Close
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 11
  1. #1
    i/e regjistruar Maska e ZANOR
    Anėtarėsuar
    25-09-2002
    Postime
    1,114

    Etimologji sipas Nezir Myrtes

    ARBITALIA
    Shtėpia e Arbėreshėve tė Italisė
    La Casa degli Albanesi d' Italia index/home kulturė/cultura histori/storia gjuhė/lingua letėrsi/letteratura art/arte
    hapje/apertura komunitet/comunitą tradita/tradizioni special/speciale turizėm/turismo shfaqje/spettacoli
    redaksi/redazione lajme/notizie shtyp/stampa motorė/motori ligje/legislazione lidhje/links




    Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E FJALĖS – KUNIFORM


    Shkrimi me shkrola nė formė kuni – kuniform (Cuneiform).

    Kompozita – Kuniform (Cuneiform), me tė cilėn sipas tė dhėnave shkencore linguistike tė derisotme, nėnkuptojmė gjuhėn e parė tė Antikuitetit, si gjuha kunoforme (Cuneiform Language), shkrimi kuniform (Cuneiform script), - mund tė spjegohet pėrmes shqipes sė vjetėr, apo Illirishtes sė re – qė ethymologjikisht ndahet nė dy pjesė fonomorfologjike – kuni + form = kuniform – me kuptimin, formė kuni – shkronja nė formė kuni.
    Pjesa e parė si fjalė e parė e kompozitės – kuni – ka kuptimin e njė cope druri, shkopi tė drunit, apo metalik, pikėrisht nė formė lapsi, i mprehur nė maje ndėrsa, pjesa e dytė e kompozitės nė fjalė – form, fo^rm – ėshtė kuptimi i fjalės i.e. – formė-a.

    Pėrderisa shqipja ėshtė bija e drejtpėrdrejtė e illirishtes dhe illirishtja si bija e pellgasishtes, nuk e shohim njė kuriozitet botėror (anipse pėr disa vėrtet ėshtė ēudi, duke mos e njohur Fonetikėn dhe Morfologjinė Historike Shqipe) – vet Shqipja ėshtė gjuha e drejtpėrdrejtė illiro-pellgazgjike dhe ka fuqi spjegimi tė jashtėzakonshėm tė gjuhės sė parė tė njeriut.
    Pra, kompozita – kuniform – ėshtė kuptimi direkt sipas konceptit natyror origjinal shqip pa asnjė ndėrhyrje analitike e semantike fono-morfologjike, pėr ta dėshifruar nė bazė tė origjinės sė tingujve, apo rrokjeve, si rrėnje fjalesh – por, shprehje direkte – kuniform – formė kuni – shkrimi nė formė kuni, germat nė trajtė kuni, shkrolat e para nė formė kuni dhe gjuha kuniforme (Cuneiform Language).

    Fjala – kuni – nė gjuhėn shqipe ėshtė emėr sendi, emėr konkret, trajta e shquar, numri njajės, shkalla emnore (nominativi), emėr i pėrgjithshėm, qė nė trajta dialektore tė shqipes, theksohet si fjalė: kuni, (kuji, kunji, kunxhi), me theks hundor, tė zanores – *u^- gege-toske dhe nė numrin shumės thohet: kuna, (kuja, kunja, kunxha), si fjalė dialektore.


    Kuni si formė germe dhe kuni si mjet shkrimi, qė shprehė vetveten emėrtuese historiko-linguistike. – Shėnjat mbetėn Shėnjėtore tė Shėnjta, qė formuan abece tė reja.

    Kuni u pėrdor nė fillim si mjet i shkrimit tė germės (shkrolės), e tėvona si vet forma e germės - ashtu sikurse edhe sot – lapsi, i cili ku^ me kun (kui) shkruan, kuni shkruan kunin e duke shkruar kunin – shkruan shkronjen.
    Nė fėmijėrinė e gjuhės sė njeriut, u shkrua nė pllaka argjilli, nė pllaka bote, tė teruna apo tė pjekura nė diell e zjarr, e deri tek kuni i gurit (epoka e gurit), pėr tė shkruar nė pllaka mė tė forta materiale sesa argjilli – dhe deri tek kuni i hekurtė (epoka e bronzit, e hekurit, dhe e metaleve). Pėrmes gėdhendjes me daltė, apo me pykė metalike (qė e menduan jorealisht, pykėn si prejardhje linguistike e fjalės – kuni) - pėr tė shkruar nė pllaka druri, guri, bronzi, alumini, plumbi, zingu, nė materiale tė forta, nė pjesė arkitekturale, mbishkrime varresh (epitafe), epigrame nė piramida, sfinga, nė ballina kėshtjellash tė lashta, nė faltore perėndishė, nė shkėmbinj symbolik, nė monumente, nė vegla pune, nė armė, shpata, nė shkopinj mbajtės (krruta pleqėsh pėr mbajtje) – dokmente deri nė kohėn e sotme kėto - qe nga ballinat e shpellave tė gurta e deri tek objektet arkitekturale tė epokave nė zhvillim tė diturisė dhe kulturės tė njeriut.

    Epet e lashta – Enuma elish, Gilgameshi, Illiadha, Odhisea, Eneida etj., veprat e authorėve shumė tė hershėm janė shkrua me shkrim kuniform, nė pllaka guri, shkėmbinj etj., deri me zbulimin e papirusit – dhe me gjetjen e grafiteve e ngjyrnave, pėr tė shkruar nė lėkura tė terura kafshėsh dhe deri me pėrpunimin e letrės, shkrimi nė letėr.

    Nė gjuhėn shqipe – fjala – kuni, thohet nėpėrmjet tė shprehjeve tė vjetra: i drunit, kuni i hekrit, kuni i kerrit, kuni i zgjedhės sė kerrit, kuni i derės sė shtėpisė, dhomės, kuni i grabujės, kuni i pllugut etj., si nė vegla pune edhe deri tek kuni ato mė tė voglat, nė armė e mjete tjera.

    Nė bazė tė fjalės – kuni, si mjet shkrimi tė gjuhės sė parė, morėn edhe shkrolat (shkronjat), germat e gjuhės, emėrtimin – germat kuniforme, alfabeti kuniform, shkrimi kuniform dhe gjuha kuniforme.
    Tash, se sa ka lidhje Shqipja ballkanike me gjuhėn e parė Kuniform, kur mund ta spjegojė vet emėrtimin nė fjalė, si lidhje ethymologjike direkte me atė gjuhė tė parė tė njeriut – mbetet tė shqyrtohet nė dispozitiv tė studimeve analitiko-sintetike dhe semantike.


    KUNI E PYKA

    Kuni e Pyka. – Pyka mund tė jetė mjet shkrimi, por jo formė shkronje.
    Sipas studime shkencore tė derisotme, pėr ethymologjinė e emrit – kuniform – kemi prononcimin sikur kjo fjalė po u spjegojka me gjuhėn latine me kėtė spjegim – kyooniform = pykė (ang. Wedge-shaped) pra, nga fjala latine – pykė-a, – lat. Cuneus=pykė dhe nga fjala – form (fo^rm) – me tė cilėn shprehje kuptohet - germa nė formė pyke. Ky ėshtė njė pėrcaktim shkencor, i vetmi derisot, pėr shkrolėn kuniforme, sipas rezultateve tė Enciklopedisė botėrore, pėr Kuniformin (Cuneiform skript).

    Tash, fjala – pykė latine, nė shqipen ka kuptimin e njė cope druri shpatuke (shaped, ang), tė shkurtė, nė njerėn anė tė mprehur, e mprehtė si teh shpatuk jo formė majeje – e cila me pėrceptimin vizual duket nė profil – pyka e drurit, pyka e hekurit etj. Pyka nevojitet pėr ēamjen e drunjve, landėve tė trasha (duke e filluar ēamjen me sopatė sėpari, e tėvona pėr tu ēarė drejtė, futet pyka nė vend sopate dhe rrahet fort, duke e ēarė drejtė trupin e drunit, landės).
    Pyka dallon nga kuni pėrkah forma e saj si njė copė druni e gdhendur nė formė shpatuke e mprehtė nė maje, qė mund tė komentohet edhe si njė formė dalte, dalta – ndėrsa kuni ėshtė adekuat forma e lapsit, njė copė shkop druni apo metalik, pikėrisht qė i pėrgjigjet shkrimit kuniform, apo shkrolės nė formė kuni, ashtu sikur edhe tregon vet pamja e atyre shkronjave tė lashta kuniforme. Tash, mbetet tė vėrtetohet a ishte ai shkrim pykaform (nė bazė tė emrit pyka), apo kuniform, nė bazė tė emrit – kuni, qė spjegohet pėrmes shqipes.
    Historiku Kuniform. –

    Sipas enciklopedisė sė sotme, gjuha kuniforme me sistem shkrimi u zhvillua para dekadės sė fundit tė milleniusit IV p.e.r. nė luginat e brigjėt e lumenjve: Tigėr dhe Eufrat, pėrkatėsisht nga Sumerianėt. Karakteret e shkronjave konsistojnė me gėdhėndjen e tyre nė pllaka tė pjekura tė keramikės. Por, duhet tė theksohet a priori, se Historia e shkrimit shtrihet paralel me hieroglifet e hershme egjyptiane rreth Nillit, me alfabet dhe shkrim gjuhe.
    Shkrimi babillonas dhe asyras pėrdorej nė numėr tė madh 300 – 600 tė pėrgjithėsimit tė symboleve kuniforme, pėr fjalėt dhe syllabėt, qė disa janė vizatuar origjinalisht, si pėrgjegjėse tė sakta tė emėrtimit me kuptim natyror.
    Tingujt e thjeshtė dhe rrokjet e shkurta si diftongje tė shkrimit kuniform, janė pėrdorė edhe jasht Mesopotamisė sė lashtė, tek pellgazėt tjerė, illirėt e dardhanėt, nė Elam, tek Hititėt, Frigėt dhe nė gjuhėt anatoliane, si gjuhė illiro-pellgazgjike, mbase, vet ata popuj: mesopotamezėt, babillonasit, asyrėt, akadianėt, hititėt, frigėt, egjyptianėt, hindianėt, kinezėt etj., ishin popuj pellgazgjik, tė cilėt jetonin rreth pellgjeve tė Nillit, Tigrit, Eufratit, Hindit, Jancengiangut, Hoangohosė, Egjeut etj. Kėshtuqė, shkrimi kuniform u shtrij nė pėrmasa botėrore tė kohės.
    Mendojmė, se pikėrisht ai shkrim kuniform, ishte vet shkrimi dhe gjuha e pellgazėve tė stėrlashtė, qė u pėrhap nė popujt mesdhetarė, hindian, tirrean, egjean e deri nė pellgjet adriatike, kaspike etj.

    Shkrimi i shkrolave kuniforme pellgazgjike, u bė model mbėshtetjeje pėr tė gjitha abecetė, nė gjuhėt e mėvonshme indo-europiane dhe se kėto gjuhė i.e. janė formuar nė bazė tė gjuhės kuniforme tė shkruar – shkronjat e sotme tė alfabeteve i.e. nė formė kuni.

    Ėshtė interesant se enciklopedia e sotme nuk e pėrcakton konkretisht, popullin pellgaz, atė paraardhėsin illirian, pėr tu konkretizuar gjuha pellgaze, por na mbeten disi tė ndara kėto dy emėrtime: pellgaz (pellazg) dhe illirė. Poashtu, nuk pėrcaktohet kjartė forma nė besimin e popujve pellgazgjik, ku nga politheizmi i feve pagane, kalohet nė monotheizėm – besimi nė njė zot – besimi nė Hillin e Dritės, si zot i jetės mbi tokė, Krijues i gjallesave, qė ishte besimi hillirian – illiro-pellgazgjik. Sot botėrisht, ka mbetur mythi mbi zotin Dielli, dita e pushimit pėr hirė tė diellit, dita e fundit tė javės – E diella – dita e pushimit nė pjesėn mė tė madhe tė botės. Kjo botė kremton ēdo fundjave ditėn e hillit tė dritės – diellit, ashtu sikurse E Dilla ishte dita e pushimit illirian.

    Cili ishte populli i parė pellgazgjik, qė zbuloi gjuhėn kuniforme, apo ishte njė gjuhė qė nuk dihet saktėsisht, ku u formua sėpari dhe se cili ėshtė Krijuesi i afabetit kuniform tė gjuhės sė parė edhe cili ishte vet populli i parė i pellgut tė ujit?

    Kuniformi pellgazgjik. -
    Mbase, gjuha kuniforme lidhet me popujt pellgazgjik dhe kuniformi ėshtė gjuhė pellgaze - Pellgasishtja, mund tė konkludojmė se ėshtė Rrėnja kryesore e Bimės sė Linguistikės Gjenerale - po marrim disa variante historike, tek pellgazėt e Tigrit, Eufratit, Nillit, Hindit, Jancengiangut, Hoangohosė, Mesdheut, Egjeut, Adriatkut, Kaspikut etj.
    Nė bazė tė tė dhėnave shkencore tė derisotme ėshtė konkluduar se populli i parė i botės ėshtė populli pellgaz, si populli i pellgut tė ujit, por nuk ėshtė precizuar pėrcaktimi i atij populli, ku u lind sėpari, nė cilin pellg uji, a u lind njeriu nė tokė, apo sipas disa hipothezave tė theoricientėve e theorive shkencore tė sotme, a mos erdhi nga ndonjė yll tjetėr nga Gjithėsia. Kjo ėshtė diathezė shkencore lidhur me pėrcaktimin e prejardhjes sė njeriut mbi tokė. Por, nėse bazohemi nė theorinė shkencore, se njeriu u lind nė tokė, si proces evolutiv i evolucionit natyror tė krijimit tė tij, atėbotė, popull pellgaz kishte rreth luginave tė lumenjve tė hershėm tropikal: Nill, Tigėr, Eufrat, Hind, rreth pellgut mediterran, egjean, adriatik, kaspik etj. Se nė cilin pellg u krijuan pellgazėt dhe cili ėshtė pellgu i parė pellgazgjik, sot ekzistojnė disa theori shkencore, duke tėrhejkur mė shumė vėmendje, secila kah vetvetja dhe lashtėsia e vetvetes, tė disa popujve tė antikuitetit. Edhepse ėshtė krijuar njė bazament shkencor botėror gjeneral, se pellgazėt janė ata tė luginave tė Tigrit dhe Eufratit mesopotamez - pėrsėri lindet gjykimi: po cili ėshtė ai populli i parė pellgazgjik? A ėshtė ai rreth Nillit, apo rreth Tigrit dhe Eufratit, Hindit, Jancengianut, Hoangohosė, apo rreth pellgut mediterran dhe egjean. Historia e vjetėr na jep argumente tė ndryshme, tė etapave parahistorike, protohistorike, koha e gurit, bronzit, hekurit etj.



    ALFABETI KUNIFORM ISHTE ALFABETI PELLGAZGJIK

    A ishte vėrtet, gjuha kuniforme, si gjuhė pellgazgjike e formuar nė Afrikė – apo erdhi si gjuhė kuniforme e gatshme dhe u shpėrnda, apo ishte – gjuha e shkrimi i atllantėve tė stėrlashtė illirian – abeceja e Atllantishtes – Illirishtes pellgazgjike e pėrhapur nė popujt tjerė pellgazgjik afriko-azio-europian?
    Cila gjuhė mbizotėroi nė botėn e lashtė – Atllantishtja e atllantėve, Pellgasishtja, si SPIKJA SKIPE, e cila duhet tė ketė qenė si Gjuha e Natyrės pėr Atbotėn e Lashtė.
    – Dhe bota perėndimore duhet tė ketė qenė pėrsėritje nė periudhat historike, si mė e zhvilluar disa herė, qė i ofroi Lindjes - Gjuhėn e Zotit – pas Pėrmbytjes sė Madhe!
    – – Kur ekzistojnė dy fjalė tė lashta – kuni e kina, qė e lidhin botėn linguistike !?
    – A duhet tė jenė Kuniformi - gjuhė e Parė botėrore, Kuni qė formoi Kinėn Linguistike, Kuniformi qė formoi Kinezishten e Lashtė?
    – A duhet tė jetė gjuha kuniforme, Skipja e Parė, gjuha pellgaze – gjuha e llandit tė atit, vandit – vendit tė atit – Atvandit-Atllandit – gjuha atllantike e vendit tė etėrve – Atllantishtja?
    - Pse merret si profet i parė Nuhi (Noa) dhe poaty fillon Feja me Fenikėt (Fenikasit), qė vet ky emėr spjegohet me shqipen Feja=Fenik-e dhe shpikja (lexo:spikja skipe) e alfabetit tė parė, fillon me fenikasit, sipas tė arriturave tė dersotme shkencore!
    - Fenikasit ishin popull pellgazgjik.

    Kuniformi para Pėrmbytjes sė Botės. -
    Mendojmė se Pėrmbytja e Botės ka ndikuar nė ēthurjen e Historisė, apo nė kėputjen e hallkave historike, duke menduar nė njė Botė tė Re, e deri nė ēthurjet historike nga luftėrat, fatkeqėsitė natyrore, shfarosjet masive nga sėmundjet gjenerale etj.
    Mirėpo, Pėrmbytja e Atllantidės, e cila sipas fakteve historike u bė tash e 12 mijė vjet mė parė – u formua Oqeani Atllantik mbi njė botė njerėzore tė atllantėve, mbi gjuhėn, kulturėn dhe historiografinė e Atllantidės dhe u shplua nga uji Toka Europiane (u shplua Europa nga uji dhe u mbulua Allantida). – Ai grup njerėzish nga uji atllantik, qė shpėtuan nga Pėrmbytja e Madhe siē thirret sot, me shpėtimtarin Nuhin – N’ujin – Noa, qė nė shqipen ėshtė antroponomi – Ndu^- Ndue-Ndua – Ndou i Shėnjtė – ai grup njerėzish atllantėsh, erdhi e doli nė brigjet e Afrikės Perėndimore dhe u vendos rreth luginės sė Nillit (Egjypti i sotėm). Pra, shpėtoi njė grup njerėzish nga Atllantida e pėrmbytur n’ujė dhe e vazhdoi e pėrcielli gjuhėn dhe kulturėn e atllantėve tė stėrlashtė, nė Tokėn mė tė Afėrt - sėpari nė Afrikė dhe me pėrhapjet e atllantėve nė Azi dhe Europė, u formuan si popull pellgaz hillirian nė kėtė rrafsh trekontinental.
    Me siguri, ai grupi i njerėzve tė atllantėve me Shpėtimtarin Nuji (Nuhi, Noa) rreth brigjeve tė luginės sė Nillit, gjetėn edhe popuj tjerė pellgazgjik tė kohės – apo edhe mbretėri tė lashta tjera, qė na dokumentojnė tė dhėnat fetare: Profeti Nuji i atllantėve, Profeti – Hibrahim, me bijtė e tij, Issaku (Israeli i sotėm) dhe Ismaili (Egjypti i sotėm), ku para formimit tė Israelit dhe Egjyptit, kishin gjuhėn e kulturėn e lashtė dhe besimin monotheist – Besimi nė zotin Dielli (qė pėr hellenėt ballkanik, e pėr grekėt si hellenik qė e mendojnė vetveten e tyre, ishte periudhė kohore shumė e vonė pėr ta, nė kahasim me atė periudhė tė lashtė, pellgaze dhe atllantike). Mendojmė, se pikėrisht atllantėt e shpėtuar me Nujin, nga Pėrmbytja e Madhe, kur iu ofruan brigjeve tė tokės, nga gėzimi qė gjetėn shpėtim nė njė tokė tė re, rrodhi thirrja e tyre – toka afėr, i afrohemi tokės, Afrimi nė Tokė - Afrimi e emėrtuan vet toponomin kontinental – Afrim -Afria - Afrikė – Afrika me ethymologji shqipe-illire, nga fjala – afrim, si ndajfolje shqipe - afėr – si emėr afri - afria – afrikė – si kuptim i afrimit tė atllantėve me popujt afriko-azio-europian – Afria – Afrika.

    Pėrcaktimi i emrit – Nil. – Hidronomi - Nil, Nili qė thirret jeta afriane, nė luginėn rreth brigjeve tė tė cilit, jetuan pellgazėt e parė(?) dhe formuan njė nga alfabetet e para, si gjuhė illiro-pellgazgjike, a spikje skipe thotishte – ky emėr fonetikisht pėrbėhet nga tre tinguj: N+i+LL = NiLL, qė nė shqipen e vjetėr theksohet, me tingullin e tretė (tė fundit) – LL ashtu sikurse theksohet edhe nga gjuhėt sllave e latine.
    Kuptimi ethymologjik i emrit – Nill, mendojmė se ėshtė me spjegim shqip, i cili lidhet me fjalėn e lashtė – nill – nyll-nylli, qė nėnkuptohet si emėrtim i nillit, nyllit – lymit tė lumit, me brigje tė nyllavta, me nyll – ku nga alternomi i lashtė pellgazgjik – nill, nilli, me ndryshimin fonetik tė tingullit – i, nė – y, rrodhi emri – nyll – nylli, nė shqipen e vjetėr. Lidhur me kėtė fjalė nė shqipen e vjetėr kemi shumė shprehje tė lashta sikurse janė nė gjuhėn e folur, si shprehje satirike: ēka je nyllavė ashtu (me kuptimin: ēka je mbyllė nė vetvete e po rrin drujshėm) / tek je ba^ krejt nyll (me kuptimin: tek je bėrė pa la, pa pastruar), / tu paska bėrė jaka e kėmishės tėrė nyll (me kuptimin: tu paska bėrė kėmisha pa larė, pa pastruar fare), / e paske qafėn plot nyll (tu ka bėrė qafa pa pastruar), / nyllan – i papastruar fare, / teshat nyll – tė palara, / duart nyll – duart e palara etj.

    Kuptimi i fjalės – nyll, ėshtė ai i fjalės sė hershme skipe – nill, qė do tė thotė, lim-lym lumi (lim lumi – llim lumi, limi i lumit, lymi i lumit, me njė theksim tė veēantė hundor tė zanors – i, y dhe nė bazė tė kėsa fjale – nill, nyll, si lumė plot nill-nyll, u pėrcaktua edhe vet emri i lumit – Nill, Nilli – si hidronom.
    Kuni e Kina. –
    Kėto dy fjalė tė lashta – kuni e kina, janė sikur tė afėrta fonomorfologjikisht ashtu sikur tė jenė formuar nga njė gjuhė e parė.


    Origjina e tingujve tė fjalės – kun-i. -
    Fjala kuni – e cila nė zbėrthim fonetik, nga rrėnja e saj, na rrjedhė nga tre tinguj – k+u+n=kun – k*-u^- n, ndėrsa nga po kjo rrėnje, na vie filli i vet fjalės nga diftongu – ku^ tingulli – k – dhe zanorja hundore gege-shqipe – u^ - me pėrcaktimin e rrėnjes si rrokje – kun – pėrmes tingullit – n – na jep trajtėn e pashquar tė emrit dhe i ka dy domethėnie shqipe nė alternativė logjike e semantike, nga diftongu – ku^, si domethėnie e kėrkimit, hulumtinmit, gjetjes sė vendit edhe si emėrtim i shqipes sė vjetėr – (njė) ku^, por gjithashtu edhe si formė lidhėze shqipe (ku, qė, i,e,cili-cila), e qė pėrkufizon fjalėn e parė tė kompozites – kuniform – dhe pėrmes sufiksit apo zanores – i – formon trajtėn e shquar tė emrit – kuni.

    Rrėnja apo rrokja – kun – nė bazė tė origjinės sė tingujve, pėr tu kuptuar drejtė, vie nga diftongu – ku^ (kuu) me fonetikėn gjenetike, rrjedh nga dy tinguj – k + u – si diftong – ku^ dhe tingulli – n, si pėrcaktues sufiksal fonetik i emrit. Tingulli – k – ka kuptimin e ecjės, kalimit tė kohės, ecurisė kalimtare – qė nė shqipen formoi fjalėn – kalė-kali vertikalisht nė pozitė vertikale (kali me kėmbė), si shprehje semantike lidhur me emrin shqip, ku nė bazė tė ecjes sė njeriut, si proces fizik, nė bazė tė rrjedhės kronologjike tė kohės, kroni i kohės, rrodhi emėrtimi – kėmbė-a, qė nė illirishte ishte – ko^m(ė) - ko^ma me zanoren – o hundore, qė nė shqipen e sotme dialektore ėshtė – ka^m(b)a, gege dhe kėm(b)a, toske.
    Kjo rrėnje fjale e lashtė gege-shqipe – ko^m(ė), ko^ma – formoi ecurinė e emėrtimit tė njė rrėnje fjale i.e. tė lashtė – com, (kom) nė tė cilėn hetohet kuptimi i ofrimit tė njerėzve duke ecur, nė kuptimin e fjalės eja, ko^m - pėr tu bashkuar nė njė grup dhe pėr tė formuar njė bashkėsi-bashki – komunitet, kur kominiteti komunikon. Lidhur me kėtė fjalė shqipe tė vjetėr – komė (ko^m(ė), me theks tė zgjatur tė zanores – o, si hundore, kemi shprehjet shqipe: erda kom(ė) (me kuptimin: eca kėmbė e jo me mjete udhėtimi), / shkova kom(ė) (shkova kėmbė), / shkova kom(ė) e erdha kom(ė) vojetardhė,(shkuamje-ardhje, vajtje e ardhje), vojtet’ardhė kom(ė), / jam lodhė gjith ditėn n’kom(ė), / mbeti nusja n’kom(ė) – pa u ulė, / ēka po rrin n’kom(ė) e s’po uesh dikund? Etj.
    Kjo fjalė – ko^m(ė), com-comme ( kambė, gege-kėmbė, toske shqipe) ėshtė rrjedhė illirishte nė gjuhėt indo-europiane, prej tė cilės rrodhen shumė fjalė e fjalėformime (kompozita i.e.) commune – (me kuptimin shqip – ko^mė *-une – me ecė (ko^mė) te unė, si ofrim i njerėzve nė bashkėsi, komunė, qe nga ato tė parat komunitete e deri tek kėto tė sotmet – komunitetet qė komunikojnė. Poashtu nga kjo fjalė shqipe-illire rrodhen fjalėt e fjalėformimet i.e. komunė-a, commune, komunikim, komunikacion, komitet, komunizėm, komparacion, komparativ, kometė-a, kombinim, komplet, kompakt, komintern, komod-itet, kompresor, komandė, komandant, komasacion, komb (emėrtimi shqip pėr kombin-nacionin), poashtu edhe mjet komunikacioni – kombi, komė-a (tė fikėt), komfor, komision, komplikim, kompozitė-a, kompozicion, kompromentim, komotacion, komunar, come=ardhė, ang., por qė nė gjuhėt i.e. mė tepėr pėrdorėt me fillesėn – c/k etj.

    Mirėpo, tingulli – k, si tingullformues nė diftongun – ku^- si diftong ka kuptimin e dyfishtė edhe si formė e prejardhjes – ku^ - me kuptimin – prej kuhit, prej nga, ku gjindet, ku^ – e qė formoi rrėnjen – kun – poashtu edhe si diftong formulues tė formulės fonomorfologjike, pėr emėrtimin e fjalės – kuni, si formė e shkronjės sė abecesė sė parė, tė gjuhės sė parė.

    Ndėrsa, tingulli i dytė i diftongut – ku^ - zanorja – u^ hundore, ka kuptimin e unit tė njeriut – u^ (u^ jam, si trajtė e shkurtė e pėremrit vetor shqip – unė), por, edhe si lidhje gjenealogjike semantike me kuptimin e fjalės – ujė, uji, sepse jeta rrodhi nga uji, u^ nga uji. Gjallesat e para ishin nga uji, me fekondimin e qelizave tė bimės si gjallesė e parė, e deri tek fekondimi embrional gjenetik, i llojeve tė ujorėve dhe i kafshės, nė fillim nė ujė e tėvona nė tokė e mbi tokė, fluturuesit, e deri tek njeriu, sipas evolucionit gjenetik-gjenealogjik natyror.

    Diftongu – ku^ formoi fjalėn – kun – ku^n, pėrmes tingullit – n, si pėrcaktim i trajtės sė pashquar tė fjalės – kuni, tė cilėn e shquan tingulli – i. Kėshtu, rrodhi fono-ethymologjikisht, pjesa e parė e kompozites – kuniform, nga fjala – kuni dhe fjala – form(ė), forma e kunit, germa me formė kuni.

    Gjurmimi i fjalės – kuni, pėrmes linguistikės gjenetike, na ēon drejt njė orjentimi fonetik tė tingujve tė diftongut fillues sė difton rrjedhėn gjene-linguistike tė emrit nė fjalė, si proces analitiko-sintetik fonetik, pėrmes shqipes sė vjetėr, duke e zbėrthyer nė rrokje, diftong dhe tinguj – kun – ku^ - k+u^, qė ėshtė vetėm njė formė e thjeshtė ethymologjike shqipe. Pikėrisht, lidhur me fjalėn emėr – kui, kuni (ku^ji), kemi ende shprehjet shqipe tė vjetra, si frazeologji e fjalė tė popullit shqiptar: fol e ngulja kunin (vendos), / mos fol me kuna (me kuptimin: mos fol me thumba, me satirė), / ti hala po folė me kuna, / ngule kunin e lidhe penin, / ura e gurit e don kunin e fortė, / sa gėdhendė kot nė atė dru – mbaro kuna grabuje, / po rrin si nė kuna (me zor), / ia kij shtie kunin derės (je sigurua), / hekja kunin derės e mos ke dert (lirohu, rri i lirė, / Kunja, Kune, Ajkune, Ajkuna e Kotorreve (antroponome shqipe), / kundėr-kundėrshtim, kundra-t (kėpucėt e mbaruara me kuna metali), / kundrejtė teje-meje-nesh-atyreve, / kungulli (fjalė shqipe ku thohet se ishte buka-ushqimi i parė i njeriut), / kungimi, / kunat-i-kunatė-a, / kunorė-a, kunorėzimi-i, / kunishte etj.

    Nė kėto fraza e fjalė shqipe gjindet fjala – kun-i, si trashigimia historiko-linguistike illiro-pellgazgjike, si lidhje direkte me gjuhėn kuniforme.


    Tri Rrėnje Linguistike Gjenerale. -
    Mendojmė se tri fjalė formuan kulturėn e parė gjenerale nė botėn njerėzore, pėrmes komunikimit, duke formuar tri rrėnjet e para tė kulturės botėrore: kuni – kina - hindi tė cilat i prijnė tri kahjeve tė para tė drejtimit tė diturisė sė pėrgjithshme dhe prej tė cilave rrodhen tė gjitha kėto gjuhė e kultura tė sotme, duke u shumėzuar e ndarė nė grupe e nėngrupe gjuhėsh e kulturash tė veēanta, e deri tek gjuhėt e popujve tė formuara nė bazė tė dialekteve tė tyre, si gjuhė lineare tė lindura – lingua, jazik, language, sprache etj.

    Pėrcaktimi i emrit - Kina . – Kjo fjalė e lashtė na duket e afėrt me fjalėn – kuni – (kuni-kina), vetėm me ndryshimin e tingullit apo zanores – u, nė i, qė mendojme se, kjo fjalė – kina, ka tė bėjė me njė formė mė delikate gjatė shkrimit tė shkronjės dhe tė pėrcaktimt fonetik tė tingullit, apo tė shkronjės - si methodė e ndėrlikimit tė pėrgjegjėseve tė shkrimit fonetik kuniform, duke tentuar, tė paraqitet diēka si formė fonetike mė e fortė e mė kuptimplote. Dihet mirėfilli se edhe kjo formė shkrimi tė shkronjave ėshtė vet njė shkrim kuniform, por duke e fuqizuar formėn e kunit nė secilėn shkronjė, duke i krijuar hapsirė fonetike me shumė vet tingullit, pėr t’i mbetur hapėsirė pėrgjegjėseve tė secilit kuni, si pjesė fonetike e njė tingullit dhe duke e zbėrthyer nė sa mė shumė kuptime fonetike vet tingullin, pėr tė iu ofruar sa mė shumė tingullit natyror, pėrmes natyrės sė tingujve, duke shprehur sa mė afėr gjuhėn e natyrės, si sintetiksion fonetik hapsinorė linguistik. Pėr atė edhe vet alfabeti kinez ka 3.600 shkronja, ku duhet njė student tė mėsojė 12 vite me rradhė vetėm pėr njohjen prefekte alfabetike kineze.
    Fjala – kina pėrbėhet nga diftongu – ki^ pėr dallim nga diftongu – ku^, si formė dalluese – kinaform, nga – kuniform, e qė nė realitet, kemi tė bėjmė me njė dallim jovetėm fonetik, nga ndryshimi i zanoreve nė diftongjet – ku^ dhe – ki^, ku tingulli – u^, i kuniformit, ėshtė tingulli – i^, nė kinaform. Mendojmė se, diftongu – ki^, rrodhi pikėrisht pėr dallim duke treguar, shprehur mendimin se kinezėt nuk erdhen nga njė u^-*ujė, por ishin aty ku janė sot gjatė gjithė ekzistencės sė tyre, respektivisht edhe kjo u bė si ndryshim duke treguar njė racė tė veēantė njerėzore. Kjo formė e pėrcaktimit linguistik, si kinaform, nė ralitet nuk ėshtė asgjė tjetėr pėrceē se pėrcaktimi – kuniform, kur vet shkronjat kineze janė poashtu nė formė – kuni.
    Diftongu – ki^ - poashtu pėrbėhet nga fillesa fonetike – k, qė e spjeguam sipas origjinės sė tingullit mė parė, por dallimi nga tingulli – u^ hundore (kuniform), nė – i^ hundore (kinaform), ka kuptimin e dallimit tė kombit kinez dhe gjuhės kineze, nga ato kuniforme, si rivale linguistike, nė tejkalimin tek origjina e njeriut. Kjo ndoshta mund tė jetė edhe si formė shprehėse e disa pėrsėritjeve tė Historisė Natyrore, ku tregon vet emėrtimi – as- (i pari) nė pėrcaktimin e emrit – Asia-Azia.
    Diftongu – ki^, sipas origjinės sė tingujve, difton ecjėn e njeriut nė kohė, kalimin kronologjik tė njeriut nė kohė si rrjedhė kohe, nė kuptimin e njeriut tė palėvizshėm nga trolli i tij, “i ngjitur pėr toke” – ki^ - nė rrjedhė kohe nė troje autoktone. Ky diftong – ki^, formon emrin – kin – pėrmes tingullit tė njejtė – n, sikur tek – kun – dhe me zanoren sufiksale – a, duke na dhėnė emėrtimin – kina, si pėrcaktim linguistik pėr etnonomin – kinez dhe pėr toponomin – Kina, gjuha kineze, kultura kineze, historiografia kineze etj.
    Kinaformi, nuk ėshtė diēka tjetėr veēse – kuniform si pėrputhje linguistike, pėr te dalė tek gjuha e parė.


    Pėrcaktimi i emrit – Hindi (Indi). -
    Ndėrsa pėr fjalėn – Hind – qė iu dha emėrtimit tė lumit sėpari, ėshtė njė spjegim pėrmes shqipes sė vjetėr, se kjo fjalė vjen nga shprehja e ngjyrės sė hinit (gege-shqipe), ku vet natyra hindase ėshtė ngjyrė hini, pamja e natyėr dhe e njerėzve e hirtė edhe ashtu vetiu ėshtė vet boja e njeriut hindian. Ngjyra natyrale e njeriut dhe e tokės ėshtė, si tokė hinore dhe si njerėz hinorė - hindas. Kjo ėshtė njė shprehje fiziologjike e ngjyrės, tenit tė lėkurės sė njeriut, qė e mori nga vet natyra hinore-hindase.
    Fjala – hind, u formua rreth luginės sė lumit Hind, si popull pellgazgjik hindas e hindus, ku nė bazė tė kėsaj u bė edhe vet emėrtimi, si etnonom – hindas-hindian, hindus – dhe vet toponomi – Hindia, pėr gjithė territorin e popullit hindas, qė me shėmangien indo-europiane tė tingullit fillesė – H, mbeti si emėrtim i shkurtuar – Ind (pėr lumin Hind) dhe – India, pėr toponomin – Hindia. Kjo pėrgjegjėse – hind, pėrbėhet nė spjegimin gegė-shqip, nga tre tinguj: h+i+n(d), ku grupi tingullor – nd, paraqet vetėm njė tingull, me theksim tė veēantė karakteristik tingullor, si bashkėdyzim fonetik i dy tingujve – n+d=nd, e qė nuk ėshtė sot nė abecenė shqipe, sikurse e kemi tek fjalėt: ndij, ndjej, parandij, perėndij, mandej, kėndej, ndoshta, ndashtė etj. Por qė nė tė folur shqip, theksohet grupi dytingullor me njė tingull. Kėtu mund tė veēojmė edhe studimin e F. Bopit, kur thotė se sikur, numrori gegė-shqip – nandė, mos ta kishte atė tingull si tokzanore – d, qė pėrbėhet nga pjesėt –nan-dė, do te ishte mė i suksesshėm nė afėrsinė mė reale me numrorin sanskrit – navan, sesa pėrmes greqishtes. Kėtu nuk ėshtė kuptuar se grupi shqip – nd, nė dialektin gegė, ėshtė vetėm njė tingull nė tė folur dhe vet numrori – navan (9) i sanskritishtes, ofrohet me numrorin shqip – nan(d)ė (na^n(d), qė pėrbėhet dialektisht nga vetėm tre tinguj, e jo edhe nga pesė tinguj sikurse shkruhet shqip. Domethėnė, se numrori shqip tretingullor – nan-(d)ė, i ka dy tinguj mė pak sesa ai numrori sanskrit – navan=na^n(d) – nav-an = na^n*(d)ė, nandė.
    Vet lidhjet e shqipes me sanskritishten janė tė njė natyre linguistike, me afėrsi fonomorfologjike dhe fono-historike diftonguale. Mu kjo afėrsi linguistike e gjuhėve hindase dhe europiane, pruni pėrcaktimin e grupit tė gjuhėve indo-europiane, si gjuhė me njė burim tė pėrbashkėt, nė Linguistikėn Gjenerale.
    Pra, pėrcaktimi i emrit – Hind-i (Ind-i), vie nga shprehja fonetike qė tregon tokė hinore, ku ai diftongu – al – i hershėm linguistik (al=hi^), kėtu na paraqitet poashtu si njė bardhėsi hinore, e pėrhirtė nė kuptimin gjenealogjik tė pėrshtatjes sė njeriut ambientit ekzistues.
    Njė hidronom – hind (ind) pruni pėrcaktimin e etnonomit – hindian-hindas-hindus (si tre popuj me tė njejtėn origjinė), poashtu toponomin Hindia (India), respektivisht edhe hidronomin – Oqeani Hindian (Indian), e deri edhe nė pėrmasa gjeo-linguistike e gjenetike tė pėrhapjes hindiane nė botė, deri nė Amerikė, Hindiana (Indiana), indianėt e Amerikės...
    Mendojmė se, vet ky emėrtim ėshtė njė hi hillir gjatė pėrhapjeve tė kulturės hillire (illire), duke na reflektuar njė bardhėsi tė veēantė, njė dritėsim, por, qė kėtu kemi tė bėjmė me njė kuptim tė bardhėsisė hinore.



    Po - Atllantishtja?



    Kuni ėshtė forma e pėrgjithshme e germės indo-europiane, qė erdhi nga pellgazėt parahistorik para Pėrmbytjes sė Madhe, atėbotė, kur me siguri edhe u formua nga pellgazėt e pellgjeve tė Atllantidės, ashtu sikurse u formuan nga pellgazėt e pellgjeve tė: Nillit, Tigrit, Eufratit, Hindit, Jancengiangut Mesdheut, Egjeut, Adriatikut. – Atėbotė kur Atllantida ishte Toka e Atllantėve, mesiguri, se ka pasė pellgje lumenjsh e detrash nė atė, nė atėbotėn e formimit tė gjuhės e kulturės atllantike dhe sjellėsi i asaj guhe e kulture parapėrmbytėse, ėshtė Nuji (Nuhi, Noa), qė tėvona pas shpėtimit tė atij grupi atllantėsh, rreth Nillit, pėrhapėn (apo edhe ishte e pėrhapur edhe mė parė!) gjuha kuniforme, e cila sot ka mbetur si njė Myth Atėbote...! Mesiguri, qė ka ekzistuar onomasiologjia atllantike, antroponomia e toponomastika atllantike, me toponome, hidronome e bionome nė pėrgjithėsi, qė pėr neve sot janė tė panjohura, si njė botė e panjohur pėr sot..!

    Ndėrsa, fjala – kina, mendojmė se u formua pikėrisht nga ajo gjuhė e hershme (mbase, bota ka pėrjetuar disa pėrmbytje, e shkėputje hallkash diturie dhe historike e parahistorike disa herė, qė pėr neve sot ėshtė ndoshta njė apokalipsė e tė menduarit tė sotėm...), kur fjala – kina, difton linguistikisht, gjithashtu njė formė kuniforme tė shkrimit, si paraqitje vizuale e kunjave, nė alfabetin kinez, shkronjat nė formėn e kunit, por me njė formė mė tė ndėrlikuar shėnjėzore fonetike. Poashtu, sikurse janė sot ato shėnjėza kuniforme dhe nė gjuhėt kineze e japoneze nė pėrgjithėsi, si njė grup gjuhėsh nga familja e madhe e Linguistikės Gjenerale.

    Hieroglifet e lashta pėr neve sot, janė njė formė hijesimi tė shkronjave komplete fonomorfologjike, si formė pjesėzore e figurave, me tė cilat u formuan emėrtimet e hershme, qė si themelues i hieroglifeve merret Thoti skipe, tash e 12 mijė vjet mė parė, ashtuqė edhe lidhet me kohėn pas Pėrmbytjes sė Madhe tė Atllantidės. Pėr atė edhe vet figura mythologjike e Thotit ėshtė me krye shqipje e trup njeriu, si zog, si hieroglifi i parė nė abecenė hieroglifike.


    Parahistoria dhe Protohistoria linguistike. -
    Parahistoria nė Mesopotami vazhdon, pas periudhės paleolitit, mezezoikut e kinezoiku deri tek neolitiku, (duke kapėrcyer dhjetra-mijėra e miliona vjet, si shifra parahistorike sikur na duken sot tė imagjinuara, por me spjegime shkencore) me vijim historik – neolitikun (kohėn e gurit me tri etapat e saj), me perudhėn 9.000 vjet p.e.r., si Parahistoria - tėvona, formimin e komuniteteve tė katundeve (6000 – 3000 p.e.r.). Ndarja e etapave historike: 1. Koha e Artė – qyteti Kish (2900-2700 p.e.r.), 2. Koha Heroike – qyteti Uruk (2.700-2.500 p.e.r.), 3. qytetet: Ur e Lagash (2.500-2.350 p.e.r.). Kėtu mendojmė se sipas emėrtimeve tė lashta, do tė ishte njė rrjedhė kronologjike racionale fonomorfologjike: Ur – Uruk – Urgur (N.M.). Mendojmė se pikėrisht nga fjala – Ur, u formua Urshprehja gjermane – Ursprache, si symbolizim i lashtėsisė sė gjuhės. Tėvona kemi Mbretėrinė e Sargonit tė Arkadit (2350-2200 p.e.r.), Rilindja neosumeriane (2100-2000 p.e.r.), - dinastia Ur III-tė dhe Babillonia e lashtė (2000-1600 p.e.r.). Kėto shifra enciklopedike, megjithatė na japin shumė tė dhėna pas atyre shifrave imagjinare para-protohistorike, pėr pėrhapjen edhe tė gjuhės dhe shkrimit kuniform, deri tek etapa e kundėr-kuniformit – antikuiteti. (Enciklopedia prezente).

    Se ku dhe kush e krijoi i pari shkrimin me hieroglife, dihet se atė e krijoi Thoti skipe, kurse pėr shkrimin kuniform ėshtė ende e panjohur, por sipas shkollarėve tė linguistikės thohet se – shkrimi i parė filloi kah viti 6.000 p.e.r.
    Filli i shkrimit tė gjuhės sė parė nisi tek disa popuj pellgazgjik nė tė njejtėn kohė, nė forma tė ndryshme, por ende nuk dihet se cili ishte ai populli i parė, qė nisi shkrimin e parė, si gjuha e shkruar, kuptohet nga gjuha e parė e folur, si gjuhė hyjnore mė kuptimplote, apo, si amė e gjuhėve tjera tė reja...!

    Tė gjitha format e emėrtimeve tė mundshme linguistike pėr gjuhėt e para e deri tek njė gjuhė e parė e njeriut, e cila sipas mendimit tonė, ka ekzistuar si gjuhė e veēantė dhe prej saj janė formuar gjuhė tjera tė reja, qė pėrcaktojnė Linguistikėn Gjenerale – sikurse mund tė jenė: Atllantishtja e Thotishtja, apo vet Thotishtja si formuese e Atllantishtes, si gjuhė illiro-pellgazgjike, e pėrsėritur disa herė gjatė ndryshimeve historiografike botėrore, qė nga formacionet e para shoqėrore-historike – kėto janė forma linguistike si ēėshtje tė hapura tė gjithmonshme!


    Pėrcaktimi i emrit – antikitet-i (Antiquity). – Sot i kemi dy fjalė – antikė dhe antikitet, ku fjala - antikė-a – nėnkupton lashtėsinė, ndėrsa fjala antikitet, nėnkupton botėn e lashtėsisė si tėrėsi gjeo-historike. Po, tė marrim nė spjegim fonomorfologjik tė pėrcaktimit tė emrit, sipas shqipes sė vjetėr, fjala – antikitet-i, lidhet me gjuhėn kuniform.
    Fjala i.e. – antikė-antika mendojmė se, ka kuptimin jo tė vjetėrsisė, apo tė lashtėsisė, sa ka kuptimin e diēkaje qė ėshtė kundėr diēkaje tjetėr, kur dihet sė nė indieuropianishtet, fjala – anti = kundėr. Pėrta pėrcaktuar kėtė fjalė emėrtuese – antikė, duhet tė lidhemi me vet emėrtimin tėrėsor tė pėrgjithshėm si pėrgjegjėse e lashtėsisė sė botės, qė ėshtė fjala – antikitet (nė sllavishtet) dhe – antiquity (nė gjuhėt latine).
    Emri – antikuity nga gjuhėt latine, sipas spjegimit shqip-illiro-pellgazgjik, mund tė dėshifrohet fonomorfologjikisht, sėpari nė dy fjalė – anti+qui+ty i cili emėr, sipas kuptimit shqip tė vjetėr, fjala e parė – anti = kundėr, kurse, fjala e dytė si rrėnje e kompozitės – kui (qui), ėshtė emėrtimi i fjalės – kui, kun-i, qė lidhet me gjuhėn kuniforme:

    Anti – prefikse, si fjalė e parme me domethėnie i.e. – kundėr
    Kui – rrėnja e fjalės – kun-i, pikėrisht shqipe e vjetėr – kui (kuji),
    Tet – sufiksale pėr pėrcaktimin gramatikor nga sllavishtja e vjetėr
    Ty – sufiksale pėr pėrcaktimin gramatikor nga latinishtja e vjetėr

    Antikitet (sll.) dhe Antiquity (lat.)

    Tash, si do tė thirrej nė shqip kjo fjalė? Ėshtė konstatuar se shqipja ka elemente nė dy grupet e gjuhėve – satem e kentuum. Elementi i shqipes konkretisht nė kėtė fjalė tė pėrbėrė a kompozitė – antikitet-antiquity, ėshtė nxierrja e rrėnjes sė dytė tė kompozitės – qui = kui qė ėshtė fjalė e lashtė shqipe – kui (kuji, kuni) e cila na difton fjalėn pėr kunin nė kuniform dhe vet kompozita i.e. nė fjalė, duhet nė shqipe tė thohet – antikuitet, antikuiti pėr ta plotėsuar natyrshėm vet natyrėn e shqipes. Pėrndryshe, fjala shqipe – antikitet-i, nuk ėshtė gjė tjetėr, veēse njė pėrshtatje linguistike e sllavishtes, nga e cila nuk mund ta kuptojmė drejtė vet kompozitėn dhe tė hapim udhė pėr ethymologjinė e saj.
    Fjala – antikė-a, nuk mendojmė se e ka kuptimin e lashtėsisė, vjetėrsisė sė botės, si pėrgjegjėse historiko-linguistike, sa e ka kuptimin e kundėrshtimit tė njė periudhe tė hershme kuniforme.
    Poashtu, definimi linguistik pėr emėrtimin – antikuiti-antikuiteti, vetiu na bjen spjegimin e pėrcaktimit tė kompozitės, me kuptimin jo tė lashtėsisė, si botė e lashtė – sa na jep kuptimin e njė kundėrshtimi tė gjuhės dhe diturisė kuniforme. Pra – antikuitet, ėshtė fjala e formuar qėllimshėm, duke hapur shtigje tjera nė formimin e gjuhėve tė reja, tė cilat me rritjen demografike tė popujve, u formuan formacione tjera kulturash tė reja tė kohės, duke ekzistuar pėrballė njė bote tė lashtė, me pretendim tė ndryshimit tė botės kulturore. Antikuitet - do tė thotė – kundėr kuniformit, me rastin e zgjėrimit tė diturisė europiane, apo indoeuropiane, nė formimin a lindjen e gjuhėve tė reja – lin-gua. Ku edhe kjo falė – gua, ėshtė njė formė e shkurtė pėr fjalėn – gjuha=guha=gua lin+gua, qė nėnkupton, lindjen e gjuhės sė re, lineare nganjė apo disa gjuhė tė lashta si komponim modalitetesh linguistike fonomorfologjike, nė njė formė kombinimi tė vlerave mė tė forta linguistike.



    SHKRIMI I SHKROLĖS


    Periudha kohore prej gjuhės sė folur, deri tek gjuha e shkruar, ishte filli i njohjes sė vėrtetė tė njeriut me njeriun dhe me natyrėn. Pėrpekjet e tij pėr ta emėrtuar natyrėn, trupat e objektet dhe gjithēka qė ka nė natyrė – mu ajo njohje vizuale dhe audio-vizuale e trupave, objkteve, fenomeneve natyrore, lėvizjeve e veprimevet pėrmes lėvizjes dhe zėrave tėgjallsdave nė natyrė, krejt kėto e shtyen njeriun tė detyrohet pėr njė komunikim tė ri, duke filluar shkrimin e shkronjės sė parė, pėrpilimin e alfabetit dhe vet shkrimin e gjuhės.

    Skrimi i parė i gjuhės sė njeriut filloi nė forma e methoda tė ndryshme evidente, momenale, funksionale, spėari duke e pėrmbledhur gjithė kuptimin fiziologjik, psiko-fizik tė gjallesės apo tėrė veprimin e fenomenit natyror – nė formė zogu, formė njeriu, formė gjymėtyre tė gjallesės etj., kėshtu duke ardhur gradualisht deri tek shkrola e vėrtetė, e cila kishte pėr tė qenė vet shprehja mė e pėrafėrt e tingullt, si shprehje pėrgjegjėse e tij.

    Sa pati vėshtirėsi njeriu ta gjejė e formoi emėrtimin me gojė, si gjuhė e folur para shkrimit – edhe mė shumė pati vėshirėsi, ta formojė pėrgjegjėsen e tingullit pėrmes shkronjės. Shkrimi shkronjės ishte mundim i shumėfistė pėr tė ardhur deri tek abeceja e parė, e cila pėrcakton me tėgjithė ata tinguj tė shkruar, tė cilėt bėjnė pjesė nė shprehjen orale-gojore, qė gjuha si organ anatomik i njeriut (si shqisė jovetėm e shijimit, por edhe e shijimit theksor tė tingujve), pėr ta realizuar gjuhėn e shkruar si pėrgjegjėse gjenerale orale.


    Natyra e tingullit e tingulli i natyrės. -
    Pėr shkrimin e shkrolės, njeriu u mundua gjatė, derisa me vetėdijen e tij arrijti, ta bėje atė shenjen e parė mbi tokė e tėvona mbi pllakė. Pėr ta gjetur methodėn e shkrimit tė shkrolės, njeriu provoi gjithēka tė mundshme rreth vetes, pėrmes hijes sė objektit nė dritė, hijes sė gjymėtyrės, duke pėrdorur shkopin, kunin, duke i dhėnė germės formėn me kuna – me shkopin e shkrimit tė shkrolės, sipas natyrės sė tingullit nė theksim e nė tė shprehur.

    Secila shkronjė e abecesė e ka historikun e vet linguistik, me njė fonetikė tė veēantė historike tė tingullit dhe secila e ka spjegimin e vet fonetik, nė bazė tė tingullit tė natyrės dhe natyrės sė tingullit.

    Rezyme:
    Theorikėt dhe theoritė e derisotme, mendojmė se mė shumė shkuan nė komplikime tė panevojshme historiko-inguistike, nė bazė tė kontradiktave tė tyre nacionale. Thohet se as pėr sė afėrmi nuk iu kushtua kujdes gjurmimeve tė fillit tė gjuhės sė parė, sa iu kushtuan divergjencave tė theorikėve - individuale e grupive si shkolla linguistike e shkollarė tė pamvarur (kur arritėn tė formojnė individualitetet e tyre) – duke mos mundur tė shpėrthejnė epokat historike pėrmes studimeve (apo edhe duke parė se njė gjuhė sado e madhe – mund tė jetė vetėm njė e folme e shkurtė e njė tjetre kolosale, qė mendohet e harruar dhe e zhdukur, si gjuhė e vdekur). Gjuha e njė populli tė madh nuk e spjegon tėrėsinė linguistike, tė njė gjuhe tė madhe tė lashtė. Tash, a cicėrron zogu, apo bubullon bubullima, megjithatė nuk duket e nuk ėshtė njėsoj, por, mė shumė e duam cicėrrimė e zogut sesa bubullimen, kur jemi tė ngopur nė stomak, e ku jemi tė uritur, bubullima qė bie shiun, na gėzon mė shumė sesa cicėrrima e zogut, sepse bėhet buka. Bi – ba – bu – tri diftongje qė diftojnė – bima ban bukėn, kurse, tingulli bėn gjuhėn.

    Ta shkatėrrosh njė gjuhė tė lashtė, me pėrvehtsime, pėrsėri rrėnjet e asaj gjuhe I ke nė shprehje, qė assesi nuk mund t’i zhdukėsh, sepse ato rrėnje tė lashta I ke brėnda gjuhės sate (e kjo ishte dhe ėshtė dukuri e shpeshtė e pushtuesve), sepse asgjė e gjallė nuk rritet pa rrėnjet e saja, e qė do tė thotė ndoshta ta shterrėsh njė burim tė tėrė gjuhėsh. Ndėrsa, ta ndėrtoshė e ruajsh njė kulturė qė u lind nė njė gjuhė tė lashtė me fuqi shprehėse dhe ta modernizoshė, do tė thotė, se mbanė gjallė genin e gjuhės sė natyrės. Mendojmė se, kurrė nuk shuhen gjuhėt edhpse shuhen popujt, sepse geni gjuhėsor, reflektohet kudo nėpėr gjenerata epokale.






    POST SKRIPT: KJO THEME U POSTUA PARA DISA DITESH NGA BILIGOA DHE LE TE DALI AI FALLANG GREKO-SLLAV, KUSH E PASKA FSHIRE KOMPLET THEMEN E RE!!!
    HISTORIA NUK SHKRUHET ME SHKROLA E SHKOKLA!

  2. #2
    i/e regjistruar Maska e autoktonia
    Anėtarėsuar
    17-06-2009
    Postime
    7

    Etimologji sipas Nezir Myrtes

    Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – ALBANIA

    Diftongu – AL difton njė lartėsi tė bardhė, bardhėsi e lartė, shprehje e madhėrishme bardhėsie, pėr tė ardhė der tek kuptimi I dritės – bardh – kuptimi I tė cilės bardhėsie tė lartė, vie nga ama, ėma krijuesja e bardhėsisė – dritės – duke u kthyer nė shprehjen e theksimit tingullor tė dyfishtė - L+L = LL, ku nga diftongu – AL, u formua diftongu – ALL – ama – LL(AMA) llama illire – drita – atje N*- AL – T – deri tek kuptimi I shprehjes – DRITA ATJE NALT(Ė) – gege-shqipe dhe DRITA ATJE LART(Ė) – toske-shqipe.
    Diftongu – AL difton si ngritje lartė deri tek kuptimi I dritės, bardhėsisė, e deri tek krijuesi nga drita – zjarri – nė kuptimin e gjithėsisė – me dyfishin e tingullit – L – LL - Gjithėsia – All-ah (arabe), nga – al – nyje e parme e gjuhėve arabe, deri tek diftongu - ALL = gjithė, e gjitha, e tėra – nė gjuhėt gjermanike,(Alleman), ALL (o)– gjithė, krejt – nė gjuhėt anglo-saksone (all sky). Pra, nga tingulli – L - si ngritje lartė e deri tek formėsimi I bardhėsisė – dritės – LL.
    Diftongu - AL ėshtė kuptimi I fjalės N+ T (Ė) bardhėsi e naltė – bardh nė naltėsi – bardhėsi e lartė, bardhėsi e ngritur - diēka e ngritur, e lartė, nė kuptim bardhėsie, e deri tek kuptimi i dritės – e kemi nė disa fjalė shqipe - MAL – M*AL – mali, kodėr e lartė, e madhe, kodėr e ngritur mbi rrafshin tokėsor, e cila fjalė ėshtė PIE (paraindo-europiane), fjalė aqė e lashtė shqipe – mal, mali, malet, malor, malok, Malcia (Malėsia), malėsori, malėsorja, malėsorėt etj.

    Diftongun AL e kemi poashtu nė fjalėn shqipe – PAL – p*< al (krhs), pale, paleo (zoiku), nė shqipen e vjetėr ka kuptimin e domethėnies sė lashtėsisė, apo kur dikush pyet – Pale, na thuaj diēka... ? Apo kur ēuditet njeriu pėr diēka – Pale pale! Si shprehje e pakėnaqėsisė apo edhe e kėnaqėsisė, kur ndėgjon dika tė bukur, tė mėnēur...

    Diftongun AL e kemi poashtu nė fjalėn – dal = d*al – dalja, tė dalurit, rrugėdalja, derėdalja, shtegdalja, qė kuptohet si avansim pėrpara, e deri tek fjala – ndal – (nd)* al – ndalja, ndalimi (halt, ger.), qė kulmi i fjalės ėshtė rrėnja – al. Poashtu tek fjala shqipe – kal-i – k* al – kuptimi edhe si zoonom, emėr kafshe, kalė, kali – poashtu edhe si fjalėformuese e disa kompozitave tjera – kalimi, kalorėsi, vendkalimi, anashkalimi, kaluar, kaluese etj. Gjithashtu nė fjalėt tjera shqipe – val – val(ė), vala – v* al – si ngritje vale mbi nivelin e ujit, - fjalė – fj* al (ė), ku – fj – ėshtė tė folurit, gjuha, tėvona tek fjala shqipe – b* al (ė) – Bal(ė) ėshtė si kuptim bardhėsie, Bala.
    Kurse me rrėnjen e diftongut – al – si ngritje, pėrsosje e tė shprehurit tė gjuhės – fjala – gjithashtu kemi fjalėn shqipe – gal – g* al – (geni - al ) si ndryshim i genit – al , deri tek fjala qė shquan si sufiks – al – gjeneral, sufiksal – genial, gjenial, verbal, paradoksal, final etj.

    Kėto ishin vetėm disa fjalė shqipe, pėrmes tė cilave deshtėm tė kuptojmė se ku gjindet diftongu – AL – nė parimin: prej tė afėrmes kah e largėta, duke hulumtuar deri tek burimi apo ethymologjia e diftongut nė fjalė, pasiqė ėshtė aqė i lashtė PIE deri tek Gjuha e Parė e njeriut, nė kuptimin gjeneral – pėr tė dalė tek formimi i rrokjes – alb – si njė nga shumė rrokje tjera – alb, alf, alk, alp, alv – / alb = alba, albania, / - alf=alfa, / - alk= alka, alkimia, / - alp= alpe, alpet, / - alv=alvan, alvin, alvanit etj.

    Diftongu – AL formoi antroponome, toponome, etnonome, PIE – qė mendoj se ėshtė mė i lashtė sesa diftongu – AR – pėr tė ardhė tek rokjet e pėrafėrta – ALB – ARB – respektivisht tek etnonomi – alban – arban – (albėn – arbėn) – Albania – Arbania – Arbėria, deri tek etnonomet – arbanas, arbėr, arbėresh, arvanit-as etj.

    Pėrkundėr tė gjitha studimeve tė derisotme tė linguistėve: G. Majeri, A Majeri, N. Jokli, E. Giordano, P. Skoku, M. Pavloviqi, V. Dorsa, T. Trajanoski, P. Ilievski, J.B.Hofmani, A. Walde, H. Pederseni, A. Ducellieri, A. Vukiēeviqi, A.V. Desnickaja, M. Shufllaji, C. Truhelka, e deri tek linguistėt shqiptarė – S. Frashėri, E. Ēabeji, Sh. Demiraj, A. Xhuvani, I. Ajeti, A. Buda, Z. Shkodra, R. Ismaili, S. Anamali, Dh. Shuteriqi, E. Sejdaj etj. tė cilėt dhanė kontributet e tyre nė ethymologjinė e emrave – alban – arbėn – si pėrfundim i derisotėm shkencor linguistik – “mbetėt ēėshtje e hapur dhe se nuk ekziston njė mendim i pėrbashkėt” definitiv se kėto dy fjalė – alban – arbėr – janė me ethymologji illire-shqipe, por Ēabeji e Pederseni, ngulin kėmbė se kėto fjalė janė tė huaja (!) duke u nisur nga rrėnjet – alb – arb. A duhet tė mbetet kjo ende ēėshtje e hapur e derikur?
    Mjafton ta marrėsh vetėm studimin e njerit prej kėtyre studjuesve dhe tė gjithė i ke aty !

    Pėrdorimi i kėtyre dy emėrtimeve alban - arban (arbėn), qoftė si rrėnje tė fjalėve – alb – arb – edhepse pėrputhen hipothezat e linguistėve, se kemi tė bejmė me tė njejtin etnonom etnogjenetik tė pėrcaktimit tė emrit pėr tė njejtin popull, i cili mė vonė do tė quhej shqip – shqiptar ( e qė ndoshta, edhe para kėtyreve – skip – skiptar), - duhet kuptuar si ndryshim kohor gjatė etapave historike dhe ky pėrdorim (pėrgojim) jovetėm qė flet pėr tė njejtin popull, por ngėrthen nė vetvete njė dallim si metamorfozė kuptimore etnonomike, pėrmes dy tingujve tė ndryshėm tė tė dy rrėnjeve L tek rrėnja ALB dhe R tek rrėnja ARB. Tash, shtrohet pyetja: cili prej tingujve tė tė dy rėnjeve L (ALB) – R (ARB) do tė ketė ekzistuar mė pėrpara nė rrėnjen e vet L nė alb – apo R nė arb, pėr ta dijtur se cila nga kėto rrėnjė ėshtė mė e lashtė?

    Arabėt jetuan nga ari (ari i bardhė e ari i zi – nafta), ndėrsa
    arbnorėt jetuan kryesisht nga ara e bukės si formė ekzistence.

    Nėse diftongu AR si fillesa e emėrtimit tė etnonomit arab – Arabia do tė bazohej nė pikėpamje ethymologjike – do tė thoja, se vie nga kuptimi i metalit tė ēmueshėm ar, ari, sepse atje nuk kemi tė bėjmė me – arė – ara – arat – tokė e gatshme pėr tė mbjellė tė lashtat, sikurse kemi tė bėjmė tek etnonomi – arban, arbėn Arbania – Arbėnia / – arbėr – Arbėria. – Mendoj se diatheza etnonomike dallon pėrnga procesi i punės, ku nėnkuptohet puna si mjet ekzistence. Ēka do tė thotė se diftongu AR ėshtė mė gjeneral i pėrgjithėsuar tek disa popuj – ar – arab /, ar – armen /, ar – arban-arbėn-arbėr / - si e drejtė kuptimore etnogjenetike e popujve nė fjalė – nga tė tri rrėnjet – ara / arm / arb / - si etnonome pėr tre popujt – arab, / armen, / arban-arbėn-arbėr. Nga diftongu ar u formuan rrėnjet tjera, tė cilat dallojnėe secila sipas kutimit tė tyre, gjatė formimit tė emėrtimeve sikurse janė disa sosh: arb, arg, arm, ark, art, ars, arp etj.
    Ndėrsa, tek etnonomi nga rrėnja – alb – kemi njė kuptim fonetiko-morfologjik nė vetvete, sepse ėshtė i vetmuar, si njė etnonom nė vete, me paraqitje synkronike tė njė singullariteti morfologjik, qė formoi etnonomin – alban – Albanoi – Albanopoli – Albania.

    Mendoj se mė e lashtė ėshtė rrėnja – alb, si rrėnja monomorfologjike e etnonomit sesa kjo – arb, tė cilat i pėrkufizon nė pėrcaktimin emroro-historik vet tingulli i pėrbashkėt – B, i cili e fikson kuptimin e njejtė, respektvisht - i cili i shquan rrėnjet nė fjalė – alb – arb, sepse rrėnja alb ėshtė e njėmvehtėsishme, qė nuk ka ndonjė shoqe tjetėr, pėrsa i pėrket njė etnonomi pėr emėrtimin e popullit – alban, qė vet albanėt ishin njė prej fiseve illire-pellgase.
    Nga rrėnja arb kuptojmė njė rrafsh tė pjerrtė, pėr qėllim sa mė lehtėsim pune fizike, bregore tė njė are tė bukės – si arė buke, nga arė basi – arėbansi - arėberėsi – / arban-arbanėt Arbania / arbėnėt – Arbnia – Arbėnia / arbėri – arbėrėt / arbėresh – arbėreshėt – Arbėria. Edhe kjo ka tė bėjė me njė – naltėsi – n* - al – t (ė), lartėsi ku krijon njė bardhėsi tė tė lashtave – njė – alb (albus) bukolik qė dallohet nė natyrė kah pjekja e tė lashtave. Mė shumė kėtu nėnkuptojmė profesionin bukolik tė bujqėsisė sė illirėve, si bujq e blegėtorė tė vyeshėm, por qė ekzistenca mvarej kryesisht nga ara e bukės. Kėtė pėrcaktim etnonomi arb – arbnor - arbėror e lidhė thjeshtė edhe S. Frashėri dhe ky ėshtė pėrcaktimi mė i njohur nė tė gjitha pėrmasat etno-gjenetike tė etnonomit, si pėrkufizim popullor e nacional i arbonėve tė Arbnisė, arbnorėve tė Arbėnisė – arbėrorėve tė Arbėrisė.

    Ndėrsa, rrėnja alb, kuptohet si al – hi hillir – qė e pėrcakton vet rrėnjen – tingulli - b – dhe nuk ėshtė vetėm si njė shenim hartografik nė Illirinė e Vonė, nė shek. II-tė e.r. nga gjeografi Ptholemeu, nė hartėn ballkanike me etnonomin – Albanoi, e qė merret edhe nga greqishtja – Alvanoi – por, ėshtė kjo rrėnjė – alb – edhe mė e hershme, sepse, sigurisht Pthoemeu nuk e krijoi i Pari kėtė etnonom, por e mori nga larg nga Hartografia hillire – atje nga ai – hi hillir –al – qė tėvona u bė njė – al arab – i formuar nga hieroglifet e Thotit Skipe – Tehuti .

    Diftongu – AL – si fillesa e shumė fjalėve, antroponome, toponome, hidronome, e deri tek etnonomi – alb-a-n-i-a – doli a rodhi nga pjesa gjeo-morfologjike jugore e trekėndėshit illirian trekontinental azio-afriko-auropian. Ky diftong AL mori kuptimin e hinit (hini i zjarrit) nė kutimin etnogjenetik tė origjinės sė jetės sė njeriut e gjallėsave tjera nė natyrė – dhe nė kuptim tė gjėrė tė mendimit, u bė fillesė emėrtimi tė kuptimshmėrisė linguistike e shkencore nė shumė fusha diturie. Kėshtu, nga ky diftong - al - u formuan shumė kompozita linguistike gjenerale – emėrtime me fillesėn - al – hinore, nga hini, apo tretja e bimėve dhe e kafshėve pas jetės, rrodhi fjala arabe – AL K’AL – qė do tė thotė, - hii bimėsh dhe shprehja – al kimi, alkimia, si shprehje alkimike – alk – alkalet, alkaloidet, alkimetri, alkaloza, alkimetria, alkitherapia, alkooli, - al ku’ul = pluhuriza etj.

    Diftongu AL – hini hillir pėrmes fjalės shqipe – bardh – ku edhe i merret tingulli fillesė – b – dhe gėrshetohet fonetikisht me – al – nė – alb – nga boja e bardhė, ngjyra e bardhė, nga ai hii hillir linguistik – nga kuptimi i origjinės sė jetės nga hini, rrodhi fjala – alba – nga rrėnja – alb. Tash kėtu fjala alba – ka kuptimin – bojė njeriu, qė nė shqipen e vjetėr ėshtė shprehja kuptimore – njė bojė njeri – edhe si bojė e bardhė, por edhe si masė gjatėsie e njeriut, gjatėsia e figurės sė njeriut, si gjatėsi vertikale, por edhe si gjatėsi horizontale – pėr tė vdekurin. E shtini n’dhee njė bojė njeri! Njė bojė njeri thellė nė tokė! Njė bojė njeri naltė! E tjera shprehje shqipe, qė lidhėn me ketė dykuptimshmėri bilogjike, me dy kuptime tė ndryshme dhe me njė shprehje linguistike.

    Nga ai – al – hii hillir qė nėnkuptohet boja e hinit, bojė hini - ngjyrė hiri, nga hini i zjarrit, e qė kjo fjalė shqipe si diftong – HI (hii) hini, nga Shqipja e Vjetėr, pėrmes njė tingulli tė lashtė, qė sot merret si grup dytingullor – nd – ishte vetėm njė tingull gege-shqipe – si bashkim fonetik n+d=nd, qė nuk ekziston sot nė alfabetin e shqipes, por qė flitet nė gjuhėn e folur – u formua edhe spjegimi pėr etnonomin – hind – hindi – Hindia, India. – Ku vet toka e Indisė ėshtė bojė hini, njerėzit janė bojėhini, natyra e Indisė ėshtė si bojėhini, toka,dheu si bojėhini. Mirėpo, me shėmangien e tingullit fillesė – h – ashtu sikurse nė shumė etnonome, toponome, hidronome i.e. nė gjuhėt indo-europiane (Histria, Hindia, Hadriatiku, Hindiana, Historia, Hilliria, hilli – hylli, etj.) edhe tek etnonomi – Hindia – Toka Hinore (Hindore), rodhi ky etnonomi i sotmi – India. Kėshtu e mendoj pra, edhe ethymologjinė e vet emrit – Hindia – India, si etnonom edhe si toponom a hidronom – Hindi – Indi, lumi qė brigjet dhe lymi i tė cilit janė bojė hini – ngjyrė e pėrhirtė, e pėrhimtė, e pėrhime, pėrhimur, hinore.

    Fjala alba – si rrėnja e shumė kompozitave tjera i.e. nė tė vėrtetė ėshtė PIE si formin i etnonomit – alban – i cili e ka kuptimin e dokės sė njeriut, i dokshėm, i pashėm, i bukur, alban = i bardhė. Nuk ka fuqi ekzistuese pėrcaktimi i etnonomit – alban – nga rrėnja – alp – qė sipas disa linguistėve edhe sipas E. Ēabejit, po vijka nga kjo rrėnjė – alp me kuptimin ‘thik pėrpjetė’, pjerrtėsi e rrėpinjtė malore, alpike dhe paska pėsuar ndryshim fonetik, si alterfon ndryshimi i tingullit – p – nė tingullin – b – dhe nga rrėnja – alp, qenka formuar rrėnja – alb -, qė po u lidhka me kuptimin alpik, malor, alban = malcor, malėsor, sepse qenka vet relievi gjeografik malor alpik i vet Shqipėrisė!

    Vet kuptimi linguistik i rrėnjes – alp – mendoj se nuk ėshtė tregues i pjertėsisė sė alpeve, por njė kuptim i bardhėsisė, qė alpet gjithmonė duken tė bardha nga bora (dimėr e verė) dhe pėr atė logjikė edhe e morėn emrin si toponom – alp – alpe – gjithmonė tė bardha nga bora, si kuptim i lartėsisė sė bardhė, apo i bardhėsisė sė lartė. Kėtu tek toponomi si emėr gjeografik – alp – alpe – mendoj se rrodhi nga skipja illire – m* al – p = malp, malpe, nga fjala shqipe – mal, pėr tu refleksuar diftongu – al – si kuptim i bardhėsisė – bjeshkė gjithmonė me borė, bjeshkė tė bardha, bjeshkė bore etj. si kuptim gjenealogjik i bardhėsisė – Alpet.

    Ethymologjia e emrit - Albania – si kompozitė e formuar nga rrėnja – alb – qė do tė thotė – bardh – edhe vet enonomi – alban – si dhe toponomi, emri i vendit tė shqiptarėve – vijnė si fjalėformime nga domethėnia kuptimplote – alb = bardh, alba = bardha, albani = bardhi, Albana = Bardha, albanėt = bardhanėt, Albania = Bardhania.

    Pra, emri – Albania – vie nga rrėnja – alb = bardh, qė mund tė vėrtetohet shkėncėrisht dhe tė pėrcaktohet mė drejtėsi logjike, linguistike, leksikografike, gjeo-morfologjike, pikėrisht nga kuptimi i sotėm shkencor i tė gjitha kompozitave tė cilat vijnė, nga kjo rrėnjė – alb – duke krahasuar vetitė psiko-fizike tė zoonomeve, si bionome, apo si veti karakteristike materiale shkencore, qoftė si elemente, duke peshuar me vėrtetėsi pėrbėrjen shpirtėrore, fizike e materiale, tė emėrtimeve qė vijojnė:


    Albatrosi = zogu i bardhė i deteve australiane.

    Albedo-ja = bardhėsi-a nė Astronomi: ajo pjesa e dritės rėnėse – vrushkulli i bardhė i
    Dritės qė pėrhapet, shpėrndahe nga njė sipėrfaqe.

    Albin = albus = i bardhė, njeri apo kafshė me veti tė bardha – albniste.

    Albinizėm = bardhėsi, nė mjekėsi: mungesė e plotė e lingut tė pigmentit nė lėkurė e nė
    Anekse tė saj – shėnja e bardhė e lindjes nė lėkurė.

    Albit = bardhor, nė mineralogji – feldspat i bardhė.

    Album = bardhėsi – fletore e posaēme me fletė shumė tė bardha, pėr fotografi...

    Albumina = e bardha e vesė (voes).

    Albuminometri = nė kimi – lėngu organik nė tė bardhė tė vesė (voes) – aparat, pėr
    Matjen e tė zbardhurit tė urinės.

    Albuminurina = bardhėsia nė serumin e gjakut e urinės, zbardhimi i urinės...



    Tė gjitha kėto emėrtime edhe shkencore vijnė nga rrėnja e fjalės – alb – qė domethėnė – bardh – nė kuptimin e pėrbėrjes dhe tė funksionit tė tyre si elemente, tė emėrtuara sipas vetive tė tyre.
    Faktet shkencore dalin nga origjina e tingujve ashtu sikur edhe janė formuar.

    Tash, se cili emėrtim etnonomi ėshtė i imponuar pėr shqiptarėt – etnonomi i sotėm alban – apo etnonomi – shqiptar – edhe si toponom – Albania – apo – Shqipėria, ku disa linguistė shqiptarė dhe tė tjerė, e marrin imponim etnonomin – shqiptar!

    Mendoj, se etnonomi – alban – gjeo-morfologjikisht ėshtė vetėm njė emėr i njė fisi tė lashtė tė illirėve – kurse, etnonomi – shqiptar (skipetar) – ėshtė gjithėpėrfshirės i shqiptarėve ballkanik, respektivisht, na del aqė sa edhe ėshtė me tė vėrtetė atdheu i shqiptarėve – e pėr pushtuesit mė i madh nė kuptimin gjeo-historik dhe hartografik – si etnonom bashkimi edhe jashtė kuptimit tė njė fisi illirian Albanoi.

    Pėr kėtė shkak edhe u njoftė ndėrkombėtarisht nga bota e sotme ky etnonomi, qė mendoj sė pikrisht, ky ėshtė i imponuar nga fuqitė – Albania, gjuha albane, historiografia albane, kultura albane, - e jo ashtu siē e thotė e vėrteta historiografike shqiptare – Shqipėria, gjuha shqipe, kultura shqiptare, historiografia shqiptare... Ngase, imponimi u bė pikėrisht nga fuqitė e kohės, qė mos tė njihet etnonomi kuptimplotė i shqiptarėve e tokave shqiptare te pushtuara nga popujt sllavo-grek, qė me toka e popullėsi shqiptare edhe u formuan si shtete pėrrreth dhe mbeti njė pjesė gjeo-politike - toponomi – Albania!

    Me fjalėn – Shqipėria – pėrfshihet gjithė ballkani shqiptar illirian – ashtu sikurse edhe ishte gjatė pushtimit turk i ndarė nė katėr Vilajete: Kosova, Shkodra, Manastiri e Janina – ashtu sikundėr ishin edhe fiset illire si shtete antike – Illiria, Epiri, Makedhonia, Dardhania, Delmatia, Dakia, etj.

    Tė dyjat kėto etnonome – Albania e Shqipėria paraqesin tė njejtin kuptim historiko-linguistik, por qė dallojnė nė kuptimin gjeopolitik tė shqiptarėve ballkanik. Mjafton, vetėm tė krahasosh vėllimin hartografik dhe gjeopolitik tė Shqipėrisė gjatė pushtimeve turke e romake, ku Shqipėria ishte edhe pėr katėr herė me e plotė (as e madhe as e vogėl) por sa ishte dhe ėshtė sot populli shqiptar nė Ballkan, e qė duhet patjetėr tė bashkohet nė Shqipėri tė Vėrtetė!

    Etnonomi – shqiptar (skipetar) ėshtė unikati mė i pėrshtatshėm – Shqipėria!

  3. #3
    i/e regjistruar Maska e autoktonia
    Anėtarėsuar
    17-06-2009
    Postime
    7

    Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – CHRONOS –

    K R O N I - ATI I ZEUSIT - CHRONUS



    Emri – chronos, qė ėshtė vet fjala shqipe-illire – Kroni-Kronus, qė nuk mund tė ketė kurrfarė spjegimi nė asnjė gjuhė indo-evropiane – pėrveēse nė Shqipen e Vjetėr, nė Gegėnishten e lashtė origjinale – kroni – rrjedha e ujit tė burimit, pėrmes njė gurre – gurra e kronit – kroni, me sufiksin illirian – us – Kronus – ėshtė fjalė shqipe!

    Kroni ishte Ati (babai) I Zeusit (2690-2615 p.e.r.), anipse at e bir, sot merren si mythe, ata kanė ekzistuar njerėz tė gjallė dhe kronologjikisht tre brezat: Kroni Zeusi – Dardhanusi I biri I Zeusit – pėrbėjnė treshin e illirisė sė vonė pellgazgjike!

    Greqishtja e Vjetėr nuk mbeti si gjuhė e vdekur, pėr shkak se ishte vjetruar, por vetėm pėr tė humbė gjurmet e saj si dialect I Illirishtes pellgazgjike, e ndryshuar vetėm me sufiksin grek – os, kurse rrėnjet janė krejtėsisht – skipe-illire-pellgaze. Fjalėt kryesore greke tė sotme: chronos, ethnos, hellos, bios, logos, janė rrėnjet skipe-illire-pellgaze: kroni, etnia, helli, bi (bima, biri, bija), logu – studimi-prova-sprovimi-meidani-peshoja e diturive, shkathtėsive, aftėsive-zotėsive psiko-fizike tė njeriut (logu I burrave, logu I mėnēurisė, logu I shkathtėsisė, logu I trimėrisė…) tė cilat fjalė sot fliten nė Shqipen e Vjetėr ballkanike dhe janė tipike origjinale nga gjuha paraardhėse e saj – skipja-illire-pellgaze!

    Kroni (Chronos) si fjalė skipe-illire-pellgaze, ėshtė emrimi I njeriut si antroponom nga hidronomi – kroni (kroni, njėjesi dhe kroje, trajta e pashquar dhe krojet trajta e shquar e emrit, shumėsi I emrit, gege-shqipe); kroi (kroi, njėjėsi dhe kroje, trajta e pashquar dhe krojet, trajta e shquar e emrit, toske-shqipe).

    Kroni, ati I Zeusit dhe gjyshi I Dardhanusit, nuk ishin vetėm mythe, si persoifikime mythologjike, por njerėz tė gjallė, tė cilėt u shndėrruan nė mythologji, vetėm pėr shkak tė mosnjohjes sė tyre si trashigimia shqiptaro-illiro-pellgase – tė cilėt edhe ashtu u falsifikuan dhe u pėrvehtėsuan nga grekėt dhe nga bota antike e Antikuitit, duke mos dashtė ta njohin gjuhėn skipe-illire paraballkanike dhe paraevropiane!

    Gjuhėn shqipe, antika e quajti - gjuhė barbare, pėr tė cilėn shprehje bota antike dhe pėgjithėsisht – Antikuiteti, duhet tė kėrkojė falje, sepse sipas authorėve antik, (qė e quanin barbare), ajo ėshtė gjuha pellgase – Pellgasishtja e stėrlashtė, me pellgasėt qė ndėrtuan Pantheonin = pan=krejt, theo=Theo=Thot=Zot, pra Pantheoni I krejt Zotave, ato Mure tė Qikllopėve, ato shtylla, atllasė antik! Pantheoni ishte tempulli I bashkimit tė Zotave nė Njė Zot! Koha kronike e kalimit nga politheizmi nė monotheizėm.

    PANTHEONI PANTHOTIAN

    Pellgasishtja ėshtė rraja- rrėnja e trungut tė Bimės i.e.

    Ėmri – Kroni – Chronos nėse gjurmohet jovetėm nė aspektin linguistiko-morfologjik, tė Shqipes sė Vjetėr, por edhe nė tė gjitha aspektet tjera tė fushave shkencore, nė aspektin: gjeo-linguistik, historiko-linguistik, socio-linguistik, psiko-linguistik etj., asnjė gjuhė tjetėr indo-evropiane, as botėrore nuk ka kurrfarė fuqie spjegimi tė kėsaj fjale, nė pikėpamje shkencore, si formė e studimit ethymologjik – ngase vet ethymologjia e fjalės – kroni – ėshtė origjinale – shqipe (skipe-illire-pellgase).

    Fjala – chronos nė pikėpame linguistike, pėrbėhet nga rrėnja shqipe – kron qė ka kuptimin e hidronomit shqip – kroni si rrjedha e ujit tė burimit pėrmes njė gurre, e cila ėshtė – gurra e kronit dhe kjo fjalė shqipe – kroni, flitet e shkruhet edhe sotekėsajdite nė dialektin e Gegėnishtes dardhane.

    Nga fjala – kroni kemi fjalėformimet a kompozitat shqipe tė sotme ballkanike, si emra gjeolinguistik: Kroni I Kuq, Kroni I Pojatave, Kroni I Jashamirit, Kroni I Jahmetajve, Kroni I Kajushės, Kroni I Gllijave, Kroni I Zanave, Kroni I Gurit, Kroni I Sukės, Kroni I Bardhė, Kroni I Zhdrellės, Kroni I Mbretit, Kroni I Vajit, Kroni I Brijave, Kroni I Gjekajve, Kroni I Shpatit t’Shėjit etj., kėto vetėm disa nga gjeo-toponomet si hidro-toponome, qė I njoh vet personalisht nė trevėn e Dushkajės sė Gjakovės – Kosovė, ashtu sikur gjeo-toponomet, si hidro-nome tjera tė Kosovės, Dardhanisė dhe trojeve shqiptare nė pėrgjithėsi, sikurse janė sot ende nė milleniusin e ri (2001) me emėrtime tė ndryshme, por me fillesen e secilės kompozite, me fjalėn – kroni (kroni, kroi, kroje, krojet).

    Fjala shqipe gege, kroni si hidronom, ėshtė rrjedha e ujit tė burimit, I cili rrjedhė nga guri, shkėmbi, nėpėr njė gurrė tė punuar nga druri, metali etj. qoftė me njė formė lugu tė vogėl tė drunjtė a tė metaltė, nė vendet malore e fushore e deri tek format mė tė reja tė kronit tė sotėm nė sheshet, rrugėt, bulevardet e qyteteve. Shihet, preket, shijohet uji I freskėt I kronit, kah gurgullon gjatė rrjedhjes sė tij, sikurse thohet shqip – gurgullima e kronit, rrjedha e kronit, freskia e kronit, gurra e kronit, uji i kronit, burimi i kronit, shterrja e kronit etj.

    Kroni - qė nuk shterrė kurrė ėshtė gjuha shqipe-illire-pellgase E THOTIT SKIPE!

    Fjala shqipe kroni qė ėshtė antroponomi – chronos, Kroni - Ati i Zeusit e gjyshi i Dardhanusit qė nuk janė vetėm si mythe a kuptime mythologjike, por ishin njerėz tė gjallė, tė cilėt mbeten si mythe, nė saje tė falsifikimeve historiografike, e qė, tė cilat nuk munden tė pėrvehtėsohen si realitete, ngase ishin figura dardhane-illire, qė flisnin e shkruanin skipen-illire, mu kėtė Shqipen e Vjetėr ballkanike, qė flitet sot - si fillonom e psikonom, kroni me kuptimin e rrjedhės, rrjedhshmėrisė, rrjedhės sė kohės, rrjedhės sė kultures e diturisė, shkencės skipe-illire, si kuptim i rrjedhshmėrisė sė historiografisė illire-pellgase – nė Shqipen e Vjetėr tė dialektit tė Gegėnishtes dardhane – nė bazė tė Fonetikės Historike tė Shqipes, vet dytingullori fillesa e emrit – kr- kro - ėshtė rrjedhė e kohės – koha rrjedhė si kuptim psiko-linguistik dhe si kuptim fonetiko-historik – rrjedha kohore.

    Kuptimi fonetiko-historik i emrit – kron – kroni (chronos), sipas ethymologjisė shqipe, duhet tė jetė me kuptimin e secilit tingulli a foneme – soni, ku secili tingull paraqet njė kuptim linguistik nė vetvete, sipas zbėrthimit si dėshifrim real i kuptimit tė antroponomit nė fjalė dhe sipas pėrbėrjes tingullore tė emrit, nga i cili emėr edhe rrodhi emrimi i atit tė Zeusit e gjyshit tė Dardhanusit – KRONI - tingujt na dalin me kėto kuptime – K+R+O+N+I = KRONI (CHRONOS) -

    K = KOHA

    R = RRJEDHA

    O = DIELLI

    N = NJERIU

    I = SUFIKSI

    Kėto nuk janė vetėm supozime, por ėshtė fillimisht, kuptimi I secilės germė, si tingull – sone – zone – skrole – shkrole – shkronje dhe secili tingull I emrit, spjegon tėrėsinė e kuptimit morfologjik nė vetvete, sepse emrimet kryesore, ashtu sikur edhe emrimet linguistike, nuk janė bėrė pa kuptimin e gjuhės sė natyrės dhe vet gjuha e natyrės ka diktuar nė ēdo emrim - nomim – ku vet fjala – n o m - ėshtė kuptimi i shprehjes gege dardhane, NĖ OMĖ, N’OMĖ – NOM – nomi, emri qė rrjedhė nga OMA - oma-ama-ėma. Kemi shprehjet e sotme shqipe ballkanike – ‘daje ujin nė OMĖ, N’OMĖ; Oma ėshtė vendi kryesor i ujit nė lum, pėr ujitje tė tokave, arave tė bukės – OMA E UJT. Poashtu antroponomistikisht, thohet pėr djalin a vajzėn qė i pėrngjet tė amės – ėmės- nėnės, si rod, soj i mirė apo i keq, e kemi nė shprehjet gege-shqipe: ‘ ai/ajo ka gaa n’omė (ai/ajo ka ngjaa nė amė-ėmė), ia ka marrė cilėsitė, vetitė, karakteret e sojin e rodin e sė amės – ėmės dhe ėshtė amtar apo amtare, ashtu sikurse ėshtė – gjuha amtare!

    Fjala – NOM me kuptimin – nė omė, n’omė – nom, nga Gegėnishtja e hershme dardhane qė ėshtė emėrtimi kryesor gramatikor nė gjuhėt indo-evropiane satem e kentum, nė gjuhėt perėndimore, neolatine, gjermanike, frenge – Le nom, nome – prenom (emri e mbiemri) dhe qė krijoi kompozitat linguistike tė vet shkėnces sė Linguistikes – Onomasiologjia, 0+nom+masi+0+log+i+a: antropo+nom =antroponom, Antroponomia, Antroponomastika; topo+nom =toponom, toponomia – Toponomastika; lingui+nom=linguinom, syno+nom=synonom (sinonimi, sinonomi), pseudo+nom=pseudonom, alter+nom=alternom (alternim-i-e-et), panto+nom=pantonom, bota+nom=botanom; si emra botanik, bimorė; astro+nom=astronom-i-e-ėt-et-ia; geo+nom=geonom; hidro+nom=hidronom etj.

    Poashtu, nė linguistikėn sllave, nė Sllavistikė e kemi tė njejtėn gjė tė shtuarjes gjuhėsore, pėr tė gjitha kėto lloje tė Linguistikės nė pėrgjithėsi nė Indoevropianistikė tė sotme. (Na u dasht tė lidhemi pakėz me historikun e nomimit, emrimit, si njohje pėr antroponomet, toponomet e fjalėformimet a kompozitat, qė shtrohen nė vijim tė kėtij studimi, pėr tė ditur se ēka ėshtė nomimi - emrimi).

    Fjala – kroni (chronos) ėshtė nomi skip – emrimi shqip, nė trajta gramatikore tė emrit (nomit), nė gramatikėn e shqipes, trajtohet e lakohet si emėr dhe shquhet sipas rregullave tė gjuhės shqipe –

    Kroni – trajta e shquar e emrit gegė-shqip, numri njajės, rasa emnore, gjinia mashkullore, emėr konkret, hidronom, toponom, emėr i pėrgjithshėm gramatikor, ndėrsa, nė fjalėformime a kompozita dhe kėtu nė rastin konkret si antroponom – emėr i lakueshėm, lakohet nėpėr rasat gramatikore tė emrit shqip –

    Numri njajės - Trajta e shquar – Lakimi nėpėr rasat e emrit shqip –

    Nom. Emnorja – kroni (Kroni qė nuk shterrė, nuk tė len pa ujė)

    Gen. Gjindorja – i,e,tė kronit (rrjedhin lotėt si gurra e kronit, uji akull i kronit)

    Dat. Dhanorja – kronit ( ia mbarova kronit njė gurrė tė re...)

    Akuz. Kallxorja – kronin ( pava kronin nė maje shkėmbi nė bjeshkė...)

    Vok. Thirrorja – O Kroni (O Kroni ynė kurrė mos u shterrsh (shterrofsh)

    Lok. Rrjedhorja – prej kronit ( Prej kronit doli gjarpni...Prej kronit e kėtu...)

    Fjala shqipe-illire – kroni jovetėm qė emroi atin e Zeusit dhe gjyshin e Dardhanusit – Knonin (Chronos) me ethymologji tė pakontestueshme nga skipja-illire, guha e omės e cila nomoi Kronin, gjuha e amės e cila amnoi-emnoi Kronin - gjuha amtare e Kronit (Chronos) si fjalė e sotme e shqipes sė vjetėr ballkanike formoi njė numėr tė madh tė fjalėformimeve a kompozitave indo-evropiane ( e cila fjalė, gabimisht derisot ėshtė njohur si fjalė me ethymologji greke dhe gabimisht ėshtė pėrvehtėsuar nė leksikografinė e Linguistikės i.e. edhe nė Linguistikėn Gjenerale ) – nuk ėshtė e asnjė gjuhe tjetėr i.e. pos e gjuhės shqipe tė folur e tė shkruar tė sotme.

    Fjala skipe-illire kroni, nga gjuha e Kronit – Kronusit (Chronos) krijoi tė gjitha kompozitat i.e. tė cilat lidhen me tė, nė fjalorėt shkencorė – tė mjekėsisė, shkencės e teknikės, historik, matematik, pedagogjik, astronomik, arkeologjik, filologjik, biologjik, zoologjik, botanik, antroponomastik,toponomastik dhe onomasiologjik nė pėrgjithėsi, fjalorėt letrarė, nė letėrsi, nė poezi, gazetari, zhurnalistikė, fejtonistikė, nė fjalorėt juridik, fillozofik etj.

    Fjala skipe-illire – KRONI formoi kompozitat indo-evropiane e botėrore, tė sotme, sikurse janė –

    Kronus (Chronos) ati i Zeusit, e gjyshi i Dardhanusit

    Kronik-e mjekėsi – sėmundje kronike, qė ka filluar shumė mė heret e pashėrim

    Kronik – fig. I vazhdueshėm, i,e pėrhershme, i,e pandalshme

    Kronik – ė, kronika, vepėr historike letrare shkencore, sipas kohės qė ndodhėn

    Kronikė – zhurnalistikė, e vazhdueshme e ngjarjeve historike, politike,shkencore

    Kronika – kinematografike, film dokumentar kronik, i ngjarjeve filmike

    Kronika – kronist-i author i njė kronike historike, letrare, shkencore etj.

    Kronologji-a – (krono = rrjedhė, log= sprovim, skip-illire) rradhitja e ngjarjeve

    Kronolgjik-e – (skip, krono=rrjedhė, log=sprovim) rrjedha e ngjarjeve

    Kronometri - (skip, krono=kroni, rrjedha, metri, masa) orė precize matje kohe

    Kronometrim – chronometration, matje, masa me kronometėr, ekzakt, sakt

    Kronometroj – kronometron, mas, matja, punė precize, njeri preciz, i sakt

    Fjala skipe-illire – kroni formoi emėrtimin nė greqishte – chronos=kohė, koha, lat. Chronus=kohė, koha, it. Cronista=kohė, koha, ger. Krone=kunorė, kurorė (mbreti, martese etj.)

    Gjuha skipe-illire ėshtė folė e shkrua para Kronit (Chronos) gjuha skipe e Kronit, Zeusit, Sokratit, Platonit, Aristotelit, gjuha e Lekės sė Madh (Aleksandrit te Makedhonisė illire), qė ishte nxėnėsi i Aristotelit...dhe guha skipe est guha e Thotit Skipe. Historia e Botės shkruhet me pjesėmarrjen e shqiptarėve (Lambrehtz).

    Nuk ėshtė e ēuditshme, kur shqipja ballkanike spjegon antikuitetin! Sepse vet gjuha shqipe ishte gjuha e perėndive tė antikuitetit!

  4. #4
    i/e regjistruar Maska e derjansi
    Anėtarėsuar
    14-04-2005
    Postime
    6,730
    100 shpirtna i paska pas or shoq

    qysh ke durim bre? lol
    JO NEGOCIATA VETĖVENDOSJE

  5. #5
    i/e regjistruar Maska e autoktonia
    Anėtarėsuar
    17-06-2009
    Postime
    7

    Nezir Myrta / ORIGJINA E FJALĖS SHQIPE – LAHUTA

    Nezir Myrta / ORIGJINA E FJALĖS SHQIPE – LAHUTA

    MYTHI MBI LAHUTĖN


    NATYRA E GJUHĖS DHE GJUHA E NATYRĖS


    LA HUTA KĖNGĖN ME LAHUTĖ

    LA HUTA EMRIN - LAHUTA


    Fjalėformimet (kompozitat) illire-shqipe, tė cilat rrjedhimisht janė formua nga diftongjet, rrėnjet e fjalėve, qė sot pėrbėjnė fjalė, apo togfjalėsha, si emėrtime gjenerale bionomastike (emra gjallesash) antroponomike (emra njerėzish), toponomastike (emra gjeografik); si dhe emėrtime armėsh, veglash pune, emėrtime veglash muzikore – pėrmes analizave fonetike (zbėrthimeve tingullore), mund tė vėrejmė nė njė fjalėformim (kompozitė) – nė tė cilėn fshehen disa fjalė nė atė emėrtim tė formuar, ku secila fjalė veēeveē e fshehur nė tė, ėshtė fjalė e plotė nė vete dhe ka njė kuptim tė veēantė: linguistik, historiko-linguistik, linguistiko-filozofik, socio-linguistik, psiko-linguistik, linguistiko-historiografik etj.

    Emėrtimi i veglės muzikore shqiptare me njė tel – lahuta, ėshte njė fjalėformim, i formuar nga dy fjalė kryesore, sipas dėshifrimit tė parė morfologjik, janė dy morfema: LA+HUTA= LAHUTA. Ku fjala e parė, qė rrjedhė nga morfema apo formema fonetike – LA ėshtė folja shqipe – me lanė (gege), pėr tė lėnė (toske) dhe HUTA ėshtė emėr sendi, pra nė rastin konkret tė kuptimit ėshtė – emėr arme.

    Por, qė edhe nė kėtė fjalė – huta, pėrsėri, kemi dėshifrimin fonetik tė dy morfemave tjera tė padukshme fonetik0-historike e skriptive, nė shkallėn e dytė tė zbėrthimit - qė kėtu, fshehen edhe dy fjalė tjera, sipas zbėrthimit fonetik, mu nė kėto rrėnjė a morfema si diftongje, qė formojnė dy rrokje morfologjike; qė kur zbėrthehet fjala – huta, kemi rrėnjet e saja – hu+ta = huta. Tash na rrjedhė alternomi (qė gabimisht I kemi thėnė – alternim-I-e-et, nė tė cilin ėshtė I kjartė emėrtimi – nom, nomi – emri - fjalė e lashtė shqipe-illire: nomi I zotit, la nom filani, bani nom; u ba nomi; nuk u ba nomi - shprehje gege-shqipe, ku fjala – nom ėshtė e tė dy dialekteve gege-toske). Pra, na del tjetėr emėr apo tjetėr nom - alternom-i, i formuar nga diftongu fonetik, si rrokje morfologjike – hu – dhe – ta, hu+ta=huta,pra, nga kompozita – Lahuta.

    Diftongu – hu, si shprehje fonetike, duket vetėm se na jep kuptimin linguistik tė filleses sė fjalės – huta – por, nė kuptimin botanik ėshtė edhe si botanom, nom botanik, emėr botanik sipas origjinės biologjike, si bimė, dru – hu, huni, qė ėshtė shprehja madhore e fjalės – kuni.
    Pėrderisa, kuni ėshtė njė shkop druni me maje tė mprehtė – ku ėshtė spjegimi I germes, shkroles shqipe – skroll skip, forma e germės nė gjuhėn e pare tė njeriut – gjuha kuniforme (Cuneiform language) – edhe spjegohet vetėm pėrmes Shqipes-illire-pellgaze – germa nė formė tė kunit – Kuniformi - edhe huni ėshtė njė dru I gdhendur me maje tė mprehtė poashtu (huni I gardhit, I lidhur pėr huu-pėr huni, kau lidhet pėr huni, njeriu lidhet pėr gjuhe, pėr fjale – shprehje gege-toske-shqipe) – na del nga kuptimi linguistik,nė kuptim filozofiko-historik.

    Pėrderisa, kuni ishte forma e germės sė gjuhės kuniforme, tash huni nga kuptimi si material, mjet pune pėr tė thurė gardh, gardhin e rrethimit tė trollit, gardhin, si mure tė banesės – shtėpisė sė hershme – huni, nga kuptimi filozofik na del si kuptim historik, huni si mjet mbrojtjeje e sulmi, emėr arme, armė e ftoftė.

    Kėtu nė rastin konkret, tek emėrtimi – lahuta, nė pjesėn e dytė tė kompozites – huta, rrėnja e fjalės – hu, na paraqet pjesėn e drunjtė tė emrit – huta, si armė zjarri, pra, pjesa e drunjtė e armės – hutės, nė tė cilėn ėshtė e mbėrthyer tyta, kėmbėza, zakonisht, huta ėshtė mė e shkurt se pushka, armė me mbushje, e me nganjė fyshek, me kapsolla, me kaēik tė ngrehur pėr shkrehje (ndezje) mos me shkrepė nė raste kritike .
    Ndėrsa, pjesa e dytė e fjalės – huta, rrėnja – ta, ėshtė si onomatopee e krismes sė armės – ta-tak, taaa, taaak – huta.

    Pra, emėrtimi I kompozites – LAHUTA, pas dėshifrimit tė dytė, apo zbėrthimit final fonetiko-morfologjik, duke e ndarė nė rrokje e diftongje, na rrjedhin tri pjesė tė saja: LA+HU+TA=LAHUTA, ku secili diftong difton emėrtim tė plotė nė vete.

    Nistorja e kompozites – LA, si morfemė fonetike, apo formemė fonetike, ėshtė njė nga fjalėt mė tė hershme shqipe-illire, qė formoi shumė fjalė nistore, kompozita e togfjalėsha nė gjuhėt indo-evropiane romane - e cila edhe sot nė shqipen, paraqet njė nga foljet mė tė rėndėsishme, si folje me lanė (pėr tė lėnė), dhe qė lidhet logjikisht me foljen tjetėr shqipe – me laa (pėr tė larė), por qė kėtu ėshtė kuptimi filozofik, - kur lahet, kryhet puna, kemi shėmbuj: lau prej kėtij vendi (u la me kėtė vend, u shpėrngul, iku; I lau paret; laje borxhin; ia lau paret n’vend, me dy kuptime:edhe pėr lamje-larje me tė holla, monedha – edhe kur ia merr jetėn tjetrit, nė mbrojtje apo nė sulm - e mbyti – shprehje shqipe).

    Fjala – LA, ėshtė edhe kuptim pune, pastrimi, lamja-larja, si folje shqipe: me la-pėr tė larė - edhe si kryerje pune nė kuptimin filozofik, folja – me lane, pėr tė lėnė: la vendin nė rrezik dhe iku; la pas veti vepra; la atdheun; la punėn; la lapsin; la hutėn-pushkėn; mė la vetėm; la fjalėn e djalin etj. shprehje shqipe.

    Nė kompoziten – Lahuta, nistorja – LA, ka kuptimin e foljes me lanė-pėr tė lėnė, nė gjurmimin linguistiko-filozofik tė saj: La nom huta, la emėr huta, la huta nom; la huta kėngėn popullore; la huta trimėrinė qė nuk harrohet; la huta ( la pushka) heroizmin; la huta namin (nomin, famėn, zulmėn); la huta krenarinė kombėtare; la huta edukatėn atdhedashėse nė luftėn ēlirimtare - nė kuptimin e mbrojtjes sė atdheut, Nderit, Besės Shqiptare.

    Apo, la huta trishtim, la huta vdekje (kur bėhej vėllavrasje); la huta gverr, sherr; la huta tmerr; la huta vrragė, plagė (nė kuptimin e hakmarrjes); la huta historinė nė kėngė heroike; la huta kėngėn kreshnike; la huta zanin e atdheut - la huta kėngėn me lahutė!

    Fjala e hershme shqipe-illire – LA, formoi prefiksat nė disa gjuhė romane, si emėrtimin e vet fjalės – Latin, poashtu, si prefikse fono-morfologjike tė gjuhėve latine: la liberto, it; la famme, la porte, la language,fr.; la lingua, lat.it.sp.; e cila fjalė illire, formoi edhe alternomet morfologjike si prefikse dhe nyje tė parme tė fjalėve nė gjuhėt latine dhe gjermanike – nga folja illie, rrodhen nyjet e parme – la - gjinia femnore, nė – le, pėr gjininė mashkullore tė emrave dhe – les – pėr shumėsin e emrave nė latinishte, frengjishte, spanjishte e nė gjuhėt latino-amerikane, respektivisht kjo ėshtė gjurmė illirishte linguistike nė Romanistikė.

    Vet, fjala – Latin, si kompozitė, ėshtė formuar nga dy fjalė tė illirishtes, qė sot spjegohen sipas mendimit tim: La+atin= Latin, qė vet, fjala e parė, nistorja – La, ka kuptimin e foljes shqipe-illire (skipe illire) – me lane-pėr tė lėnė. La atin, la babėn, la trollin illirian ballkanik; la vendin e atit, la atdheun, la illirinė – pas shpėrnguljes se trojanėve tė hershėm tok me mbretin Eneun (Heneun), pėrmes Ballkanit nė gadishullin e Apenineve, qė ėshtė krejt fillesa filozofike e kuptimit historiko-sociologjk, Gadishulli etruskan – gadishulli etrojan, I formuar kulturalisht e historikisht nga trojanėt illirian.

    Do tė thotė qė, nuk ėshtė kuptimi I derisotėm I emrit – etrusk, si spjegim nga nyja e parme – e, dhe folja shqipe, me trusė, e trus, e trusi, e truske, e truska, nė kompoziten – etrusk, etruske, etruskan-e-et-ėt, nga folja me shtypė, me trusė, nga ‘e truska’ e shtypka, e robėrojka. – Por Mendoj, se ata janė trojanėt e Eneut e edhe para tij, kur nė Sicili, I dhanė emėrtimin illirian sipas pėremrit tė pakufishėm illir-shqip – s i c i l i - s e c i l a, secili, nė kuptimin linguistiko-sociologjik, secili ka tė drejtė tė jetojė nė kėtė tokė tė lire, nė kėtė botė tė lirė, nė kėtė botė tė re – SICILIA, Sicilian, siciliani, sicilianja, sicilianėt, sicilianet, si antroponome, nga toponomi emri gjeografik – Sicila, ujdhesa e Sicilisė. Pėr kėto toponome dhe antroponome kam shkrime studimesh tė veēanta, por meqė ra fjala, tek emėrtimi I kompozites – lahuta, rrodhen edhe kėtu nė shkurtime…

    Ėshtė me rėndėsi tė madhe tė analizohet e sintetizohet linguistikisht, fonetiko-historikisht, folja shqipe-illire – LA, si folje – me lane – pėr tė lėnė, permes methodes krahasimtare, nga Linguistika Komparative, si krahasim I gramatikes historike tė Shqipes, respektivisht nė lidhje komparative me gjuhėt tjera i.e.
    Poashtu, edhe sipas linguistikes gjenetike, origjina e kėsaj foljeje shqipe-illire fono-gjenetikisht, tė dy tingujt (fonemat) L+A= LA, secili tingull, krijon nė vete njė kuptim tė veēantė emėrtimi fonetik, qė me aqė kuptim psiko-linguistik, paraqiten tė dytingujt, duke shprehur njė tėrėsi veprimi kohor e ndėrfoljor.

    Folja – LA, e cila formoi nyje tė parme e fillesa i.e. nė shqipen ėshtė folje nė veten e tretė tė vetorit nė gramatikė – La (ai, ajo), si folje nė kohėn e kryer tė thjeshtė (aoristi), ku mund tė duket zgjedhimi I saj, nėpėr vetat gramatikore tė pėremrit shqip, si zgjedhim I foljes kėshtu:

    Folja shqipe-illire – La

    Numri njejės: Numri shumės:

    Lash (unė) lam-ė (na)
    Le (ti) lat-ė (ju)
    LA (ai, ajo) lan-ė (ata, ato)

    Fjala – La, illire-shqipe, si njė nga trajtat e shkurta linguistike mė tė hershme illiro-pellgazgjike, nga illirishtja e stėrlashtė paragreke e paralatine, nė gjuhėt latine: la lingua, la patrie, la ideologie, la industrie, la linguistike etj. Pėrderisa nė shqipen kuptohet si pėrfundimi, kryerja e njė pune - LA – nė gjuhet latine ėshtė fillimi, filli I njė fjale, nyja e parme, fillesa e falės. Kjo formė shprehėse linguistiko-historike, na kujton, mbarimin e njė epoke nė atdheun e lashtė illirian tė njė popullate ballkanike dhe pas shpėrnguljes, si fillim e njė linguistike tė re, si fillim I njė Onomasiologjie indo-europiane tė re. Ballkanin e la dhe filloi epokėn nė Perėndim, si kuptim linguistiko-filozofik.
    Kjo formė e fjalėformimeve latine, pikėrisht erdhi a rodhi nga vet folja – la, me lane (gege-shqipe) nga Dardhanishtja e lashtė, qė na pėrkujton thellėsisht nė pikėpamje linguistiko-psikologjike, Pjesėn illire, popullatėn illire tė shpėrngulur duke populluar e kulturuar Evropėn. Se ajo popullatė illire, prej tė cilės u formua kultura perėndimore, me gjuhėt e historiografitė e reja euro-perėndimore - ėshtė pjesė integrale e trungut illirian, ėshtė vet gjaku e gjuha illire. Mund tė pėrmendim edhe vet heronjte kombėtarė: Heroi kombėtar Italian – Guizzepe Garibaldi (Zef Guribardhi, me origjinė nga Guri I Bardhė I Matit tė Shqipėrisė), I cili bėri bashkimin e Italisė; Napoleon Bonoparta, heroi kombėtar francez, Bono Parta, qė vie nga Shqipja-illire – Ana e Mirė, Anamiri-Bonoparta etj. Gjithė Europėn Perėndimore, mund ta quajmė si Vėllazėria illire…
    Latinėt e pare: mesapėt, paunėt,venetėt, madje, galabrėt, Kalabrezėt – Arbėreshėt skipetarė, pėcollen tė folmet illire, gjuhėn, doket, zakonet, kulturėn, nė Apenine dhe formuan: mesapishten, venetishten e tė folme tjera, formuan gjuhėt e vjetra etruske, ku sot I kemi si antroponome e toponome tė sotme: Toskana, Alba, Venediku, Triesta etj. qė janė spjeguar deridikund, por vetėm si fragmente historiko-linguistike…

    Thohet shprehja e lashtė, se ‘Roma e pushtoi Greqinė ushtarakisht, kurse, Greqia e pushtoi Romėn, kulturalisht’, por fjalia syntaksore e parė, qėndron, kurse e dyta, nuk ka bazė tė vėrtetė, se Greqia kurrė nuk e pushtoi Romėn kulturalisht, sepse aty ishte kultura illire-pellgaze e stėrlashtė dhe nėse ndonjėherė Roma ėshtė pushtuar – ėshtė rikrijuar nga kultura illiro-pellgaze. Kultura greke ėshtė formuar nė baza tė gėrmadhave historiografike illire, e deformuar e falsifikuar sipas interesave vetjake greke, pikėrisht nga ajo ‘gjuha e kultura barbare’ qė I thonė disa autorė antik nė shkrimet e tyre njėanėshe.

    Gjithė kjo epokė e hershme e pėrhapjeve illire ėshtė pėrcjellė edhe pėrmes epikės historike shqiptare, sidomos me pėrcjellje me lahutėn shqiptare. Mendoj se, emėrtimi I hershėm I kompozites – lahuta sipas disa informimeve tė vjetra shqiptare, na del me emrin – gauta, qe I pėrgjigjet vet gjuhės sė natyrės fonetike tė vet veprimit tingullor tė instrumentit tė lashtė nė fjalė. Disa linguistė e quajnė sipas disa lokalizmave, sidomos nga Malėsia Madhe, sipas Gj. Shkurtajt, malėsorėt I thonė edhe – lavda, merre q’at lavdė, bjeri lavdės (lahutės); por kjo fjalė me duket ėshtė mė tepėr si synonom I emėrtimit – lahuta, si lokalizėm. Ndėrsa, nė krejt shqipen qėndron emri – lahuta.

    Kompozita shqipe – Lahuta, si emėrtim linguistik, na duket si emėrtim I njė vegle muzikore shqiptare, nė perceptim tė parė tė fjalės, po nė mbrėndi tė saj ato trajta tė shkurta fjalėsh, qė formojnė fjalė nė vete, e deri tek zbėrthimi fonetiko-morfologjik, nė tinguj a fonema, secili tingull I kompozites, ėshtė njė jetė e tėrė njeriu; ėshtė njė gjuhė e tėrė, ėshtė njė histori e tėrė e njė populli, nė sfondin e pėrgithshėm linguistiko-historik.

    Hilliadha e Odhisea e Homerit Hillirian ėshtė kėnduar me shekuj nga rapsodėt e lashtė illirian, deri me rėnien e perandorisė illire – ashtu sikur ėshtė kėnduar ‘Lahuta e Malcisė’ e Fishtes, nga rapsodėt popullorė shqiptarė, deri mė sot. Hilliadha e Odhisa epoka homerike hilliriane (Iliada e Odiseja), sidomos kėngėt nė Illiadhė (Iliadė), na pėrkujtojnė shpėrnguljet masive trojane nė Apenine. Herojt e ideja dhe krejt kompozicion I veprės homerike ėshtė illire.

    Emėrtimi I veglės muzikore me njė tel, tek shqiptarėt ballkanas, qė me plotė tė drejtė logjike – lahuta, nuk mund tė thirret aqė kuptimplote, si vegėl muzikore argėtimi, sa ėshtė e gėrshetuar vet ndjenja e tė bukurės artistike, me ndjenjen e nostalgjisė, dhėmbjes sė hidhėt e krenare.
    Lahuta ėshtė kėnga e vajit tė burrit, vaji krenar historik, instrumenti I vajit kreshnik, qė nėpėr shekuj luajti rol tė rėndėsishėm, nė mbajtjen gjallė tė traditės kombėtare historike. Lahuta, ishte edhe njė thirrėse, thirrje e pėrgjithshme kombėtare, njė orė artistiko-historike atdhetare nė odat shqiptare. Pėr fatkeqėsi, kjo ndodhi njė epokė tė gjatė historike, gjatė pushtimeve tė huaja, deri me hapjen e shkollave shqipe, universiteteve.
    Rapsodi me lahutė ishte aktori, author e aktor, nė tribunat e tė gjitha atyre dramave, tragjedive historike kombėtare, paraqitja e heroizmit tė njeriut me atė Orėn e Shqipes, nė rrezistenca mbrojtėse kundėr tė huajve.

    Kėnga me lahutė ishe theatri kombėtar, duke I dhėnė shpirt ngjarjes sė ndodhur, qė shqiptari ‘bėri gjithmonė njė sy gjumė, e tjetrin sy e linte gjithmonė hapur’ duke I pėrcjellur ngjarjet nė vargje: epike, epike-historike, epike legjendare, epike kreshnike, epiko-lirike etj. mbi shkėmbinj e gryka malesh, e kudo qė u bashkuan, ata burra e burrėresha, qė sot nuk janė mė – por, janė kėngėt e tyre…

    Ashtu sikurse u krijuan mythe mbi heronjt, poashtu edhe mbeti vet mythi mbi lahutėn, si emėrtim I lashtė illirian, qė sot ėshtė nė harresė brezėrishė. Ai zėri I njėtrajtshėm I telit tė saj, me fije bishtkali, gjatė ferkimit me harkun horizontal, duke krijuar tinguj lahuta vertikale, ashtu, si qendruan vertikalisht, edhe nė vdekje heronjt e kombit – rapsodi, e filloi dhe kurre nuk e mbaroi atė ngjarje historike, pėrmes atij teksti tė pėrcjellur gojėmėgojė, si gojėdhėnė, mbajti gjallė doket e zakonet kombėtare, kulturėn burimore, rapsodi, si njė aktor I kohės nė tribuna shekullore, edhe atėbotė kur na ishte e ndaluar shkolla shqipe…

    Ajo ngjarje qė la huta, u kėndua nė lahuta, e thurur me njė poetikė popullore tė rrallė, pėrmes vargut rithmik, e vargut tė bardhė, nė vargje metrike, me rimė tė pėrsosur, sa, kur theksojmė vet emėrtimin – lahuta, nė tė pare nuk na duket ajo madhorja historike e fshehur nė tė, - por me analizė tė hollėsishme fonetiko-morfologjike e historike, duke e shtie nė veprim pėrbėrjen linguistike tė saj, na del kumtimi madhor I emrit – nomit qe nga lashtėsia e kombit.

    Verzioni historiko-linguistik I kompozites – lahuta ka vlera tė linguistikės i.e.

  6. #6
    i/e regjistruar Maska e autoktonia
    Anėtarėsuar
    17-06-2009
    Postime
    7

    Nezir Myrta / SHPJEGIMI I EMRIT – ĒAMĖRIA

    AMĖ E ĒAME – ĒAMĖRIA


    Emri – Ēamėria qė pėrcakton toponomin nė fjalė, si krahinė e ndame shqiptare, nga Trungu Amtar dhe qė formohet nė bazė tė etninomit – ēam (ēami, ēamėt), derisot, nuk ėshtė hasė tė jetė shpjeguar me njė ethymologji tė sigurtė, sipas linguistikės gjenetike domethėnia e vet emrit, vetėmse, thohet se vie nga fjala – t’ ēam, nga emri i lumit – Kallama (Thyamis) dhe dihet si territor dhe popullėsi shqiptare (abėreshe), me aneksimin qė iu bė Greqisė, me njė histori tė dhimbshme, me njė kulturė tė lashtė.
    Pėrkundėr asimilimit tė dhunshėm nga grekėt, Ēamėria arrinė tė mbijetojė, me tė gjitha forcat shpirtėrore kulturore, duke ruajtur fshehtas: gjuhėn shqipe (arbėrishte), dokėt e zakonet shqiptare, me njė pėrbėrje numerike banorėsh, mbi tre milion shqiptarė, qė njihen si arvanitas (arbanitas), arbėreshė tė Greqisė.
    Sipas studjuesit, V. Rafailidhis prezenca arvanite nė Greqi, fillon me mendimin e shprehur tė tij, se: “Arvanitėt, kjo farė e ashpėr dhe krenare, e cila pėrllogaritet tė jetė rreth tre (3) milion nė shtetin e sotėm grek”, vazhdon tė mbijetojė dhe tė bėjė historinė, si njė pjesė vitale e kėtij vendi, mes stuhive tė asimilimit dhe ruajtjes sė origjinės’ - e vijon thėnien studjuesi, Irakli Koēollari, pėr Arvanitėt.
    Ndėrsa, emri – arvanitas, si thirrje greqishte, ėshtė vet emri – arbanitas, arbanit (arban), i shqipes gege, qė nė mungesė tė theksimit tė tingullit – b, nė greqishte, rrodhi theksimi i tingullit – v (b=v), nė emrin tonė, qė njihen sot – arvanitasit. Kjo fjalė gegėnishte – arbanitas (arvanitas), si rrėnjėsore e lashtė illirishte, iu mbeti pikėrisht, popullėsisė shqiptare arbėreshe nė Greqi, e cila e flet njė gjuhė me idioma tė lashtėsisė, me njė fonetikė historike qė kėrkon gjurmim tė thellė linguistik, e qė sot duket sikur njė e folme gege e toske bashkė, si njė tėrėsi uniteti tė shqipes sė hershme, njė Toskėrishte e pėrzier me rrėnjet e ruajtura shumė mė tė hershme illiro-pellagsishte, nga sa i kanė sot vet dialektet e Gegėnishtes dhe Toskėrishtes sė sotme, - sikur rrėnjė tė mbetura tė njė gjuhe tė gjallė paraballkanike dhe PIE dhe e mbetur gjithmonshėm gjuhė e gjallė arbanite. Nė arvanishte (arbėrishte) tė Ēamėrisė, sot mund tė vėrehet gėrshetimi i dy elementeve gege-toske, sikur njė lidhje koherente (anipse e tėholluar sa s’ka mė ku tė shkojė), na duket sikur shihet si njė dritė e largėt linguistike kryebote, apo fillbote tė tė folurit tė njeriut – aqė janė ruajtur rrėnjet e hershme pellgasishte.

    Gjuha shqipe e folur nė Ēamėri, mund tė theksojmė se ėshtė pikėtakimi, apo pikėpjekja e dy dialekteve tona, gege e toske, me elemente tė lashtėsisė historiko-linguistike, si gėrshetim dialektesh e nėndialektesh shqipe, si njė gjuhė e ruajtur me elemente origjinale tė rrėnjeve illirishte. Ndoshta, kjo formė e ruajtjes sė origjinalitetit rrėnjėsor linguistik nė tė folur, u ruajt nė vetvete, ngase nuk u bė kurrfarė aplikimi i gjuhės sė njėsuar shqipe, si ndalim arbitrar hegjemonist grek, pėr tu shprehur zyrtarisht si gjuhė amtare e arbanitėve. Nuk pati njė zyrtarizim tė Arbanishtes, ngase ėshtė bija e Pellgasishtes, sė lashtė, prej sė cilės rrodhi vet kjo greqishtja e lashtė, duke mbuluar rrėnjet arbanishte me ato greqishte tė reja me sufiksalet – os. Nuk pat
    njė formė dirigjimi nga askush pėr ta zyrtarizuar si gjuhė arbanite as krahas gjuhės greke dhe mbeti si dhunėti e natyrės nė tė folurit e ēamėve (arvanitėve-arbanitėve), ku rrėnjet e fjalėve shqipe nė tė folur popullor tė ēamėve, sikur xhveshin rrėnjet greqishte dhe na lidhin me gjuhėn e lashtė pellgazgjike. Gjuha e folur ēame, duhet tė shkruhet nė origjinalin e saj tė natyrės linguistike, sepse aty janė rrėnjet e gjuhės Amė Pellgasishte shqipe, si gjuhė e natyrės shqipe tė lashtė, ku kemi shumė burime studimesh nė tė folmen arbanishte (arvanishte), pėr thema tė mėdha nė gjurmimet illiristike PIE.
    Vlen tė paraqesim shembuj tė tė folurit arbanitas (arvanitas), nė shprehjet e dokeve e zakoneve tė lashta, tė shqiptimit tė emėrtimeve tė sotme onomastike - qoftė antroponome, toponome, hidronome, epinome, apo edhe nė lirikėn dhe epikėn popullore, sikurse mund tė vėrehet gėrshetimi elementar gegė-toskė, nė kėto vargje tė njė kėnge popullore arvanite: “Di fjalė ēova Djevit / Tė fala tė tė thetė, / Po Djevi nuk ta tha, / Se nuk e lanė retė”. Numrori – di (dy fjalė), folja – thetė (thotė), shprehja – ‘nuk ta tha’ dhe folja e vargut tė fundit – lanė (nuk e lanė), janė veēoritė e illirishtes sė lashtė, ku zėvėndėsimi i zanores – y, me – i (y=i) sot ėshtė theksim i tė folmes dibranishte, e cila ėshtė njė e folme shumė e hershme illirishte, por qė nė gjuhė gėrshetohet elementi gegė i foljes lanė (e lanė) si theksim i zanores hundore – a^ (se nuk e lanė retė), do tė thotė se ende nuk e lanė retė, sikurse edhe nė trajtėn – nuk e lan (lanė). Kjo folje shqipe – la, si ēėshtje e hapur fono-morfologjike shqipe ( la – lamja, e la – lanja, me la, e me lanė – pėr tė larė, e pėr tė lėnė), edhepse janė bėrė studime lidhur me to, ende nuk ėshtė arrijtė njė shpjegim i plotė.

    Tė folmen arvanite, unė e quaj – Arbanishtja e Lashtė PIE, gjuha e Dardhanusit, birit tė Zojsit (Zeusit 2690-2615 p.e.r.), ėshtė gjuha e Hillionit, gjuha Trojane, illirishtja e fillit tė tė folurit dhe tė tė shkruarit tė gjuhės sė njeriut - Kuniformit, ėshtė filli i Pellgasishtes – e mbetur sot edhe nė rrėnjet e fjalėve tė tė folurit tė Ēamėve, nė atė gjuhė tė sotme natyrore, pa ndonjė rregullore tė re, qė duket njė gjuhė e lirė, e trashiguar nėpėr filizat arbanite, sikur njė gjuhė e paprekur, si njė gjuhė e lirė e natyrės shqipe, gjuhė e Natyrės Thotishte, si Geni gjenealogjik i gjuhės - Geni i Guhės Gege, qė ėshtė themeli i ēdo gjuhe indo-europiane (pėr atė edhe grekėt nuk i quajnė ēamėt – arvėritas-arbėritas, por – arvanitas). Arbanishtja ėshtė filli i gjuhėve PIE.
    Arbanishtja ėshtė burimi kuniform i Linguistikės Gjenerale, e cila me plot tė drejtė fuqimisht quhet – Arbanistika (qė sot arbėreshėt e Greqisė e kanė si shkencė linguistike – Arvanistika), sepse nga Arbanishtja burojnė tė gjitha emėrtimet: arabike, aramike, indo-europiane e mė gjėrė. Nė Arbanishte, si gjuhė illiro- pellgasishte, sot gjinden jovetėm fillet e greqishtes sė vjetėr, por edhe fillet e indishtes sė lashtė, sanskritishtes, fillet nga soni i skroles – soni i skrimit – qė ėshtė zoni i shkrimit tė shkroles sė gjuhės sė njeriut – shkrimi i shkronjes sė zėrit, apo i zėrit tė shkronjes abecedike (alfabetike).

    Emėrtimet – arbanitas (arvanitas) dhe arbėresh, si dy forma gege-toske, ku e para njihet zyrtarisht, si arvanitas - ndėrsa e dyta si njohje pėr arbėreshėt e Greqisė dhe arbėreshėt e Italisė, jovetėm qė, reflektojnė njė burim tė pėrbashkėt tė shqipes, por edhe na e ofrojnė mė afėr syve tė mendjes shqiptare vet illirishten pellgazgjike – ku, kėto dy emėrtime, lidhen direkt me kuniformin (arban-arbėr), qė vet forma e kunit, vie nė shprehje edhe pėr atė njeriun qė ban-bėn arėn (arbani-arbėri) – kuni si forma e parė e lavrimit tė arės me ku^ (parmendė), poashtu edhe si formė kuni (lapsi), pėr shkrimin e shkrolės shqipe pellgasishte – Kuniformi, si Arbanishte illiro-pellgasishte.


    ETHYMOLOGJIA E FJALĖVE – GEGĖ E TOSKĖ

    Sipas mendimit tim, etninomet – gegė dhe toskė, tė cilėt pėrbėjnė etninomin e sotėm gjeneral – shqiptar, ende janė pa njė ethymologji tė sigurtė dhe sikur duken si koncepte tė veēuara gegėnishte e toskėrishte tė shqipes, mendoj se kemi arritur nė njė ethymologji tė sigurtė me kėtė theori:
    Arbanishtja ėshtė Gegėnishtja e cila formohet nga etninomi – gegė, qė ka kuptimin – gjegjė, ai qė gjegjet (Gega geget), gjegjet, pėrgjegjet, ku edhe u formua toponomi – Gegėnia e Dradhanisė illire.
    Kurse – Arbėrishtja ėshtė Toskėrishtja, e cila fjalė vie nga fjala – toskė, me prejardhje nga Etruskishtja, qė ethymologjia e fjalės – etrosk-etrusk, vie nga shprehja – e trojės (E Trojės, Troja illire – Hillioni – Illioni i Dardhanisė PIE), ku nga shprehja – e trojes, me kuptimin – ajo popullėsi e Trojės Hillire, ėshtė thirrė – e Trojės – etrojes – etroske – etruske, nga rrėnja fono-morfologjike - etrosk - etrusk (etruskan – Etruria, sot krahinė nė Italinė e lashtė). Mbase, nga fjala e formuar – etrosk-etruskė, rrodhi fjala e shkurtė emėrtuese – tosk – toskė – Toska – Toskėria e sotme shqiptare dhe (Toskana, toponom i sotėm nė Itali), nga etninomi - toskė, toskan), si dhe toponomi i lashtė – Etruria, nga gjuha etruske (etroske – e trojes), nė lidhje gjenealogjiko-linguistike me Amėn illirishte paraballkanike, qė sot ėshtė rrėnja e saj – Toskėrishtja, dialekti i Shqipes. Sepse Trojanėt, pas Luftės sė Trojės u shpėrngulen sėpari nė Ballkan nga Troja (Hillioni hillirian) dhe vijuan shtegėtimin nė Apenine, ajo popullėsia e Trojes – etroskėt (etruskėt), ku edhe formuan gjuhėn dhe kulturėn etruske tė lashtė, e cila nė realitet ėshtė njė Arbėrishte e lashtė.
    Fjala – toskė, sipas kėsaj theorie, vjen duke u formuar nė etapa kohore linguistike nėpėr kėto faza tė tė folurit: e Trojes –> e trosk –> etrosk (etrusk) –> trosk –> tosk –> toskė –> toska –> Toskėria -> Toskėrishtja.

    Pra, emri – toskė, lidhet me Trojėn PIE, me zgjėrim onomastik dhe onomasiologjik nė ujdhesat: Sicilia, Sardenja e Korzika, nga jugu italian i sotėm, me pėrhapje tė gjėrė Apenine, si rrjedhė e popullėzimit illiro-pellgazgjik, ku na dalin disa emėrtime etninomesh – etrosk (etrusk) – arbėresh – latin – romak – ital (Italia e sotme), tėvona vijnė zgjėrimet demografike – gal, galėt (Galia - Franca e sotme) – sak (sakėt, saksonėt - Saksonia) - dhe – skot (skotėt – Skotllanda e sotme), – si formė e arritjes dykrahėshe historike, pėrmes vijes gjenealogjike ballkanike dhe apenine, duke u takuar historikisht me rrėnjet gjermanike (saksone, istveone dhe allemane) – nga pėrhapjet dardhane gege pėrmes Ballkanit, nė zemėr europiane me gjermanikėt, e deri nė pjesėn veriore europiane tė sotme.


    ETHYMOLOGJIA E EMRIT – ĒAMĖRIA


    Etninomi – ēam - i cli formoi pra toponomin - Ēamėria , linguistikisht lidhet me hidronomin – Thyamis – qė ėshtė emėrtimi i lumit – Kallama, qė sipas shpjegimit tė shqipes, duhet tė jetė me prejardhje nga fjala – kallam, kallamishte, si kuptim i konceptit – Thyama kallamishte, me shpjegim tė emėrtimit tė kallinjve tė kallamit, bimė barishte ujėsore. E tash, kah e ka ethymologjinė e vet emri i hidronomit – Thyamis, i greqishtes sė lashtė, mbetet pėr tu gjurmuar nė kėtė theori, si hipothezė linguistike, tė cilėn do ta shtrojmė nė kėtė studim.
    Emri – Thyamis, si emėr lumi, mendojmė se pėrbėhet nga dy pjesė linguistike: thy + am + is (ku pjesa fundore – is, ėshtė sufiksi, prapashtesa e kompozitės), tė cilat janė krejtėsisht dy fjalė shqipe – njė folje shqipe dhe njė emėr shqip.
    Pjesa e parė e emėrtimit – thy – ėshtė folja shqipe – thy – thye – thyer (prej foljes me thye – pėr tė thyer), nė kuptimin e vetes sė tretė tė vetorit tė shqipes – (u) thy (ai, ajo), nė numrin njajės – kurse nė shumėsin e shqipes – (u) thyen (ata, ato), veta e tretė e vetorit dhe poashtu edhe e diftorit – (u) thyen (kėta, kėto), nė formėn e kohės sė foljes nė aoristit (e kryera e thjeshtė), ku sipas zgjedhimit tė foljes nė gramatikėn shqipe duket kėshtu:

    Folja – thyer – aoristi – thy

    Koha e kryer e thjeshtė

    Numri njajės............................................ ...Numri shumės

    (u)theva(unė) ............................................ (u) thyem (na)
    (u)theve(ti) ................................................(u )thyet(ju)
    (u)thy(ai,ajo).................................... ........ (u) thyen (ata, ato)


    Pra, pjesa e parė e kompozitės – thyamis – thy, ėshtė folja shqipe, kurse, pjesa e dytė – am, (thy + am = thyam), ėshtė emri shqip illirisht – amė, ama (a^mė, a^ma), ėma, nė kuptimin amtar, e cila si formė fjalėformuese, bie nė pėrfundim logjik tė shprehjes shqipe – thy amė, thy ama (ėma), Ama e thyer, (u) thy ama e lumit (vendi kryesor esencial i shtratit tė lumit), ku na rrjedhė emėrtimi – thy+am(ė) = thyam(ė) – thy ama – Thyama, nga kuptimi i thyerjes sė Amės pellgazgjike illire, si kompozitė e formuar – Thyam+is (nga sufiksi – is) = Thyamis.

    Mendojmė se, kjo ethymologji shqipe e emrit tė hidronomit – Thyamis, lidhet linguistikisht shqip, me formėn tjetėr poashtu tė shqipes, ku nga shprehja – thy amė, thy ama, rrodhi synonomi tjetėr me kuptimin e njejtė – ēa amė, ēa ama, ku nė vet foljen shqipe – thy, si fillesa e kompozitės – Thy + am + is = Thyamis, pėrgjigjet poashtu folja tjetėr shqipe – ēa (me ēa, ēamė, ēamje, tė ēamit, tė shkyemit – thyerja e amės, ēarja e amės-ėmės), tė thyemit e amės, thyemja e amės, apo ēamja e amės (nė kuptimin e njejtė: ēamja e amės sė lumit) – sipas shprehjes shqipe – ēa am(ė), (u) ēa ama. Pra, edhe ashtu sikurse tek hidronomi – Thyam(is), ėshtė synonomi – Ēa+amė, (ēa ama, ama e ēame, ėma e ēarė, e ndarė, nga njė tėrėsi amtare – Ēa (a)mė = Ēamė, ku me rėnien e njerit tingull, zanores – a, si shėmangie fonetike shqipe, pėr tė shprehur njė emėrtim mė tė shkurtė, tė natyrshėm, sipas natyrės sė gjuhės shqipe, rrodhi emėrtimi – ēamė (ēa+amė). Kurse, pėrmes pėrcaktimit sufiksal, iu dha prapashtesa – ri, nė trajtėn e pashquar tė emrit, respektivisht tė toponomit – Ēamėri (ēa+amė+ri), kurse nė trajtėn e shquar tė emrit-toponom mori fundesėn a sufiksin – a, Ēamėri+a = Ēamėria, (ēa+mė+ri+a). Prej shprehjes – thy amė, nė synonomin tjetėr tė shprehjes sė njejtė – ēa amė, vetėm me njė ndryshim fonetik nga ai sufiksal i lashtė illirishte (is), nė kėtė – ri-a, na rrjedhė i njejti kuptim sikurse – Thyamis, poashtu edhe – Ēamėria.

    Nga kuptimi i shprehjes – ēa ama (nda ama – ndarė ėma-ēarė ėma), si kuptim filozofik, i ndamjes sė Amės pellgazgjike illire, mbeti si plotfuqishmėri linguistike edhe vet etninomi – ēam (ēami, ēamėt) – Ēami i Ēamėrisė, Ēamėt e Ēamėrisė, Ēamėria – si pjesė e ndarė, e ēame nga trungu i hershėm pellgazgjik me Thanėn illire (Thana –Ethana, Ethėna – Athenne – Athinė-a), poashtu edhe si pjesė e ēame (e ndarė), edhe mė vonė nga trungu illir – Shqipėria.

    Ēamėt, janė autoktonė nė trojet e tyre paragreke, si pasardhės tė pėrzierjes dardhane-etruske, ku na dokumentojnė shumė argumente tė gjuhės sė lashtė me elemente tė pėrziera gege-toske, tė dokeve e zakoneve, lirikės e epikės popullore dhe tė cilėt sot janė nė tehirė tė asimilimit e zhdukjes sė pamėshirshme nga gjenealogjia amtare pellgazgjike, prej grekėve edhe sot si arbėresh tė Greqisė, duke e ruajtur me shpirt ndėrdhėmbė gjakun, gjuhėn dhe kulturėn arbėrore! Ndėrsa, disa studjues i marrin Ēamėt si ardhės, pas grekėve, qė kjo theori ėshtė krejtėsisht e pabazė shkencore, sepse aty, nė ato troje shqiptare-illire, dembabadem ėshtė e ruajtur rrėnja pellgazgjike – ku edhe si ilustrim robėrie, authori, Tasos Vurnasi, duke na dhėnė njė pėrshkrim psiko-fizik dhe toponomastik, shprehet pėr kėtė vend (atėbotė) tė paēamė, tė pandarė nga trolli arbėror, kėshtu: “ėshtė njė vend sa njė Grusht Dhe, i mbushur me shkėmbinj, hone e burime tė ftoftė...Njerėzit, qė banojnė nė kėto vende, ngjajnė shumė me tokėn e tyre, janė tė ashpėr, tė veshur hollė dhe hijerėndė”- ngase ajo hije e rėndė jo e tokės abėrore, sa e pushtuesve shekullorė, i bie Ēamėrisė dhe tė gjitha trojeve shqiptare ballkanike tė ēame (tė ndara) dhunshėm, si hije e rėndė e pushtuesve, e mishėruar me hijen e rėndė tė tokės arbėrore dhe e skalitur nė figurėn psiko-fizike tė ēamit (arbėreshit, shqiptarit), arbanitit (arvanitasit), tė tė gjitha kohėve e deri sotekėsaj dite...



    ETNINOMI - ĒAM

    Etninomi – ēam, nomi etnik, emri etnik i ēamėve, sot gjindet i ēamė dhunshėm, i ndarė dhunshėm nga trungu arbėror i lashtė, ndėrmjet dy periudhave historike dhe (para)historike, si synonom i drejtėsisė pa shpatė nė dorė (si aneksim Greqisė), duke marrė nėpėr kohė emėrtime tė ndryshme – arvanitas, ēam, arbanit, arbėresh, duket sikur nė pėrflakje duke e ruajtur etnogjenezėn amtare, por, qė tė gjitha janė fjalė shqipe tė pastra ethymologjikisht.
    Arbanitėt (arvanitasit), qė duke e menduar vet fjalėn, si emėrtim kanė synonome edhe kulturore gjenealogjike, ku fjala – arban, rrodhi nė fjalėn – arvan, qė arvanitėt nuk munden ta ndryshojnė zyrtarisht mbase ia ndryshuan grekėt, pėrmes tingullit – v (b=v), duke mbajtur emrin e hershėm – arbanit, me njė ndryshim fonetik. – Kurse, etninomi – serv (servis), qė poashtu grekėt iu dhanė – serbėve, u ndryshua nė tė kundėrten e kuptimit – serv (serb), duke e ngritur fonetikisht nga kuptimi – sherb (shėrbėtor), serv (servis), nė serb (serv=serb), kurse tek emri arban – arbanit, rrodhi e kundėrta fonetike, duke e ulur karakterin substancial tė emrit ne formėn fonetike – arvan – arvanit, nė vend qė tė mbetet nė origjinal tė emrit - arban – arbanit. Fjala – arvanitas, si fjalė nė greqishte, nuk mund tė ketė kurrfarė kuptimi nė kėtė formė, as nuk ka ndonjė ethymologjie tjetėr (si fjalė e pakuptimtė e greqizuar), por, vetėm si fjalė shqipe – arbanit – arbanitas (arban-arbėr), qė nėnkuptohet, banori i Arbėrisė!

    Tash, etninomi – ēam, i cili pėrkufizohet me njė krahinė arbėreshe ė Greqi - Ēamėria, a do tė ishte mė natyrshėm tė thirret, etninomi – arban, (qė grekėt i thonė – arvan-arvanitas, ashtu sikurse edhe sllavėt i thonė - arbanas), ngase etninomi – arban (Arbania), pėrfshinė tė gjithė shqiptarėt nė jovetėm nė Greqi, por, ashtu sikurse etninomi – shqiptar (alban), qė pėrfshinė tė gjithė shqiptarėt ballkanik. Tre etninome – arban – arbėresh – shqiptar, pėrfshijnė tė gjithė shqiptarėt e botės, apo thjeshtė – Botėn Shqiptare!
    Arbanishtja ėshtė Thotishtja – Illirishtja – Atllantishtja – Pellgasishtja, tė cilat sot mund tė pėrkufizohen a pėrcaktohen me njė emėr gjeneral – Shqipja.

    Etninomi – ēam, ėshtė vetėm njė emėrtim i banorit tė Ēamėrisė, qė nuk pėrkufizon numrin e pėrgjithshėm tė shqiptarėve nėn pushtimin grek, ngase arbanėt, arbėrit shtrihen sot nė mbi gysmėn e Greqisė, e deri nė Athinė, tė shpėrndarė e tė asimiluar nėpėr gati tė gjitha ujdhesat egjeane, ku vet emėrtimet e atyre ujdhesave, si toponome, janė krejtėsisht me ethymologji tė sigurtė shqipe. Arbanėt, arbėrit, shtrihen deri tek Gryka e Dardhanelleve dardhane, si pasardhės illiro-pellgazgjik, ku edhe nė vet kulturėn historiografike greke, janė ata arbanėt-arbėrit e lashtė e tė vonshėm, qė themeluan jovetėm historiografinė greke, por edhe vuan vet themelet e shtetit modern grek, ashtu, sikurse edhe e thotė edhe studjuesi arbėresh Aristidh Kola (Kolia), nė veprat e veta, tė cilat sikur po ngurrojnė tė pėrhapen nė gjuhėn shqipe tė sotme (ngase janė shkruar nė greqishte), e ndoshta edhe pėr arsyena tjera. Authori, A. Kola, i cili edhe u helmua dhe vdiq, pėr veprimtarinė e tij famoze nė lidhje me paraqitjen reale onomasiologjike dhe onomastike arbėrore tė “botės greke”, ashtu edhe sikur studjuesit mė tė hershėm edhe tė huaj, qė edhe vet perėnditė greke i nxierrin me ethymologji tė sigurtė shqipe, Kola ynė nė veprat, e sidomos nė atė ‘Gjuha e Perėndive’, na jep njė studim shumėdimenzional tė shpjegimit antroponomik dhe toponomastik shqip, apo siē e thotė ai, nė Arbėrishte. Authori, Kola, ėshtė i zhgėnjyer me rastin e rėnies nė dekadencė kombėtare ekzistenciale tė arbėreshėve tė Greqisė, nėn asimilimin e dhunshėm nga grekėt, i cili edhe vet thotė: “ne i kemi ēorruar vet sytė tanė me duart tona, duke e humbur identitetin tonė kombėtar shqiptar- arbėror...”, situatė kjo e cila edhe sot e kėsaj dite, e dėmton imazhin e shqiptarit duke iu nėnshtruar interesave politike greke, gjoja pėr fitimin e ekzistencės, jovetėm nga arbėreshėt atje, por edhe nga shqiptarėt pas rėnies sė komunizmit.



    SHPIRTI I ARBĖRIT

    Etninomi – ēam, ėshtė mė i pėrvuajturi, mė i dhėmbshmi rreth copave tė ēame, apo tė ndara arbėrore te etniteteve e tokave tė pushtuara shqiptare ballkanike. Hijerarkitė politike, tė cilat na ēojnė deri nė pesimizėm tė madh, rreth ringjalljes sė gjuhės e kulturės arbėreshe nė Greqi (sikurse, dallon ringjallja nė tė gjitha aspektet e jetės kulturore tek Arbėreshėt e Italisė, me njė ruajtje etnogjenetike arbėrore) – tek arbėreshėt e Greqisė, sikur po zmadhohet edhe mė tutje ky pesimizėm yni, nga niveli i ultė, i ngritjes politiko-ekonomike tė shtetit shqiptar.

    Etninomi ēam, ėshtė i flijuar, por kurrė i shkrirė tėrėsisht, sepse gjuha e kultura arbėrore, do tė mbijetojė nė trojet e veta autoktone dhe tė gjitha ato personalitete kulturore e historike tė lindura nga Shpirti i Arbėrit, si Anastas Kullurioti, Melina Merkuri etj., e deri tek shqiptari i lavdishėm, Merkur Bua (1517), Petro Bua Sklepa (Topalli) 1453, Theodor Buhali, Dhimiter Muhli, Centurion Zaharia (1448), Petro Bua (1397), Komneno Bua (1770) etj., ku siē thonė edhe historianėt, si Marino Sanuto, njofton se: “Zoti dėrgoi kėtė masė shqiptare, nėpėr kėto territore tė Thesalisė, vend nė tė cilin kohė mė parė, po nga kjo rracė,ishin aty – rracė arvanitėsh, siē thirren”. Mirėpo, shqiptarėt arvanitas, gjithmonė i pėrdorėn grekėt pėr nevojat e tyre, mė shumė se sa pėr vet nevojen shqiptare, sikurse bizantinėt, turqit dhe grekėt gjithmonė duke parė rrezik, i pėrdorėn arvanitėt, gjoja po luftojnė pėr tokėn e tyre, derisa i shfrytėzuan nė tė mirėn greke dhe kurrė mė nuk i pėrmenden si shqiptarė, figurat arbanite (arvanitase).

    Ēamėria pėrbėhet kryesisht nga katėr krahina kryesore: Joanina, Thesprotia, Arta dhe Preveza, tė cilat shpjegohen linguistikisht, si emėrtime krejtėsisht me ethymologji shqipe: Jonina, nga fjala emėrtuese e pronorit tė shqipes – jon(ė), Jona, si synonom me emėrtimin e detit Jon dhe theksohet me njė ndryshim fonetik – Janina (Jonina); Thesprotia, vjen nga fjala shqipe, emėr – thes-i, ku pėrcaktohet vendi i tregėtisė, bartjes sė mallrave (protothes), ku lidhet fonetikisht me foljen e lashtė tė thotishtes shqipe tė parė, me diftongun – the (thes), qė pėrkufizon tė thėnurit, se ēka ke ne thes, the, tė thėnurit pėr komunikim; Arta, vjen nga diftongu – ar, i arbėrishtes, me kuptimin – ar, qė gėrshetohet artistikisht shkurt – Arta; Preveza, ėshtė kuptimi pregjenetik i toponomit, ku pėrcaktohet lashtėsia e arbėrit, ku edhe sot ėshtė pikėmbėshtetja e fillit tė atdheut etnik shqiptar.

    Megjithė, ndėrrimet e toponomeve arbėrore illire: Spatani (Trikofaro), Galbaqi (Ella), Picari (Aetos), Varfanji (Parapotume), Arpika (Perdhika) etj., edhepse toponomastika arbėrore ėshtė zbehur e greqizuar nė pėrmasa tė mėdha kohore, pas zhvendosjes me dhunė tė arbėreshve nga trojet e tyre, popullėzimi me grekė, masakrat masive deri mė 1936, nė Paramintha, Filat, Pituljete, Gumenicė, Margellec, Pargė, Prevezė etj., ku me dhjetra mija arbėrorė janė vrarė, masakruar nga pushtetarėt grek dhe i kanė internuar me spastrim etnik, nėpėr ishujt egjean – me qėllim, qė grekėt qeveritarė, t’i bindin fuqitė, se atje nė ato toka nuk ka pasė kurrė shqiptarė, por grekė dhe sidomos me shkembimin e popullėsisė arvanite (arbanite) me Turqinė, ku afėr njė milion ēamė (mbi 870.000), i internuan nė trojet turke, si shkėmbim me grekėt – pėrsėri nė trojet e Ēamėrisė ndihet e gjallė fryma arbėrore, me gjuhė e kulturė tė ruajtur, por ende pa njė liri tė fjalės, gjuhės e shkollimit amtar edhe as fillor, se lėre mė universitar. Shqipja as qė guxohet tė flitet haptazi, lirisht sot nė Greqi!

    Toponomet arbėrore: Thiva, Livadhjavi, Ethana (Athina), Thesalia, Kėrkyra, Beotia (Bardhia), Atika, Korinthi, Argolidha, Pelloponezi etj., edhe mė 1373, ishin toka e popullėsi shqiptare arbėreshe edhe sipas dokumenteve tė arkivave europiane. Tėvona, njohim toponomet nė zonėn e Llias: Kagadhi, Kakaruka, Karatula, Kokla, Kurtesi, Kriekuqi, Likuresi, Gortina, Lopesi, e deri tek katundet e Korinthit: Mazaraqi, Mezi, Gerbeshi, - nė Arkadia: Bedeni, Borgji, Sguro-hori, Basta, Suli, Spata, - nė Petra: Kavashi, Likuresi, Maneshi, Basta, Haikali, Lopsi etj. Shqiptarėt arbanitas, arbėreshė (arvanitas) gjithmonė tė vendosur nė kėto treva illire. Nga Beotia, dokumentojnė toponomet e katundeve: Qirjaqi, Zerki, Zagara, Mazi, Martini, Elikona, Hostja...(mbi 30 soshė) – ku siē njoftojnė edhe studjuesit, A. Rubio, K. Biri - mė 1383, kemi njė numėr tė madh antroponomesh shqiptare, kur mė 1377, gjinden dokumente tė evidentuara me mbiemra shqiptarė, si: Kola, Noti, Pano, Panushi, Nushi, Tane, Nasho, Thaēi, Gogo, Dede, Laska, Laskari, Leka, Xhima, Llako, Ziko, Maro, Vjena etj.
    Konsulli freng Pukevilli, nė Athinė (1687), thekson: “nė Athinė banojnė 4.000 arvanitė. 3.000 grekė dhe nja 3.000 turq e tė tjerė”, ku shqiptarėt e lagjės Plakė tė Athinės, thirreshin Plakej, ndėrsa vet emri shqip – Athinė, ėshtė nga emri i pėrshtatur Ethanės illire – e thinė, e thime, e plakur – athinė, them pėr kuriozitetin historik, ngase edhe ishte vendi i tė thinjurve (filozofėve, shkrimtarėve) dhe ky epitet – e thinė (a thinė), ka kuptimin e lashtėsisė dhe tė mėnēurisė – e thinne (e thinme) e plakur me mėnēurinė, si pėrvojė e diturisė sė lashtėsisė. Pėrveē, emėrtimit Lagja Plakė, nė Athinė kemi edhe tjera lagje tė tilla me emėrtime shqipe: Varri, Qifisja, Imito etj. Nė Athinė, Atikė, Mesogjio e nė rrethina periferike hetohet gjuha shqipe nė emėrtimet: e katundeve, vendkalimeve, emėrtime urash, emra arash, livadhesh, kodrash, malesh, grykash, deri nė zonat jugore e juglindore, sikurse janė katundet: Spata, Lopsi, Koroti, Kaliva, Qeratea, Markopullo, Kuēi, Thaēi, Sikamina, Bujati, Kamateru, Hasi, Avlona etj. Kah veriu: Liosha, Skurta, Krora, Kavasila, Kakonishkiri, Shkurta etj. Nė rrugėn lindje-perėndim (Thive-Elefsine) janė katundet: Mazi, Kriekuqi, Asopo, Kundura, Elefsina, Mandra etj. Nė ishullin Hidra, sot banorėt e lashtė shqiptarė arbėreshė, i ruajnė mbiemrat e tyre tė lashtėsisė, ku nga fillimet e shekullit 16. ėshtė banuar , ku kemi edhe sot poata mbiemra shqiptarėsh tė sotėm si: Manesi, Pepiza, Dale-s, Lale-ja, Lalejani, Tolias, Toja, Krie-la (kryelart), Mazi, kumis, Guma, Tunda, Valma, Gjika, Gjikaqis etj., si dhe mbiemra tė banorve shqiptarė tė ishujve tjerė kėshtu: nė Zaqintho, Zguro, Matosi, Makri, Dushmani, Marmori, Doksara etj. Nė Qefaloni: Kladha, Menaja, Lukisa, nė Korfuz: Buo, Buziqi, Barbasi, Veruha, Golemi, Gerbeshi etj. Kėto dokumente i gjejmė edhe janė disa nga arkivat Venedikase, ku ndėr tė tjera edhe shkruhet se evidentohet prezenca edhe e kolonėve shqiptarė, nga Kreta, e deri mė thellė nė Mesdhe, nė ishullin e Qipros, ruhet njė vendim i Senatit (30 Prill, 1541), “...tė vendosen katėr njėsitė ushtarake tė kalorėsisė shqiptare, me komandantėt, prijėsat: Pavllo Bua, Repush Buziqi, Jorgji Gerbeshi dhe Aleksandėr Gabriera...dhe tė urdhėrohen funksionarėt tonė nė Qipro, Kretė, Zaqintho, Qefaloni dhe ishuj tė tjerė...”, ashtu sikurse edhe vet njė kėngė popullore arbėreshe, pėr zotėrimin e tokave nga vet shqiptarėt thotė:

    Tė ēanje diert e hekurta
    Ndė kastelle E Anapullit (Nafplios)
    E tė vė flamurin tim
    .................................................. ....
    te kastelli Anapullit
    Te Anapullit e Methonit
    E tė Koronit fushėmirė!

    (Folklori shqiptar)


    Ky ėshtė malli i arbanitėve (arvanitėve, arbėreshėve tė Greqisė) nėpėr shekuj, pėr ta kurorėzuar mbrojtjen e identitetit kombėtar shqiptar.

    Vet edhe fjala – Atikė, atika, vie nga fjala shqipe – at, ati, babai, si vendi i Atit – Atika, vendi i etėrve, baballarėve. Shqiptarėt i gjejmė nė lashtėsi, gati nėpėr tė gjithė ishujt egjean, apo sipas theorisė sime, ata janė ishujt egean – ishujt e Geges sė Lashtė tė Dardhanisė illire – e ge gega ( e gje gjegja) e gjenė Gega, si nė ishujt: Zaqintha, Qefalonja, Kriekali, Lefkadha etj., ku sado qė janė greqizuar emėrtimet, pėrsėri rėnjet ethymologjike janė shqipe-illirishte. Toponomet: Hasja, Kuēi, Thaēi, Mallakasta, Inofita, Kapandriti, Spata, Palini, Thiva, Beotia, Livadhjasa, Qiparisja, Hosja, Qifisja-ja, Minidhi, Kamatruja, Dafni etj., jovetėm qė kanė qenė tė banuara me shqiptarė gjithmonė, por ka dominuar elementi arbėresh, nė trojet e veta autoktone, deri nė formimin e shtetit modern grek, kur edhe vet shqiptarėt sot njihen si arkitektėt e atij shteti edhe nuk njihen as si shqiptarė nga grekėt.

    Ēamėria, sot ėshtė vetėm njė krahinė shqiptare, qė vuan mizorisht nėn kthetrat greke, qė edhe mė fort vuan pėr pdrejtėsinė e fuqive pas luftės sė dytė botėrore, qė iu shkėput dhunshėm atdheut shqiptar.
    Mirėpo, njė aspekt optimizmi na shton sot, Filli i shkencės linguistike Arvanitika, nga forcat intelektuale arbėreshe, anipse nė gjuhėn greke, premtojnė nė pėrmbushjen e pėrkushtimit tė mirėfilltė shkencor, me veprimtarinė botuese, lidhjet kulturore shqiptare, me studimet ethymologjike etj., ku tė gjitha kėto tė dhėna dokumentojnė se nė qendėr tė kulturės greke, ballėpėrballė fallsifikimit tė paskrupulltė tė historisė sė lashtė illiro-pellgazgjike, po shihet se po pėrtrihet sot e po ngritet i gjallė Shpirti i Arbėrit!

    Shpirti i Arbėrit Rron!...

  7. #7
    i/e regjistruar Maska e autoktonia
    Anėtarėsuar
    17-06-2009
    Postime
    7

    Nezir Myrta / EMRI SHQIP ONOMASIOLOGJIK – ARBĖRIA

    Nezir Myrta / EMRI SHQIP ONOMASIOLOGJIK – ARBĖRIA


    Illiristika Ama e Albanistikės shkencė paraindo-europiane.


    ETNONOMI *) - ARBĖR – ARBĖRESH – ARBAN - SHQIPTAR

    – Etnonomi – arbėr-arbėresh formoi toponomin - Arbėria i njejti emėrtim nė dy dialektet e Shqipes Arbėria – Arbania – ( Arbnia ) – arban - arbėn – arbėr – arbėresh. Ashtu sikurse nė gegėnishte, qė etnonomi arbėn, formoi toponomin – Arbnia – (arban – Arbania) – (arbėr – Arbėria) – pėr emėrtimin etnologjik dhe onomasiologjik: nė kuptimin antroponomik arban – arbėr dhe toponomastik Arbania (Arbnia) - Arbėria duke formuar kuptimin e emėrtimit tė hershėm onomasiologjik – arban – Arbania, Arbana, Arbnia (arbanė – arbanėt, gege) dhe poashtu i njejti emėr arbėr – arbėresh, Arbėria (arbėr – arbėrit, toske) – arbėresh – shqiptar - arbėreshėt – arbėrit – arbanėt – shqiptarėt.

    Etnonomi arbėresh qė na duket pakėz me njė ndryshim fono-morfologjik pėr arbėrit - arbėreshėt si emėrtim dallues u formua nga dashuria ndaj atdheut, si emėr shkėndijash tė zjarrit tė zemrės arbėrore, larg Arbėrisė, formoi Arbėrinė e Dytė, si vrushkull tingujsh zjarri tė dashurisė – duke e fuqizuar fonetikisht emrin – arbėr – me sufiksin – esh – flakėroi etnonomi - arbėresh – si njė zjarr dashurie qė ndriēon nga larg Tokėn Arbėrore - i njejti zjarr zemre shqiptare e gjuhe arbėreshe – Arbėreshėt nė Itali.

    Etnonomi arbėr me sufiksin – esh – si fuqizim fonetik nga malli pėr Arbėrinė, pėr tė mos e ndier veten tė largėt, arbėrit e larguar nga Arbėria, poashtu me njė theks tė veēantė duke diftuar se jemi gjallė, krenarė edhe larg atdheut tė lashtė – sikur duke potencuar se po hapet Bota Arbėrore me gjuhėn e kulturėn arbėrishte tej Adriatikut (qė pėr kohėn ishte sikurse sot, tej Atllantikut), kjo fjalė arbėresh u paraqit si njė rilulėzim i gjuhės, dokeve, zakoneve, kulturės e historiografisė illire ballkanike – si njė qendresė epokale e arbėrit tė larguar larg atdheut. Por, ky emėr – etnonom i ri pėr kohėn arbėresh ishte dhe ėshtė jovetėm njė vazhdimėsi historiografike arbėrore, gjatė dyndjeve tė popullėsisė shqiptare gjatė luftėrave shekullore, qė bėnė zbrazjen e trojeve etnike tė lashta – por, edhe njė fuqizim konkret ekzistencial – si ekzistencė e re fundamentale, sepse edhe atje ku janė sot arbėreshet, ishte toka e arritjeve linguistike e kulturore e shkencore artistike, epoka e lulėzimit tė kulturės sė re nė Apenine – si vazhdimėsi e gjuhės e kulturės illire-pellazgjike.

    Gjyshėrit e mėdhenj arbėresh krijuan topografinė apenine, historiografinė e re, kulturėn e re, gjuhėt e reja neolitike, qe nga Sicilia qė kuptimi i kėtij toponomi ėshtė pėremri i pakufishėm shqip-illir me dmethėnie sicili nė kuptimin sicili (secili) ka tė drejtė tė jetojė nė tokėn e re – e deri tek shtetformimet e reja, ekzistenėn e re tė njeriut – banorit apenin, e deri tek formimi dhe bashkimi i kombit – me Giuseppe Garibaldin (Zef Guribardhi) deri tek koha mė e re – Bashkimi i Italisė sė sotme.

    ARA E FARA

    Tingulli A si fillesa e alfabeteve i.e. qė sipas origjinės sė tingullit, ka kuptimin e ekzistencės kulmi me tra nė mes si domethėnie filozofike e ekzistencės sė njeriut nė troje, si formim ekzistencial i mbijetesės historike. Ky tingull A nė bashkėtingullim me tingullin R – i cili ka kuptimin figurativ tė njeriut duke punuar krijoi diftongun qendror, apo atllasin e gjuhės illire-pellgase – AR si diftong qė difton ekzistencėn e njeriut me punė – pra puna qė e krijoi njeriun dhe e dalloi nga gjenetika e qenieve tjera tė gjalla nė natyrė – puna qė e bėri njeriun tė mbijetojė mbi tokė, puna qė e bėri njeriun tė mbijetojė mbi tė gjitha qeniet tjera tė gjalla nė natyrė – puna qė njeriun e bėri zot tė tokės.

    Diftongu AR ėshtė diftong PIE, i cili krijoi nė gjuhėn illire-pellgase fjalėn e parė ekzistuese, mbi tė cilėn mvaret ekzistenca e njeriut tė kohės, rrodhi linguistikisht fjala – ARĖ duke u formuar nga njė sufiks zanor me Ė - A + R + Ė = ARĖ – arė (nė trajtėn e pashquar tė emrit) dhe ara (nė trajtėn e shquar tė emrit) – qė nė gjuhėn shqipe-illire do tė thotė : njė copė tokė e punuar, e lavruar dhe e mbjellur me farė tė drithėrave, tė tė lashtave. Ajo copė toke e punuar, qė krijoi emrin arė, ara (arat, shumėsi i emrit), copė toke e mbjellur me kokrra tė ruajtura tė tė lashtave nga moti i vjem, kokrra tė drithėrave, nga fryti i tė lashtave (drithėrave) nė gjuhėn shqipe-illire thirret farė, fara e drithėrave. Fara hudhet nė ara dhe mbinė bima e re, fara e drithit hudhet nė arė tė punuar, mbiellet, e thohet nė shqipen e vjetėr – fara biinė e bahet bimė nė kuptimin e mbimjes sė farės nė arė, rritjes, zhvillimit, korrjes sė frytit dhe krijimi i fjalės pėr emrimin e tė lashtave: grun, elb, thekėr, misėr etj. Deri tek fjala millė (mielli) pas bluamjes nė mulli, e deri tek fjala bukė, buka.

    Fjalėt shqipe arė e farė – ara e fara janė fjalė PIE (paraindo-europiane), ku nga vet fjala arė, ara pėrmes tingullit F, f, F+ARĖ=FARĖ ku vet ky tingull F nuk erdhi si rastėsi emruese, por me njė kuptim tė madh filozofik linguistiko-shkencor me domethėnien e florės – qė fjala FLORĖ, FLORA rrodhi po nga ky tingull i emrit shqip-illir – farė – f+arė me ethymologji illire-pellgase edhe si emėr shkencor i sotėm i botanikės, duke u lidhur edhe me vet emrin faunė, fauna si krijim edhe i faunės nga mbimja nė kuptimin gjenetik tė krijimit tė gjallesave mbi tokė.

    Vet shkenca mbi studimin e gjallesave biologjia si kompozitė apo fjalė e pėrbėrė ka prejardhje ethymologjike nga shqipja-illire, ku fillon me diftongun BI qė ėshtė diftongu shqip-illir – bii, bima, bima qė biinė (bima qė mbinė) biima biinė dhe fjala e dytė e kompozitės log log, provė, studim, vendprovim i aftėsive psikofizike tė njeriut – logu i diturisė, logu i mėnēurisė, logu i kuvendit, logu i trimėrisė, logu i heroizmit, guximit, - logu i sprovimit tė fuqive, aftėsive psiko-fizike tė njeriut.

    Nė kuptimin filozofik krijimi i qenies sė gjallė nė natyrė ėshtė nga mbimja – bii – bimė-bima – biinė bima, qė merret nga kuptimi i krijimit tė jetės mbi tokė – krijimi i gjallesės, tė gjallit mbi dhee.

    Fjalėt arė e farė (ara e fara ) si fjalė tė lashta PIE mėsa mė duket janė me origjinė pėrciellėse gjenetike qysh pas Pėrmbytjes sė Madhe tė tokės sė atllantėve – pas Pėrmbytjes sė Atllantidės (kur edhe kjo ėshtė fjalė illire-pellgase – llandi i atit – atllantida – vandi-vendi i atit – vendi i etėrve - toka e baballarėve) dhe si pėrciellėse gjenetike e kohės duke aluduar se doli nga uji apo sipas thėnieve biblike, nga – N’UJI – NUHI – Noa (profeti Nuu, Nuhi, Noa), pas shpėtimit tė farės sė gjallė njerėzore e shtazore.

    Ara e Fara janė dy fjalė tė lidhura nė vetvete nė kuptimin ekzistencial, ku shihet edhe vet nga afėrsia fono-morfologjike e ndėrtimit tė tyre, ku nga fjala arė i shtohet fillesa tingulli F si kuptim i florės dhe formohet fjala Farė – fara nė arė / ara e mbjellur me farė / ara e zezė – fara e bardhė / fara biinė nė arė (fara mbinė nė arė) / biinė fara nė arė / fara mbillet nė arė / arė me farė / etj.

    Nga fjala shqipe-illire arė duke nėnkuptuar mbjellėn, mbimjen e frytit tė farės nė arė, rritjen e bimės, pjekjen, korrjen, formimin e drithit tė ri, bluamjen e drithit, gatimin e miellit tė bluar – pėr ta bėrė – bukė dhe pėr ta pjekur nė zjarr – nga vet fjala – bukė – u muar tingulli fillesė – B – duke iu shtuar fjalės emėr – arė, nga rrėnja – AR + B rrodhi emri i ri i punėtorit qė punoi arėn dhe bėri bukėn nga ara e bukės – si fill i etnonomit – ARB. Ky tingull B ka kuptimin e bukės dhe poashtu kuptimin e bėrjes, bamjes (me ba^ bukė – pėr tė bėrė bukėn) dhe kėshtu rrodhi etnonomi - ARBĖR – arbėri (njajėsi i emrit, nė trajtėn e pashquar dhe tė shquar) dhe njėkohėsisht edhe arbėrė, arbėrit, arbėresh-arbėreshėt ( shumėsi i emrit nė trajtėn e pashquar dhe tė shquar) e deri tek toponomi – Arbėria - Arbania nė tė dy dialektet e shqipes-illire.

    Kėshtu rrodhi etnonomi - arbėr – arban nga kuptimi fonologjik e morfologjik deri tek kuptimi linguistik me ethymologji pėrkatėese shqipe me domethėnien – arbėr – ai qė bėri arė / ai bėri arė / arbėrėsi = arbėri, deri tek toponomi – Arbėria, ashtu sikurse nė gegėnishte – arban – ai qė bani arė(n) / ai bani arė / arbanėsi (arbanasi) = arbani e deri tek toponomi Arbania – Arbnia.

    Ajo copė toke e punuar – arė nga arbėri – arbani me gjetjen e pėrsosjen e farės sė drithėrave, nga fara e drithėrave tė ashtuquajtur – drithėra tė vetbiimė – drthėra qė mbinė vetiu – drithi i egėr – drithi i vetmbimė nga natyra qė e krijoi – ajo arė – ara e bukės – u bė e ēmueshme, e vlefshme si ari (nė kuptimin e metalit tė ēmueshėm) , ku me veprimin e punės u bė ekzistenca mė e qendrueshme, mė e vlefshme, jetėgjate e njeriut – pikėrisht lidhen tė dy fjalėt arė (ara) dhe ar (ari) nė kuptimin e ndėrsjelltė tė vleftės, si tė ēmueshėm. Ashtu rrodhen shprehjet e vjetra shqipe njė strajcė dhee – njė strajcė ar / njė strajcė dhee ka mė vlerė se njė strajcė ar (nė kuptimin e arit tė ēmueshėm), / mė mirė njė strajcė dhee – sesa njė strajcė ar / mė e vlefshme ėshtė njė strajcė dhee, sesa njė strajcė ari / njė grusht dhee ėshtė mė i mirė sesa njė grusht ari / nė kuptimin ekzistencial tė ruajtjes sė trollit erbėror, tokės, ruajtjes sė atdheut, sepse njė strajcė ari, mund ta harxhoshė, kurse, njė strajcė dhee ėshtė e gjithmonshme...

    Tingulli A krijoi nė bashkėtingullim fonetik me tingulln r diftongun ar duke formuar emrat: ar – arė, ara, arat toka e bukės dhe ar, ari guri i ēmueshėm me tė vetmin qėllim barabarėsinė e tyre tė artė, tė ēmeshme pėr ekzistencėn jetėgjate tė njeriut mbi tokė. Ara e ari janė dy emra qė pėr nga formimi material janė tė ndryshėm, kurse pėrkah vlefta, vlera janė krejtė tė njejtė, bile siē thohet ara ka mė vlerė sesa ari – sepse prej arės bėhet buka si ekzistencė e pėrditshme kurse ari nuk hahet anipse ėshtė vlerė e gatshme, apo si kundėrvlerė buke.

  8. #8
    alpha dominant Maska e D@mian
    Anėtarėsuar
    20-09-2005
    Vendndodhja
    Boston, MA
    Postime
    1,170
    Temat u bashkuan.

    Autoktonia,
    nqs perserit spamming ne forum do detyrohem te vendos ban.
    Flm
    FLUCTUAT NEC MERGITUR

  9. #9
    OPENMINDED Maska e land
    Anėtarėsuar
    12-12-2003
    Postime
    7,684
    Carcafe te mbushur plot me gabime.

    Etimologjia nuk behet me keshtu me do qefi mua
    UNE JAM TI-TI JE UNE



    E LA NOSTRA GIOIA CON NOI

  10. #10
    i/e regjistruar Maska e ZANOR
    Anėtarėsuar
    25-09-2002
    Postime
    1,114
    Udha osht e hapur! Bjerna ndoj ēarēaf me shkrola tjera! Tė njejtin ēarēaf dhe ofroja ngat, e tė shohim, si po dukesh me qejfin tėnd!
    HISTORIA NUK SHKRUHET ME SHKROLA E SHKOKLA!

  11. #11
    i/e regjistruar Maska e Kreksi
    Anėtarėsuar
    20-11-2004
    Vendndodhja
    Francė
    Postime
    5,631

    Pėr: Etimologji sipas Nezir Myrtes

    Postuar me pare, CITIM."Fjala – kuni – nė gjuhėn shqipe ėshtė emėr sendi, emėr konkret, trajta e shquar, numri njajės, shkalla emnore (nominativi), emėr i pėrgjithshėm, qė nė trajta dialektore tė shqipes, theksohet si fjalė: kuni, (kuji, kunji, kunxhi), me theks hundor, tė zanores – *u^- gege-toske dhe nė numrin shumės thohet: kuna, (kuja, kunja, kunxha), si fjalė dialektore".
    =====================================
    kjo eshte e ashtuquajtura veteknaqesi...ose hamendjesi e ne turqishte i bie; halla-btna..lol !

    te thuehet se, " shkrimi kueniform" mori emrin nga shqipja eshte e barabart me padituri, dhe me tragjike eshte kur ndoje lexues i rastit lexon keto marrina kam friken se edhe ai do infektohet nga ky virusi i pellazgjikomanjakomanve te dalldisur..;dhe veshtire se do sherohen ndonjehere...

    Fjala "coin" "coiniforme" vjene perms hulumtueve francez qe ishin te paret qe e deshifruan kete lloj shkrimi me "kende" te shtypura mbi argjil te but si brumi (si kulaēa buke) me ndihmen e njė kallami te prere pjerrtazi nė75 ° keshtuqe keto vija te ngelura ne argjil me kėnde u qujaten nga zbuluesit moderne "shkrime kueniforme" si ato sumeriane dhe gerrmave skitike... e qe ne kohen kur jane shkruar zoti e di se si i quanin ata kete sistem shkrimi pra, kurrfare lidhje nuk ka emri "kungji" as "kuji" as kuni" me fjalen frenge.. "KANDI=ēoshi"

    Ruje zot shqiptarin sot nga MOSDIJA !
    Askush nuk te pyt: ē'ka bere atedheu per ty por ē'ke bere ti per Atedheun ! - JFK

Tema tė Ngjashme

  1. Etimologji: Kuptimi i emrit "Valentina"
    Nga Andro_era nė forumin Ndihmoni njėri-tjetrin
    Pėrgjigje: 12
    Postimi i Fundit: 11-03-2007, 15:56
  2. Iliristika e Nezir Myrtes!
    Nga yxc nė forumin Gjuha shqipe
    Pėrgjigje: 4
    Postimi i Fundit: 03-09-2002, 23:48

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •