kanë shpërblimin e vet tek Zoti i tyre, e All-llahu është që llogarinë e bën shpejt. (3:199)

v) Jobesimtarët janë të destinuar të dështojnë.

S’ka dyshim se ata, të cilët nuk besuan nga ithtarët e librit dhe nga idhujtarët, do të jenë në zjarrin e xhehennemit, aty do të jenë përgjithmonë. Të tillët janë krijesa më e dëmshme. (98:6)

Deklaratat si kjo më lart nëse nuk kuptohen në kontekstin e duhur rezultojnë të jenë forma ekstreme të fanatizmit dhe ekskluzivizmit fetar.

vi) Besimtarëve të besimeve të ndryshme të cilët kanë qëllime të mira, iu është premtuar parajsa. Vërtet, ata që besuan, ata që ishin jehudi, krishterët, sabejët (kishin lëshuar fenë e adhuronin engjëjt), kush besoi prej tyre (sinqerisht) All-llahun, dhe botën tjetër dhe bëri vepra të mira, ata e kanë shpërblimin te Zoti i tyre. Për ta nuk ka frikë as nuk kanë përse të pikëllohen (pasi që besuan All-llahun, librat, të dërguarit në mesin e të cilëve edhe Muhammedin). (2:62)

Ata që nuk janë përfshirë në listën e lartpërmendur janë ata që e mohojnë Zotin dhe botën e përtejme, ose nuk kryejnë vepra të mira. (19) Kuptimi i kësaj deklarate është se ndërsa mund të ketë arsye që njerëzit të mos i pranojnë mesazhet e profetëve të drejtë për shkak të mungesës së informacionit të saktë, besimi tek Zoti dhe jeta e përtejme dhe tendenca për të bërë vepra të mira i jepen njeriut natyrshëm. T\'i refuzosh ato do të thotë të revoltohesh kundër natyrës që të ka dhënë Zoti.

Vërejtje përfundimtare për metodën islame

Edhe pse në kohën e profetëve, e vërteta nga Zoti shfaqej qartë saqë asnjeri nuk kishte mundësi ta mohonte atë dhe ata që e bënin këtë e meritonin të dënoheshin, një pohim i tillë nuk mund të bëhet për periudhat joprofetike. Si rrjedhim myslimanët duhet të kryejnë vetëm një rol: të predikojnë fenë e tyre dhe të respektojnë të tjerët për besimin e tyre, sepse ata nuk mund të jenë asnjëherë të sigurt nëse ata e kanë refuzuar apo nuk e kanë pranuar mesazhin e Islamit pavarësisht, se e dinë se është nga Zoti.

Kjo metodë është e ndryshme nga ekskluzivizmi duke pasur parasysh se u jep besimeve të tjera hapësirë për të vepruar, për shkak të kuptimit se informacioni i plotë për të vërtetën fetare nuk është i disponueshëm dhe nuk është e mundur ta përhapësh mesazhin fetar të Islamit tek jobesimtarët me të njëjtin efikasitet si profetët. Kjo metodë nuk është as inkluzivizëm fetar si ai i miratuar nga dekreti i Vatikanit (20) dhe as pluralizëm fetar si ai i propozuar nga Rowland williams, John Hick dhe Paul Badham. Ai i lejon besimtarit të jetë aq konfident për besimin e tij sa një ekskluzivist, por kërkon që ai të jetë aq tolerant kur ka të bëjë me njerëzit e besimeve të tjera, sa një pluralist. Kjo është ne fakt një thirrje për tolerancë fetare, për shkak të mundësisë së mungesës së komunikimit të saktë të mesazhit të vërtetë nga Zoti. Përderisa asnjeri nuk e di nëse individit tjetër i është komunikuar mesazhi siç duhet, si rrjedhim asnjë mysliman nuk ka të drejtë ta dënojë një jomysliman në bazë të ndryshimeve fetare.

Pasi kemi përmendur këtë, mendoj se duhet të bëhet një pyetje e rëndësishme: Për se i ka lejuar i Plotfuqishmi gjithë këto ndryshime? John Hicks është shprehur për këtë kështu:

Ai...na ka krijuar në një largësi epistemologjike nga Ai në mënyrë që reagimi ndaj Tij të jetë krejtësisht i lirë. (21)

Ky kuptim i përafrohet pikëpamjes kuranore për temën që ka të bëjë me lirinë. Megjithatë kuptimi kuranor nuk përputhet plotësisht me sugjerimin e Hick se ne jemi në një largësi epistemologjike nga Zoti. Distanca ekziston, por ndryshon nga njëri individ tek tjetri në të gjitha mjediset. Ajo e lejon individin ta bëjë distancën e udhëtimit të tij drejt Zotit lirisht brenda kufizimeve të mjedisit të tij dhe potencialit intelektual dhe shpirtëror. Gjëja e rëndësishme është se ekziston një nivel sigurie që është i arritshëm në këtë botë. Kurani e quan Ilmul – Yaqin (d.m.th. siguri intelektuale) (22). Me fjalë të tjera këto ndryshime ekzistojnë për shkak të ndryshimeve në rrethana dhe aftësi. Këto ndryshime u krijuan për të testuar mundësitë reale të individëve në rrethana të ndryshme. Kurani thotë:

Ai është që ju bëri sundues (zëvendësues) në tokë (pas shkatërrimit të atyre që ishin më parë) dhe lartësoi në një shkallë më të lartë disa nga ju mbi të tjerët, për t’ju sprovuar në atë që ju dha. All-llahu është ndëshkues i shpejtë, është që falë e Mëshirues. (6:165)

Me fjalë të tjera ndryshimet fetare kishin si qëllim të shikonin se kush vepron drejt duke pasur parasysh vargun e kufizimeve të informacionit. Nëse Ai do të kishte vepruar ndryshe do të arrinte të përdorte forcën nga ana e Tij, që do ta kishte mposhtur qëllimin e provës së lirë. Kurani thotë:

Udhëzimi për në rrugë të drejtë i takon All-llahut e ka edhe rrugë që është e shtrembër. Po sikur të kishte dëshiruar Ai, do t’u kishte udhëzuar që të gjithëve. (16:9)

Megjithatë ndryshimet rrethanore nuk do të lejohen të ndikojnë tek përfundimi shumë i rëndësishëm në jetën tjetër të individit. Sipas Kuranit secili individ do të shpërblehet ose do të dënohet në jetën tjetër në bazë të një gjykimi që do të bëhet sipas rrethanave të individit.

All-llahu nuk e obligon asnjë njeri përtej mundësisë së tij. (2:286)

(Që në to shkruan) Se askush nuk e bartë barrën e (mëkatit) tjetrit. Dhe se njeriut nuk i takon tjetër vetëm se ajo që ka punuar. (53:38-39)

Ky kuptim ndihmon gjithashtu për të shpjeguar përse duhet të sillen myslimanët ndryshe në trajtimin e tyre të jomyslimanëve, pavarësisht nga fakti se të dërguarit, të paktën në disa raste, mund të shiheshin si imponues të një trajtimi të ashpër në dukje ndaj kundërshtarëve të tyre. Arsyeja sipas këtij shpjegimi gjendet tek fakti se ata që trajtoheshin në atë mënyrë ishin fajtorë për një krim të rëndë: mohimin e mesazhit të Zotit edhe pasi e dinin se ishte nga Ai. Për sa u përket jobesimtarëve të periudhave të tjera asnjë nuk mund të dëmtohet për besimin e tij, për shkak të perceptimit të kufizimeve të informacionit të njeriut tjetër. Ky kufizim u pranua edhe në kohën kur vetë Muhamedi kishte predikuar me qartësinë më të lartë dhe iu kërkua të vendoste dënimin hyjnor tek jobesimtarët që e refuzonin qëllimisht mesazhin e Zotit. Edhe në atë kohë Kurani bën një përjashtim për njerëzit që mund të mos e kishin marrë mesazhin saktësisht. Si rrjedhim thotë:

E nëse ndokush prej idhujtarëve të kërkon strehim, ti strehoje në mënyrë që t’i dëgjojë fjalët e All-llahut (Kur’anin), e mandej përcille deri në vendin e tij të sigurt. Këtë, ngase ata janë popull që nuk e di (të vërtetën e fesë islame). (9:6)

Mësimet e Islamit theksojnë se nuk duhet të ketë persekutim fetar dhe se individëve duhet t\'u jepet liria për të zgjedhur dhe për të praktikuar fenë e tyre lirisht. Një shtet mysliman lejohet, ose në disa raste, detyrohet fetarisht të fillojë xhihadin (luftën) kundër shoqërisë, që po i persekuton njerëzit për shkak të besimit të tyre. Si rrjedhim Kurani i nxit besimtarët të:

Ç\'keni që nuk luftoni për Zotin dhe për (t’i shpëtuar) të paaftit: nga burrat, nga gratë e nga fëmijët, të cilët luten: “Zoti ynë! nxirrna nga ky fshat (Meka), banorët e të cilit janë mizorë. Jepna nga ana Jote shpëtim e ndihmë!” (4:75)

Kurani pret që një forcë e ngjashme të përdoret për të mbrojtur ndërtesat fetare të besimeve të tjera, ashtu si dëshirohet të përdoret për të mbrojtur vendet islame të adhurimit. Ai thotë:

(U lejuan të luftojnë) Ata, të cilët vetëm pse thanë: “All-llahu është Zoti ynë!” u dëbuan prej shtëpive të tyre pa kurrfarë të drejte. E sikur All-llahu të mos i zbrapste disa me disa të tjerë, do të rrënoheshin manastiret, kishat, havrat e edhe xhamitë që në to përmendet shumë emri i All-llahut. E All-llahu patjetër do ta ndihmojë atë që ndihmon rrugën e Tij, se All-llahu është shumë i fuqishëm dhe gjithnjë triumfues. (22:40)


IV. Kritikat për metodën islame

i) Pikëpamja e deklaruar më lart është krijuar vetëm nga disa ajete të Kuranit. Nëse merret parasysh gjithë Kurani për të krijuar një opinion, mund të gjejmë shumë ajete që duken shumë intolerante kundrejt jomyslimanëve. Ajo që është paraqitur është vetëm një tablo e njëanshme me të cilën shumë fundamentalistë myslimanë nuk pajtohen dhe si rrjedhim sillen me jomyslimanët në mënyrë intolerante. Edhe nëse pikëpamja e përmendur në këtë artikull do të supozohej se e pasqyron në mënyrë të saktë pikëpamjen kuranore, pyetja që mbetet akoma pa përgjigje është: Përse është përmendur në këtë mënyrë të paqartë, saqë as dijetarët myslimanë nuk ishin të aftë ta kuptonin atë?

Përgjigja është kjo: Në fakt pikëpamja pretendon se shpjegon çdo ajet të Kuranit. Parimi ku ajo bazohet është se Kurani iu shpall profetit që t\'ia mundësonte atij përmbushjen e misionit profetik. Një pjesë e misionit ishte dhënia e mesazhit që do të ishte për të gjitha kohërat. Megjithatë një pjesë tjetër e mesazhit të Kuranit kishte si qëllim të shpallte dominimin praktik të mësimeve islame në Gadishullin Arabik, si pjesë e misionit të menjëhershëm të profetit. Për shumë ajete të Kuranit shumica e myslimanëve pajtohen se ishin specifike për një kohë të caktuar. (23) Ka disa të tjera që janë me dy kuptime, jo në tekst, por në arsyetimin e dijetarëve, të cilët nuk kanë qenë të aftë t\'i shpjegojnë si duhet. Ata që kanë një arsyetim më agresiv dhe ushtarak, për shkak të deklarimit të tyre se të gjitha ajetet e Kuranit kanë vlerë praktike për të gjitha kohërat, e kanë të vështirë t\'i shpjegojnë disa prej tyre. (24)

ii) Nëse pranohet mendimi i paraqitur në artikull, duhet të pranojmë se Zoti donte që jomyslimanët e kohës së profetit të shtypeshin ose të nënshtroheshin. As ky mendim nuk pajtohet me kuptimin e drejtësisë dhe të dashamirësisë që një fe njerëzore pritet të ketë.

Përgjigje: Përfundimi i arritur për jomyslimanët e kohës së profetit është i vërtetë. Islami nuk është shfajësues për këtë. Arsyeja është se Zoti donte që të shpalleshin me siguri faktet e të vërtetës fetare dhe pastaj njerëzit të lejoheshin të vendosnin lirisht për fenë e tyre. Nëse të dërguarve (resulëve) nuk do t\'u jepej mundësia të dominonin, mesazhi i të vërtetës nuk do të përhapej. Për më tepër Kurani nuk do që besimtarët të ndiejnë keqardhje për kriminelët të cilët e morën mesazhin e Zotit shumë qartë, por prapëseprapë e refuzuan atë. Asnjë sistem nuk do t\'i toleronte veprimet e një krimineli, i cili pavarësisht se është informuar herë pas here se ajo që po bën është e papranueshme, ai vazhdon akoma të kryejë veprime të tradhtisë së lartë kundër shtetit. Nëse një individ ishte i bindur se i është dërguar një letër nga Krijuesi dhe ai e gris atë për shkak të arrogancës, asnjë dënim nuk mund të konsiderohet tepër i ashpër për të. Nga ana tjetër nëse myslimanët janë të padrejtë në arsyetimin e tyre ose në zbatimin e Islamit, dhe ata nuk mund t\'i largohen dhënies së llogarisë. Kurani thotë:

Nuk është (shpëtim) sipas shpresave tuaja as sipas shpresave të ithtarëve të librit. Kushdo që bën keq, do të ndëshkohet me te dhe, pos All-llahut, nuk ka për t’i gjetur vetes as mbrojtës as ndihmës. (4:123)

iii) Kush do ta marrë përgjegjësinë për vuajtjet që janë shkaktuar për shkak të kuptimit të pasaktë të disa myslimanëve?

Përgjigja: Zoti i Plotfuqishëm e ka dhënë jetën në këtë botë si sprovë. Jeta e vërtetë është ajo që do vijë dhe do të jetë e përjetshme. Nëse kërkojmë drejtësi të plotë në këtë botë, atëherë po jetojmë në parajsën e një të marri. Kjo botë është e padrejtë dhe do të mbetet kështu për aq kohë sa liria njerëzore do të lejohet të ndikohet nga dëshira, paragjykimi, urrejtja dhe dobësi të tjera. Arsyeja e vetme pse një mysliman po kërkon drejtësi këtu është sepse ajo do t\'i sjellë sukses në botën e përtejme. Ata që vuajnë në këtë botë pa faj do të kompensohen mirë në botën tjetër. Vuajtja në këtë botë është pjesë e sprovës. Ne mundemi vetëm ta zvogëlojmë vuajtjen në këtë botë dhe të gjithë myslimanët duhet të përpiqen ta arrijnë këtë objektiv. Megjithatë nga mënyra se si është ndërtuar kjo jetë, padrejtësia dhe vuajtjet nuk mund të eliminohen. Për këtë arsye, sipas Kuranit nuk ka kuptim që të mos besojmë në botën e përtejme. Faktikisht njeriu nuk mund t\'i bëjë dëm më të madh mirëqenies njerëzore se sa t\'i heqë njerëzimit shpresën e sigurt për një jetë të gjatë pas vdekjes, duke u bazuar në parimet e drejtësisë.


V. Përfundim

Metoda e saktë islame kundrejt jomyslimanëve është të supozojë se të gjithë ata nuk janë bindur akoma për vërtetësinë e origjinës hyjnore të mësimeve të Islamit. Myslimanëve u takon t\'i ndihmojnë jomyslimanët ta vlerësojnë vërtetësinë e mësimeve islame. Kjo kërkon jo vetëm predikimin me zgjuarsi nga ana e tyre, por edhe ajo që është më e rëndësishmja, tregimin e respektit për qeniet e tjera njerëzore, pavarësisht nga besimi i tyre. Në rast se është nevoja të kritikohen pikëpamjet e tjera fetare, ata duhet të kritikojnë vetëm ide dhe këtë duhet ta bëjnë me zgjuarsi.

Mungesa e sjelljes së dëshiruar nga ana e disa myslimanëve ka qenë një arsye e rëndësishme në dështimin e paraqitjes së Islamit si një mesazh që e meriton të merret seriozisht nga jomyslimanët. Ai do të konsiderohet seriozisht nga ata, nëse myslimanët janë paqësorë, tolerantë dhe i respektojnë besimet e tjera, ndërsa vazhdojnë luftën e tyre paqësore për t\'i bindur jomyslimanët me mirësjellje.


------------------------------------------------------------------------------

Referenca

(1). Artikulli nuk pretendon se metoda e përmendur këtu është rruga e vetme islame për të trajtuar çështjet e diversitetit fetar. Megjithatë autori mendon se pavarësisht nga fakti se shumë myslimanë preferojnë metodat e tjera që janë kritikuar në këtë artikull, ajo që është përmendur këtu mbështetet fort nga Kurani. Autori e pranon ndikimin e gjerë të ideve të Ahmad Ghamidi dhe Wahiduddin Khan për formulimin e mendimeve të shprehura këtu.

(2). Shih Badham, Paul; Çështja e Pluralizmit Fetar: Një leksion përurimi i mbajtur në David’s University College, Lampeter; 1991; f. 5

(3). Me poshtë në këtë artikull kam treguar se kjo pikëpamje nuk është në përputhje me kuptimin e saktë të Kuranit.

(4). E pranoj se ka ekskluzivistë të cilët janë të interesuar që jo besimtarët të pranojnë besimin e tyre. Por ky interesim do t\'i hapte rrugën mungesës së interesimit ose urrejtjen sapo ta kuptonin se personi nuk ka gjasa ta pranojë besimin e ekskluzivistit.

(5). Khan, Wahiduddin, Monthly Tadhkir, Daru’l- Tadhkir; Lahore, Pakistan; Shkurt 2002; Urdu

(6). Shih ‘The Islamic Approach’, f. 33

(7). Badham, vepër e cituar.

(8). Badham, e njëjta, f. 9

(9). Shih Badham, e njëjta.

(10). Gjoni, 3:16

(11). Badham vepër e cituar; 9-10

(12). Hick, John; ‘Rational Theistic Belief Without Proofs’ in Paul Badham, John Hick’s Global Understanding of Religion; Tokyo Honganj: Qendra Ndërkombëtare e Studimit Budist; 1992; f.2-3

(13). Khan; vepër e cituar; f. 43

(14). Shih Ungjillin e Gjonit, vepër e cituar. Pretendimi i disa dijetarëve të krishterë se ky kuptim është me natyrë metaforike, nuk e ndryshon faktin se teksti e përmend atë shumë qartë dhe se një numër i madh të krishterësh e besojnë atë me kuptimin e parë.

(15). Kurani thotë: Thuaj: Ai, All-llahu është Një! All-llahu është Ai që çdo krijesë i drejtohet (i mbështetet) për çdo nevojë. As s’ka lindur kë, as nuk është i lindur. Dhe Atij askush nuk i është i barabartë. (112:1-4)

(16). Badham, vepër e cituar, f. 6-7

(17). Saleem ka deklaruar të njëjtin kuptim si vijons: … Pjesa më e madhe e direktivave të Islamit që përshkruajnë armiqësinë dhe antagonizmin kundër jomyslimanëve i drejtohet një kategorie specifike të jomyslimanëve që mund të ekzistojnë sot, por nuk mund të gjenden me lehtësi. Në të vërtetë, kjo kategori e jomyslimanëve u dënua nga i Plotfuqishmi në kohën e Muhamedit alej selam dhe e shokëve të tij. Armiqësia dhe antagonizmi që përshkruan Kurani kundër këtyre jomyslimanëve janë shprehje të ndryshme të dënimit që duhet të jepet atyre. Në gjuhën fetare këta myslimanë quhen kuffar (njëjës kafir) ose jobesimtarë. Me fjalë të tjera, direktivat që përshkruajnë armiqësinë dhe antagonizmin kundër jomyslimanëve nuk kanë lidhje me myslimanët e sotëm përderisa kafirët mes tyre nuk mund të përcaktohen. (Saleem, Shehzad; Islam and Non-Muslims: A Neë Perspective; Monthly ‘Renaissance’; Lahore: Dar-ul-Ishraq; Mars, 2002; f. 8)

(18). Ndërsa të gjithë resulët ishin nebi, të gjithë nebitë nuk ishin resulë.

(19). Kuptimi është shumë i afërt me tekstin vijues të Dhiatës së Re: Atëherë Pjetri hapi gojën dhe tha: ``Në të vërtetë unë po e marr vesh se Perëndia nuk tregohet i anshëm; por, në çfarëdo kombi, ai që ka frikë prej tij dhe që vepron drejtësisht, është i pranuar nga ai". (Veprat e Apostujve; 10: 34-5)

(20). Dekreti i Vatikanit thotë: ‘Providenca hyjnore nuk do t\'ua mohojë ndihmën e nevojshme për shpëtim atyre, që pa pasur faj, nuk kanë arritur akoma të marrin njohuri të qarta për Zotin". (Shih Badham, vepër e cituar, f. 9) Kjo deklaratë e dekretit i përafrohet metodës islame që kam paraqitur në këtë artikull. Megjithatë fryma e kësaj metode është në një farë mënyrë e kompromentuar kur bëhen deklarata të qarta për të mbrojtur pozicionet e besimeve të tjera. Gjithashtu përmendja me pozitivitet e ateistëve në dekret nuk mund të ndihmojë për ta qartësuar qëndrimin e vërtetë të krishtërë.

(21). E njëjtë.

(22). Kuran, 102:5

(23). Për shembull shih Kuran: 2:180, 2:184, 4:15, 8:65-6, and 58:12

(24). Për shembull Kurani thotë: "Luftoni idhujtarët kudo që t’i gjeni" (9:5). Nëse ky ajet do të zbatohej në shkallë universale atëherë myslimanët duhej t\'i luftonin të gjithë njerëzit që i konsiderojnë politeistë sot. Shumë dijetarë myslimanë nuk janë dakord me këtë. Megjithatë nëse dallimi kryesor mes ajeteve të zbatueshme në një kohë të caktuar dhe universalisht nuk sqarohet siç duhet, kuptimi i drejtpërdrejtë i këtij apo ajeteve të ngjashme mund të kenë pasojë shumë të rrezikshme.


Një perspektive islame: Dr. Khalid Zaheer

Burimi: vizion-islam.com

[ribaldi]

SHTETI, BESIMET FETARE DHE SIGURIA KOMBËTARE


Nënshkrimi, më datë 24 Tetor 2008, i marrëveshjeve midis qeverisë shqiptare dhe komuniteteve tradicionale fetare në vend, përveç se përmbushi një detyrim kushtetues, shënoi fillimin e një kthese pozitive, atë të largimit të shtetit të sotëm shqiptar nga pozicioni absurd i neutralitetit pasiv të këtyre viteve të tranzicionit të tejzgjatur, drejt pozicionit të laicitetit aktiv, ku shteti do të ndikojë në garantimin e faktit të lirisë së fesë. Ky ripozicionim i shtetit shqiptar është një investim për sigurinë tonë kombëtare.
Në të vërtetë, dhe shtete me demokraci të konsoliduar, nisur dhe nga zhvillimet pas 11 shtatorit të vitit 2001, po arrijnë në përfundimin se duhet të shkunden nga indiferenca ndaj çështjeve fetare. Në vite indiferenca e tyre është shfrytëzuar me mjeshtëri jo vetëm nga rryma e lëvizje ekstremiste, por edhe nga organizata terroriste. Kështu, në fillim të muajit Shtator 2007, gazeta britanike “The Times” u hap me një shkrim për xhamitë britanike, duke shprehur shqetësimin se,thuajse gjysma e tyre, kanë rënë në duart e sektit islamik të vijës së ashpër të quajtur “deobandi”. Gazeta shkruan se predikuesit kryesorë të këtij sekti i urrejnë vlerat perëndimore dhe u bëjnë thirrje myslimanëve të "derdhin gjak" për Allahun. Ky sekt është një lëvizje ultra-konservatore prej nga ka lindur lëvizja “taleban” në Afganistan dhe, sipas të dhënave policore të siguruara nga gazeta “The Times”, sekti në fjalë drejton mbi 600 nga 1350 xhamitë e Britanisë.
Edhe në Francë, vendin e ndarjes historike midis shtetit dhe kishës romane katolike, duket se gjërat në raport me fenë nuk do të jenë si më parë. Prania e një komuniteti të madh mysliman, kryesisht afrikano-verior, nevoja që ata të marrin një edukim korrekt për islamin dhe për besimet e tjera fetare si dhe
domosdoshmëria e parandalimit të ngjarjeve kërcënuese për sigurinë si ato të fundvitit 2005, po i bind francezët se duhet të shkunden nga indiferenca ndaj çështjeve fetare. Ne librin e tij “Republika, religjionet, shpresa” Presidenti francez Nikolas Sarkozy thotë që ka ardhur koha që ligji francez i vitit 1905 mbi laicitetin të rishikohet. Gjithashtu edhe gjate vizitës se fundit te Papa Benediktit II, Presidenti Sarkozy beri dhe një here thirrje për themelimin e një marrëdhënie te re mes besimeve dhe Republikës Franceze.
Historikisht, komunitetet fetare në Shqipëri, problemet e tyre financiare i kanë zgjidhur nëpërmjet pronave të shumta që ato kanë pasur, por edhe me ndihmën e shtetit. Pas shpalljes së pavarësisë, shtetarët shqiptarë vlerësuan rëndësinë që ka sigurimi i burimeve dhe pastërtia e tyre për financimin e komuniteteve fetare. Kjo ishte e rëndësishme për ta, jo vetëm për garantimin e lirisë fetare, por edhe për vetë të ardhmen e shtetit të ri që ata po ndërtonin. Ata përcaktuan me ligj që kleri fetar do të financohej pjesërisht nga arka e shtetit, në raport me numrin e popullsisë së çdo besimi.
Më vonë, administrata e mbretit Zog pranoi financimin pjesërisht të komuniteteve fetare dhe me ligj kërkoi transparencën për fondet dhe pasuritë e këtyre komuniteteve. Edhe regjimi komunist, deri sa përgatiti kushtet dhe realizoi ndalimin e plotë të lirisë fetare, duke ndjerë rrezikun e rënies së institucioneve fetare nën ndikimin e të huajve, si pasojë e mungesës së financimeve, si dhe duke vlerësuar kërcënimin që mund t’i vinte pushtetit të tyre, në kundërshtim dhe me vetë teorinë marksiste - leniniste, vendosi të financonte pjesërisht komunitetet fetare.
Megjithëse kuadri ligjor shqiptar qe nga rënia e komunizmit ka sanksionuar lirinë e fesë, nuk mund të flitet për garantim real të kësaj lirie, kur komunitetet fetare vendase, në shumicën e rasteve, nuk i kanë mundësitë financiare dhe burimet materiale për të mundësuar aktivitetin e tyre të lirë fetar dhe më shumë se gjysmën e buxhetit të aktivitetit të tyre e sigurojnë nga burime të huaja. Liria e aktivitetit fetar për secilin komunitet, në këtë rast, është e varur nga ndihmat e jashtme, jo rrallë të kushtëzuara, të cilat ato vetë arrijnë të sigurojnë.
Nënshkrimi i marrëveshjes midis shtetit shqiptar dhe komuniteteve fetare do t’i hapë rrugë hartimit dhe miratimit të një pakete ligjore që do të mbushë vakumin ligjor që ekziston në vend lidhur me financimin e komuniteteve fetare, sistemin arsimor fetar dhe kthimit e kompensimit te pronave të këtyre komuniteteve. Kjo përbën një investim serioz për sigurinë tonë kombëtare.
E një rëndësie të veçantë është marrëveshja me Komunitetin Mysliman të Shqipërisë, ku shteti merr përsipër mbrojtjen e këtij komuniteti nga çdo tentativë rivalizuese apo uzurpuese. Në nenin 5 të saj thuhet se “Shteti respekton Komunitetin Mysliman të Shqipërisë dhe njeh si përfaqësues të saj vetëm personat e autorizuar nga Komuniteti Mysliman i Shqipërisë dhe garanton mbrojtjen e Komunitetit Mysliman të Shqipërisë nga çdo person ose grup qëpretendon emrin, objektet e kultit, pronat, simbolet dhe vulën e saj”.
Gjithashtu, në marrëveshje qartë dhe prerë mbrohet varianti tradicional i islamit shqiptar, duke i prerë rrugën çdo tentative arabizuese vehabiste. Në nenin 2 të saj është përcaktuar se “Komuniteti Mysliman i Shqipërisë është organizim i personave besimtarë myslimanë që shfaqin, shprehin dhe/ose ushtrojnë bindjet, parimet dhe praktikat fetare të përcaktuara në burimet e legjislacionit islam, Shkollën Juridike Fetare “Hanefi” dhe statutin e Komunitetit Mysliman të Shqipërisë”.
Në marrëveshjen në fjalë, ka gjetur pasqyrim këmbëngulja e dy palëve, shtetit dhe komunitetit mysliman, kundër çdo deformimi dhe prirjeje ekstremizuese.
Kështu, në nenin 3 shprehet qartë se qëllimi i kësaj marrëveshje është “Të njohë e të garantojë reagimet dhe veprimet e vetë Komunitetit Mysliman të Shqipërisë ndaj deformimeve, prirjeve ekstremizuese apo çdo shfaqjeje tjetër ashpërsie në mjediset e besimtarëve të vet. Për të gjitha rastet e kësaj natyre, Komuniteti Mysliman i Shqipërisë njofton organet përkatëse”.
Marrëveshjet e nënshkruara me komunitetet fetare janë të rëndësishme dhe në një tjetër drejtim. Për herë të parë, pas 18 viteve të demokracisë, bëhen përpjekje për ta disiplinuar në rrugë ligjore sistemin arsimor fetar në vend. Në akt 3 marrëveshje me komunitetet fetare, shteti ju njeh të drejtën që ato “në përputhje me kriteret e parashikuara nga legjislacioni në fuqi, të ngrejë dhe të administrojë institucione edukative dhe arsimore të gjitha niveleve” por, vetëm në bashkëpunim me shtetin komunitetet fetare duhet të “ hartojnë kurrikulat përkatëse për shkollat fetare jopublike, si dhe bëjnë vlerësimin dhe certifikimin e personelit pedagogjik. Për miratimin e tyre ngarkohet Ministria e Arsimit dhe Shkencës”.
Kjo është e një rëndësie të veçantë, pasi edukimi fetar, për kushtet e vendit tonë, që ka një popullsi relativisht të vogël, me katër besime fetare tradicionale, nuk mund të jetë thjesht një problem pedagogjik dhe arsimor, por ai ka ndikimet e tij edhe në sigurinë kombëtare. Sepse marrja nga fëmijët dhe adoleshentët e njohurive të shtrembëruara për një besim fetar, shumë herë përjashtuese për besimet e tjera fetare, të kushtëzuara, në disa raste, me ndihma ekonomike, të ofruara nga organizata me origjinë dhe financime të dyshimta, e bën këtë kontingjent lehtësisht të manipulueshëm për t’u përdorur për veprime antiligjore dhe një kërcënim serioz për tolerancën fetare të vendit tonë. Tashmë duket se do të marrë fund praktika e atij sistemi arsimor fetar ilegal e gjysmë ilegal që ka funksionuar prej vitesh ne vendin tonë.
Nënshkrimi i këtyre marrëveshjeve nuk cenon laicitetin e shekullarizimin, të cilat janë të shenjta për një shtet demokratik. Marrëveshjet nuk cenojnë të drejtën e besimit të njerëzve si një e drejtë e jetës private që njihet dhe mbrohet ne të gjitha dokumentet ndërkombëtare që kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut.
Përkundrazi, me qellim që liria e besimit të mos mbetet deklarative, shteti ka për detyrë që të marrë të gjitha masat e nevojshme për të garantuar gëzimin efektiv të kësaj lirie, për ta mbrojtur atë sidomos nga ndërhyrjet të cilat synojnë të nxisin deformime, prirjeve ekstremizuese apo të çdo shfaqjeje tjetër ashpërsie në mjediset e besimtarëve.
Ata persona apo organizata të identifikuar se nxisin deformime e prirje ekstremizuese, të cilët përpiqen të ngrenë zërin se me këto marrëveshje gjoja po ju cenohen liritë e tyre, duhet ta kenë të qartë se edhe ne legjislacionin ndërkombëtar parashikohet se " jeta private e ka një kufi, kur ajo vjen ne kontakt me jetën publike dhe kur ndeshet me interesa te tjera". Përveç kësaj ne nenin 8 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, është përcaktuar se kufizimet e jetës private bëhen edhe " ...kur kjo masë është e domosdoshme ne një shoqëri demokratike për sigurimin kombëtar, për sigurimin publik... ose për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të të tjerëve ".
4
Përfundimisht, realizimi i marrëveshjeve midis shtetit dhe komuniteteve fetare shënon një zhvillim pozitiv, atë të pozicionimit të shtetit drejt laicitetit aktiv, ku ai merr përsipër të ndikojë në garantimin dhe realizimin faktit të lirisë së fesë. Kjo dhe hartimi e miratimi i një pakete ligjesh që do të mbushë vakumin ligjor që ekziston në vend lidhur me financimin e komuniteteve fetare, sistemin arsimor fetar dhe kthimin e kompensimin e pronave të këtyre komuniteteve, janë investimi i duhur për sigurinë tonë kombëtare.
Xhavit Shala

[ribaldi]

Atë Samir: ftesa për imamin e al-Azharit inkurajon luftën kundër terrorit



23/02/2016

“Ideja për të ftuar në Vatikan Imamin e Madh të al-Azharit është shumë e mirë, bërë në çastin e duhur”. Atë Samir Khalil Samir, jezuit egjiptian, pedagog i islamologjisë në Bejrut dhe në Institutin Papnor Lindor të Romës, komenton për Radio Vatikanin, vizitën e një delegacioni të Selisë së Shenjtë në Kajro, në universitetin islamik sunit të al-Azharit, ku ftoi për një takim me Papën, Imamin e Madh Ahmad al-Tayyib. Për vizitën në Kajro foli edhe Papa Françesku, gjatë konferencës së shtypit në avionin e kthimit nga Meksika, ku pohoi se ka dëshirë ta takojë Imamin e se edhe ky i fundit dëshiron të njëjtën gjë.

Të rifillohet dialogu
“Gjatë papnisë së Benediktit XVI – shpjegon jezuiti atë Samir – marrëdhëniet ishin delikate. Konflikti pati lindur kur u morën si pretekst disa fjalë të tij, që në të vërtetë nuk ishin kundër askujt, por mbronin lirinë e fesë. Ftesa e sivjetme është një nga mënyrat për të rifilluar dialogun me Islamin sunit, sepse, siç dihet, al-Azhari është universiteti, që formon numrin më të madh të hoxhallarëve sunitë, mijëra në vit, e është universiteti më i famshëm mysliman, që ekziston prej mëse njëmijë vjetësh”.

Kriza e botës myslimane
“Ky i Vatikanit – shpjegon islamologu – është një hap për t’u rilidhur me një nga qendrat më të mëdha të formimit intelektual të Islamit, për të përballuar kështu, një nga temat kyç të krizës në botën myslimane. Fakti që Papa dërgoi në institucionin sunit nuncin apostolik në Egjipt, imzot Musarò dhe sekretarin e dikasterit për dialogun ndërfetar, imzot Ayuso Guixot, ka rëndësi të madhe simbolike e uroj që edhe rektori i al-Azharit të vijë në Vatikan për ta takuar Papën e për të rifilluar dialogun e nisur e të ndërprerë pesë vjet më parë”.

Duhet mbështetur Islami për të luftuar Isis
“Bota islamike – shpjegon më tej atë Samir – përjeton sot, ndoshta, krizën më të fortë gjatë dhjetëvjeçarëve të fundit. Një ‘ndeshje e brendshme’ e vërtetë, shkaktuar nga ideologjia e propaganduar nga i ashtuquajturi Shtet Islamik, Isis apo Daesh. Ideologji e padëgjuar, e papranueshme, që i bën keq vetë botës islamike”. “Preteksti për të ngritur sërish kalifate është i pajustifikueshëm e nuk kuptohet pse u dashka të përfshijë edhe Perëndimin”, shton atë Samir. “Pikërisht për këtë, sot është shumë e dobishme të mbështetet bota myslimane. S’duhet ta luftojmë, por duhet t’i qëndrojmë pranë e t’i ofrojmë përvojën tonë, sepse në Kishën Katolike kemi kaluar probleme të ngjashme”.

Çështja e interpretimit të Kuranit
“Çështja bazë sot, në mendimin islamik – shpjegon atë Samir – është ajo e interpretimit të Kuranit. Interpretimi i njëanshëm, sidomos i pjesëve që kanë të bëjnë me dhunën, sot, është i pamundur. Po kështu, nuk mund të zbatohen parimet e predikuara nga Isis apo Daesh. Universiteti i al-Azharit e kundërshton katërcipërisht, 100%, këtë interpretim të njëanshëm të Kuranit, por është e vërtetë edhe se terroristët e Isisit mbështeten në interpretime, kurse e tekste të imamëve sunitë, që nuk e dënojnë atë haptas. Në dialogun me myslimanët, përpiqem gjithnjë t’u kujtoj se që në Mesjetë, Islami e pati zgjidhur këtë mosmarrëveshje, duke arritur në përfundimin se teksti duhej interpretuar. Vetëm që prej një shekulli ekziston prirja për ta zbatuar fjalë për fjalë. Ndryshimi erdhi si pasojë e ndikimeve fundamentaliste, si “wahabizmi”, doktrinë e ardhur nga Arabia Saudite e nga Katari, të cilat janë provincat më të pasura të botës islamike e pikërisht për këtë, në gjendje të përhapin e të imponojnë kudo ideologjinë e tyre, më tepër se teologjinë. Prandaj, mendoj se është thelbësore ta ruajmë miqësinë me al-Azharin për ta ndihmuar e për ta inkurajuar t’i kundërshtojë këto prirje”.

Leksioni i Regensburgut
“Duke ecur në këtë drejtim, terrorizmi do të shihet vetëm si terrorizëm, pa asnjë lidhje me Islamin autentik”, përfundon atë Samiri. “Reinterpretimi i Kuranit është sot rruga e shpëtimit. Ne, si të krishterë, duhet ta inkurajojmë këtë proces, duke treguar se edhe në traditën tonë është kapërcyer interpretimi fjalë për fjalë i Biblës”. “Nuk është ndonjë akt për të cilin duhet të turpërohet ndokush, nuk është shenjë e pabesisë ndaj Zotit, por është vetëm një mënyrë për të përdorur arsyen. Çelësi i gjithë kësaj është bashkëjetesa ndërmjet ‘fesë e arsyes’, pikërisht si e shpjegoi Benedikti XVI në fjalimin e tij të famshëm në Regensburg, i cili u keqinterpretua. Ky është hapi i vërtetë përpara për të dalë nga kriza e Islamit”

[ribaldi]

Imzot Gallagher: liria fetare, gjithnjë më në rrezik në botë


“Bashkësia ndërkombëtare duhet ta ripohojë të drejtën për liri fetare e të dënojë çdo tip diskriminimi dhe intolerance për motive fetare, në të katër skajet e botës”: kjo thirrja e fortë e imzot Paul Richard Gallagher, sekretar i Vatikanit për Marrëdhëniet me Shtetet, që foli këto ditë, në Romë, në një takim për formimin misionar. I përqendruar tek tema “Kisha jonë është Kishë e martirëve”, takimi organizohej nga Qendra dioqezane për bashkëpunimin ndërmjet Kishave.

Thellohen diskriminimet. Duhet bashkëpunim konkret ndërmjet shteteve
Në fjalimin e tij, prelati shprehu shqetësimin për rrethanat aktuale, në të cilat vërehet rritja e vazhdueshme e rasteve të intolerancës, ekstremizmit, fundamentalizmit, rreziqeve për liritë individuale, posaçërisht për lirinë fetare e atë të shprehjes, të cilave u shtohen edhe sulmet e kërcënimet e vazhdueshme të terrorizmit, me burime nga më të ndryshmet. Është fjala për sfida, që kërkojnë aksion energjik e konkret ndërmjet shteteve, theksoi imzot Gallagher, për t’i mbrojtur vërtet të drejtat e njeriut, mbarë sistemin demokratik të individëve, të vendeve të veçanta si dhe sigurinë ndërkombëtare.
Ligjet mbi blasfeminë dhe trafikun e paligjshëm të armëve shkaktojnë fundametalizmin
Më pas kryeipeshkvi, duke u ndaluar tek faktorët, në zanafilë të ekstremizmave e të fundamentalizmave fetare, kërkoi t’u garantohen të krishterëve të drejta të plota dhe dinjitet i barabartë, duke theksuar se liria fetare duhet promovuar e jo kufizuar.

Të çrrënjoset varfëria, të luftohet injoranca e të nxitet dialogu
Po atëhere, si mund të shkulen radikalizmi e fundamentalizmi? Duke ua prerë rrënjët, që i lindën, tha në vijim imzot Gallagher i cili, ndërmjet këtyre rrënjëve, theksoi padrejtësinë, pabarazinë shoqërore e varfërinë, që përbëjnë shtratin ideal, ku mund të lindin vizionet dhe praktikat fundamentaliste. E jo vetëm kaq: ka rëndësi të luftohet edhe padija, për të shmangur rrezikun e dredhimit në rrugët ekstremiste. E në këtë fushë Selia e Shenjtë është e impenjuar fuqimisht, në mënyrë të posaçme përmes nxitjes së dialogut ndërfetar, që favorizon mirëkuptimin e anasjelltë, respektin dhe bashkëpunimin ndërmjet katolikëve e jo katolikëve. Pa harruar edhe veprimtaritë e shumta që Kisha katolike i çon përpara në mbarë botën, në fushën edukative e shëndetësore, në dobi të të gjithëve, pa asnjë dallim e me respekt të plotë për larmitë e secilës palë.

Të mbrohet paqja dhe të drejat themelore të çdo njeriu
Së fundi, imzot Gallagher bëri thirrje për t’i bashkuar përpjekjet për më shumë bashkëpunim e solidaritet, në favor të popullsive të dëmtuara nga luftërat si dhe të gjithë atyre, që pësojnë çdo lloj shtypjeje nga shkaku i besojmës së tyre fetare, për të ndihmuar, kështu, në reduktimin e emergjencës humanitare, për të mbrojtur paqen e për të garantuar respektimin e dinjitetit të çdo njeriu dhe të të drejtave të tij themelore

[Ciarli]

..si perfundim ka vetem nje rruge qe fenat e ndryshme(perrallat injorante apo liturgjite kokforte) duhet ta respektojne fenen e tjetrit(si psh mbreteria e te fortit apo pushteti) sepse jane keto fena qe prishin karakterin njerezor(apo majmuni e shendetshem) dhe e bejne ate majmun(apo njeri te semure) dhe te percmuar ne vete!