Krishtlindjet
Krishti nė mes tė historisė
Trajta Krishtlindjet ėshtė formė e gabuar pasi qė shpreh shumėsinė e emrit lindja. Krishti ka lindur vetėm njė herė, mirėpo pavarėsisht se tek shqiptarėt Krishtlindja festohet nė dy data tė ndryshme (pėr katolikė dhe protestantė, dhe ortodoksė) sėrish nuk ka baza teologjike as kulturore qė tė quhet Krishtlindjet. Kurse emri Kėrshėndellat nė fakt nuk ka tė bėj asgjė me festėn e krishterė, pasi qė Kėrshėndella ėshtė njė festė e vjetėr pagane ilire-shqiptare (Buzmi), dhe lidhet me ngjalljen e tokės pėr ciklin e ri pėr jetė, pasi prej 24 dhjetorit toka fillon sėrish qė ti afrohet diellit
Shkruan: Mr. Femi Cakolli, pastor
Pėremėrime
Ėshtė dėgjuar tė thuhet pėr Krishtin herė Jezusi, herė Jezus Krishti, herė Biri i Perėndisė, por edhe emėrtime tė tjera si Biri i Njeriut, Emanuel, Qengji i Perėndisė. Tė gjitha kėto emėrtime janė tituj hyjnor tė hirėsisė sė kėtij personi. Trajta Krisht ėshtė greke, dhe shqip d.m.th. I Vajosuri i Perėndisė. Grekėt e pėrkthyen emrin e Krishtit nga forma hebreje Mesia (prej kėtu janė edhe shprehjet: mesianike, mesiste, mesianik etj.) dhe gjithė kultura perėndimore huazoi nga substrati grek: Christ, Criste, Hrist, Krist, Cristo, Krishti etj. Emri Jezus pėrdoret zakonisht nė Dhiatėn e Re (si pasojė se Dhiata e Re isahte shkruar nė greqisht), derisa Mesia pėrdorej mė shumė nė Dhiatėn e Vjetėr (e shkruar nė hebraisht). Jezus vjen nga fjala hebraike Jeshua d.m.th. Shpėtimtar, kurse shumė gjuhė evropiane kanė njė trajtėsim tė pėrafėrt: Jehoshua (hebraisht), Iosus (greqisht), Jesus (anglisht, holandisht), Jezus (gjermanisht, shqip), Isus (sllavisht) Gezu (italisht) etj. Pra Jezus Krishti do tė thotė Shpėtimtari i Vajosur. Jezusi ka edhe dy tituj mesianik: Biri i Perėndisė (pėrfaqėson Perėndinė tek njerėzit) dhe Biri i Njeriut pėrfaqėson njerėzit tek Perėndia (madje nė Dhiatėn e Re mė shumė e hasim si Biri i Njeriut sesa si Biri i Perėndisė). Emėrtimet e tjera tė mundshme na tregojnė atributet e tij, si: Emanuel, Qengji, Mbret mbi mbretėrt, Zot mbi zotėr, Alfa e Omega, Buka e gjallė, Uji i gjallė, Bariu i Mirė, Besniku, I Vėrteti, Ameni, Urtėsia, Princi i Paqes, Pajtuesi, Shpenguesi etj.
Sa pėr kurreshtje ėshtė shumė interesant se si ėshtė formėsuar togfjalėshi i dikurshėm lindja e Krishtit nė Krishtlindje, dhe nuk ka nodhur me ndonjė rast tjetėr leksikor nė gjuhėn shqipe e as nuk haset sė paku nė asnjė gjuhė evropiane as si formulim.
Paraekzistenca e Krishtit
Sipas doktrinės biblike (judaizmit dhe krishterimit) Jezus Krishti ekiztonte edhe para se te lindtte para dy mijė vitesh. Paraekzistenca e Krishtit shpjegohet si njė imanencė hyjnore, si njė person, pa fillim dhe pa fund, pra e amshueme, si personi apo veta e dytė e Trinisė sė Shenjtė tė Perėndisė. Bibla, Shkrimi i shenjtė evidenton mė shumė se 300 profeci (nė Dhiatėn e Vjetėr), lidhur me ardhjen e Krishtit nė tokė. Gjon Ungjilltari nė shkrimin e tij, vargu i parė, pėr Jezusin apostrofon: Nė fillim ishte Fjala, dhe Fjala ishte me Perėndinė dhe Fjala ishte Perėndi. Dhe mė vonė: Dhe Fjala u bė mish dhe banoi ndėr ne; dhe ne e soditėm lavdinė e tij, si lavdia e tė vetėmlindurit prej Atit, plot hir e tė vėrtetė. (Gjn.1:1,14)
A u lind Jezusi mė 24 dhjetor?
Jezusi u lind nė mėnyrė tė mrekullueshme para 2003 vitesh nė qytezėn e Betlehemit (sot nė Palestinė) afėr Jeruzalemit.
Bibla, nuk ka asnjė tė dhėnė se Jezusi ka lindur saktėsisht mė datėn 24 dhjetor. Nė fakt tregohet se Jezusi lindi nė kohėn e Cezar Augustit, nė vitin e shpalljes sė dekretit tė regjistrimit tė popullsisė dhe nė vitin e pestė tė sundimit tė Herodit. Pastaj Bibla shpjegon se koha kur ndodhi kjo lindje jashtė kishte barinj qė i ruanin delet nė vathėt e tyre. Pra, kėshtu nuk mund tė krijohet bindja se kjo lindje ndodhi nė dhjetor, por studiuesit thonė diku nė fillim tė marsit, apo fundi i shtatorit.
Jezusi nė mes tė historisė
Sot gjithė koha historike njėsohet me anė tė njė akti tė veēantė: lindja e Krishtit. Prandaj kėshtu i kuptojmė cilėsimet e kohės kur thuhet para Krishtit (para lindjes sė Krishtit) dhe pas Krishtit (pas lindjes sė Krishtit, ose Anno Domino A.D.), kurse gjatė kohės sė komunizmit jo vetėm tek ne por kudo tek vendet komuniste ky njėsim ishte zėvendėsuar me shprehjet e reja: para erės sė re, dhe pas erės sė re. Pra Jezusi qėndron nė mes tė historisė, nė mes tė epokave, nė mes tė erave etj.
Pse u dashtė njė lindje e virgjėr?
Krishterimi dhe islamizmi pajtohen se Jezusi, pėrkatėsisht Isa, ėshtė lindur nga Maria (Mejremja) nė mėnyrė tė vigjėrtė. Jezusi pra nuk kishte njė baba tokėsor, nga mishi dhe gjaku. Engjėlli Gabriel do ti jepte Virgjėreshės Mari njė porosi tejet unike nė gjithė historinė njerėzore, dhe tė papėrsėritshme ndonjėherė, se ajo do ta lindte Birin e Mė tė Lartit, Birin e Perėndisė. Kėtė mision qiellor kjo vajzė e pranoi me gjithė dėshirė dhe pėrulėsi, andaj e shpalli ajo vetėn tė lume ndėr tė gjitha gratė. Maria, para 2000 vjetėve u ngjiz pėrmes Frymės sė Shenjtė tė Perėndisė, dhe pastaj u lind Krishti. Pas lindjes sė Jezusit, Maria u martua me Jozefin dhe ajo vazhdoi tė ketė fėmijė me tė.
Djalli kishte paraprakisht nėn pushtetin e tij ēdo person pėrmes mėkatit. Mėkati sipas Biblės ėshtė trashėgues, ashtu sikur gjenet. Prejardhja e Jezusit ėshtė nga gjiri i Perėndisė, nga qielli, nga drita, atje ku nuk ka fare dyshim e as ndytėsi, andaj edhe lindja e Jezusit u bė pėrmes njė rruge tė pastėr, pėrmes virgjėrisė, dhe nė kėtė mėnyrė djalli kurrė nuk mundi ta ketė pushtetin e tij mėkatnor ndaj Krishtit edhe pse jetonte si njeri. Lindja virgjėr e Jezusit ėshtė mister i Perėndisė po ashtu, e ne smund ta kuptojmė plotėsisht, edhe pse duket se ėshtė absurde. Sepse ėshtė absurde, mister, dhe e pakuptueshme thoshte Augustini andaj mė duhet tė besoj!
Kush ėshtė Krishti?
Sot nė botė mė shumė se njė miliard e 200 milionė njerėz pranojnė formalisht se e njohin Krishtin. Nė Shkrimin e shenjtė, Bibla, thuhet se Perėndinė askush kurrė nuk e ka parė, por ai i vetmi qė zbriti nga qielli e bėri tė njohur atė. Jezusi gjatė predikimeve tė tij turmave u thoshte se Unė dhe Ati jemi Njė, dhe kushdo qė mė ka parė mua, ka parė edhe Atin Perėndi. Krishti mori rrugėn e shpengimit tė njeriut nga paudhėsia, nga ligėsia dhe mėkati, dhe gjithė zemėrimi i Perėndisė ndaj njerėzimit u zbras nė Krishtin Jezus. Mėkatshmėria e njeriut dhe dashuria e Perėndisė ndaj tij ishin ato qė e dėrguan Krishtin qė tė jetė njė sakrifice, kurban, nė kryq. Ai vdiq, dhe pas tri ditėve u ringjall dhe u ngrit nė tė djathėn e Perėndisė, dhe sėrish do tė vijė si Mbret pėr tė sunduar drejtpėrdrejt nė tokė, dhe kjo pėrbėn gjithė zemrėn e ungjillit, apo Lajmit tė Mirė. Krishti ka gjithė autoritetin, gjithė hirin dhe pushtetin pėr ti falur njerėzit dhe pėr ti gjykuar ata. Krishti deri sa jetoi nė tokė, 33 vjet, nė Jude, ai kishte dy natyra. Natyra e parė ishte hyjnore (ai nuk mėkatoi asnjėherė vetėm Zoti nuk mėkaton; ai ringjalli njerėz nga tė vdekurit vetėm Zoti mund tė ringjall; ai kishte pushtet mbi dukuritė natyrore; ai u fali mėkatet njerėzve vetėm Zoti mund ti falė mėkatet; ishte Biri i Perėndisė jo sipas lindje spor sipas origjinės dhe tė substancės apo qenies sė njėjtė). Natyra e dytė e tij ishte njerėzore (hante, qeshte, flinte, ecte, ishte biri i Marisė). Andaj duke mos u kuptuar drejt natyra e plotė e Jezusit atėherė as nuk e njohim atė plotėsisht. Asnjė profet apo i dėrguar i Perėndisė nuk mund tė krahasohet me Jezusin sė paku nė shenjtėri dhe mesazh. Pėrmes Mojsiut erdhi Ligji i Zotit pėr hebrenjtė, kurse pėrmes Krishtit u derdh hiri i Perėndisė pėr gjithė botėn. Jezusi ėshtė avokati ynė tek Perėndia, dhe Zoti e Shpėtimtari ynė personal. Krishti erdhi pėr ti shkatėrruar planet dhe veprat e Satanės. Ata qė e besojnė Jezusin atyre u jep natyrėn e tij tė re: tė lirė nga mėkati, tė gėzuar pėr drejtėsinė dhe mrekullitė e Perėndisė Atė.
Krishtlindje-Krishtlindjet apo Kėrshėndellat!
Shpeshherė dėgjojmė qė tė tri kėto variante: Krishtlindja-Krishtlindjet-Kėrshėndellat. Trajta Krishtlindjet, ėshtė formė e gabuar pasi qė shpreh shumėsinė e emrit lindja. Krishti ka lindur vetėm njė herė, mirėpo pavarėsisht se tek shqiptarėt Krishtlindja festohet nė dy data tė ndryshme (pėr katolikė dhe protestantė, dhe ortodoksė) sėrish nuk ka baza teologjike as kulturore qė tė quhet Krishtlindjet. Kurse emri Kėrshėndellat nė fakt nuk ka tė bėj asgjė me festėn e krishterė, pasi qė Kėrshėndella ėshtė njė festė e vjetėr pagane ilire-shqiptare (Buzmi), dhe lidhet me ngjalljen e tokės pėr ciklin e ri pėr jetė, pasi prej 24 dhjetorit toka fillon sėrish qė ti afrohet diellit . Trajta e vetme e drejtė ėshtė Krishtlindje ose Krishtlindja.
Kur filloi tė festohej Krishtlindja?
Ėshtė pėr tu habitur se nė historinė e krishterimit deri nė shek. IV nuk ka ndonjė tė dhėnė historike se ishte festuar Krishtlindja ndonjėherė, e aq mė pak mė 24 dhjetor. Nė fakt edhe pse disa libra tė Biblės ishin shkruar deri nė 65 vjet pas vdekjes dhe ringjalljes sė Krishtit nuk ka ndonjė evidence se tė krishterėt e hershėm e festonin lindjen e Krishtit nė ēfarėdo kohe. Por si atėherė filloi festimi i Krishtlindes? Krishterimi deri nė shek. IV pas Krishtit ishte nėn persekutim nga romakėt dhe krishterimi i hershėm nuk manifestohej pėrmes shfaqjeve spektakulare. Ata festonin nė njė mėnyrė madhėshtore Pashkėn. Mirėpo atėherė kur Perandoria Romake pranoi krishterimin si religjionin perondorak, atėherė ndodhi edhe shtetėrorizimi, kulturalizimi dhe ideologjizimi i krishterimit. Ai lloj krishterimi qė u zhvillua pėr katėr shekuj si porosi e Krishtit pėrfundoi me legalizimin nga romakėt. Romakėt fillimisht nuk vėrenin tek krishterimi shfaqje universale qoftė ne rite, qoftė ne shfaqje dhe temparement tė besimit, atėherė ata bėn atė ridoktrinalizimin e krishterimit qė sot quhet katolicizėm (greq. catholicos i pėrgjithshėm). Mė datėn 24 dhjetor romakėt kishin festėn e tyre kryesore pagane tė zotit Dionis, andaj kjo datė u adoptua nė mėnyrė qė tė festohej tani Krishtlindja. Pas disa shekujve njė prift pati idenė qė gjatė kėsaj feste tė shpėrndante dhurata fėmijėve dhe njerėzve tė varfėr, dhe kjo u shndėrrua mė vonė nė njė traditė tė fuqishme saqė sot nė botėn perėndimore dhuratat kryesore mes familjarėve dhe tė tjerėve ndahen nė vigjile tė Krishtlindjes, kurse komunizmi e zėvendėsoi kėtė imazh duke shpikur Babadimrin pėr vitin e ri.
Festimi i Krishtlindjes sot
Tė gjithė tė krishterėt nė botė (katolikėt 43%, protestantėt 38%, ortodoksėt 19%) e festojnė Krishtlindjen me anė tė manifestimeve tė ndryshme. Katolikėt dhe protestantėt Krishtlidjen e festojnė mė datėn 24 dhjetor (sipas kalendarit Gregorian), kurse ortodoksėt mė 7 janar (sipas kalendarit julian). Nė shumė vende krishtere kjo festė e madhe krshter fillon tė manifestohet diku njė muaj mė herėt e diku edhe tre muaj, dhe zakonisht rrugėt, sheshet, objektet e ndryshme stolisen dhe ndriēohen tej mase. Shume bredhe zbukurohen, dhe nganjėherė lartėsitė e tyre shkojnė edhe deri nė 78 m. P.sh. vetėm nė Amerikė, gjatė muajit tė dhjetorit, shpenzohet aq shumė rrymė elektrike sa nuk bėhet gjatė katėr muajve paraprak. Nata e Krishtlindjes nė shumicėn e vendeve perėndimore festohet nėpėr familje, dhe kjo ėshtė e vetmja festė qė i bashkon familjarėt pavarėsisht se ku gjenden ata. Familjet blejnė dhurata tė shumta dhe i japim njėri-tjetrit. Tė burgosurve po ashtu u ndahen shumė dhurata nga tė krishterėt. Gjatė dy-tri ditėve tė ardhshme organizohen shėrbesa tė ndryshme fetare si dhe programe tė tjera festive.
Festimi i Krishtlindjes nė Prishtinė
Ėshtė vėrejtur se gjatė 13 vjetėve tė fundit Prishtina gjatė Natės sė Krishtlindjes feston nė mėnyra tė ndryshme: rrugėt dhe sheshet pėrmbushen pėrplot njerėz, vizitohen objektet fetare krishtere (kisha katolike dhe kishat protestante), hotelet, restoranet dhe lokalet tjera hoteliere punojnė deri nė mėngjes. Njerėzit pavarėsisht prej bindjeve fetare bėhen aktiv dhe pjesėmarrės tė kėsaj feste.
Cila ėshtė domethėnia pėrfundimtare e Krishtlindjes?
Krishterimi ka dy festa kryesore, pėrveē Krishlindjes ėshtė edhe Pashka. Me lindjen, pėrkatėsisht ardhjen e Krishtit nė tokė, do tė thotė pėrmbushja e tė gjitha premtimeve tė Perėndisė lidhur me planin e tij hyjnor pėr shpėtimin e njerėzimit nga fuqia e mėkatit, nga pushteti i vdekjes, nga forca e mallkimit dhe e humbjes. Krishtlindja do tė thotė Perėndia e zbriti vetėn e tij aq poshtė saqė erdhi si njė qenie njerėzore pėr ta takuar njeriun. Mesazhi kryesor i Krishtlindjes ėshtė se Perėndia u bė njeri. Perėndia i pakufishėm u kufizua. Zoti i pavdekshėm vdiq. Gjithė kėto ndodhėn pėr shkak tė dashurisė sė Perėndisė ndaj kryekrijesės sė tij njeriut. Zoti, sipas Biblės, kurrė nuk deshi qė fati ynė si njerėz tė pėrfundojė nė duart e Satanit. Krishtlindja ėshtė fillimi i ri pėr njė histori tė re tė predistinuar pėr secilin person veē e veē. Ashtu si ka lindur Krishti pėr shpėtimin tonė, ashtu ne duhet rilindur nė Krishtin, duke besuar nė tė, pėr tė shpėtuar ne. Kush ka Krishtin ka jetėn, dhe edhe nėse vdes ai do tė jetojė pėrgjithmonė.
Krijoni Kontakt