"NUR I MIRESISE" (Monografi per Sheh Jonuz Shehun) nga Mufit Celi

[Jorgo Telo]

NË VEND TË HYRJES
E emërtoj këtë libër “NUR I MIRËSISË”, se i tillë ishte sheh Jonuzi.
Kishte brenda vetes mjaft cilësi të rralla, që buronin prej një zemre fisnike e njerëzore, të pasur e të pajisur me virtyte të dukshme, siç ishin mirësia, bujaria në ditë tepër të vështira (për ata që patën halle dhe u desh dera e tij, aftësitë shëruese, bukuria e tij shpirtërore… Jo vetëm këto që theksova vulosën e përligjën këtë titull domethënës e kuptimplotë.
Jonuz Shehu, i biri i Ramos dhe i Sabihasë është lindur më 25 mars 1920 në lagjen Dunavat i Parë – Gjirokastër.

[Jorgo Telo]

Arsimimin e moshës fëminore e mori në qytetin e lindjes.
Në moshën 17 vjeçare, frekuenton rregullisht dhe merr mësime shtesë me frymë fetare nga sheh Ali Hormova, një klerik i kompletuar i asaj kohe. Po në teqenë e Hormovës Jonuzi i ri në moshë veshi petkun e dervishit, i dekretuar nga vetë dora e sheh Aliut. (Këtë dekret origjinal do ta gjeni në brendësi të këtij libri. (Shënimi im: M.Ç)
Më pas emrohet në teqenë e Dunavatit po me këtë gradë fetare, ku shërbeu për shumë vite me radhë. Edhe pse në vitin 1967 u ndalua me ligj feja në Shqipëri, tashmë në moshë të plotë burrërie, Ai nuk e la në harresë shërbesën ilegale fetare edhe pse u detyrua të punonte ca muaj në bujqësi e më pas në ATL me çekan në dorë e në muzeun e rrethit.
Në moshën 60 – vjeçare doli në pension, duke pasur më shumë kohë të përshtatshme për t’iu përkushtuar besimtarëve të sektit që përfaqësonte(halvetianëve) kryesisht të jugut.Pas vitit 1990 vetëkuptohet iu çelën të gjitha shtigjet e ngushtuara nga rregjimi i kaluar, për të ecur vrullshëm e totalisht në rrugën e përzgjedhur të misionarit halvetian, duke merituar përsëri me dekret të posaçëm titullin prestigjoz “sheh”. Edhe këtë dekret do ta shihni konkretisht.
Në ditët e para të ndryshimit të madh, pra në vitin 1990 i mbaj mend porsi tani fjalët që dëgjova drejpërdrejt nga goja e Tatait: “Edhe pse e prenë atë

[Jorgo Telo]

pemë të madhe, ajo për dekada me radhë, nuk i thau rrënjët e saj, por i mbajti ngrohtë thellë në shpirt, se do të vinte një ditë (dhe ajo ditë erdhi), që do të lëshonte përsëri rrënjë dhe do të lulëzontë, për të mos u tharë më kurrë.”Veç këtyre sheh Jonuzi iu përul besnikërisht e përjetësisht Kuranit, po ashtu edhe Këngës.Dhe aty mbeti…
Mufit Çeli

Tatai ishte një bashkëshort i mirë, një bashkëudhëtar besnik në jetë.
Ai ishte e mbeti gjithë jetën një prind i mrekullueshëm i mbrujtur me dashuri hyjnore dhe me këngë.
Lulja

MBI TË GJITHË QE LEZETI

Port’ e madhe hapur mbeti,
Se nuk tretet amaneti…
Nga brezi i pare te i teti
Zoti vetë njeriun gjeti
me shpirtin e madh sa deti.
Sheh Jonuzin që gjumë s’fjeti.
Mbi të gjithë qe lezeti
Me bekim nga Muhameti.

[Bel ami]

Nuk e kuptoj se cfare do kjo tek Letersia Shqiptare?!!!
Monografia e nje kleriku nuk ka vendin ketu.

[Jorgo Telo]

Nuk e kuptoj se cfare do kjo tek Letersia Shqiptare?!!!
Monografia e nje kleriku nuk ka vendin ketu.

Ke te drejte Belami. Por ja qe ketu kemi te bejme me nje monografi te letrarizuar, ku nuk mungon letersia edhe shpirtmadhesia njerezore. A ke lexuar ndopak librin e At Zef Pllumit: "Rrnoj per me tregue"? Atehere mund te japesh mendime te drejta e sigiurisht edhe une do te te jap me teper te drejte me konsensus...
Me fal, po At Gjergj Fishta a nuk ishte kleriku qe beri goxha letersi?

[Jorgo Telo]

ME ÇEKAN SHKROI MBI GURË

Ç’mbajti zemra e tij brenda
Mbajti shumë halle të rënda.
Buza e Tij dridhej nga kënga…

Dhimbjen e ktheu në këngë.
Bënë habi yje dhe hënë.
Gjumë në sy nuk pati vënë.

Me cekan shkroi mbi gurë.
E kishin zili atë burrë.
Si nuk e dha veten kurrë.

Në kurorën e bekuar
Gërma Kurani ka shkruar
Me merak me ato duar.

Ku dylbet’ bëhen kurorë,
Mbajti ndezur ajo dorë
Dritat në të shtatë shenjtorë.

S’i fikën dot ato drita
Dhe në vitet më të liga…
Si lugetrit edhe shtrigat.

Teqeja në Dunavat
Mbetet hapur ditë e natë.
I ka dhënë Zoti uratë.
(janar 2009)

[Jorgo Telo]

RREZATIM BRENDA DYLBESë

Brenda dylbesë prehet
shpirti i shejlerëve,
ku dëbora tretet
në diell pranvere.
Dylbeja e bardhë – borë –
hapur ditë e natë.
Tespiet në dorë:
Bekim dhe uratë.

Sheh, Jonuz, faltorja
mbi sup të hedh dritë.
Ulur mes shenjtorëve
ke gjithë perënditë.

[Jorgo Telo]

RREZATIM BRENDA DYLBESë

Brenda dylbesë prehet
shpirti i shejlerëve,
ku dëbora tretet
në diell pranvere.
Dylbeja e bardhë – borë –
hapur ditë e natë.
Tespiet në dorë:
Bekim dhe uratë.

Sheh, Jonuz, faltorja
mbi sup të hedh dritë.
Ulur mes shenjtorëve
ke gjithë perënditë.

…Këto vargje i kam shkruar në një përvjetor të Tatait (Sheh Jonuzit) mbas vitit 1990, ku ishin mbledhur e po festonin ditëlindjen e tij shumë miq e dashamirës të tij e të familjes së tij e bashkë me ta edhe unë (jo rastësisht), por si një mik i hershëm i kësaj familjeje.Në atë ditë të bukur pranvere kënga i jepte një bukuri e kënaqësi të veçantë kësaj feste, që pa ngurim, do ta quaja festë familjare.
Ishte pikërisht grupi “ERGJËRIA” (ose “Grupi i i të Rinjve, siç e quajnë gjirokastritët e më gjerë.) – grup ky që kish marrë dashurisht bekimin e sheh Jonuzit. Këtij grupi, përveç zërit të njohur e të rrallë të Arjan Shehut e Mehmet Vishes me shokë, i dha forcë e gjallëri të ndjeshme Tatai, që kënga e shpirtit të çante dete dhe oqeane, male e fusha pa mbarim.
Fryma e Tatait, e këtij njeriu me një shpirt aq të madh, ku edhe kënga kishte gjetur vend në çfarëdo kohë, të mirë apo të keqe që kaloi baba shehu qoftë edhe në periudhat më të vështira të jetës së vet.
Herë – herë thoshte: “Ejani t’ia shkulim këngës, o djem, se kështu e duam e do ta duam njëri – tjetrin më shumë e më ngrohtë…”

[Jorgo Telo]

RREZATIM BRENDA DYLBESë

Brenda dylbesë prehet
shpirti i shejlerëve,
ku dëbora tretet
në diell pranvere.
Dylbeja e bardhë – borë –
hapur ditë e natë.
Tespiet në dorë:
Bekim dhe uratë.

Sheh, Jonuz, faltorja
mbi sup të hedh dritë.
Ulur mes shenjtorëve
ke gjithë perënditë.

…Këto vargje i kam shkruar në një përvjetor të Tatait (Sheh Jonuzit) mbas vitit 1990, ku ishin mbledhur e po festonin ditëlindjen e tij shumë miq e dashamirës të tij e të familjes së tij e bashkë me ta edhe unë (jo rastësisht), por si një mik i hershëm i kësaj familjeje.Në atë ditë të bukur pranvere kënga i jepte një bukuri e kënaqësi të veçantë kësaj feste, që pa ngurim, do ta quaja festë familjare.
Ishte pikërisht grupi “ERGJËRIA” (ose “Grupi i i të Rinjve, siç e quajnë gjirokastritët e më gjerë.) – grup ky që kish marrë dashurisht bekimin e sheh Jonuzit. Këtij grupi, përveç zërit të njohur e të rrallë të Arjan Shehut e Mehmet Vishes me shokë, i dha forcë e gjallëri të ndjeshme Tatai, që kënga e shpirtit të çante dete dhe oqeane, male e fusha pa mbarim.
Fryma e Tatait, e këtij njeriu me një shpirt aq të madh, ku edhe kënga kishte gjetur vend në çfarëdo kohë, të mirë apo të keqe që kaloi baba shehu qoftë edhe në periudhat më të vështira të jetës së vet.
Herë – herë thoshte: “Ejani t’ia shkulim këngës, o djem, se kështu e duam e do ta duam njëri – tjetrin më shumë e më ngrohtë…”

[Jorgo Telo]

Edhe atë ditë, në ditëlindjen e tij, ne iu lutëm dhe kërkuam me përunjësi që ai t’ia merrte edhe njëherë këngës. Dhe Tatai me atë zërin e tij të qetë me një pastërti të kulluar tingujsh natyrorë fillimisht foli: “Epo, meqë doni ju që unë të këndoj një këngë, edhe unë do ta këndoj…” Dhe ia nisi këngës me një barrë lezet.
Ne ishim të një mendimi, se cilësdo kënge që t’ia merrte Tatai, do shkonte gjym. Madje ishim të bindur, se ai do t’ia thoshte, siç e kish për zemër këngës së tij të preferuar:
“U plaka, këmba më mbet.
Djalërinë kush ma jep;
ta bëj një milë e dyzet
për një të shkretë sebep.
SDhkon mikja e nuk më flet.
Shkon mikja me gjym në krua.
Kthen kokën e qesh me mua.
Shtatëdhjet e dy mij që kesh,
asnjeri sç’ma vuri vesh.
Skur s’jam ai që jesh.
Kënga u bë më e bukur që nga ky çast: jo vetëm që na mrekulloi me atë zërin e tij, porse kjo këngë na i bashkoi në unson më shumë zërat tanë e kënga nga çasti në çast ngrihej si tallaz më e fuqishme, më e dallgëzuar.
Mua më përngjau, sikur zëri i tij nuk kishte ndryshuar që nga koha kur e kisha dëgjuar më parë…
Lexuesit me të drejtë do pyesin, se kur e kam njohur unë sheh Jonuzin? Mos është një rastësi që ndërtoj një libër si ky ? Jo, të nderuar miq e dashamirës!
Nuk është rastësi.

[Jorgo Telo]

Tatain unë e kam njohur herët, madje më konkretish mbi 25 vjet të shkuara në qytetin e Libohovës e pikërisht në verën e vitit 1983, ku për 3 muaj me radhë ndenjëm në këtë qytet për prova përgatitore për Festivalin Folklorik Kombëtar, i cili ishte bërë traditë të zhvilloheëj çdo mestetor në skenën gjigande në sheshin anfitatër të kështjellës madhështore shumëshekullore të Argjiros legjendare…
Aty ishim mbledhur këngëtarë e valltarë nga QYTETI I Gjirokastrës, nga Zagoria, Lunxhëria e Dropulli, Pogoni, Picari, Golemi,Zhulati e Kardhiqi.
Unë, së bashku me të ndjerët Tasim Gjokutaj, Mite Guga, Pano Çuka dhe rapsodët e tjerë Jorgo Telo, Engjël Fino e Shkëlqim Guçe e të tjerë ishim grupi i teksteve të këtij festivali e kështu më lidhi më tepër puna, që të njihja nga afër të gjitha grupet polifonike. Aty u njoha me Tatanë, i cili nuk ishte vetëm por tok me Arjanin, të birin e tij me zë të kulluar e ndjeshmëri të lartë interpretative, si një korife i vërtetë i grupit të të rinjve.
Tatai shoqërohej edhe nga bashkëshortja e tij (Lulja), e cila ishte vërtet lule me kuvendin e saj, me të kënduarit e lezeçëm e të shtruar.
I aktivizuari i radhës, domosdo që ishte Arjani, që po e radhiste denjësisht veten me ata që ishin trofemarrës, korifenj e laureat të disa festivaleve. Folklorike.
Pra vihej ra qartaz që këta kishin ardhur si familje, se realisht ishin familje kënge, kështu siç janë ende. Nuk dua të shtoj ndonjë gjë të sajuar, por qysh në çastin e parë, sa i dëgjova të këndonin, u befasova prej këngës së tyre, ku spikatte dukshëm e bindshëm një zë i mrekullueshëm në unitet zërash me gjithë pjesëtarët e tjerë të grupit, që vetëkuptohet ishin të përzgjedhurit si nga vetë i madhi Zot, për të shprehur më të bukurën, më të mirën përmes të kënduarit. Ata të bënin për vete dhe ishte e vështirë të largoheshe prej tyre.
Detyrimisht edhe teksti i këngës për atë grup e vinte në pozita grupin e teksteve; pra, edhe teksti duhej patjetër i një niveli shumë të lartë, me synimin që patjetër të shkonte deri në finale.
Aty Tatain e shikoja, se si komunikonte aq shtruar me të rinjtë për këngën, për rregullin, për respektin që duhej të kishin përkundrejt njëri – tjetrit në këngë. Ai këshillonte me dashamirësi.
Jashtë këngës i shikoja të moshuarit, se si uleshin me pjesëtarët e grupeve të tjera, duke u kujdesur me një respekt reciprok për gjithçka kërkohej për në podiumin e festivalit.
Atje mësova që Tatai ishte një person me vlera të veçanta e dhunti prej Zotit, por që periudha e monizmit e goditi qysh në vitin 1967, duke e shkëputur gati egërsisht prej aktivitetit të tij fetar, siç ndodhi me të gjithë klerikët e vendit tonë pas fjalës së 6 shkurtit të Diktatorit Hoxha., pas së cilës u prishën kisha, teqe e xhami, duke i detyruar klerikët të shkonin në punë të rëndomta si moskurrë…
E megjithatë Tatai i ruajti me sakrificë të jashtëzakonshme dylbet e gjurmët e lëna nga paraardhësit e tij së toku me besniken e madhe, Lulen.
Pra, kështu e ka zanafillën e vet njohja ime me sheh Jonuzin.
Më vonë, pas vitit 1990 unë pata takime të shpeshta me të, sepse ai dinte të të afronte me fjalën e tij të ëmbël e mençurinë e tij të theksuar.
Kënga më njohu me të, ndaj vendosa ta përjetësoj edhe unë në rreshta e në vargje nëpër faqe e në këngë…
Posaçërisht hodha këto vargje në mbulesën e librit, se ai do mbetet gjallë tek të gjithë ata që punuan, jetuan dhe e njohën nga afër,duke iu gjendur pranë në dite të mira e të vështira, sidomos ata që shëroheshin prej tij…
Ajo portë me të vërtetë është portë e madhe, ashtu siç e kam quajtur dhe unë në vargjet e mësipërme (në krye të librit)…
Kur shkrova këto vargje, më çlodhën disi, se mendoj që kështu lexuesin e njoh me Tatain, ashtu siç ishte ai në të vërtetë dhe mendoj se do më thonë: “Ke lënë akoma pa shkruar për të.”
Të shkruash për të është nder i veçantë, por jam pak i trishtuar, kur sjell ndërmend në imagjinatë, sikur një pjesë të këtyre vargjeve ja lexoj Tatait dhe i them që këto vargje kthehen bukur në këngë e sikur ai më ngjan të më thotë: “Kështu vërtet, por unë nuk kam zë, se do t’i këndoja vetë…”, ndaj mos u trishto e mos nguro të shkruash, sepse unë e kam lënë zërin tim edhe më të bukur se zëri im brenda familjes sime, te Arjani e pjesëtarët e tjerë të familjes. Të gjithë nuk e kanë ndarë këngën nga goja asnjëherë e është kënga ajo që ka qenë bashkëudhëtare e jetës sonë edhë në përcjelljen e përjetimin e halleve më të vështira. Kurrë s’e hoqëm këngën nga goja. Ashtu siç e përmenda më lart, të shkruash për Tatanëështë privilegj. E këtë privilegj unë e pata e nuk është pak për mua.
Lexuesi me të drejtë mund të shtrojë pyetjen: “Ç’përfaqësoi Tatai për disa dhjetëvjeçarë? Çfarë sekti fetar përfaqësoi Ai?”
Po e shpreh me zë të plotë: “Tatai përfaqësoi helvetizmën”
Helvetizma është një nga tarikatët e mëdhenj dhe nga më të përhapurit si në Shqipëri, ashtu edhe në vendet e tjera, ku ka muslimanë. U themelua nga Shejku i madh Omer Helvetiu në shekullin e shtatë të Xhertit. Është një nga tarikët alevinj, i cili përmbledh në gjirin e tij një grup të madh tarikatesh, si Nuredin Xheralizmën me Piron Ismail Haki Brusevin. Gjylshamizmën me Pirin Ileralim Gjylsheninë. Mistrizmën ,e Piron, poetin Njazi Misrin dhe shumë degë të tjera të vogla. Halvetzma e mori këtë emër për shajk se ka vënë në zbatim më shumë se nga të gjithë tarikët sistemin mistik të halvetit. Halveti në kuptimin e përgjithshëm do të thotë tërheqja e mistikut në një vend të mbyllur, i vetmuar për një kohë të caktuar prej 40 ditësh, ku i lutet zotit dhe e përmend atë.Por në kuptimin real mistik ka shumë kuptime, disa prej të cilave po i përmendim: Halveti do të thotë të jesh i zhveshur nga të ghitha veset e këqia e të vishesh me petkun e afrimit të zotit…” (Këto rreshta i kam shkëputur nga libri i baba Rexhepit “MISTICIZMA ISLAME DHE BEKTASHIZMA”) shkruar nga shenjtëria e tij baba Rexhepi, nga ky kolos i madh i Bektashizmit Botëror, intelektual me shumë reputacion, person erudit e filozof i shquar në lëmin e misticizmit, njeri i rrallë me zemër të madhe, klerik i ndritur e atdhetar i zjarrtë, i cili na shpjegonte se ç’ishte Helvetizma.
Këtë sekt fetar përfaqësoi sheh Jonuzi me dinjitet e forcë shpirtërore gjatë gjithë jetës së tij si paraardhës i stërgjyshërve të tij që kanë gdhendur veprën e vet në shekuj…
Edhe Tatai arriti më së miri t’i përfaqësojë të gjithë ata.
Petkun e dervishit sheh Jonuzi e veshi që në moshën 17 vjeçare në Teqenë e sheh Ali Hormovës, duke u emruar dervish në Teqenë e Dunavatit, fakt që e vërteton edhe dokumenti i emrimit të tij prej Sheh Ali Hormovës, dokkument që ruhet me shumë kujdes e fanatizëm nga familja Shehu.. Është pikërishrt dokumenti që po e vendosim dhe në faqet e këtij libri si një dokument zyrtar me karakter historik për familjen që e posedon.
Kësisoj sheh Jonuzi vendoset qartësisht në radhën e përfaqësuesve më të denjë të Zotit.
Po kush e preu harkanë? Atë ja preu baba Hodua në Teqenë e Zallit – Gjirokastër.
Sheh Jonuzi është vazhdimi i atij rrugëtimi këtu e gjashtëqind e shtatëdhjetë e ca vite më parë, gjurmët e të cilit u vendosën këtu në këtë vend dhe konkretisht në një nga lagjet më të hershme të qytetit të Gjirokastrës, pra, në lagjen Dunavat i Parë, atje ku dylbet bëhen kurorë, ku u lind më 25 mars 1920 sheh Jonuz Shehu.
Zoti i madh dhe i plotfuqishëm i dërgoi atë ditë pranvere familjes Shehaj këtë djalë si vetë pranvera, se të tillë do ta kishte shpirtin. , duke i dhënë shumë dhunti, që do të ishin të dobishme për njerëzit dhe do t’i vinte ato në shërbim të tyre.
Prejdharja e Teqes në Dunavat është nga Prizreni. I pari ka ardhur sheh Hyseni, pastaj sheh Mustafai e me radhë… sheh Mahmuti, sheh Durua, sheh Aliu,, sheh Sulejmani, sheh Ramua e pastaj sheh Jonuzi. Pra, këta ishin paraardhësit e Tatait ne Teqen e Dunavatit.
Të gjithë këta të vendosur në formë kurore, ku prehen shumica e krejt këtyre shehlerëve, që nëpër shekuj shëruan dhe mbushën me shpresë shumë hallexhinj e të sëmurë, që e kishin humbur shpresën.
Sheh Jonuzit, Tatait, siç e njihnin dhe e thërrisnin të gjithë, Zoti diti t’i jepte si shok krahu Lulen, bashkëshortet e virtytshme. Lulja, kjo vajzë nga Mashkullora, e mbesa e Zeman Mashkullorës i është gjendur të shoqit kurdoherë pranë edhe në çastet më të vështira të jetës së tij me fjalën e saj të urtë, me besnikërinë e madhe të përhershme e sidomos në vitin 1967, , kur u ndalua feja me ligjin absurt të Diktaturës.
Ajo ishte një tronditje e rëndë për të gjithë klerikët, një plagë e thellë që nuk shërohej kollaj. Madje, siç dihet, shumë syresh u ndanë nga kjo jetë pa e rimarrë në dorë situatën e re të krijuar pas transformimeve demokratike në vend. Pati nga ata klerikë që u fikën edhe duke provuar mbi vete tortura, internime e burgime të pamëshirshme vetëm pë shkak të besimit e të veshjes karakteristike.
Sheh Jonuzi ndoqi këtë rrugë, deri sa ndërroi jetë, se ishte pjesë e asaj gjenerate shejlerësh ndër breza, i cili mësimet e para i mori, kur shkoi u mbështet te një klerik-mal, do ta quaja me plot gojën, Sheh Ali Hormovën në Teqen e Hormovës. Prej andej ai vetë emërohet nga Sheh Ali Hormova dervish në Teqenë e Dunavatit.Ky eveniment ëshë i ilustruar në libër me dokumentin përkatës zyrtar të lëshuar nga dora e vetë sheh Ali Hormovës…
Këtu midis këtyre dylbeve që ngjasojnë dhe i bëhen kurorë kësaj lagjeje, veproi, siç e kemi theksuar, Tatai. Kurora nis me dylbenë e sheh Hysenit, të parit të ardhur në këtë vend.
Po kush e bëri dylben e sheh Hysenit?
Ajo domosdoshmeërisht e ka historinë e vet:
Valiu i ardhur nga Janina në Gjiokastër, për një problem që kishte, e pa të nevojshme të mblidhte të gjithë klerikët kryesorë të Gjirokastrës.
Mbasi iu mblodhën, nuk mori pjesë vetëm sheh Mustafai.
Mosmarrja pjesë e sheh Mustafait në takim e habiti së tepërmi Veliun, ndaj iu desh të shkonte vetë që ta takonte, se e kuptoi që ai do ta kishte një qejfmbetje…
Veliu mori me vete katër nga trimat e tij e arriti në Teqenë e Dunavatit te Sheh Mustafai.
Sheh Mustafai nuk doli ta priste te dera, për arsyen e vetme, se pikërisht në atë kohë gjendej duke u falur, pra po kryente ritin e zakonshëm ndaj Zotit. Valiu deshi të hynte, por nuk mundi.
Baxhia i foli të shoqit:
- Ka ardhur Valiu.
- Le të vijë! – i tha sheh Mustafai, pa luajtur vendit.
Ndoshta kur mbaroi lutjen, e pyeti Veliun:
- Pse nuk hyn brenda?
Nuk mundem, ejvalla!
Përsëri Sheh Mystafai, si e vështroi ngultas në sy, i tha tjetrit:
- Pa shiko dogranë tënde, Vali, sa fishekë ke në të?
Iu desh Valiut të nxirrte e të kontrollonte dogranë.
Mbeti disa çaste në gjentje të pezullt dhe i çuditur. Më pas, si e mblodhi disi veten, Valiu iu drejtua sheh Mustafait, duke iu përulur:
- Ejvalla! Më lejoni të ulem në gjunjë para jush e t’iu puth dorën, se… nuk e dija që ishit i tillë…
Mbasi bisedoi me të, i kërkoI që të sillte gruan e tij, që ishte një besimtare e madhe.
- Posi, dërgoi të vijë!
Pasi erdhi gruaja e Valiut, ajo e pyeti sheh Mustafanë:
Ejvalla, ku e kini varrosur babanë tuaj, sheh, Hysenin?
Ai i rrëfeu vendin. Atëherë ajo foli:
“Ejvalla! Unë kam dëshirë që dylbenë e tij ta bëj unë me shpenzimet e mia, nëse do të më lejonit Ju.
Sheh Mustafai e pranoi kërkesën e shfaqur prej gruas së Veliut me vullnetin e mirë që ajo ta realizonte këtë dëshirë, prandaj ajo filloi menjëherë nga puna konkrete, duke i transportuar gurët që nga Janina dhe e përfundoi dylben në një kohë rekord.
U ngrit pikërisht po ajo dylbeja, që është dhe sot e kësaj dite.
Ajo është me mbishkrimin e asaj zonje të nderuar, të cilën e vendosi sheh Mustafai.
Më tej Valiu e pyeti për problemin jetik të ujit:
- Po ujin ku e merrni?
- E sjellim nga shumë larg, Subel e quajnë, - dhe si u kthye pak, ia tregoi me dorë vendin.
- Atëherë, unë kam një dëshirë, që të bëj një pus këtu në teqe me shpenzimet e mia.
Dhe kështu ndodhi.
Valiu e bëri pusin me mendësinë njerëzore: “Këtu vijnë shumë njerëz dhe nuk ka ujë, kështu ky pus do t’ju vijë në ndihmë të gjithëve…”
Këto, pra, janë gjurmë që iu përcollën nga brezi në brez e u rezistojnë edhe ditëve të sotme.
Kjo ishte forca e sheh Mustafait. Këto dylbe u mirëmbajtën e u ruajtën me fanatizëm nga hyjnori sheh Jonuzi, që edhe në periudhën më të vështirë, kur feja u godit rëndë e objektet e kultit u shkatërruan, ai nuk bëri gjumë, por me të gjitha mënyrat i ruajti dhe i mirëmbajti, kështu siç i shohim edhe sot e kësaj dite.
xxx
Sheh Jonuzi ka 3 fëmijë, të cilët i rriti si një prind i rrallë.
1. Ramon,
2. Minen
3. Arjanin.
Fëmijët nuk e panë asnjëherë të ligështuar babanë e tyre as atëherë , kur ligështimi ishte i përligjur nga qëndrimi që mbajti partia në pushtet në kohën e monizmit…
Ai duroi jashtëzakonisht brenda heshtjes dhe veprimtarisë së vet gjatë gjithë periudhës kur u ndërpre aktiviteti i tij fetar i hapur.
Por nisur nga forca e besimit te zoti, ai nuk e ndërpreu faktikisht veprimtarinë e nisur prej vitesh…
Edhe pse me shumë siklet, nuk ruhej vetëm Tatai, por më shumë ruheshin mjaft njerëz hallexhinj, që të mos diktoheshin nga spiunë të shumtë që ruanin të gjenin faje e gabime gjithandej…
Mbas ndalimit me ligj të fesë, Tatai rrëmbeu cekanin, për të latuar gurët me merak e dashuri në dobi të ndërtimit të diçkaje të bukur në qytetin e tij të shtrenjtë.
Punoi ai pa u lodhur e me ndërgjegje të pastër, duke qenë i pa fjalë në punë e duke krijuar marrëdhënie të shkëlqyera me këdo që e binte rasti të takohej e bisedonte e sodomos me ata që bashkëpunonte në ndërtim e meremetime.
Punonte me ngulm edhe poshtë pikave të shiut e duke gdhendur me çekan për vite me radhë.
Sheh Jonuzi vinte nga një familje që trashëgonte mirësinë nëpër breza si familje klerikësh. Me të tillë frymë ishte rritur. Ata i dhanë forcë që nuk u ligështua por përkundrazi ia kthjelloi më tepër mendimin…
Fill pas prishjes së fesë sheh Jonuzin e çuan rreth gjashtë muaj të punonte në bujqësi e pastaj në pyjore e më vonë në ATL, mirëmbajtje në muze, në kala e shtëpitë karakteristike të Gjirokastrës.
Janë me qindra shtëpitë gjirokastrite që janë prekur e meremetuar nga dora e Tatait., e megjithatë ai nuk e ndërpreu kurrë detyrën e vet fisnike në shërbim të fesë e të njerëzve që ia kishin nevojën…
Per keto merita i themi:
Ah, moj derë, e madhja derë
Me dru lisi – hark ylber!
Pret të vijnë nga rrug’ e madhe
hallexhinjt’ pa shpresë fare…
Le dylbeja, gdhendur mirë.
E ka parë , kush ka hyrë.
Pret Tatai mysafirë.
Ua zgjidh çdo hall të vështirë.

[Jorgo Telo]

… E kështu ka ngjarë për dekada me radhë, deri sa Tatai ndërroi jetë.
Kush pati hall e nuk e ndjeu dhe nuk e preku mirësinë e tij?
Edhe pse me ligj të hekurt e ndaluan Tatain të ushtronte misionin e vet hyjnor, nuk arritën ta ndalonin dot, që ai ta jepte atë kontribut aq të çmuar tek ata njerëz që kërkonim prej tij shërim e shpresë jete.
Për tek Tatai hallexhinjtë e nevojtarët dinin ta gjenin edhe symbyllur rrugën me lloj- lloj mënyrash .
Banorët e lagjes do shkonin te shtëpia e tij, dikush me dy lugë kafe mbështjellë në letër të pastër, për ta pirë një kafe së bashku me të zotërit e shtëpisë, sheh Jonuzin e Lulen.
Ca të tjerë që ishin të largët do gjenin mënyra të tjera: dikush vinte e i fliste te porta me dy dorëza çaj e duke folur: “O Tata, ta solla çajin, që më kishe porositur!”; dikush ndopak rigon etj e të tillët ishin kryesisht banorë nga fshati Lazarat.
Atje ku duhej të shkonte vetë sheh Jonuzi, nisej me qëllimin se donte të blente ndonjë dhi apo dele e për këtë hapte fjalë, që opinioni të mos bënte komente të tjera mbrapa shpine…
Kështu shkonte e mbaronte punë atje ku duhej dhe, kur mbaronte punët e zotit, kthehej në lagje, ku e pyesnin per plaçkën e blerë dhe ai u thoshte:
“Nuk e bleva kete herë, se nuk më pëlqyen.”
Këto që sapo përshkruam shkurt duan të shprehin qartë se ai përgjogjej nga njerëz të ndryshëm, se ku shkonte. Pra survejimi ishte një natyrë e dytë e asaj periudhe në shtetin tonë, ku drejtonte një parti nëpërmet shtetit të diktaturës së proletariatit e me mjet ndrydhës ligjet absurde e luften e klasave…
Megjithatë qarkullonin fjalë gjithandej se ai e ushtronte aktivitetin fetar në fshehtësi…
Ja, se si ndodhi njëherë në një rast me një grua nga Delvina: Ajo kishte shkuar tek Sheh Jonuzi për një hall për djalin e saj, por me shume druajtje, se ndiqej nga mbrapa nga një qytetar, që diku kishte dëgjuar për ardhjen e saj dhe e shoqëroi nga larg, deri sa ojo hyri brenda portës së Tatait. Kur ajo po i fliste Tatait për problemin që kish, qytetari që e kishte survejuar për së largu, kishte vepruar me nxitim e ishte afruar përbri portës, që të ndiqte veprimet e mëtejshme të tyre.
Nuk vonoi e Tatai u sinjalizua se në afërsi të portëz përgjonte një qytetar i panjohur nga njerëzit e lagjes, duke ndenjur pak i shkujdesur por dhe i shqetësuar, gjasme sikur po priste dikë…
Atëherë Tatai e kuptoi dhe pyeti gruan që ishte paraqitur:
- Me kë ke ardhur gjer këtu?
- Vetëm, -iu përgjigj ajo me zë të ulët. – Nuk ishte nevoja të më shoqëronte njeri tjetër.
Shehu e kuptoi që po luhej diçka e papëlqyeshme në këtë mes, por sidoqoftë nuk e dha veten aspak. Ibëri shenjë bashkëshortes, Lules, e cila dioli nga krahu i poshtëm i shtëpisë; vendosi shkallën e gjatë prej druri, që përdorte në punë i shoqi e hipi në çatitë e larta të asaj shtëpie e kështu prej andej nga një zbritje më e volitshme e zbriti dhe e shoqëroi gruan delviniote, për të mos dalë nga porta që hyri.
Pastaj Tatai me Lulen prisnin si do reagonte ai “goxha burrë”, që rrinte në afërsi të portës.
Vunë re se, ai, mbasi ndrenji rreth një orë në pritje, trokiti në portë pak si rrëmbyer në veprime duke hyrë deri në mes të avllisë. Duke parë andej këtej ngutshëm. Pastaj i nevrikosur pyeti:
- Ku shkoi ajo gruaja që erdhi në shtëpinë tuaj?
Tatai e vështronte nga koka në këmbë e nuk foli asnjë fjalë.
E mori Lulja fjalën përpara Tatait duke i thënë të panjohurit:
“Për ç’grua e ke fjalën zotrote? Këtu nuk ka ardhur ndonjë grua. Shiko mos ke ngatërruar rrugën, se dukesh që je njeri i largët. Mos ju mungon ndonjë pjesëtar i familjes suaj; atëherë urdhëroni e shikoni nëpër shtëpi, se dyert hapur i kemi. Jam e bindur, se do jesh ngatërruar, prandaj kërkojeni në vend tjetër e jo këtu.
Tatai dëgjnte e nuk tha asnjë fjalë. Ndenji ulur ashtu siç ishte mbi një stol. Tjetri, siç ishte i nevrikosur, u largua me duf, duke mërmëritur fjalë nëpër dhëmbë…
Gruan e gjeti te stacioni i autobuzëve te mulliri i vjetër, ku ishte atëherë agjensia e udhëtarëve.
Iu afrua si ujku deles dhe e pyeti:
“Po ti nga dole prej asaj shtëpisë në Dunavat? Nga të nxorën ata?
Gruaja nuk i dha asnjë përgjigje, se ishte çasti që po hipte në makinën e linjës Gjirokastër – Sarandë.
Edhe ai nuk pati më kohë të bisedonte mëe të, sepse shoferi mbylli derën e nisi autobuzin. Megjithatë survejuesi ndjekës nuk e shkëputi shikimin, derisa autobuzi u largua prej andej.
Mbas disa ditësh gruaja nga Delvina, ie cila më vonë ishte krejt ndryshe, se e kishte mbaruar hallin që kishte, mori me vete djalin dhe u gjend sërish në shtëpinë e Tatait, tek njeriu me botë të madhe, i cili asaj familjeje i kishte rikthyer qetësinë me aftësitë e tij shëruese e qetësuese…
Ata nuk do t’ia harronin kurrë mirësinë atij burri shumëvlerësh e shpirtflori.
Në kuvend e sipër ajo i rrëfeu Tatait dhe u tregoi edhë për ngjarjen e asaj dite me survejuesin që ja hodhën aq bukur.
Pra, ai pëerson i vendosur nga tjetërkush, nuke kreu dot detyrën atë ditë…
Më fytyra e atij personi nuk ishte parë nga të dy palët as nga ajo fgrua prej Delvine as nga njerëzit e familjes së Tatait.
… Ky ishte një nga mijëra shembujt që ka për objekt figurën e Tatait. Këtu nuk është e domosdoshme të përmenden me dhjetra raste e detaje të qenësishme që kanë të bëjnë me veprimtarinë e tij fisnike…
Thuhet se në moshë të tre Tatait iu bë në ëndërr baba Harizi, i cili i kishte thënë: “Dua të më vish”.
U ngrit Tatai me nxitim dhe i merakosur, duke i thënë nënë Sabies: “Më mbështill pak bukë me vete e më jep ato rrobat e mira, se do nisem për në Delvinë., mbasi më kërkoi baba Harizi.
Pra, u nis nga mali i vetëm. Por, duke ecur rrugës së malit, takoi një burrë me një kalë për dore, që vuante se nuk e mbante dot , mbasi i terembej kali. Ndaj nuk hipte mbi të por e tërhiqte për kapistre.
Mbasi u përshëndetën, djaloshi Jonuz e pyeti burrin e nevrikosur:
“Ç’të ka ndodhur me këtë kalë, që nuk qëndron e nuk të bindet?
“Ik, o djalosh, se nuk janë punë për ty këto! – ia ktheu tjetri shpejt e shpejt.
Dhe përpiqej me zor që të qetësonte kalin, që sa vente e tërbohej më tepër.
Ai kthehej nga një dasmë në Delvinë.
“Dale, mos u mërzit! – i foli djalosh Jonuzi. – Pa ta marrim më shtruar. Diku do jetë mërzitur dhe ky i gjori kalë ; do ta ketë një hall. Pa ma jep mua kapistrën.
Dasmori e vështroi me habi dhe u detyrua t’ia jepte kapistrën e kalit. Djaloshi Jonuz Shehu e mori qetë – qetë, e diç i fliste kalit te veshi me ngadalë , duke e ledhatuar me dorën e tij të vogël në qafë, shpatulla e pastaj në kokë te faqet.
Mbas disa minutash, si biseduan djaloshi me burrin, kali u qetësua. Atëherë djali it ha të ziotit të kalit.
- Do provoj t’ia hip tani.
- Rri, mor djalë i mbarë! Mos na nxirr punë tani!, se plot i kemi hallet tona. – ishin fjalë ec dasmorit.
Djaloshi nguli këmbë, duke iu drejtuar tjetrit:
- Mos ki merak, se do hipi unë i pari.
Dhe sa tha këto fjalë u vërvit mbi kalë., duke i thënë: “Ec!”
Dhe kali bëri një copë rrugë duke ecur fare qetësisht e pa xanxa. Si iku ca tutje, u kthye sërish te dasmori, i cili po e shikonte i habitur e me një veshtrim të mosbesueshëm.

[Jorgo Telo]

- Tani zotrote, mund të hipësh vetë, se nuk do të të shqetësojë më kali , - iu drejtua djaloshi dasmorit.
- Unë nuk di si të ta shpërblej të mirën, por meqë ngul këmbë që jo, atëherë po ja lë në dorë zotit të t’i japë mirësitë… - e mbylli delvinioti bisedën.
- Unë jam nisur për te BABA Harizi, - tha djaloshi dasmorit.
“Epo, e shikon? Atëherë merre mishin e pjekur, që kur të shkosh atje, ku mund të vijë dhe ndonjë tjetër, do kaloni drekën.
Vetëm atëherë, i kënaqur, u largua duke e mbajtur kokën kthyer nga djaloshi prej Gjirokastre.
Djaloshi i kish marrë të dy torbat e rrugës, duke ecur, gjati disa fëmijë që po loznin.
- Ejani të hamë, - u tha, se na e ka përgatitur baba Harizi drekën.
Dhe u dha mish të pjekur.
Mishin që mbeti ja shpuri në Teqe Razos, duke i thënë: “M’u bë në gjumë baba Harizi. Më kërkoi në gjumë, të vija dhe erdha. Por rrugës më ndodhi kështu.. kështu dhe këto ushqime i kemi nga dasmori, por drekën e kishte porositur baba Harizi, i qiofsha falë!”
- Bëre mirë që erdhe, - i tha zonja. – Ai të kërkoi vetë e do të të japë rrugë për vete e do të ndihmosh të tjerët e ta bash atë portë hapur përherë…”
Dhe vërtet ajo portë priti e përcolli shumë njerëz, madje edhe nga ata që ishin në instancat më të larta të asaj kohe… Në vitet ’80 një nga anëtarët re ish Byrosë Politike kishte një hall në familje e një natë dimri rreth orës 23.00 të natës, i shoqëruar nga një drejtues i lartë i pushtetit në rreth, shumë fsjhehurazi, që të mos linin asnjë gjurmë, u gjendën te Tatai. Ai i befasuar, i priti, siç e kish zakonin. Tjetri i qau hallin që kishte dhe i kërkoi ndihmën e mundshme njeriut të Perëndisë.
- Patjetër që do ta ndihmojmë dhe do ta shërojmë fëmijën, - i tha Tatai me besim të fortë në vetvete.. Këtë ta them , se fëmija beson dhe është i pafajshëm.
Ata ndenjën gjer në orët e para të mëngjesit në shtëpinë e Tatait, ku përftuan shumë mbresa e me mjaft mirënjohje të thellë për të u larguan andej. Drejt Tiranës. Duhej të arrinte patjetër në orarin zyrtar në zyrë që të mos binte në sy largimi…
Shumë shpejt fëmija nuk pati asnjë shqetësim. Nëpërmjet “shkesit” i shkonin urimet më të ngrohta Tatait prej pushtetarit në rreth e herë – herë edhe i interesuari kryesor nga Tirana.
Kur erdhi në Gjirokastër me punë, e gjeti kohën dhe e kërkoi dhe e takoi Tatain.
Sheh Jonuzi, një njeri hyjnor, i palodhur, nuk bëri gjumë vite me radhë fill mbas vitit 1990. Ai , madje bëri rizgjimin në shumë vende të shenjta në krejt jugun, duke dhënë një kontribut shumë të çmuar, duke ringjallur gjithë ata shenjtorë, që për dekada me radhë mbetën të veçuar, pa mysafirë, sepse rregjimi i la në vetmi.
Sheh Jonuzi mori stafetën dhe shkoi në gjithë ato vende, duke ndezur dritë i pari.
Po ku shkoi konkretisht, do pyesni ju?
Sheh Jonuzi shkoi në Beqir Efendi në Delvinë, në Baba Haziz, në Vergo, në Kalasë, në Zenelaj, në Kolonjë te baba Fetahu, në Medar te baba Abedin Çeli, në Erind, te sheh Veliu në Picar, në Golem, në Lekdush etj.
Më kujtohet si tani ajo ditë, kur sheh Jonuzi erdhi në fshatin tim, në Medar. Ai dëshironte të shikonte gurin e shenjtë, për të cilin kishte dëgjuar shumë, por që nuk e kish pasur rastin ta shihte me sy.
Grumbull, siç ishim, iu afruam vendit të caktuar dhe pamë se guri ishte evidentuar prej vetë baba Abedinit, porse ishte pak i dëmtuar nga pakujdesia.
Atëherë vumë re se Tatai me zemër të madhe e shpirt të pasur hyjnor, u përul njerëzisht, zgjati dorën drejt gurit, e preku me ledhatim atë , duke mërmëritur fjalë, që ne nuk i kuptonim të gjithë.
Më pas u ngrit drejt dhe duke na parë të gjithëve në dritë të syrit, na foli me zë më të çelët:
“Kujdesohuni për këtë vend e për këtë gur të shenjtë, se me çfarë po shoh , është me të vërtetë, ashtu siç kisha dëgjuar… është një gur i zakonshëm në dukje , por që flet shumë për kujtesën e besimtarëve…”
Ai kudo ku shkoi dha frymë nga fryma e tij… e këtë frymëmarrje e filluan lirisht, ku sot vizitohen nga mijëra besimtarë të përkushtuar ndaj fesë.
Ai mirëpritej mjaft mirë nga të gjithë qysh atëherë e jo më kur liria e besimit arriti në konturet e veta më të ndritura…
I porosiste banorët e këtyre zonave që t’i donin vendet e tyre, t’i respektonin vatrat dhe njerëzit e tyre. Sheh Jonuzi la gjurmë të këta shenjtorë e ata duket se i thonë: “T’u ndriçoftë shpirtiti që lëshove dritë mbi ne!...”
Ndaj dhe i them sheh Jonuzit:
“Ku nuk vajte, ku nuk shkove,
Hyjnor që shenjtorët zgjove!
Pran’ tyre ti ndeze dritë.
U dhe shpirt nga shpirti yt.
Para tyre u përule.
Ndeze qirinj, vure lule.
Në gjuhën tuaj biseduat.
Njëri – tjetrin e shëruat.
Sheh Jonuz jo nuk u lodhe!
Mysafir’ në shenjtor mblodhe.
Mjekra e bardhë në argjend larë
Sheh Jonuz me shpirt behar!

[Jorgo Telo]

TAKIMI ME TATAIN
(Nga Dino Çiço)
Si mbaruam punë në Këshillin nismëtar të Partisë Demokratike, unë duhej të shkoja në Teqenë e Dunavatit. Më duhet të bisedoja e të plotësoja një porosi. Porosi? E vërteta është, se duhej të plotësoja një porosi që më ishte dhënë në gjumë.
- Ku do të shkosh? – më pyeti Milua, miku im Thimjo Fili, një nga themeluesit e degës së PD të Gjirokastrës.
- Dua të shkoj në teqenë e Dunavatit, - ishte përgjigja ime e prerë.
- Përse? Ke ndonjë hall? – pyeti kureshtar tjetri.
- Jo, - iu përgjigja. – Kam një porosi që me domosdo duhet ta kryej patjetër sot, brenda orës 7.00 të darkës.
Milua më shikoi paksa habitur, mandej më tha:
- Do të vij dhe unë me ty? – dhe më sqaroi: Unë jam mik me familjen e Tatait. Jam i brendshëm. Kam shkuar vazhdimisht tek ata.
- Me gjithë qejf, - i thashë unë i kënaqur.
Moti ishte tmerrësisht i keq. Binte një shi si me gjyma. Rrëketë e përrenjve që krijoheshin në kalldrëme i bënin të panevojshme këpucët. Glluq-glluq krijonin një muzikë aspak të këndshme këmbët brenda në ujin e këpucëve…
Erërat frynin të trazuara… kush e kush erë të frynte më fort.
Sa pa mbaruar inatin era nga Baçi, niste më e egërsuar era nga lindja. Po aq egërsisht ja niste juga apo erërat nga gryka e Tepelenës.
Shiu vazhdonte me të njëjtin inat si dhe në fillim. Çadratnuk luaninmë asnjë rol. Bile herë - herë i mbanim gjysmë të hapura që të mos na shkatërroheshin, porse nuk i shpëtuam dot.
Pa mbaruar Lakua, asnjë shenjë drite nëpër rrugë.
Vetëm nëpër Pazar numëroheshin disa. Lokalet e dyqanet qenë mbyllur. Ndënkalaja, kalldrëmi i çuberatëve, urat e mëdha dhe Lakua nuk kishin asnjë dritë. Por ne nuk e ndienim nevojën e tyre, sepse vetëtimat ishin aq të shpeshta, saqë rruga ishte e ndriçuar vazhdimisht.
Gjatë gjithë rrugës mendoja me vete, se Tatai nuk do më njihte, nga që nuk ishim takuar për mjaft kohë, për shumë vite radhazi. Lulja po e po, që nuk mund të më njihte.
Kur u hap porta, mbasi trokitëm në të, u shfaq Lulja me atë bukurinë e saj fisnike, e cila më habiti me përgjigjen që më dha për fjalët që i thashë.
- Nuk më njeh? – dhe desha të vijoja.
- Uaaa! Si nuk të njoh?! – m’u përgjigj ajo e habitur me të vërtetë.. – Ti vije që i vogël bashkë me Mehdiun, kur na vinte sheh Aliu i ndritur i Hormovës.
- Dua të takoj pak Tatanë, - i thashë.
- Hyni Brenda! – na tha Lulja. – Hyni se ju jeni bërë ujë. Ky nuk është shi por kijamet.
- Le se ç’është, - ndërhyri Milua dhe mbylli çadrën që çuditërisht i kishte shpëtuar, pa pësuar fatin e çadrës sime që ishte katandisur trokë nga era… që lozte me të te përroi i topullarajve.
Kur hymë në dhomën e zjarrit, Lulja me të shpejtë na pruri nga një peshqir që të fshiheshim. Më pas erdhi sërish me një krah me dru dhe ia hodhi zjarrit.
- Si e pi kafen? – më pyeti Lulja. – Ty , Milo, ta di si e pi. Dhe, si t’iu bie kafet, do të pyetemi. T’i flas dhe Tatait?
Ndërkohë që kish dalë Lulja, iu drejtova Milos;
- Më vjen keq që u lage kaq shumë, pa unë isha i detyruar të vija këtu.
- E ç’na thua?! – qeshi Milua. – Sikur është hera e parë. E, sa do të lagemi!
- Tatai do të vonohet pak e kërkon ta falësh, - tha Lulja, kur na dha kafet e gotat e rakisë. U ul dhe vetë e filloi të më pyeste për shëndetin e fëmijëve, të motrave, nipërve e mbesave…
Ajo në çdo pyetje po më befasonte për shkallën e njohjes që kishte për ne. “Eh, ç’budala qenke, o Dino, thashë me vete. Pandehje se nuk të njihnin!”
Dhoma sikur ndriti shumë më tepër, kur hyri Tatai.
Me atë buzëqeshjen e tij jotokësore erdhi drejt meje:
- U vonova ca, po, para se të më falësh, mirëseerdhët njëherë! – dhe u përqafuam, sikur të ishim babë e bir e të kishim një kohë të gjatë , pa u parë.
- Sillëm dhe mua një gotë! – iu drejtua Lules.
- Ja, tashti, - reagoi sakaq ajo.
Ai u ul karshi meje dhe filluam të pyeteshim.
- Edhe njëherë, mirë se më erdhët!Dhe gëzuar! – trokitëm gotat. – Ti, Milo, mos m’u mërzit, se nuk të kam prapa listës, por me Dinon kam shumë kohë që nuk jemi takuar.
Dhe qeshi.
Përsëri pata ndjesinë se ndriçimi që rrezatohej nga ajo e qeshur nuk ishte thjesht e një njeriu të zakonshëm. Ai ndriçim të depërtonte drejt e në shpirt dhe sikur shikoje më mirë në brendësinë e qenies sate.
Lulja na e mbushi na i mbushi edhe njëherë gotat. Kur kishim arritur te fgjysma e gotës, unë nisa të flisja, për të nxjerrë edhe arsyen e kësaj vizite paksa jo të zakonshme.
- Erdhi njëherë një mik në shtëpinë tonë, - nisa unë. – U ulën të dy: miku dhe babai im. Duke pirë raki, miku i tha babait: “Nuk më pyete, përse kam ardhur!” Babai im i tha menjëherë: “Miku nuk pyetet përse vjen. Nëse e ka marrë malli, ka ardhur për t’u çmallur, nëse ka ndonjë hall, dëshiron t’ia thotë mikut hallin.”Pra, edhe unë nuk pres të më pyesësh, se pse erdha.
- E nise aq mirë, sa s’ka ku të vejë! – tha Tatai.
- Të dielën, duke u gdhirë e hëna më doli në gjumë babai im, - vazhdova unë epashë se si Tatai më dëgjonte i përqëndruar me shumë vëmendje. – Dhe më tha: “Të mërkurë në orën 7.00 të darkës do shkosh në teqenë e Dunavatit dhe do të takosh sheh Jonuzin.
- Dervish Jonuzin, - më ndërpreu Tatai.
- Sheh Jonuzin.
- Dervish Jonuzin, - këmbënguli Tatai.
- Dëgjo, Tata, - i thashë unë. – Unë nuk i di shkallët hierarkike e aq më tepër tuajat. Unë po të them motamo, siç më foli im at në gjumë.
- Mirë, vazhdo!
- Do të shkosh te sheh Jonuzi, më tha dhe do ta pyesësh: “Do ta ndezi dritën?”
Tatai ndenji disa sekonda në heshtje,. Mua ato sekonda sepse më ngjanë si minuta shumë të gjata.
- Dëgjo, Dino! – theu heshtjen Tatai. – Unë tashti jam i moshuar. Jam gati shtatëdhjetë e një vjeç e nuk i përgjigjem dot kësaj pune…
- Tata, nuk kam ardhur këtu, që të hapësh teqenë. Kjo është puna jote. Erdha këtu për të shpurë në vend porosinë e babait tim. , që m’u shfaq në gjumë. Diskutimi për këtë problem është jjashtë qëllimit të kësaj vizite.
- Dakord, - pranoi Tatai, duke më zhbiruar me syt’ e vet deri në qelizë.
Të katër heshtëm.
Ata të tre (Tatai, Lulja e Milua) më vështronin mua, ndërsa unë vështroja vetëm Tatanë.
E kuptova që vizita ime kishte marrë fund. Kësisoj ndjeva një lehtësi që kisha shkuar e kisha shpurë në vend porosinë e tim eti, i cili ishte muhib në teqenë e Hormovës. Ai vinte shpesh në këtë teqe, kur ishte gjallë.
Ngrita gotën e rakisë dhe iu drejtova sërish:
- Tata, ishte kënaqësia më e madhe që erdha këtu.
- Prit-prit! – më ndërpreu ai. – Lule, na sill shishen e rakisë.
Lulja doli e siolli një shishe nga ato të ujit të Glinës plot me raki. Filluam të pinim përsëri. Lulia na serviri edhe meze nga ato që kishte shtëpia.
Pimë raki deri afër orës dhjetë.
Unë nuk fola asnjë fjalë për probleme fetare apo për teqenë. Iu shmanga me mençuri. As Tatai nuk hapi një temë të tillë. Unë i kuptoja edhe dyshimet e Tatait edhe mosshpejtimin e tij për dhënë përgjigje që mund t’i kushtonin shumë. Të mos harrojm se ishte 23 janari i vitit 1991. Proceset demokratike sa kishin filluar dhe nuk dihej se si do të rridhnin ujërat…
Më së fundi u ngritëm.
- Tata! – dhe i zgjata dorën.
- Jo, jo, do t’ju përcjellim.
Shiu jashtë binte me po atë vrullin e mëparshëm. E me atë egërsi nga të gjitha drejtimet.
- Epo, të jeni me shëndet dhe ju faleminderit! – përshëndeta unë.
U takova me Lulen e Tatanë dhe, si hodha ca hapa, u ktheva nga Tatai:
- Nëqoftëse do të më dali pqrsëri në gjumë babai e të më pyesi, ç’përgjigje t’i jap? Ç’t’i them babait tim?
- Do ta ndezi, t’i thuash, – m’u përgjigj Tatai.
- Ndezur qoftë brez pas brezi! – urova unë dhe dola, pasi u përqafuam përzemërsisht me një gëzim që nuk mund ta përshkruaj dot.

ÇUDIA
Arjani kishte prerë ditën e dasmës të vajzës së tij të madhe. Ditët po afroheshin me shpejtësi dhe përgatitjet po bëheshin gjithmonë e më të përgjegjshme. Tatai hante e dilte sa në dhomën e vet e sa në dylbetë apo dhomat e shtëpisë.
“Çfarëdo që të ndodhi, ju do ta bëni dasmën! Se mos ma nisni vajzën pa dasmë? – thoshte herë mbas here. Edjhe Lulja edhe Arjani e shikonin të habitur.
Por ndodhi ajo që nuk duhej të kishte ndodhur.
Tatai pati një goditje të fortë hëemorragjie cerebrale. Gjendja e tij ishte e rëndë.
Kur shkova unë, që ishte dhe dita e dasmës, Tatai ishte në gjendje kome. Porse porosia e tij shkoi në vend dhe dasma vazhdoi. U bë vërtet një dasmë e bukur.
Lulja huri midis dasmorësh, sa trokiti gotën e rakisë dhe shkoi përsëri te Tatai.
Gjendja e Tatait për disa ditë ishte e njëjtë dhe, jo vetëm ne, por dhe mjekët, nuk kishin më asnjë shpresë përmirësimi.
E mora Arjanin në cellular nga Tirana, i cili më tha se me të mbajtur, sikur lëvizte nga pak.
Habia ime ishte e madhe ashtu siç ishte edhe gëzimi.
Të nesërmen, kur u ktheva në Gjirokastër, shkova në Teqe.
- Ku është Tatai? – pyeta Arjanin, passi u takuam.
- Këtu është. Ja t’i flasim.
U ulëm në verandë dhe ndezëm nga një cigar. Mbas dhjetë minutash erdhi Tatai i mbajtur nga Lulja.
- Pa shiko, e njeh këtë? – e pyeti Arjani.
Tatai vuri buzën në gaz me nje shprehje sarkazme…
- Mor Arjan, iu drejtua të birit. – po ç’pyetje më bën?Po si nuk e njohkam iunë evlatin tim?Si nuk do njihja Dinon unë?
- Lëre, se bën shakara, - ndërhyra unë, se e pashë që iu krijua një shqetësim.
U puthëm gjatë me njëri – tjetrin. Ai duke puthur evlatin e unë duke falënderuar Zotin…

[Jorgo Telo]

CIKëL KëNGëSH KUSHTUAR SHEH JONUZIT:

KËNGA nr. 1
Ah, moj derë, re madhja derë,
me dru lisi, hark – mermer!
Pret të vijnë nga rruga e madhe
hallexhinjtë pa shpresë fare.
Te dylbeja gdhendur mirë.
Si n ë zemër brenda hyrë.
Pret Tatanë mysafir;
t’u zgjidhë hallin e vështirë…

[Jorgo Telo]

KËNGA NR. 2

O Gjirokastra në pllajë,
Sot tek ty ne kemi ardhë
nga Vlora me det me valë!
Kemi ardhur te shtëpia,
ku vjen çlodhet Perëndia.
Kemi ardhur ta kujtojmë.
Sa të jemi ta këndojmë.
Ta këndojmë më së miri
Me ca fjalë xhevahiri
nga grupi këngve BILBILI.
(Tomor Lelo)
(Tomor Lelo nga Vlora ja këndon këtë këngë me re rastin e 75 vjetorit të lindjes Tatait e këto le të mbeten edhe fjalët e mia për Tatain, (sheh Jonuzin) – u shpreh Tomori për librin që i dedikohet Tatait.)

KËBGA Nr.3:

[Jorgo Telo]

KËNGA Nr.3:
Çeli marsi yt i bukur,
Tata engjëlli me krah!
Herë si zog e herë si flutur,
që vështron në QERBELA.

Vjen së largu nga Prizreni
Nëpër breza nga Gjakova,
Të dha frymë nga frymë e tija
Sheh Ali, Ali Hormova.

O Tata, sa gurë gdhënde
Tata guri i fildishtë!
Besa te simboli gjendet.
Thellë ç’e mbajte me shpresë.

Ecëm me harka të hapur
me foshnjat që mban nga dora.
Pa përpjek buzën e klagur
mbi mjekrën e bardhë si bora.

Tata të ka lezet loti
që pikon mjekrën e bardhë.
Se je misionar nga Zoti.
Kuvendon me baballarë…

[Jorgo Telo]

KËNGË NR. 4
Mbi kalanë shekullore
ngrihet një shtëpi faltore.
Në dylbenë cipë bore.
Fjala e shehut – engjëllore.
Sheh Jonuzi – zemrën udhë
Gojën mjalt për të sëmurë.
Cili, vallë, këtu nuk gjeti
Streh në zemërën sa deti!
Këtu grupi “Ergjëria”
Mori uratat e tija.

[Jorgo Telo]

KËNGA Nr. 5:
Emër feje, emër shpirti
Sheh Jonuz gjirokastriti.
Sheh Jonuz, o sheh Jonuz
Fjala – trëndafil në buzë!
Mjekër e bardhë si dëborë,
O tata zemër behar!
Do të mbetesh në kurorë
Si një cop’ margaritar.

[Jorgo Telo]

KËNGA Nr.6:
Ditën e Sulltan Nevruzit
Nga kjo portë me qemer
Frym’ e shenjt’ e sheh Jonuzit
mbushi vendin me ylber.

Frymë nga sheh Aliu mori,
që kish tëgjith’ shenjtëritë.
Mbi këta shkëmbinj e mbolli.
Dunavati lëshoi dritë.

Në këtë det shenjtërie
vijm’ e na shërohet xhani.
Si një engjëll dhembshurie
lëshon nur dervish Arjani.

Kështu me Taç e harka
Me bastun e me tespie
Ësht’ stolisur Evlidia,
se ky gjak te gjaku shpie.

Lulëzon në Dunavat
pun’ e tij Azis Delvinës
Është seli për tarikat
Arjani – bililbil i krahinës.