Familja Marku/ja nga Dibra nga Autori Moisi Murra
Hyrje
Vite tė shkuara ,nė konakun tonė , nė Shupenzė vinin shpesh shokė e miqė tė babait si :- Jashar Zeneli nga Bllaca ,njė atedhetar i palodhur qė ishte ulur e kishte punuar nė tė mirė tė ēėshtjes kombėtare ,qė me shpalljen e '' Hyrjetit '' ( Lirisė ) ,1908 , Tofik Kurti nga Boēeva ,Ēup Duka nga Stushajt ,Ali Leka nga Zogjet ,Sheh Osman Dede i Boēevės e tjerė etjerė .
Kėta burra ,qė njiheshin pėr menēuri nė odat dibrane ,bisedat e tyre i sillnin rreth atdhetarizmit tė dibranėve pėr shkėputjen nga Turqia Osmane ,fitimin e pamvarėsisė kombėtare dhe rruajten e trojeve tė veta nga lakmitė shoveniste tė monarkive tė Ballkanit .Ata shpesh herė pėrmendnin Sheh Mustafėn e Zerqanit ,Cen Lekėn e Zogje ,Mahmut Dacin e Dibrės sė Madhe ,Met Demėn e Homeshit ,Isuf e Elez Murrėn e Lizznisė ,Isuf Dodėn e Reēit ,Osman Musėn e Dardhės ,Dalip Karajn e Ēidhnės, Nel Hoxhėn e Muhurit ,Sheh Fejzėn e Bulēizės,Has Kaloshin e Kandrit ,Lam Dacin ,Tush Lleshin, Bajram Marken ( Marku vėrejtja ime ) e Zogje ,Mersim Demėn e Omeshit,Isuf Be Karasanin e Brezhdanit ,Elez Isufin e Sllovės, e tjerė e tjerė ,shum prej tė cilėve kishin dhėnė edhe jetėn pėr ēėshtjen kombėtare.
Edhe pse isha shum i ri ,edhe pse kanė kaluar mbi 50 vjet,,rrėfimet pėr kėta atdhetarė nuk mė janė shuar dhe sot e kėsaj dite .
Mjerisht nė ata vite nuk isha nė gjendje tė mbash shėnime .Kur nisa tė bėjė kėtė punė dhe tė shkruaja nė organe tė ndryshme ,shum prej tyre nuk jetonin mė .Sidoqoftė aty nė konakun tonė ndėgjova pėr herė tė parė pėr Salė Markėn ( Marku ) e Zogje .Salėn e pėrmendnin pėr menēuri ,trimėri dhe pasuri .Njė ditė babai mė thotė :- Ti mund tė shkruash pėr kėdo ,por nėqoftėse nuk shkruan pėr Salė Markėn ,nuk ke shkruar pėr anjė dhe asgjė .
Salė Makja ka qenė njeriu mė i menēm i tė gjithė kohnave nė Dibėr . Sot ndihem shum i ēliruar ,qė munda t'iu vė lexuesėve pėrpara njė libėr pėr Salė Markėn .Kjo ,sė pari se ėshtė amaneti i babės tim dhe sė dyti ,se pas njė pune mė se dhjetė vjeēare munda tė siguroja tė dhėna qė pėrbėjnė lėndėn e kėsaj monografie .
Natyrisht nuk pretendoj se janė konsumuar tė gjitha tė dhėnat gojore dhe dokumentet ,por gjithsesi ėshtė vėnė njė gur nė themelet e kalaje .Dhe ėshtė e kuptueshme ,ėshtė e pa mundur tė thohen tė gjitha .Kjo jo nga mungesa e pėrkushtimit se sa nga mungesa e tė dhėnave burimore .Ėshtė fakt se pėr vitet 1839-1878 burimet Osmane ,qė janė tė dorės sė parė ,pėr ngjarjet nė Dibėr ,heshtin .
******
Duke lėnė parantezė tė hapur pėr veprimtarinė atdhetare tė Salė Markės ,i bindur se nesėr do tė bėhet mė shum se sot ,po i mbyll kėta reshta me thėnien e Nolit se :-
Ēdo heroi nė histori i ėshtė dashur tė kalojė pėrmes tri fazave ;- tė glorifikimit /madhėshtisė, tė asgjėsimit dhe tė rivlerėsimit .
Nė rrjedhė tė viteve
Gryka e Vogėl nė vitin 1467. Nikollė Zoku - themmeluesi i fshatit Zogje . Tre vėllezėr ,tre fise .Shtrirja e Lekeve ,Llesheve dhe Markes nė Okshatinė ,Gjuricė, Bomovė ,Banisht e Reshan . Bohmova ,ēifliku u Salė Markės .
Shumica e fiseve tė Dibrės kanė ardhur nė kėtė trevė nė kohė e vende tė ndryshme nga Mirdita ,duke populluar njė pjesė tė fshatrve t ė sotėm.
Dyndjet mė tė mėdha janė bėrė nė kohėne e sundimit tė ashpėt tė bushatllinjėve . Shum fshatra nisėn tė popullohen nė gjysmėn e dytė tė shekullit tė XV . Nė regjistrimin turk tė vitit 1467,popullsia nė katundet e Grykės sė Vogėl ,figuron shum e pakėt ndoshta si pasojė e shum luftraave shqiptaro-turke tė ushėhequra nga Gjergj Kastrioti . Ėshtė fakt se nga 24 Beteja qė zhvilloi gjithsejt Gjergji ,19 u kryen nė truallin e Dibrės .. Nė kėtė regjistėr ,1467, katundet Mazhicė, Gjuras, Vlashe dhe Zgjet nuk figurojnė fare.Kjosi rjedhojė e luftrave ,por se nė kėta katunde nuk kishte nisur jeta .Por edhe nė shum katunde qė kishin formuar konturet e tyre popullimi ishte shum i pakėt.Gjithnjė sipas regjistrit tė vitit 1467 ,popullsia nė katundet eGrykės sė vogėl ,figuron si mė poshtė ;- Shupenza 3 shtėpi, Gjorica e Epėrme dhe e Poshtme 4 ,Ēereneci i Epėrm 5, Ēereneci i poshtėm 14, Tėrbaēi 1, Kovashica 24, Topojani 19Okshatina 15, Stushaj 9, Bllaca 13, Boēeva 6 ,Homeshi 14 ,Viēishti 4, Golovishti 5,Mireshi 5, Izvira 3, Sepetova 3 .*)
Pa pėrjashtim nė tė gjitha katundet e Dibrės kultivoheshin griri, elbi, tėrshėra dhe thekri .Misri deri nė kėtė kohė nuk njihej fare .Nė sy tė bjen kultivimi irrushit .Vetėm Kovashica i paguante Turqisė njė taksė prej 400 vedra me musht . *1.
Nė Kovashicė ndėr 24 kryefamiljarė figuron edhe njė Nikollė Zoku bashkė me dy vėllezėrit Jandrean dhe Ismahilin ,qė ishte konvertuar nė fenė Islame .*2
Siē duket Nikollė Zoku ,bashkė me vėllezėrit e lanė Kovashicėn dhe u vendosėn pak mė lartė ,nė njė grykė qė formohet nga dy shpate kodrash dhe mali nė perėndim .Ismahili dhe Jandrea nuk patėn jetė tė gjatė dhe vdiqėn pa lėnė trashėgimtar. Nikolla pati tre djem :- Lekėn, LLeshin dhe Markun .Mė vėnė Nikollė Zoku bėri emėr ,aq sa vendi ku u vendosėn u quajt sipas mbiemrit tė tij Zok, Zog e mė vonė Zogje .Nė shum dokumente trajta e sotme e Zogje njihet me emrin Zok e Zogan .Kėshtu nė njė dokument turk tėv vitit 1125 tė kalendarit hėnor qė korenspondon me vitin 1713 ,hasim trejtėn Zok . *3
Pas 153 vitesh .1866 dokumentet e arkivit sėr ruajnė trajtėn fillestare Zok. *4.
Nė traditėn gojore mbi preardhjen e tre fiseve tė sotėm ;- Leka, Lleshi e Markja ka kundėrthėnie .Njė pjesė thonė se kanė ardhur nga Zogajt e Tropojės . Tė tjerė thonė nga Malsia e Madhe .Dhe njė grup tjetėr mbron preardhjen nga Kthella e Epėr e Mirditės .
-------------------------
*Defteri emėror i Viljaetit tė Dibrės, Dullgobordos ... etj ,vitit 1467 ,njė kopje e pėrkthyer rruhet nė Institutin e Historisė nė Tiranė .
*1 Njė vedėr ishte e barabartė me 8 okė .
*2 Defteri i vilajetit tė Dibrės.... vitit 1467 ,f.45 .
*3 Qėndresa e popullit shqiptar kundėr sundimit osman nga shek. XVI deri nė fillim tė shek. XVIII ,dokumente osmane ,Tiranė 1978, f.261
*4.S. Brestovci .Gjurmime albanologjike,Prishtinė ,1976 , nr.6. f.30 .
Krijoni Kontakt