Tė njohim vlerat e tyre nė dietat tona ushqimore Kur janė tė dobishme e kur janė tė dėmshme.
Prof.Ass.Dr L.Birbo
Vlerat ushqimore tė yndyrave
Yndyrat ushqimore nė pėrgjithėsi luajnė njė rol tė rėndėsishėm nė organizmin e njeriut. Ato janė pjesė e rėndėsishme dhe e domosdoshme e racionit ditor ushqimor:
* Kanė vlerė tė lartė energjetike (kalorike). Njė gram yndyrė jep mesatarisht 9 kalori, d.m.th sa dyfishi i sheqernave dhe i proteinave.
* Yndyrat bėjnė pjesė nė ndėrtimin e indeve tė organizmit tė njeriut.
* Yndyrat janė tretėse dhe bartėse tė vitaminave A, D, E, K, shumė tė rėndėsishme pėr organizmin e njeriut.
* Yndyrat, por jo tė gjitha, pėrmbajnė nė pėrbėrjen e tyre disa acide yndyrore tė pangopur, si linoleik, linolenik, arahidonik, qė luajnė rolin e vitaminės F nė organizėm, me vlerė tė lartė biologjike.
* Yndyrat ushqimore kanė dhe veti lubrifikuese sepse duke u sekretuar nga gjėndrat e lėkurės, i japin kėsaj elasticitetin dhe e ruajnė nga tharja. Pra nė pamjen estetike te fytyrės e pjesėve te tjera tė trupit.
Vaji i ullirit ėshtė gatuar nga natyra nė "duar tė arta"
Vajrat nė pėrgjithėsi janė tė pasura me vitaminat E dhe F (acid i linolik, linolenikdhe arahidonik). Vitamina F e pashoqėruar me vitaminėn E, do tė bėnte mė shumė dėm sesa dobi nė organizmin e njėriut.
Ajo duke u bashkuar me oksigjenin (ka "dobėsi" pėr tė) shndėrrohet nė substanca tė dėmshme, si okside dhe perokside qė dėmtojnė shėndetin tonė, sidomos kur yndyra trajtohet dhe nė temperatura tė larta (kuptoni kėtu skuqjen e vajrave dhe erėrat mbytėse qė dalin prej tyre nėpėr kuzhinat tona).
Tė gjitha vajrat qė janė tė pasura me vitaminėn F, kanė edhe vitaminėn E, e cila ka veti tė theksuara antioksiduese. Nė kėtė mėnyrė ajo mbron vitaminėn F nga oksidimi.
Eksperimentet e shumta kanė treguar se veprimi mbrojtės i vitaminės E ushtrohet si duhet kur raporti nė mg i saj ndaj vitaminės E dhe F nė gr ėshtė mė i madh se 0.97. Vaji i ullirit kėtė raport e ka 1.87 (notė e shkėlqyeshme) Ndėrsa vajrat e tjerė bimore kėtė raport e kanė nėn mesataren: Vaji i sojės 0.30, i lulediellit 0.40, i kikirikut dhe i misrit 0.50, i pambukut 0.75etj. Siē shihet natyra vajin e ullirit e ka gatuar nė "duar tė arta".
Nė tė tilla rrethana duhen pasuruar vajrat e tjerė me vitaminė E ose duhen pėrzier me kritere shkencore gjatė tė ushqyerit me vajin e ullirit pėr tė arritur raportin mesatar tė pėrmendur mė sipėr ndėrmjet vitaminės E dhe F, nė mėnyrė qė tigani nė zjarr tė mos bėhet "shpėrthim mine" nė trupin tonė.
Ēfarė duhet tė dimė pėr vajin e peshkut
Vaji i peshkut pėrdoret shumė sidomos pėr fėmijėt pėr praninė e vitaminės D nė tė. Ai pėr kėtė ėshtė quajtur dhe "banjo dielli e brendshme dimėrore". Por meqenėse pėrmban shumė vitaminė F, lind nevoja edhe pranisė tė vitaminės E.
Pra, kėshillohet qė kura me vaj peshku tė shoqėrohet me vitaminė E (rreth 20-30 mg nė ditė), ose mė shumė ushqime tė pasura me kėtė vitaminė, si lakra e zakonshme, sallata jeshile, bizelet, e verdha e vezės, fasulet etj.
Vlen tė theksohet kėtu se vitamina E ėshtė shumė e qėndrueshme dhe nuk humbet veprimtarinė gjatė pėrpunimit tė ushqimeve me zierje etj. Njė njeri i rritur ka nevojė pėr 15-20mg vitaminė e nė ditė, kurse fėmijėt doza mė tė vogla.
Margarina-origjinė bimore e modifikuar nė mėnyrė artificiale
Margarina prodhohet nga vajrat bimorė tė hidro*gjenizuara, ku acidet yndyrorė tė pangopur janė kthyer nė tė ngopur me shtresė sintetike hidrogjeni.
Sipas tė dhėnave historike prodhimi industrial i margarinės filloi mė 1871 nė Holandė sipas metodave eksperimentale tė zbuluara nė Francė. Ky "gjalpė i ri artificial pushtoi mjaft tregje, ndėrsa nė vendin e lindjes Francė, zotėronte gjalpi i lopės.
Konkurenca dhe lufta pėr cilėsinė e prodhimit tė margarinės, pėr tu afruar sa mė shumė me gjalpin bėri tė mundur prodhimin e margarinės me pamje si gjalpi dhe me shtesa vitaminash A dhe O.
Megjithatė nga provat e bėra me kavie, u provua se kjo lloj yndyre e ngurtėsuar, kishte humbur vitaminėn F (acidet yndyrore tė lėngėta tė pangopur) dhe si pasojė njeriu nuk merr nėpėrmjet saj atė qė i duhet aq shumė pėr nevojat e tij fiziologjike jetėsore.
Krijoni Kontakt