Besimtare te Jezusit, ju e dini mire historine e krishtlindjeve dhe sesa e vertete eshte qe Krishti lindi me 25 dhjetor. Ketu po ju sjell nje artikull te gazetes shekulli, ku mund te shihni se cfare fshihet pas dates 25 dhjetor.
Zoti ju bekofte!!
Historia e Krishtlindjeve
Ēfarė simbolizojnė dhe kur kanė nisur tė festohen ato
Edvin Cami/ALNA
Njė mbret lindi atė ditė,/njė bebe porsi ti Kėto janė vargjet e njė kėnge tradicionale tė Krishtlindjeve, tė titulluar A baby just like you (Njė bebe porsi ti) tė kompozuar nga Xhon D. Henri (1975). Kjo kėngė shpreh besimin tradicional, sipas tė cilit Krishtlindjet lidhen me ditėn e lindjes sė Jezu Krishtit, tė adhuruar nga miliona tė krishterė nė mbarė botėn dhe tė nderuar e respektuar nga po aq myslimanė, tė cilėt, gjithashtu, mbėshtetur nė shkrimet e tyre tė shenjta, megjithėse nuk e besojnė si perėndi e bir tė perėndisė, e vlerėsojnė plot pėrkushtim tė birin e virgjėreshės Mari si njė ndėr profetėt mė tė mėdhenj tė historisė sė marrėdhėnies sė njeriut me Hyjninė. Tradita e krishterė e besimit tė lindjes sė Krishtit nė kėtė ditė ka ndikuar edhe nė etimologjinė e fjalės shqipe Krishtlindje, tė italishtes Natale apo spanjishtes Navidad, ndėrsa anglishtja e sotme Christmas rrjedh nga anglishtja mesjetare Christes Masse (Mesha e Krishtit).
Mirėpo Krishtlindja, duke anashkaluar traditėn sinkretiste tė njė festimi plot ngjyra e hare, siē pohon edhe Papa Gjon Pali II dhe siē mėsohet nė departamentet e ēdo fakulteti teologjik, ka njė histori mė tė hershme se vetė Krishtėrimi, ndėrsa sot pakkush e di se pranimi i 25 dhjetorit si dita e lindjes sė Krishtit ėshtė bėrė nga Kisha e hershme vetėm nė mėnyrė simbolike, pėr tu dhėnė mundėsinė tė krishterėve qė tė pėrqendrohen nė rituale e vepra adhurimi, nė kujtim tė lindjes sė figurės qendrore tė besimit tė krishterė, Jezusit nga Nazareti.
Historia qė vjen nga larg
Ashtu sikurse shumė elementė tė tjerė mitologjikė, tė pranuar pėr tė stolisur e pasuruar Krishtėrimin bashkėkohor, ndėr tė cilėt arkeologėt, historianėt dhe teologėt pėrmendin veēanėrisht mitet mitraiste, zoroastriane, egjiptiane dhe babilonase, edhe festimet e Krishtlindjeve i kanė rrėnjėt, siē sqaron The World Book Encyclopedia, nė festimet e lashta tė festės sė Saturnit, apo Saturnaleve, nga ana e romakėve parakristianė. Festime tė ngjashme vihen re tek Mitraizmi, i cili i ka fillimet e veta qysh nė shekullin VI p.e.s. nė Persi dhe Indi. Uilliam Edelen, nė artikullin e tij Christian Mythology, vėren se Mitra, gjithashtu, kishte lindur nga njė virgjėreshė, nė prani tė barinjve. Shpėtimtari i madh dhe perėndia Mitra, i adhuruar nė Indi dhe nė Persi, njihej me cilėsime si rruga, e vėrteta, jeta, drita, fjala, biri i Zotit dhe Bariu i Mirė. Ai pėrfytyrohej dhe paraqitej nė arte vizuale me njė qengj nė krahė, ndėrsa nė besimin mitraist, njėlloj si nė Krishtėrimin bashkėkohor, dita e diel quhej dita e Zotit. Tek Mitraizmi, dita e 25 dhjetorit, e cila mė vonė do ti bashkangjitej traditės sė Krishtlindjeve, pėrjetohej me festime madhėshtore, me kėmbana, hymne, qirinj e shkėmbim dhuratash, ndėrsa ndjekėsit e kėtij besimi merrnin pjesė nė njė meshė tė posaēme. Nga 25 dhjetori deri nė ekuinoksin e pranverės (Estra apo Pashka), ekzistonte njė 40 ditėsh adhurimi e ritualesh qė mė vonė do tė shndėrrohej nė kreshmėn e krishterė.
Edhe nė Indinė e kohėve tė lashta, 25 dhjetori pritej me festime tė mėdha me karakter fetar. Shtėpitė zbukuroheshin me kurora lulesh e gjethesh, ndėrsa njerėzit shkėmbenin dhurata e urime tė shumta me njėri-tjetrin. Buda (Buddha) nė Kinėn e lashtė besohej tė kishte lindur mė 25 dhjetor, pas zbritjes sė shpirtit tė shenjtė mbi nėnėn e tij tė virgjėr, Maja. Mė 25 dhjetor, egjiptianėt e lashtė festonin lindjen e shpėtimtarit tė tyre tė madh, Horusit, zoti i dritės dhe biri i nėnės virgjėreshė Isis, mbretėreshė e qiejve. Osirisi, perėndia i tė vdekurve dhe i botės sė nėndheshme nė Egjiptin e lashtė, biri i njė virgjėreshe tė shenjtė, besohej tė kishte lindur mė 25 dhjetor. Shumė kohė pėrpara konvertimit nė Krishtėrimin ortodoks, grekėrit festonin 25 dhjetorin si ditėn e lindjes sė Herkulit, biri i zotit suprem tė grekėrve, Zeusit, tė lindur pėrmes gruas sė vdekshme, Alcmena. Bakusi romak, i njohur nga grekėrit me emrin Dionisi, perėndi i verės dhe muzikės, besohej tė kishte lindur, gjithashtu, mė 25 dhjetor. Adonisi, njė tjetėr perėndi i ringjallur nga vdekja dhe i adhuruar nga grekėrit e lashtė, kishte lindur mrekullisht mė 25 dhjetor. Adhuruesit e tij organizonin ēdo vit festime madhėshtore, ku pėrkujtonin plot simbolika e rituale vdekjen dhe ringjalljen e tij. Ceremonitė e lindjes sė Adonisit, sipas tė dhėnave historike dhe arkeologjike, janė zhvilluar nė tė njėjtin vend dhe nė tė njejtėn shpellė ku sot besohet tė ketė lindur Jezusi biblik. Edhe skandinavėt parakristianė festonin Krishtlindjen e tyre mė 25 dhjetor. Pėr ta kjo ditė shėnonte ditėn e lindjes sė zotit tė tyre tė qiejve, Frejrit (Freyr), biri i perėndisė sė lartė tė qiejve, Odinit.
Krishtlindjet e para ishin nė maj, prill e janar.
Nė njė numėr tė madh tė kishave tė shekujve tė parė ishte zakon, nė pėrgjithėsi, tė kremtuarit e vdekjes dhe jo tė lindjes sė personave tė shquar, pasi Bibla (Mateu 14:6-10) aludon pėr njė lidhje tė mundshme tė festimit tė Krishtlindjeve me traditat pagane. Edhe vetė Jezusi biblik, i cituar nė letrėn e parė drejtuar Korintasve (11:24-26), duket se nxit ithtarėt e tij qė tė pėrkujtojnė vdekjen dhe jo lindjen e tij. Studiuesit dhe teologėt na bėjnė me dije se njė pjesė e kishave tė krishtera kremtonin ditėlindjen e Krishtit nė maj, prill apo janar. Vetė teksti biblik duket se nuk mbėshtet lindjen e Jezu Krishtit nė dhjetor. Bibla na thotė se nė kohėn e lindjes sė Jezusit, barinjtė ishin ende fushave natėn (Luka 2:8-12) dhe kjo, duke njohur kushtet klimaterike tė zonės gjeografike, pėr tė cilėn bėhet fjalė, nuk mund tė ndodhė nė dimrin e ftohtė tė dhjetorit.
Njė tjetėr tekst qė flet pėr lindjen e Jezu Krishtit ėshtė edhe Kurani, libri i shenjtė i Islamit. Nė kėtė libėr Jezusi dhe nėna e tij, Maria, pėrmenden me shumė admirim
25 dhjetori, simbolikė e nxitur nga perandori romak me origjinė shqiptare, Kostandini
Ėshtė interesante tė vihet re se festimi i Krishtlindjes mė 25 dhjetor ka shumė mundėsi tė lidhet me veprimtarinė e perandorit romak me origjinė ilire, Kostandinit, i cili, si shumė perandorė tė tjerė romakė, njihej si inkarnimi apo trupėzimi i Diellit, qė nė atė kohė adhurohej nga romakėt si perėndi. Pas konvertimit nė Krishtėrim, ky perandor me gjak shqiptar udhėhoqi Konēilin e Niēeas (viti 325 e.s.), nė tė cilin Krishtėrimi njohu pėr herė tė parė nė mėnyrė zyrtare doktrinėn e trinisė sė shenjtė. Kostandini e orientoi besimin e krishterė jo drejt njė ndarjeje tė ashpėr me paganizmin, por e pasuroi besimin e ri me shumė elementė ekzistues nė besimet e mėparshme romake. Nė kėtė kuadėr, historiani Eduard Gibon sqaron se tė krishterėt romakė, tė cilėt nuk e dinin datėn e lindjes sė tij (Krishtit), pėrcaktuan si festė solemne 25 dhjetorin, Brumalinė, apo Solsticin e Dimrit, tė cilin paganėt e festonin ēdo vit nė pėrkujtim tė lindjes sė Diellit.
Simbolika e pemės sė Krishtlindjeve
Edhe pėrgatitja e pemės sė Krishtlindjeve ėshtė njė traditė qė shtrihet nė kohė mė tė hershme se Krishtėrimi. Pema e Krishtlindjeve ėshtė pėrdorur, fillimisht, nga popujt gjermanikė dhe keltė. Duke qenė se ajo pemė ishte e gjelbėr edhe nė stinėn e dimrit, besohej se ajo kishte fuqi tė veēanta mbrojtėse pėrballė fatkeqėsive natyrore dhe shpirtrave tė kėqinj. Ajo stolisej, nė veēanti, nė fund tė dhjetorit, pasi nė kėtė kohė niste tė vihej re zgjatja e orėve tė ditės dhe kjo shėnontė, nė besimin e popujve nė fjalė, mposhtjen e forcave negative tė errėsirės dhe tė ftohtit dhe triumfin e dritės. Krishtėrimi e bėri tė tijėn edhe kėtė traditė tė hershme, por tashmė me njė simbolikė tė re. Pema e krishtlindjeve do tė simbolizonte gjelbėrimin e Parajsės, apo Kopshtit tė Edenit. Pėrdorimi i pemės sė Krishtlindjeve nga tė krishterėt ka nisur nė fillimin e shekullit tė 17-tė nė Strasburg, nė Francė, pėr tu pėrhapur mė pas nė Gjermani, nė Europėn Veriore e Britaninė e Madhe dhe, sė fundi, nė Amerikė.
Nė Meksikė, festimet mė tė gjata dhe mė tė zhurshme tė Krishtlindjeve
Meksika njihet si vendi, nė tė cilin festimet e Krishtlindjeve nisin mė herėt dhe mbarojnė mė vonė. Gjithēka nis mė 16 dhjetor me tė ashtuquajturat posada (prehje, pushim). Posadat zgjasin nėntė ditė, deri nė vigjilje tė Krishtlindjeve dhe bėhen pėr tė pėrkujtuar endjen e vetmuar tė Jozefit dhe tė Marisė nė qytetin e Betlehemit deri nė ēastin kur gjetėn strehė. Gjatė posadave, njė grup njerėzish bartin statueta tė Jozefit e Marisė, tė cilat i dėrgojnė nė njė shtėpi, duke i shoqėruar kėto rite me kėngė, tekstet e tė cilave kėrkojnė qetėsi e prehje (posada). Ata qė ndodhen brenda shtėpisė pėrgjigjen po me kėngė dhe mė pas vizitorėt futen nė shtėpi bashkė me statuetat e shėmbėlltyrat e tjera tė Jozefit e Marisė. Aty festa vazhdon me disa njerėz me sy tė mbyllur e me shkopa nė duar, tė cilėt pėrpiqen tė thyejnė pinjatėn, e cila ėshtė njė enė e madhe balte, e varur diku. Ai qė thyen pinjatėn shpallet fitues dhe mbledh ėmbėlsirat, frutat, ēokollatat e karamelet qė pinjata kishte brenda.
Krijoni Kontakt