Ketu eshte nje teme ne te cilen paraqiten paragjykimet dhe keqdashjet e tyre rreth muslimaneve.
Takimet dhe pėrvoja ime me orientalistėt
Shkruan: Dr. Mustafa es-SIBAI
Para se tė vizitoj shumicėn e Universiteteve tė mėdha Evropiane nė vitin 1956,unė shkrova librin Synneti dhe vendi i saj nė legjislacionin dhe fenė Islame. Nė kėtė libėr bėra njė vėshtrim tė shkurtėr pėr orientalizmin dhe orientalistėt. Ndėrkaq pas vizitave tė mija nėpėr disa nga qendrat universitare evropiane, dhe bisedave e shqyrtimeve me profesorėt e atyre vendeve, tek unė edhe mė tepėr u shtua besimi dhe bindja pėr atė ēka kisha shkruar nė lidhje me orientalistėt dhe orientalizmin, pėr rreziqet dhe kėrcėnimet e tyre pėr trashėgimin e tėrėsishme islame, pa marrė parasysh se a ėshtė fjala pėr fe e legjislacion, apo kulturė e civilizim.
Unė te ata njerėz (lexo profesorė) vėrejta njė zemėrngushtėsi tė madhe ndaj Islamit, Arapėve dhe myslimanėve. Personi i parė me tė cilin u takova gjatė udhėtimit ishte prof. Andersoni, shef i sektorit qė hulumton tė drejtėn familjare tė cilat aplikohen nė botėn Islame, i cili punonte nė Institutin pėr studime orientale pranė Universitetit tė Londrės.
Prof. Andersoni kishte kryer Fakultetin teologjik nė Universitetin Kembrixh. Pėrveē kėsaj ashtu siē mė pat treguar vetė ai personalisht kishte qenė edhe anėtar i shtatmadhorisė sė armatės Britanike nė Egjipt gjatė luftės sė dytė botėrore, dhe se gjuhėn dhe letėrsinė arabe e kishte mėsuar pėrmes ligjėrimeve tė cilat mbaheshin njėherė nė javė gjatė tėrė vitit, nė Universitetin Amerikan tė Kajros. Ligjėratė mbajtėsit ishin nga Az-hari. Nė tė njėjtėn kohė ai duke kontaktuar me Egjiptianėt e pėrvetėson edhe gjuhėn popullore. Gjatė ligjėrimeve tė cilat i mbante Ahmed Emin, dr. Taha Hysejn dhe shejhu Ahmed Ibrahimi specializohet pėr studime Islame. Pas pėrfundimit tė Luftės sė Dytė Botėrore ai tėrhiqet nga shėrbimet ushtarake dhe vendoset nė punėn e shefit tė sektorit pėr hulumtime tė sė drejtės familjare qė aplikohen nė botėn Islame pranė Universitetit tė Londrės. Nuk dėshiroj tė theksoj tė gjitha shembujt e armiqėsisė dhe zemėrngushtėsisė sė tij ndaj Islamit pėr tė cilat mė fliste shumė dr. Hamid Garabe, drejtor i atėhershėm i Qendrės Kulturore Islame nė Londėr. Mjafton tė pėrmendi njė rast tė cilin personalisht ma tregoi prof. Andersoni; pėr atė se si e kishte ngelur nė provim njė tė diplomuar nė Az-har, i cili kishte ardhur nė Universitetin e Londrės pėr tė doktoruar nė Legjislacionin Islam. E ngel vetėm pse pėr disertacion tė doktoraturės kishte zgjedhur temėn, E drejta e femrės nė Islam. Ai nė disertacionin e vet ka sjellur prova pėr atė se Islami i ka dhėnė femrės tė drejtat e plota.
Me kėtė gjest unė mbeta i habitur, dhe nuk mujta tė pėrmbahem pa e pyetur kėtė orientalist:
Si keni mundur ta rrėxoni dhe pengoni njeriun pėr tė doktoruar vetėm pėr kėtė shkak? Vallė, a thua ju nėpėr universitetet e juaja nuk flisni pėr tė drejtėn e mendimit dhe tė shprehurit?
Mu pėrgjigj me kėto fjalė:Ai student me kokėfortėsi thoshte : Islami i lejoi femrės kėtė dhe kėtė, Islami ka vendosur pėr femėr kėtė dhe kėtė A thua ėshtė ai zėdhėnės i Islamit qė tė flasė nė emėr tė vet? Ose ėshtė ai Ebu Hanife apo Shafiu qė tė flasė ashtu nė emėr tė Islamit? Sa i pėrket mendimit tė tij pėr teorinė e sė drejtės sė femrės nė Islam, pėr kėtė nuk kemi kurrfarė tė dhėnash nga juristėt e mė hershėm Islam. Ai student ishte kryelartė dhe mahnitej duke e paramenduar veten si njohės mė i mire i Islamit se Ebu Hanifeja dhe Shafiu.
Ishin kėto fjalėt e profesorit . Anderson nga Instituti i studimeve orientale pranė Universitetit tė Londrės.
Nė Skoci e vizitova Universitetin Edinburg. Atje nė krye tė sektorit pėr studime Islame, ndodhej njė prift i veshur me rroba civile. Ky njeri titullin e tij fetar dhe emrin e kishte tė shkruar nė derėn e shtėpisė.
Nė Universitetin Gllazgou, prapė nė Skoci, shefi i sektorit pėr studime arabe gjithashtu ishte njė prift. Ky njėkohėsisht ka qenė kryetar i Ekspeditės misionare nė Kuds (Jerusalem) gati plot 20 vite. Atje kishte mėsuar gjuhėn arabe tė cilėn e fliste sikurse gjuhėn e vet amtare, e gjithashtu njihte edhe gjuhėn lokale. Pėr kėtė mė tregoi gjatė vizitės time. Me te isha njohur mė herėt nė Liban nė vitin 1954, me rastin e mbajtjes sė Konferencės Islame-Krishtere pėr dialog Islame- Krishtere.
Nė Universitetin e Oksfordit, nė pozitėn e shefit tė sektorit pėr studime Islame-arabe, ndodhej njė ēifut i cili shumė ngadalė dhe me vėshtirėsi tė madhe e fliste gjuhėn arabe. Ai gjatė Luftės sė Dytė Botėrore nė Libi kishte punuar nė kuadrin e shėrbimeve informative Britanike. Atje kishte mėsuar gjuhėn popullore tė nėn qiellit Libian. Pas mbarimit tė luftės kthehet nė Angli dhe vendoset si shef i.. sektorit pėr studime Islame-arabe nė Oksford . Ėshtė pėr tu habitur pėr njė gjė, se nė plan-programin e ligjėratave tė tij qė iu mban studentėve nė degėn e orientalistikės, kam hasur disa komentime tė ajeteve tė Kuranit nga tefsiri i njohur El-Keshshaftė Zamahsharit, pastaj nga Sahihu i Buhariut dhe Muslimit, nga fikhu-kapituj nga veprat kryesore tė medh-hebit hanefi dhe hanbeli, kurse ai njeri nuk ėshtė nė gjendje tė kuptojė fjalinė mė tė thjeshtė tė ndonjė gazete po ashtu tė thjeshtė tė sė pėrditshmes arabe,.
Atė e pyeta pėr burimet dhe literaturėn e kėtyre studimeve, ai mu pėrgjigj; tė gjitha kėto i marrim nga literatura e orientalistikės autorė tė sė cilave janė: Goldziheri, Margalioti, Skahti etj.
Pra mjafton tė pėrmenden kėta emra qė tė jetė e qartė se me ēfarė intriga dhe kurdisje punohet kundėr Islamit dhe myslimanėve dhe e tėrė kjo nė emėr tė shkencės.
Nė Universitetin e Kembrixhit shef i sektorit pėr studime arabe-islame ishte orientalisti i njohur Arbery i cili kishte specializuar nė gjuhėn arabe.
Gjatė bisedės me te, ai mė tha:
Ne orientalistėt nė studimet tona nė lidhje me Islamin shpesh bėjmė gabime tė mėdhaja. Mendoj qė ne duhet tu shnangemi kėsaj lamie, sepse jeni ju arabėt dhe
muslimanėt mė tė merituar pėr kėto hulumtime. Nuk jamė i sigurtė, se, a e tha kėtė nga mirėsjellja apo me tė vėrtet asaj i besonte.
Nė Manēester, tė Anglisė, jamė takuar me prof. Robsonin. Ky e posedonte Sun-en e Ebu Davudit.Prof. Robsoni ėshtė autor i veprave nga historia e hadisit, nė tė cilat parimisht pajtohet me mendimet tendencioze tė orientalistėve. Provova ti bėj njė sqarim, pėr studimet e mė hershme orientalistike tė cilat kanė qenė me pėrmbajtje tendencioze dhe jo objektive. Ia paraqita disa mendime tė Godziherit, duke dėshmuar me argumente nė disa gabime historike dhe shkencore tė tija .Ndėrsa pėrgjigjja e tij ishte:
Nuk ka dyshim se orientalistėt e kėtij shekulli kanė mundėsi mė tė madhe pėr njohjen e Islamit burimor, se sa qė kishte atėherė Godziheri, duke marrė parasysh se janė botuar dhe publikuar shumė vepra nga literatura Islame , e qė kėto nuk ishin tė njohura gjatė kohės sė Goldziherit.
Atėherė unė i thashė : shpresoj qė hulumtimet e juaja nė orientalistikė gjatė kėtij shekulli do tė jenė mė afėr tė vėrtetės dhe objektivitetit se sa qė kanė qenė nė kohėn e Goldziherit, Margoliotit dhe tė tjerėve tė ngjashėm me ta.
Gjithashtu edhe unė shpresoj. Ishte kjo njė pėrgjigje e shkurt e tij.
Nė Holandė nė Universitetin Lliden u takova me orientalistin Skakton . Ky ishte njė hebre me prejardhje gjermane. Ai ishte pėrgjegjės dhe bartės kryesor i ideve tė Goldziherit pėr mbathjen dhe intrigat kundėr Islamit, si dhe tė shtrembėrimeve tė doktrinave tė saja. Me te kam diskutuar shumė pėr gabimet e Goldziherit, si dhe pėr shtrembėrimet e qėllimta tė tija qė i ka bėrė nga tekstet tė cilat i kishte marrė prej burimeve tona. Nė fillim ai me kokėfortėsi refuzoi ti pranoj kėto. Skakton mbeti i habitur kur e binda me njė shembull tė cilėn e citova nga historia e synetit tė shkruar nga vetė Goldziheri. Pasi qė ishim tė ulur nė bibliotekėn e tij personale , ai menjėherė mori librin e Goldziherit dhe i vėrtetoi fjalėt e mija.
Pastaj mė tha:
Ju keni tė drejtė, me tė vėrtetė Goldziheri kėtu ka gabuar.
Me kėtė rast unė e pyeta:
A thua ėshtė fjala vetėm pėr gabim?
Nga kjo pyetje ai u hidhėrua, dhe tha:
Pėr se keni mendim tė keq pėr te?
Nė kėto fjalė tė tija nuk u pėrgjigja, por kalova nė njė analizė tė Goldziherit qė kishte thėnė pėr imam Zuhrin dhe Abdull-Melik b. Mervaniun. Nė lidhje me kėtė ēėshtje kisha nxjerr fakte tė vėrteta nga historia, qė i demantonte tė gjitha pohimet e Goldziherit.
Nė fund tė diskutimit tė kėsaj teme, ai tha:
Po, gjendet edhe ky gabim te Goldziheri, dhe vazhdoi duke thėnė: A thua shkencėtarėt janė tė pa gabuar?
Unė iu pėrgjigja:
Goldziheri ėshtė iniciator dhe themelues i drejtimit tė orientalistikės dhe qėndrimet e tija ndaj Islamit, ai i bazon nė ngjarjet e historisė Islame. Atėherė pėrse ai kur flet pėr imam Zuhrin nuk e pėrdor principin e vet? Si ka mundur ai ti lejoj vetes kur pohon pėr Ez- Zuhrin se ėshtė trillues i hadisit nė tė cilin flitet pėr vlerat e Mesgjidu-ll-Aksaa-s, vetėm sa pėr tė pėrfituar pėrkrahjen e Abdu-ll-Melikut i cili nė atė kohė ishte nė luftė me Ibn Zubeirin? Edhe pse nė histori dihet se Zuhri me kalifin Abdu-ll-Mellik ėshtė takuar disa vjet pas vrasjes sė Ibn Zubeirit.
Nė kėtė moment fytyra e Skaktomit zbehej dhe duke bėrė lėvizje me gjeste filluan tė vėrehen shenja tė nervozizmit. Te ai shihej mllefi dhe de stabiliteti.
Bisedėn time e pėrfundova duke i thėnė:
Gabime tė tilla- si i quani ju- gjatė shek. tė kaluar janė zgjeruar, ndėrsa ju orientalistėt i bartni nga njėri te tjetri sikur tė ishin fakte shkencore. Te ne myslimanėt ato libra arrinin tek pas vdekjes sė autorėve tė tyre. Unė shpresoj se ju nė kohėt e tashme do ti dėgjoni vėrejtjet tona nė lidhje me gabimet tuaja, ashtu qė ti pėrmirsoni sa jeni ende gjallė, qė ato mos tė pranohen si fakte shkencore.
Ky orientalist punonte si profesor nė Universitetin e Kajros (mė herėt ishte Universiteti i mbretit Fuad) dhe ėshtė autor i veprave nė fushėn e historisė sė legjislacionit Islam, vepra kėto me trillime dhe shtrembėrime, dhe nė tėrsi janė tė modelit tė mėsuesit tėtij Goldziherit.
Nė Universitetin Upsalla tė Suedisė, u takova me Nebirgon i cili i udhėhiqte orientalistėt e vendit. Sa mė kujtohej mua, ai kishte mbikėqyr korrekturėn e librit Ell-intishar-tė Ibnu-l-Hajatit, tė cilėn mė herėt e kishte botuar-Legjnetu-t-telif ve terdgjene-nė Kajro. Me te kamė biseduar gjerė e gjatė pėr hulumtimet dhe veprat e orientalistėve qė kanė tė bėjnė me historinė Islame. Gjatė bisedės e kamė pėrmend Goldziherin si dhe gabimet dhe shtrembėrimet e tija tė qėllimta qė u kishte bėrė argumenteve. Pas pėrfundimit tė bisedės nė lidhje me kėtė, ai mė tha:
Nė shek. e kaluar(fjala ėshtė pėr shek.XIX vėrejtja; SH. V.) Goldziheri gėzonte njė popullaritet tė madh. Atėherė ai kishte njė autoritet nė mesin e orientalistėve. Por pasi qė nė kėtė shekull(lexo shek. XX vėrejtje SH. V.) janė pėrhap me shumicė librat Islame, tė cilat i keni botuar ju, atėherė autoriteti i tij nuk ėshtė sikur qė ka qenė nė shekullin e kaluar. Mendoj se koha e Goldziherit ka kaluar.
I falėnderohem Allahut-xh. sh. qė me rastin e kėtij udhėtimi nėpėr Evropė i vizitova tė gjitha Universitetet e rėndėsishme tė kryeqyteteve Evropiane, si Belgjikė, Danimarkė, Norvegji, Finlandė, Gjermani, Zvicėr dhe Paris. Nė kėtė mėnyrė mu dha rasti qė tė takohem me orientalist tė cilėt jetonin dhe punonin nė ato vende. Nė bazė tė asaj ēka kam cekur mė herėt dhe ēka kam shėnuar nė kujtimet e mia nė lidhje me kontaktet qė kam pasur me orientalistė gjatė kėtij udhėtimi, nė mėnyrė tė qartė dalin nė pah kėto fakte:
E para-Pjesa e madhe dėrmuese e orientalistėve janė, ose priftė, ose personalitete tė cilėt janė drejtė pėr drejt tė lidhur me regjimin kolonialist, apo janė edhe ēifut.
E dyta-Intensiteti i orientalizmit ėshtė shumė mė i dobėt nė vende jo kolonialiste sikurse pėr shembull nė ato Skandinave, se sa nė ato kolonialiste.
E treta-Nėpėr vende jo kolonialiste, orientalistė bashkėkohor heqin dorė nga Goldziheri dhe tė tjerė qė janė tė ngjashėm me te, tė cilėt e tepronin nė animet e tyre.
E katėrta-Orientalizmi shikuar nė aspektin global, heq rrėnjėt nga kisha. Ajo nė shtetet kolonizatorė qėndron krah mė krah me kishėn dhe ministrinė e punėve tė jashtme tė atyre vendeve, tė cilėt u japin pėrkrahje tė gjithanshme.
Dhe e pesta-Vendet e mėdha kolonizatorė sikur Britania e Madhe dhe Franca ende vazhdojnė qė ta rrėnojnė Islamin dhe tė shtrembėrojnė shėmbėlltyrėn e muslimanėve duke pėrdorur orientalizmin, dhe duke i drejtuar andej.
Ata (ėshtė fjala pėr profesorė nga qendrat Universirare nė Kembrixh, Londėr, Oksford, Edinburg, Glazgov etj.) nuk lejojnė qė nė ato vende tė mbrohen disertacione dhe
doktorata shkencore tė cilat nė mėnyrė objektive flasin pėr Islamin, duke i zbuluar trillimet e orientalistėve tė tillė.
Do tua sjelli kėtu njė rast tė cilėn ma pat treguar dr. Emin el Misri pėr problemet dhe vėshtirėsitė me tė cilat ishte ballafaquar me rastin e temės sė disertacionit tė doktoraturės nga fusha e filozofisė, tė cilėn kishte pasur dėshirė qė ta mbroj nė ndonjėrėn nga Universitetet Angleze. Emin el Misri kishte kryer nė Az-har Fakultetin e shkencave Islame, si dhe Fakultetin e letėrsisė dhe pedagogjisė nė Universitetin e Kajros. Pėr studime pas universitare nė fushė tė filozofisė shkon nė Angli. Nė Universitetin e Londrės, pas shikimit tė plan programit mėsimor, e sidomos ato qė kishin lidhje me studimet e shkencave Islame, ai befasohet shumė kur i vėren tėrė ato shkrime me akuza e sulme tė pabaza nėpėr literaturat e orientalistėve. Kėto shkrime veēanėrisht vinin nė shprehje te Skaktomi (pėr te cilin kemi folur mė herėt), dhe vendosė qė tema e doktoraturės sė tij tė jetė: Kritikė librit tė Skaktomit pėr historinė e legjislacionit Islam. Nga prof. Andersoni kėrkon qė ti lejoj kėtė temė dhe njėkohėsisht ti bėhet mentor pėr kėtė, por ai refuzon qė kjo temė tė jetė kritikė e librit tė Skaktomit. Tė gjitha lutjet dhe pėrpjekjet e tija njerėzore ishin tė kota. Pas kėtij zhgėnjimi tė cilėn e pėrjetoi nė Universitetin e Londrės, ai shkoi nė Kembrixh. Nė degėn pėr studime Islame kėrkoi tė gjejė mentor pėr temėn e njėjtė, dhe me gjithė insistimin e tij nuk pranon askush qė pėr kėtė temė tė bėhej mentor. Kur pas shumė provave dhe lutjeve mendon se mė nė fund dikush do tė pranoj qė tė bėhet mentor, atėherė rrodhi diēka tjetėr. Ata tekstualisht i pėrgjigjen me kėto fjalė:
Nėse dėshiron tė doktorosh, atėherė duhet ta lė anash kritikėn pėr Skaktomin, sepse Universiteti kur nuk do ta lejojė njė temė tė tillė.
Pas kėsaj, ai e sheh se duhet gjithsesi ta braktisė temėn e zgjedhur, dhe nė vend tė saj pėr temė tė doktoraturės pėrgatitė njė punim me titull: Kritika metodologjike e hadisit te dijetarėt e hadisit Kėtė menjėherė ia pranojnė, dhe nė kėtė temė e merr titullin e doktorit tė shkencave.
Ishte ky njė shikim i shkurtėr i asaj ēka unė personalisht kamė zbuluar te orientalistėt, e sidomos kur ėshtė fjala pėr Goldziherin dhe veprat e tija.
FUND.
* Nga libri Orientalizmi dhe orientalistėt pėr dhe kundėr ZENICĖ 2003.
Pėrktheu dhe pėrshtati: SHEVKI SH. VOCA
Krijoni Kontakt