E fshehta e Doruntines

[Stavri Trako]

E FSHEHTA E DORUNTINЁS

Gjёja qё na nxiti t`i rikthehemi prap baladёs sё Kostandinit dhe Doruntinёs ёshtё fakti i thjeshtё qё kjo kёngё ёshtё kёnduar dhe këndohet nё dasma nё çastin e pёrcielljes sё vajzёs nuse kudo ku jane trojet Shqiperise –te Kosoves,-te Camerise si dhe ato –arvanitase Greqi,-arnauteTurqi , - arbereshe Itali. Kënga të befason me mesazhet artistike qe pervijon brenda vehtes.
Dita e dasmes ,vajza (motra ) martohet 9 male kaptuar .Jo rastёsisht 9 male larg pa njё drejtim tё përcaktuar ku bёhet kjo krushqi.
Duke qёnё një kёngë qё këndohet ngado nё vise ku jetojnё shqiptarёt[Zarё,JutbinёKroaci,Dalmaci,Mal të Zi, Kosovë,Maqedoni, ,Shqipёri,Çamёri,arnautёt[Stamboll,Dardanele,Izmir,Turqi],arbereshёt[Kalabri ,Siçili.Korsikё etj] apo arvanitasit[Greqi] të shkon mendja te nje shtrirje gjeografike që me siguri duhet të përvijojë një hapesirë tepër te hershme , te cilen e mbulon tisi i I një mjegullsie që lipset të daravitet nga dijetarë të paanshëm.
Hamendësojmë se: Doruntina ,Dhoqina,Gerardina,Gjeraqina Fatimja, ishte nje vashë nga Berati, nё kёmbё tё Tomorit [mal ku mbreterit e lashtёsisё vinin pёr tё paraparё fatin e tyre te Tri Fatat njё detaj qё e pёrdor edhe Shekspiri tek tragedia e Makbethit] e qё do te shkonte nuse 9 male kaptuar .Në veri do ta gjenim deri në Grac të Austrisë dhe në Hungari ku mendoj se nuk janë te rastësishme lidhjet martesore mbretërore shqiptare,në lindje Varna Bullgari, ne juglindje ne Kostandinopoje (Stamboll) ,Dardanele ,Izmir(Troja ),ne jug ne Libi,Aleksandri dhe Egjipt [Misir],ne jugperendim Kartagjenë ,Korsike,nje pjese te brigje lindore te Spanjes[Katalonjë] dhe Frances[Marsejë] dhe mbyllet ky qark ne veri te Italise,ku së lashti jetonin Etruskët.
Pak ashume ata kufije qe Robet D”Anzheli i vlerëson si troje te Pellazgëve primat ,që popullonin këtë qark gjeografik ,që kishin një gjuhe me të cilën u foli Aleksandri i Madh bashkëluftëtarëve dhe me te cilen Jezukrishti u refeu apostujve dhe besimtareve te tij biblen per here te pare.
Sot e gjithe ditёn ёshtё fakt i pakudërshtueshёm qё nё kёtё qak jetojne :shqiptar,arberesh,arvanitas ,arnaute etjnje popullsi qe pa medyshje flet tё njejte gjuhë që betohen për atë diell,per ate dhe ,për atë bukë(politeizmi thjesht shqiptar) .Historikisht kёta kanë qënë dhe faktori kryesor në të gjitha ngjarjet që kane perjetur kjo hapsirë gjeografike qё matet me masën 9 male nga qёndra Tomor. Biologjikisht ështe nje hapsirё gjeografike qё lejon ruajtjen e racёs se pastër pa mutacione ku si qёndra dhe qarku I skajshёm jane te barasvlefshem ne përteritjen e llojit.Edhe atehere kur bërthama e kesaj hapsire te stërmadhe qëllonte te shuhej siç ndodhi mё167 p k nga ushtrite e Pablio Emilit dhe 150000 njerëz u dërguan si skllever ne Rome(Pert kete fakt Lazgushi yne porosit :-Dhe mos haroni bijte e mij se keta skllever per tri dite, ne sfilaten e Harkut te Triumfit ne Rome, mbanin mbi supe 1015 statuja te Artes sone e bukur te grabitura prej ushtareve te Pablio Emilit dhe te birit) , Skajet e kesaj popullsie rimbillnin jeten dhe qëndra prapё mirte jete ,nje dukuri qe përseritet sa herё qё ka ngjarje tragjike nga gotet,jermet,turqit osmanlli sllavet deri ne ngjarjet me moderne .
Edhe në baladën e Doruntinës shuarja tragjike e linjes se gjakut 9 vëllezër thërret në këtë provë mundësinë e fundit ,motrën .Në një agoni pa shprese njeriu mёmё e vendosur në kufirin e jetës dhe të vdekjes , .nё gjendjen njё çmenduri tronditesen kёrkon fillin e jetёs.
Diten e Pashkes se Madhe , nëna shkon te zgjoje se vdekuri Kostandinin dhe i kujton amanetin e dhënë se do ti sillte të motrёn Doruntinёn .
Dukuria e ripërtëritjes funksionon.Balta kthehet ne kalё,rasa ne shalё ,skeleti mbushet me muskuj Nëpërmjet fantastikes vdekja merr trajtat e jetes.Në pikëpamjen biogjenetike sot riperterit eshte bërë e mundur nëpermjet klonimit të adnsë.Nje dukuri çuditërisht sa jetësore aq edhe artistike që pranohet pamëdyshje dhe që funksionon si me magjiostandini sjell të motrën ,duke mbajtur besën

Ky është natyrisht dhe horizonti më i shkëlqyer, sepse pervijon nje nga tiparet më interesante të karakterit njerëzor, mbajtja e fjalës së dhënë, që njerezit e vleresojnë më shumë si një domosdoshmëri të mbijetesës.
Çdokush e ka përjetuar këngën nën vlerën e kësaj ngjarjeje fantastike: atë te ringjalljes dhe e mbajtjes se besës së dhënë nga Kostandini.
Mendoj se ,nuk është ky i vetmi horizont artistik i këngës. Figurat mbi te cilat kompozohen ngjarjet në baladë janë Nëna dhe Doruntina.
Nje nënë që ka pirë 9 kupa helmi në jetë, për 9 djemtë e saj të rëmbyer nga vdekja që ka përmasat më tragjike në hapsirat e mendimit. Në keto kushte një qënie e brishte do të kalonte në çmenduri, por nëna me stoicizem pervuan tragjizmin e saj. Ka vetëm nje dritë që mban gjallë Doruntina, por dhe një besë e dhënë që nuk e tret dheu.Jo vetëm ngushellimin por dhe zgjidhjen e gjen te e bija dhe te fjala e dhënë qe eshte njekohesisht dhe mesazhi i përballimit te tragjizmit te jetës, edhe kur njeriu është i detyruar të provojë te papërballueshmen.
Një gjë është e vërtetë. Me shume se kudo gjetkë te kjo balade te bie ne sy njehsimi i kufijve te reales me irealen, të jetës me vdekjen. I rëndesishëm është fakti se kjo ngjarje ndodh ditën e Pashkës se Madhe, dite kur i perndrituri Krisht ngjallet prej se vdekurish.
Edhe në këtë rast gjenia popullore nuk le shkas dyshimi. Vdekja në shembulltyrën më të mirë për njeriun nuk është një proces humbje, shperberje, por është nje cikël natyror ku ringjallja ndodh pafundesisht.. Edhe mendesia artistike e popullit këtë fakt e ka të padiskutueshëm. Dialogu i nenes me te birin, Kostandinin, te Kremten e Madhe sintetizon brenda vetes të vërtetën e Ditës se ringjalljes, te riperteritjes së jetës. Por gjenia popullore nuk mistizon realitetin jetësor. Për të jeta ka kuptimin e saj të vërtetë. Nena nuk therret prane Kostandinin, por Doruntinen, si mundesia e fundit qe ka ne lidhjet me jeten. Te Doruntina ajo sheh shpresën e jetës. Në epilog të këgës një gjë mbetet mister. Pse u kthye Doruntina?
A duhet të besojmë që ajo thirret që të shpëtojë nga makthi nenen, t’i shuaje asaj mallin dhe pastaj të plasin si poce me vere nje ne prag dhe nje ne dere. Kështu balada do te quhej ndryshe kënga e fisit të shuar.
I vërtetë është fakti që në baladë dy figurat nena dhe bija (Doruntina) zenë nje vend te rendësishem. Po t’i perjashtojmë ato Kostandinit nuk do t’i duhej te bënte atë që bëri. Kjo është arsyeja që na bën të mendojmë se kënga kërkon të tërheqe vemendjen mbi keto dy figura që në fund të fundit janë dhe ruajtese kryesore të linjës së tamlit (qumeshtit).
Në një subjekt ku gjithshka është e sterrosur është arsyeshme të kërkohet shpresa. Dhe këte shpresë e mbart Doruntina, që këtu do ta konsideronim si te vetmen zgjidhje për të shpëtuar nga apokalipsi që të pergatit në udhekryqet e saj historia. Ruajtje e vazhdimesise se fisit nëpërmjet linjës së Tamlit perbën dhe motivin e jetës.Intuita popullore në këtë rast vlerëson si te barabarta dy shtyllat e vazhdimesisë së fisit: atë të Gjakut që perfaqësohet nga vëllai si figura Patriarke ne planin historik dhe atë të Tamlit të përfaqësuar nga motra si figura që për rrethana tragjike të historisë barazvlerësohet në vazhdimësinë e jetës.
Mesazhet se njeriu eshte i pamposhtur kur jeta i rezervon shanse per ta jetuar dhe rikrijimi i jetës mbështetet në barazi të vajzës dhe djalit.
Për mendësine artistike shqiptare binomi motër- vëlla , janë jo vetëm gëzimi i jetës, por kanë edhe shansin e barabartë për ta vazhduar atë.

Stavri Trako