Arqile Gjata

[artisti.]

Një këndvështrim letrar rreth vëllimit me poezi “Gratë e poetëve”, të poetit Arqile Gjata

Nga Raimonda Moisiu



Shfaqja e poetit Arqile Gjata, në letërsinë shqipe, nuk erdhi rastësisht, por edhe as papritur. Vëllimet e para të tij me poezi: “Kur trazohet jeta”(2005), “Kurorë me ngjyra”(2006), një monografi në vitin 2000, dhe vëllimin me tregime “Qyteti që kërkon muzikë”- janë jo vetëm kuptimplote, jo vetëm produkt I talentit të tij , por gjithashtu një dëshmi e prirjeve letrare dhe shijes të pranueshme të kohës në të cilën ato janë shkruar. Këtë vit poeti Arqile Gjata, nxorri vëllimin e tretë me poezi me një titull sugjestionues e sinjifikativ, ”Gratë e poetëve”. Vëllimi përmban poezi lirike , me ton qytetar, intelektual, patriotik, kujtime, mall, dhimbje, dashuri, të cilat shprehin ngazëllimin dhe enthusiazmin e një komuniteti të brishtë, në rastin tonë si te poezia “Gratë e poetëve”-si një fitore e arritur, në liri, progresin social, romantizmin , frymëzimin e frymëzuese, deklamimi I bukurisë shpirtërore e trupore të tyre në vjershërimin klasik. Eksperiencat jetësore dhe përkushtimi krijues me të si ciltërsia e ndjenjave, humbja, dhimbja, vetmija, dashuria, shpresa, intimiteti, ngazëllimi apo enthusiazmi-do të jetë me vënd të them - se këto sentimente të jetës, -poeti i ndjen të nevojëshme t’u japë zë duke I hedhur në poezi. Poezia e poetit Gjata është rrëfyese, -jo abstrakte-ajo del nga realiteti aktual I botës që jetojmë dhe thjeshtësia e jetës së përditshme. Muzat, meditimet dhe spekulimet rreth jetës, gjërat e përjetëshme të ekzistencës humane, - jetës e vdekjes. Ja si shprehet poeti rreth realitetit jetësor:

“Me jetën u takova në të

gdhirë,

mu duk e gjatë

në fillim..

Nga kujtimet e viteve dhe

trokitjet e stinëve

po vijnë…

..të më vjedhin duartë

të më marrin zemrën…

Ndërsa në poemën:”Në muzeun e monumenteve”, citojme vargjet e para :

“. Gurë, gurë deri lart në majë,

butësisht si pëllëmbë

të fjetura

statuja të gurta më përshëndesin….,

-Këto vargje të vendosura në strofë, I japin rrjedhë procesit të transformimit të dukshëmendimi e ndjek këtë proces-në fakt e nxjerr dhe e prezanton atë , - se një kompleks mamorfozash të imazhit është treguar. Kursi logjik i këtij transformimi nuk është në ndjekjen e procesit të vërtetë, por në përpjesëtim të vetë ndryshimit. Vetë titulli I poezisë “Në muzeun e monumenteve”, e cila duhet të indikojë përkatësisht, anën teknike të ndryshimit ose mundësisht disa ndryshime sociale, kanë kuptimin e një nxitje të fshehtë , që tregojnë vetveten vetëm në vargjet e para,, kështu njëra merr impresionin, që poema funksionon vetë, sepse edhe vetë autori fshihet aq mirë,-shprehja duket të përmbajë në vetvete një logjikë të vetbrëndëshme. Ndodhia e metamorfozave është produkt e ngritjes në rrjeshta antagoniste, siurë, pëllëmbë, butësisht, statuja, gurta etj.

Te poezia:”Sa e donte nëna diellin”, është prezent dedikimi në orientimin përgjithësues të vargut, gjithashtu, dhe cfarë është e rëndësishme, - fillimisht në vargjet, e cdo strofe. Kështu në strofë është përmbledhur densiteti I ndjenjës së shprehur si një aspiratë sublime si dhe fuqisë shpërthyese të dashurisë së nënës përmes mendimit filozofik dhe sendeve që e rrethojnë -për diellin, për fëmijët, , thurrte trikot e fëmijëve, buzëqeshte, apo ujiste lulet, borzilokun e babait, përkushtimi I nënës për të sjellë e rritur ardhmërinë, brezat:

“Sa e donte nëna diellin!

Dilte në kopësht maste qiellin!

Më pastaj ujiste lulet

dhe borzilokun e babait.

-.-

Nëna mblidhte copëza drite,

për fëmijët.

Pranë sobës bukën thekte ,

e heshtur thurrte triko…

-.-

Sa I shkonte nënës buzëqeshja,

Shtrinte krahët të fshinte lotët e mendimeve,

Flladi I mbrëmjes

Të gjithë bashkë na mblidhte…



Tema patriotike cfaqet te poezia “Kështjella e Portopalermos’”, ku autori me mjeshtëri artistike e figura të goditura na ka dhënë ndjenjat dhe shpirtrat, patriotizmin, aspiratat dhe idealet janë shprehur nëpërmjet identifikimit të poetit me kështjellën e Ali Pashë Tepelenës buzë Jonit, bedenat e kështjellës, dashuria, Vasiliqia, -me natyrën që e rrethon dhe është aftësia e tij krijuese të vendosë veten në kohën dhe hapësirën e së tashmes e të së ardhmes. Kështu ai ka nxjerrë në drite dy cilësi historinë dhe ata që e bëjnë historinë. Pikërisht lexo vargjet:

“Unë, anonimi I sotëm,

Si në kohëra të ngjashme,

Gdhendur ndër bedena,

Mbi shpatulla kam hedhur misterin e detnajës,

Që qarkon Kështjellën e Vasiliqisë

Me shpresë se muret do të flasin….

Te poezia “Gratë e poetëve”, nga ka marrë edhe titullin ky vëllim me poezi, poeti Gjata ka dhënë gjithë esencën e një krijimi, I cili përmban në brëndësi cilësinë e të gjitha krahasimeve dhe shoqërimet, -që krijojnë botën e poetëve, që sjellin frymëzimin e tyre, është GRUAJA- botën rreth saj e brenda saj, për të shprehur atë universalen, ekzistencën e burrit –dashurinë-frymëzimin! Kjo është arësyeja që zhvendoset nga vargu në varg në cdo moment të ditës që poetët e gratë e tyre gjejnë vetveten:

“Këto gra me luk të ndryshuar,

Ditë e natë përtypin ëndërra,

Për burrat e trullosur nga frymëzimet

Gratë e poetëve, idilike,

“Natyrë e qetë” në kopështin me ajër të poezisë,

Feksin si mollë e ndalueme,

Shëmbur në shtrat, të joshura,

Nga dashuria e burrave poetë.

Dashuria reciproke dhe frymëzimi nga kjo dashuri, janë vendosur në natyrën e vetvetes, të muzës, me qëllim për të qënë një fenomen I barabartë me të gjitha të tjerat.

Edhe poezita e tjera që përbëjnë këtë vëllim poetik krijojnë mesazhin e pastër, të ndjenjës së bardhë ashurisë njerëzore!

Dhe së fundi, bota poetike e poetit Arqile Gjata konsiston në vizionin , shpirtëror, real e virtual të ekzistencës humane, e arësyeshme brënda përmbajtjes gjenetike të burrit, nëpërmjet gjërave që ai mëson nga tradita e besimi, hapësira e koha, në të cilën ai ka ndërtuar krijimtarinë e tij.

Vëllimi me poezi “Gratë e poetëve” është redaktuar nga Grigor Jovani, dhe Korrektor Vangjel Pici. Të dy këta kanë bërë një punë profesionale dhe të admirueshme. Kopertina ka një përzgjedhje të vecantë nga Olta Kotti, -një montazh I ngjyrës së kuqe-simboli I dashurisë dhe gratë e poetëve që venerojnë dashuri e frymëzim në sfond. Parathënja e librit nga kritiku, studiuesi, shkrimtari, përkthyesi, Akademik Fatmir Terziu. Pasthënja e librit nga Vangjel Pici, krijues, mësues I letërsisë I shumë brezave. Libri ka një botim të kënaqshëm dhe profesionist nga Shtëpija Botuese “ Ada ”, me botuesin e saj, Roland Lushi.

Disa poezi nga Arqile Gjata


Fjalet.

Kur fjalet behen re te zeza,
e vijne me pickama mbi dritaret e shpirtit,
ato behen gra te perdala.

Buze rrugeve te mjera,
nuk jam une mendimi yt,
eshte poezia
shembelltyra e fjaleve,
ardhur nga thellesia e syrit
a nga nje bote tjeter......



Poetet e Harlisur.

Poetet e Harlisur
brigjeve te fjales,
dhendure te poezise syshkruar,
mos ma prishni buzeqeshjen e varrit te nenes.
Nga cepeat e vargjeve rreshqasin lot dhe shprese,
Jo copra litari per fjalen e lire......


Pagjumesia.

Sonte capitem ne pagjumesi te fjales,
era e vjeshtes rend drejt meje,
ngritur mbi germa te zeza mallkimi.
me cukisin mbi koke me sqepin e fjaleve.



Rrugeve te Fjales.

Midis rrugeve te fjales,
e nesermja do te jete e gjate,
...........e gjate eshte vetvetja.
Une jam hije mbeshtjelle me grimca drite,
me ngjyre
me shi qe rend te gjeje shpresen e premtuar.


E shkriva moshen.

Ia shkriva moshen Poezise.
Per sy e per gjinj.
S'dua ta afroj stinen e bardhe.
dhe pafuqine e plakut.
Te lumtur me ben
oxhaku im i dashurise.



Skeletet e fjales

Mermerimat treten diku.....
Por une rrugetoj mendueshem mbi to.
Kaluar mbi skelete fjalesh,
trokas neper dyert e pyllit,
te me shtrohet sofra.
te ushqej skeletet e fjales,
dhe syrin e rritur te poezise.

Ajo

Ajo vuan e lumturuar,
renkon e percmuar,
e pabindur,
e babezitur,
nen thundren e mendimit.
E tille shpupuriset ne ajer,
Ajo.......
Asnjehere nuk vdes
e ngrata fjale .....
e mjera......
Ajo.....



Kokrra rere.

Kam ne pellemb te dores
kokrra rere.
Me to loz neper eren e vjeshtes,
i detyruar qe metoj veshtrimet e tyre,
ardhur diku nga buza e detit.

Kokrrra rere te ndrtitshme, te bardha
rreshqasin neper ere
ne pritje te nje jete me te mire......

[Luna01]

Kam bërë shumë udhëtime gjatë viteve të mia dhe mbetem përgjithmonë një e dashuruar me udhëtimet. Kam parë shtete të vegjël dhe të mëdhenj, qytete me dritë, me histori, kam udhëtuar nëpër mendimet e të afërmve dhe të dashurve të mi, kam udhëtuar ëndrrave të mia dhe mendimeve të trishta apo të hareshme. Tani po kthehem nga një prej udhëtimeve më të bukura që kam bërë – Vëllimit poetik – Gratë e Poetëve – shkruar nga Arqile Gjata.

Ishte një udhëtim që në fillim m’u duk rreth 30 faqe me poezi, por më pas, duke shëtitur labirinteve të atij vëllimi, unë s’e di se si e humba sensin e kohës dhe të vendit ku isha, gjithshka rreth meje u vesh me një shkëlqim të butë dhe si të zbritur nga qielli, me ngrohtësi dhe pritje për të vazhduar edhe një hap udhëtim, edhe një poezi ndjenje. Nuk e mendoja se do ishin në një vend të mpleksura bashkë dallgë dhe këngë, diell dhe mall, vizione ëndërrimtare dhe kujtesë plot respekt per jetën, delikatesë dhe elegancë së bashku me forcën e paepur të shpirtit – dhe dashuri, dashuri fund e krye, mirësi edhe në vërejtje, mirësi edhe në mospëlqim.

Kam vallëzuar me muzikën e ëmbël që rridhte nga vargjet e tij dhe asnjëherë nuk e dija se si do të ishte vargu më pas, që pas leximit të poezive të para fillova pak nga pak të mësoj gjuhën e ëmbël të poezisë së Arqile Gjatës, gjuhën e çliruar në një varg të lirë, që nuk njeh vargonj dhe pesha të panevojshme, gjuhën e bukur dhe ledhatuese, që duke qenë një shqipe magjike më bën ta adhuroj gjuhën time, vendin tim dhe njerëzit e mi.

Ritme dhe Tinguj, Magjia e Zemres, e plot tituj të tjerë të ngjashëm më vinin ndër mend teksa lexoja vëllimin Gratë e Poeteve dhe rendja në kuptimin dhe logjikën e çdo poezie. Poezia e tij është poezia moderne, e brumosur me ndjenjat dhe gjakun e lashtë sa bota, e fisnikëruar nga malli dhe dashuria, e zbukuruar nga qyteti me i bukur i Botës – Vlora, e kthyer në një vëzhgim të hollë psikologjik për shkak të vëmendjes dhe vëzhgimit të tij të hollë poetik, është përsosur nga mençuria e trashëguar deri në finesë dhe është si një mineral i rrallë që ai e ka zbuluar në zemrën e Zotit, i ka hequr pjesët e tepërta, ato që s’duhen dhe ka nxjerrë të përsosur skulpturën e gdhendur të njeriut dhe të jetës, i ngjashem paksa si Moisiu në mal kur pati ne duar shkrimet e famshme. Do t’i uroja këtij mjeshtri të figurës letrare dhe të personifikimit të gdhendë gjithmonë e më shumë brilantet e tij për të na bërë të lumtur, teksa shëtisim rruginave të bukurisë së fjalës, që ai kontrukton.