E Merkure, 05 Maj 2004
KANINA E NJEREZVE TE MEDHENJ
Kanina - Treva e njerezve te medhenj, e fiseve te shquara. Nga muret e Kalase, shpaloset historia 3000-vjecare e kesaj qendre te banuar, qe eshte me shume se nje thesar per kombin. Aty ne ate kala, perzihet lashtesia e qytetit, trimeria e Gjergj Arianitit, zgjuarsia dhe shpata e hekurt e Donika Kastriotit, trimeria dhe bukuria e princeshes Rexhina, qe luftoi me turqit dhe u mbulua me dheun e Himares ne Korfuz, ku prehet edhe sot. Nga kjo vater dolen 5 kryeministra, qe drejtuan edhe Perandorine Osmane, qe sot prehen aty, ne sheshin e Teqese. Kanina eshte vendlindja e familjes se Ismail Qemalit, qe ngriti flamurin e shpalli Pavaresine e Shqiperise. Kanina, eshte legjenda e trimerise, e bukurise. Ajo eshte nje trup edhe me Vloren, ku here ka qeverisur Kanina, here Vlora, asnjehere te dyja bashke.
Kalaja dhe veprat e tjera...
Kanina dhe Kalaja, kane nje ditelindje. Ky tempull i hershem rrefen per bemat e kesaj treve, te intelektualeve, qe kane bere epoke ne periudhen qe kane jetuar. Sipas literatures, Kanina permendet per here te pare nga gjeografi Ptolemeu qe ka jetuar ne Greqine e vjeter ne Aleksandri, ku nga qendrat e banuara permendet edhe Kionina.
Kalaja
Kush eshte ngjitur ne kala, ka shijuar bukurine e rralle nga kjo pike vertet strategjike, nga ku sheh si ne pellembe te dores Karaburunin, Sazanin, gjiun dhe vete qytetin e Vlores. Historianet vene theksin tek nje e vertete historike teksa permendin Kalane e Kanines, se kjo kala eshte e lidhur me historine e tere vendit. Kjo histori starton qysh nga luftrat iliro-romake deri ne Luften e Dyte Boterore. Lufta e Vlores e kishte epiqendren ne kete kala, ku ishin garnizonet me te forta te pushtuesve italiane dhe aty u be qendresa me e madhe. Nga vlerat ndertimore, gjurmet arkeologjike flasin qarte se i perket periudhes ilire, se eshte bere rikonstruksioni ne periudhen bizantine te Justinianit. Kanina ndodhet ne listen e rindertimeve te kalave ne kete periudhe. Edhe ne periudhen osmane, provohet te jete bere nje rindertim i saj, pasi duken fragmentet e gurit, aty jane te shkallezuara edhe ndertime te tjera. Kalaja, eshte pika dominante e zones se ulet te Vlores. Interesantja qe eshte vene re nga specialiste te Monumenteve te Kultures dhe arkeologjise, eshte lidhja ne vije te drejte edhe me fortesa te tjera te ndertuara. Nga kjo kala, sheh Kalane e Kropishtit, nga ajo e Kropishtit sheh kalane e Amntias. Ato kane nje strukture ndertimi, nga ku luftetaret e nje shteti apo te nje fisi merreshin vesh sa here shfaqej rreziku. Per Kaninen te flasin faktet, historia e shkruar, gjurmet e hershme, flet edhe kalinjoti me i ri, qe e di historine e fshatit te tyre ne pellembe te dores. Por per te sjelle argumentet historike qe do te shpalosin ne kete dossier, ku flene 30 shekuj, folem me drejtorin e Muzeut te Vlores, Novruz Barjami. Ai e nis biseden me disa zbulime te kohee te fundit, qe eshte nje gurore antike ne preher te malit te Shashices, gurore e njejte me guroren e Grames. Aty duken blloqe te medha te gurit. Forma e tyre ka cuditur edhe studiues te huaj, qe ende nuk kane marre pergjigjen e pyetjes, se si jane transportuar e vendosur ne hyrjen e portes se kalase, por edhe ne hyrjen jugore te popullit.
Ne lagjen "Kapllanaj", ne perrua, jane zbuluar dy kollonata, me permasa shume te medha, qe hedhin drite per nje kishe shume te vjeter, ndoshta nga me te vjetrat ne vendin tone. Prane Kalase shohim gjurme te nje rruge kalldremi, qe daton periudhen romake, shume interesante, qe plotesojne pamjen antike te kesaj qendre banimi. Para dy vjetesh, nje ekspedite qe germoi ne Kanine zbuloi germadhat e nje Manastiri shume te madh, Manastirit te Kolgjerit. Aty faktohet se ne brendesi te tij ka pasur edhe shkolle per prifterinjte. Ne afersi ka edhe disa shpella qe duken qarte edhe sot, qe kane qene te banuara nga njerezit. Keto gjurme, te tjera qe lidhen me qeramiken, formen e tyre, flet qarte per vazhdimesine e jetes edhe ne mesjeten e hershme.
Rexhina, princesha e Kanines...
Kanina, kjo treve me nje bukuri perrallore, kjo fortese e luftrave te te gjitha koheve, qendrese e principatave shqiptare, ka pasur edhe nje princeshe, Rexhinen. Ajo vjen deri ne ditet e sotme permes legjendave, kengeve qe i ka thurur populli, dhe emri i saj eshte skalitur ne nje krua, cezme, mal, rruge... Nga literatura e shfletuar, ciceronet e kalase se Kanines, qe flasin ne shume muze te botes, tregojne se Kanina iu dha fisit te Bashajve si prike, bashke me qytetin e Vlores dhe te Beratit. Kjo familje
e madhe ia dhuroi Rexhines, princeshes se Kanines se Vlores. Jo vetem historianet, por edhe kalinjotet e sotem te tregojne nje histori shume interesante, qe lidhet me qendresen e kesaj princeshe ne vitin 1417, kur u pushtua Vlora dhe Kanina. Kronistet e kohes, turq dhe vendas, flasin per luftime te ashpra, qe ajo nuk mundi t'i perballoje deri ne fund. Por, nuk u dorezua. Rexhina, sebashku me 400 besnike te saj, beri qendresen e fundit ne kalane e Gjon Pocarit dhe vendosi qe te largohet. Ajo urdheroi besniket qe t'i mbushnin kuverten e anijes me dhe nga Himara. Me ate dhe te tokes se saj, ajo la amanetin qe ta mbulonin kur te vdiste. Dhe vertet ashtu u be.
Sikurse shprehet drejtori i muzeut, Novruz Barjami, kohet e fundit, eshte zbuluar varri i saj ne Korfuz. Ai shpreson qe shteti shqiptar do te beje nje varr sikurse e meritonte kjo princeshe e bukur dhe luftetare.
Rexhina, nuk vjen thjesht si legjende ne kete treve. Shekujt e kane perjetesuar ate tek cezma e zonjes mbi Kanine, burimi i Zonjes ne Igumenice, perroi i Rexhines ne Rradhime, shkembi i Zonjes ne Llogara etj. Kjo tregon se sa e respektuar ka qene kjo princeshe hyjneshe. Edhe ne ditet e sotme, degjohet te kendohet kenga kushtuar Rexhines. Ja disa nga vargjet.
Hedhur kryet, shami perzi,
Po shkon Zonja ne Misi
Ku na ke ate mbreteri
Ma mur turku me grabi
Mbet Ulqina ne varferi.
Gjergj Arianiti, vajza e tij Donika, dhendri Skenderbeu.
Gjergj Arianiti, perfaqeson nje nga familjet me te medha shqiptare qe i perket viteve 1200, se bashku me Kastriotet. Arianit-_ishin zoterimet e tyre qe arrinin deri ne Himare. Studiues te huaj e kane vleresuar si nje nga familjet me te medha europiane.
Duke shfletuar historine, gjen nje fakt te cuditshem, koincidencen mes Gjergj Arianitit dhe Skenderbeut. Arianiti kishte te njejtin fat sikurse dhendri i tij i ardhshem, Gjergj Kastrioti. Rrembehet i vogel, shkon ne shkollat turke per jenicere dhe kur rriten, vihen ne krye te kryengritjeve te shqiptareve te jugut. Ne Kanine, Gjergj Arianiti ngriti qendren e tij administrative. Gjergj Arianiti do t'ia jepte pa hezitim vajzen e tij, Doniken, Skenderbeut dhe pritjen e pare do ta bente ne Kanine.
Donika, bija e Kanines, nusja e Skenderbeut.
Martesat mes principatave shqiptare ishin te natyrshme, ishin nje strategji. Donika njihej si vajze e zgjuar, me karakter te hekurt. Marin Barleti e permend ate si nje grua te zgjuar qe i shkonte per shtat trimerise se Skenderbeut dhe s'kish si te ishte ndryshe vajza e Gjergj Arianitit. Ne nje gravure qe vjen deri ne ditet e sotme, vajza e Kanines, Donika, e veshur me kostumin e Kanines, pasqyron edhe nje fisnikeri te shkalles se larte.
Ardhja e Skenderbeut dhender. Prishet tradita e Laberise; ne vend te bishtit i vene koken.
Legjenda ka ardhur deri ne ditet e sotme dhe kalinjotet tregojne se si ka ardhur Skenderbeu per te bujtur ne familjen e Arianiteve ku do te shihte per here te pare Doniken, gruan e tij te ardhshme. Skenderbeu erdhi nepermjet lumit te Vlores i shoqeruar nga nje hordhi shume e madhe me kuaj. Kaluan vaun dhe pine uje ne cezme, duke u vene edhe emrat qe njihen sot; vau dhe cezma e Skenderbeut. Pritja ka qene madheshtore. Legjenda thote se me pare ju dhane ushqimin kuajve qe kishin sjelle dhendrin dhe trimat qe e shoqeronin, per te mberritur tek ceremonia, qe mendohet te jete shtruar tek nje kishe nga me te hershmet, ne afersi te Orikut. Aty u be pritja dhe u vendos kurora e ciftit. Emocionant ka qene casti kur Skenderbeut i eshte vene koka perpara dhe jo bishti, sikurse e kishte zakon Laberia.
- Perse keshtu? - u eshte drejtuar ai te zoteve.
- Sepse nderojme koken, mencurine, trimerine tuaj, i madhi Skenderbe.
Pas kesaj ceremonie, ne Berat u be dasma, per te shkuar me pas ne Kruje, kryeqytetin e vendit dhe per te mbjelle sipas zakonit ullinjte, qe edhe sot i quajne ullinjte e Skenderbeut.
5 kryeministra, djem te Kanines
Eshte nje fakt kuptimplote, qe nuk gjendet ne asnje treve tjeter. Drejtori i muzeut, Novruz Bajrami, fakton se nga Kanina kane dale 5 kryeministra. Ishin nga i njejti fis. Ata kane drejtuar edhe perandorine osmane. Kjo nuk eshte legjende, por nje e vertete. Madje edhe varret i kane ne Teqene e madhe ne fshat, qe konsiderohet edhe si vend i mire. Sidoqe i perket nje periudhe te mevonshme, teqeja, qe daton vitin 1500 dhe qe mendohet te jete ngritur mbi germadhat e nje kishe manastir, eshte edhe vatra ku prehen burrat e medhenj te kombit. Ky objekt kulti ka ngjallur interes dhe eshte trajtuar ne disa botime, sikurse eshte ai per Gjergj Arianitin, i botuar nga Universiteti i Barit, ne librin e Eqerem Bej Vlores per Kaninen, ku citohet shprehimisht se ne dhomen e kesaj teqeje jane varrosur tre kryeministra. Permenden Simon Pasha, Gazi Pasha, te tre me origjine nga Kanina. Edhe ministri i thesarit te Stambollit ne je periudhe kohe te gjate, ka qene nga Kanina.
Po te kemi parasysh argumentin se ata kane qene kryeministra te nje perandorie shume te madhe, perandorise otomane, nje fakt i rralle ky, lehte arrijme ne perfundimin per vlerat intelektuale shume te medha te tyre.
Ishin njerez te medhenj, atdhetare te shquar, qe kane lene amanetet, qe me cdo kusht te varrosen ne vendlindje, ne Kanine. Shqiperia duhet te krenohet me keto figura dhe duhet te beje tratativa me Qeverine turke, per t'i ngritur ne pediestal keto figura te medha, djemte e zote te Kanines. Fatkeqesi eshte cilesuar fakti, qe ne vitin 1975, nuk dihet se per cfare shkaku, eshte demtuar varri i Sinan Pashes, i fundit kryeminister i Perandorise Osmane.
Familja e Vlorajve dhe Ismail Qemali
Familja e Vlorajve ka origjine te vjeter, por edhe me ndikim te madh ne historine e vendit tone. Ajo qe nuk eshte thene deri me sot, por qe faktohet ne studimet e bera, eshte se ky fis eshte vazhdimesi e fisit te Arianitesve. Mjafton te permendim faktin, qe Arianit Mahmuti eshte kaoni i fundit, ndersa Mahmuti eshte i pari i familjes Vlora. Venia e mbiemrit Vlora lidhet nder te tjera edhe me kontributin dhe vlerat qe ka kjo familje pergjate tere koherave. Ismail Qemal Vlora, eshte njeriu me kulture, patriot, qe ngriti Flamurin ne Vlore e shpalli Pavaresine e Shqiperise, eshte kryeministri i pare i Qeverise shqiptare. Populli i Vlores e varrosi kete figure te shquar ne teqe, prane ish-kryeministrave te meparshem, ku ndodhet nje pllake e shkruar ne ate dite te kobshme, jo vetem per Vloren e Kaninen. Me pas, trupi i tij do te vendosej ne lulishten perballe Sheshit te Flamurit, ku u ngrit edhe memoriali.
Nje tjeter personalitet i ketij fisi, eshte edhe Eqerem Bej Vlora, i afert me Ismail Qemalin, packa se kishin kontradikta mes familjeve.
Amaneti i Nermin Vlores dhe ngjashmeria me princeshen Rexhine
Nje amanet jo vetem gojor, por i lene edhe me shkrim i mbeses se Ismail Qemalit, Nermin Vlora, ka cuar ne Kanine nenkryetaren e
Parlamentit, Makbule Ceco, miken e saj, me te cilen ka korrespondence te panderprere. Deshiroj te prehem ne Kanine, ne dheun e te pareve te mi, prane varrit te gjyshit, Ismail Qemalit.
Kaq ka shkruar ne nje mesazh Ambasadorja e Kombit, pervec
Shoqates "Ismail Qemali", te cilin ia ka derguar edhe Makbule Cecos. Kubi Shehu, qe e ka ne pronesi ate vend te shenjte, qe ne fakt i perket jo vetem Kanines, perlotet teksa njihet me amanetin e Nermin Vlores. Ai dhe kalinjotet e tjere e kane takuar aty, pikerisht ne ate vend, kohe me pare, kur erdhi ne Kanine, pa kalane. Aty ka vendosur nje buqete me lule tek pllaka qe percjell faktin historik, varrosjen e Ismail Qemalit nga populli i Vlores dhe i Kanines.
Duke medituar mbi rrjeshtat e ketij mesazhi te pazakonte, duke qendruar mbi ate truall te shenjte, ku prehen njerezit e shquar te Kanines dhe te Shqiperise, arrin ne perfundimin se sa i shtrenjte eshte dhe i mbruajtur me mall dhe deshire per te qene perjetesisht bashke, sa prane njera-tjetres jane princesha Rexhine me Nermin Vloren, packa se i ndajne 500 vjet.
Princesha e Kanines, pasi pesoi disfaten ne lufte, urdheroi 400 trimat qe t-_rrnin dhe nga Himara dhe kur te vdiste, te mbulohej me te. Keshtu ndodhi. Ajo vertet u varros ne Korfuz te Greqise, por shpirti i gruas patriote e luftetare, prehet ne gjirin e tokes se vendit te saj.
Kanina sot
Viziton Kaninen, kalane, dhe perjeton emocionalisht kete pike strategjike me nje bukuri te rralle, prek vlerat qe mbart kjo treve dhe ndihesh keq, qe ky thesar eshte i braktisur.
Drejtori i muzeut, Novruz Bajrami, thote se vetem pak kohe me pare u be i mundur ndricimi i kalase. Qe nga Vlora duket nje gjerdan i arte, qe shpalos nje bukuri te pashoqe, por mungojne investimet. Te lesh ne harrese Kalane e Kanines, eshte njesoj si te ndryshket memorja e Kombit. Ndricimi duhet te rrethoje ate cka ke rregulluar, jo ate qe ke braktisur. Kalinjotet rebelohen disi me kete harrese te shtetit ne te gjitha koherat.
Kalase i kane mbetur vetem fragmenteve te mureve, por ajo duhet ribere. Te ringrihet se paku ashtu sikurse ishte ne vitin 1912, kur Ismail Qemali shpalli Pavaresine. Ishte me mure te plota, ne brendesi te saj kane qene garnizone, banesa. Dikur ishte nje mrekulli. Ne gjirin e kalase se Kanines, qe tashme eshte nje lendine e blerte, mund te besh aktivitete kulturore jo vetem si Vlore, si jugu i vendit, si Shqiperi, por edhe ne shkalle Ballkani, e me gjere. E keshtu, Kanina e lashte sa kjo toke, do te gjallerohej, do te shpaloste vlerat e saj kulturore, atdhetare.
Eshte e pafalshme qe strukturat e shtetit qendrojne indiferente edhe ndaj kerkesave qe ben Muzeu i Vlores, per te perjetesuar ne sheshe e rruge emrat e medhenj te njerezve te famshem te Kanines. Keshtu qendron ne sirtare prej vitesh propozimi per t'i rivene emrin sheshit perpara universitetit "Ismail Qemali" ne Skele, Donika Kastrioti, ashtu sic ka qene ne kohen e regjimit te Zogut. Keshtu edhe per personalitete te shquara te kesaj treve, qe po ju humbet emri, ashtu si ne nje rast edhe varri. Po e perfundojme kete dossier per Kaninen, qe ne fakt, mund ta krahasosh me nje mal gjigant qe megjithese majat i shkojne deri ne re, nuk e sheh kush,
me nje mendim te shprehur nga kalinjoti Petrit Velaj, qe ndryshe
thirret Mandela i Shqiperise. Ai ka bere 35 vjet burg, 20 vjet internim, eshte intelektual me kulture, demokrat i vertete, pa komplekse e ndasi per politiken.
"Kanina, - thote ai, - po ringjallet keto dy vitet e fundit dhe eshte perkujdesja e deputetit te zones, Arben Malaj, qe po zgjon lashtesine e Kalase. Potenca e nje shteti shkruhet tek perkujdesja per vlerat kulturore, atdhetare, qe jane vete memoria e nje kombi. Brezat do te ndeshkojne ata kryeministra e presidente qe kane lene ne harrese Kaninen. Ajo duhet zgjuar, qe emri dhe bemat e saj te mos percillen vetem ne legjenda."
Copyright ? KOHA JONE - E perditshme e pavarur
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt