Kapitalizmi shqiptar

[Brari]

shekulli

------

Kapitalizmi demokratik dhe merkantilizmi shqiptar


BESNIK ALIAJ

Më shumë se një dekadë pas ndryshimeve politike të fillimviteve ‘90-të, Shqipëria numëron sot një pjesë të konsiderueshme të popullsisë në gjendje varfërie të plotë. Pa hyrë në debatin e shifrave se sa është numri real që përfaqëson nga ana sasiore këtë shtresë, tashmë është e qartë për këdo se ky problem ekziston dhe madje është serioz. Vetë Qeveria shqiptare, me ndihmën edhe të donatorëve të huaj, ka hartuar dhe publikuar një strategji të posaçme që trajton në mënyrë specifike varfërinë, duke pranuar kështu zyrtarisht ekzistencën e këtij problemi.
Që ekzistojnë shtresëzime dhe diferencime sociale në vend, për këtë nuk ka dyshim! Sidoqoftë, duhet sqaruar se linja kryesore që ndan shoqërinë shqiptare sot nuk është aspak horizontale për të ndarë sipërmarrësit apo të “pasurit” nga punëtorët dhe të “varfrit” e ku ata që janë sipër bëhen të pasur nga vlera e shtuar që nxirret duke shfrytëzuar dhe keqpaguar ata që janë poshtë. Aktualisht linja kryesore ndarëse në shoqërinë shqiptare është një kufi vertikal. Në të djathtë të saj janë gjithë klasa politike dhe burokratët, të cilët përfitojnë dhe jetojnë nga favoret e qeverisjes, kurse në të majtë të saj janë sipërmarrësit e thjeshtë (formale, informale apo ekstraligjore), të cilët janë të përjashtuar nga favoret. Në fakt, shumica e shqiptarëve sot nuk janë si dikur; proletarë, të gatshëm për t’u ngritur kundër biznesit, por sipërmarrës të rinj, të vegjël, të cilët praktikisht operojnë në shumicë jashtë sistemit ligjor. Të gjithë së bashku ata krijojnë një sektor aspak të vogël dhe margjinal të ekonomisë së vendit. Kjo shumicë e heshtur jo vetëm që nuk dëshiron të jetë e jashtëligjshme, por i ka të gjitha potencialet për të mos qenë e varfër! Në fakt, armiku kryesor i këtyre sipërmarrësve të varfër është sistemi ekzistues ligjor që i ekskludon ata nga alternativat e ligjshme të pronësisë dhe iniciativës së lirë. Edhe në rastet kur këto të fundit ekzistojnë, kohëzgjatja, burokracitë dhe kostot administrative të procedurave respektive, i shndërrojnë alternativat praktikisht në mure të pakapërcyeshme për këtë kategori sociale.
Kapitalizmi demokratik, ashtu siç është aplikuar dhe njihet sot në shumicën e vendeve të zhvilluara perëndimore, nuk është aplikuar ende realisht në Shqipëri. Fatkeqësisht, sistemi ekonomik që ushtron sot presion mbi shumicën e shqiptarëve, është një sistem i pastër i kapitalizmit merkantilist, që do të thotë shfrytëzim të kërkesës dhe ofertës për të fituar të drejtat e monopolit përmes përdorimit spekulativ të instrumenteve ligjore, rregullave, subvencionimeve, taksave dhe licensave. Me pak fjalë, merkantilizmi përfaqëson një ambient të politizuar dhe burokratizuar, të dominuar nga kombinime privilegjesh për rishpëndarjen e tregut dhe pasurisë publike. Këto privilegje korruptive në total krijojnë një mur barrierash ligjore, të cilat ekskludojnë nga shoqëria në radhë të parë të varfrit. Ky sistem social dhe ekonomik, tipik për Europën para dhe gjatë Revolucionit Industrial, u kundërshtua ashpër nga ekonomisti i madh i shekullit të 18-të Adam Smith dhe gjithë klasikët e ekonomisë që pasuan atë. Edhe pse u varros përfundimisht për shkak të triumfit të kapitalizmit në perëndim, merkantilizmi vazhdon të jetë sistemi ekonomik predominues i shekullit të 21-të në vende si Shqipëria.
Elitat merkantiliste të vendit sot e kanë mjaft të vështirë nga pikëpamja kulturore të kuptojnë dhe besojnë se pikërisht grupet sociale të varfra mund të bëhen burimi më i rëndësishëm i prosperitetit për vendin. Ashtu si merkantilistët europianë të shekullit të 18-të, kjo elitë nuk ka besim te njerëzit e thjeshtë dhe përgjegjësia individuale, por mendon se mirëqenia dhe prosperiteti mund të vijnë vetëm nga lart, përmes elitave qeverisëse. Në të kundërt, kjo elitë mendon se të varfrit, përmes mjerimit të tyre, mund të prodhojnë vetëm kaos, kriminalitet, thyerje ligji dhe uri. Në fakt, të varfrit në Shqipëri aktualisht po votojnë haptazi kundër sistemit merkantilist të kapitalizmit në vend. Ata çdo ditë e më shumë po zhvendosen drejt ekonomisë embrionale dhe të copëzuar të tregut në sektorin informal dhe esktraligjor, ose po emigrojnë me mijëra drejt vendeve të konsoliduara të kapitalizmit perëndimor. Nëse kuadri ligjor i vendit do të rikonceptohej me synimin që t’i siguronte çdo njeriu shanse dhe mjete të barabarta për iniciativë të lirë, Shqipëria do të bënte me siguri një hov tepër cilësor social-ekonomik. Prandaj, në rast se shqiptarët nuk do të gjejnë një mënyrë për të përfshirë të varfrit dhe të ekskluduarit në ekonominë e tregut, këta të fundit do të jenë mjaft të dobët për t’u rezistuar tundimit të alternativave ekstreme dhe informale të ekonomisë, sidomos kur vendi përballet me mungesën e stabilitetit social, ekonomik dhe politik.
Merkantilizmi dhe privilegjet e tij mund të vazhdojnë të kenë një lloj suksesi relativ në Shqipëri, të paktën edhe për njëfarë kohe, por kjo do të jetë përherë e më shumë në kurriz të krijimit të një shoqërie depresive, pakënaqësie dhe revolte. Disa argumentojnë se shfaqja e enklavave të vogla me prosperitet të ekonomisë, në mes të një sektori të madh informal, është dëshmi e zhvillimit të pabarabartë, por sidoqoftë të pashmangshëm drejt sistemit kapitalist. A duhet t’i besojmë kësaj teorie? Në të kundërt, ekzistenca e ishujve të tillë në një det varfërie është dëshmi e mungesës së kapaciteteve të një shoqërie për të krijuar kanale komunikimi me të ekskluduarit dhe të varfrit, në mënyrë që të bëjë të mundur efektin e rregullit dhe ligjit, duke siguruar akses të barabartë te sistemet e ligjshme për të gjithë qytetarët.
Për këtë arsye, paqja sociale dhe politike në vend nuk do të jetë kurrë e mundur, për aq sa të gjithë ata që e dinë se janë të ekskluduar, ndiejnë se kanë shanse barazisht të drejta që të arrijnë standardet perëndimore. Kjo e bën edhe më imediate pse duhet të kuptohet që të varfrit nuk janë më proletare por një klasë e re sipërmarrësish, të cilët janë të detyruar të vetësistemohen jashtë ligjit. Ky është edhe momenti esencial që na fton për një reformë të mirëfilltë të skeletit ligjor dhe politikave të zhvillimit në vend, përfshi luftën kundër pabarazisë, varfërisë dhe informalitetit.



12/01/2004

[ALBA]

--------------------------------------------------------------------------------

Shqiptarët: Qeveria jonë, më hajdutja në botë

Shqipëria, vendi më pesimist në botë. Rezultatin e ka publikuar instituti "GALLUP", pas një sondazhi në 60 shtete të ndryshme

Shqiptarët konsiderohen si populli më pesimist i botës, ndërsa vendi i tyre, si më i mjeruari midis 60 shtetesh të ndryshme. Këto rezultate alarmante nuk i kanë deklaruar politikanët apo analistët shqiptarë, por i ka bërë publike instituti prestigjoz i sondazheve botërore "GALLUP". Në bazë të këtij sondazhi tronditës, populli shqiptar rezulton të jetë më i mashtruari gjatë këtyre viteve të fundit nga qeveria e tij, në një kohë që të gjithë shqiptarët e marrë në sondazh, e konsiderojnë qeverinë shqiptare si më hajduten, e cila i vjedh ata për çdo moment. Faktor i këtyre përfundimeve në këtë sondazh, ka qenë gjendja e mjeruar ekonomiko-politike që ka pllakosur vendin tonë këto vitet e fundit, si dhe mungesa e kushteve më minimale jetike tek shqiptarët. Niveli i ulët e jetesës, niveli i ulët i të ardhurave për frymë, varfëria e tejskajshme, papunësia, pagat e ulëta, taksat e larta, krimi dhe korrupsioni tepër i shtuar, si dhe pasiguria për jetën, ishin dhe shkaqet më të rëndomta që trajtoheshin në këtë sondazh botëror, e që i bënin shqiptarët të ishin krejtësisht pesimistë për të ardhmen e tyre. Shumë prej shqiptarëve të pyetur, e shikonin jetën e tyre me skepticizëm në Shqipëri dhe shihnin si mundësi të vetme për të shpëtuar nga e gjithë kjo gjendje, emigrimin drejt vendeve të perëndimit. Një pjesë tjetër e shikonin mundësinë e rregullimit të vendit si diçka të pamundshme, në një kohë që mendonin se vendi i tyre do të vazhdonte të pushtohej gjithmonë e më tepër nga mafia e organizuar dhe nga korrupsioni, të cilat zinin vend në qeveri. Vetë një pjesë fare e vogël e shqiptarëve e shikonin me optimizëm në këtë sondazh të ardhmen e vendit të tyre, gjë për të cilën ishin krenarë, por këta, sipas studimit, ishin vetëm njerëz idealistë. Gjendja në të cilën pasqyrohej situata e Shqipërisë në këtë sondazh, ishte vërtet keqardhëse dhe me fare pak shpresë, çka ishte pasuruar me pjesëmarrjen fare të ulët të shqiptarëve nëpër zgjedhjet e ndryshme në vend. Shqipëria, bashkë me 5 vende të tjera, si Sllovakia, Greqia, Polonia, Ekuadori dhe Portugalia, ishin dhe vendet më pesimiste në këtë sondazh, për të ardhmen e tyre. Të tjerë faktorë që i kanë bërë shqiptarët të ndjehen optimistë për të ardhmen e vendit të tyre, janë dhe mungesa e vëmendjes së shtetit ndaj problemeve sociale, familjes, fëmijëve, respektimit të të drejtave të njeriut, si dhe anëtarësimi në një kohë të largët i vendit në BE dhe NATO. Ndërkohë, për të tretin vit radhazi, bashkkëombasit tanë kosovarë e shikonin me plot dritë të ardhmen e vendit të tyre. Kosovarët, megjithëse në një gjendje jo fort të mirë, përsëri kishin mjaft shpresa për të ardhmen e vendit të tyre, gjë e cila pasqyrohej në përpjekjet që po bëheshin nga qeveria kosovare, nga drejtuesit ndërkombëtarë dhe nga vetë populli, i cili përpiqej për të përmirësuar jetën në vend. Kjo ka bërë që rezultatet e Kosovës të mbushin me shpresë autoritetet ndërkombëtare, të cilat shohin tek ky vend suksesin e tyre, në një kohë që u ka shërbyer atyre që, edhe të njohin se cila është qeveria e drejtuar nga Fatos Nano, e cila është simbol i papërgjegjshmërisë që po shkatërron të ardhmen e një vendi.

E. Koçi

gazeta55

[DRIN FIERI]

Shteti shqiptar te vret naten e te qajne diten...

[Brari]

Shekulli

-----

Kolapsi ekonomik, Rama, Kadare dhe “Mjaft!”


EDUARD ZALOSHNJA

Kur qytetari i thjeshtë shqiptar blen bukë në dyqanin pranë shtëpisë së tij, nuk ta do mendja se llogarit që pothuajse gjysma e 600-lekëshit që paguan shkon për të mbuluar importimin e grurit dhe konsumimin e makinerive, automjeteve, karburantit, energjisë elektrike, dhe materialeve të tjera të importuara që nevojiten për prodhimin e miellit, e më pas të bukës. Dhe për sa kohë valuta e emigrantëve dhe e trafiqeve ilegale të vazhdojë të futet me vrull në Shqipëri, qytetarit të thjeshtë nuk ka pse t’i bjerë ndërmend ky fakt.
Zgjimi i tromaksur i këtij qytetari do të ndodhte vetëm në qoftë se këto dy burime valute do të arrinin nivelin e shterrimit përpara se të zëvendësoheshin me burime të tjera të qëndrueshme. Në qoftë se ajo ditë vjen, ai do ta kuptojë se valuta që futet aktualisht në Shqipëri nga burime të qëndrueshme nuk është në gjendje të mbulojë më shumë se gjysmën e importit të mallrave që i krijojnë atë pak mirëqënie që gëzon sot. Dhe kur e shoqja të mos ketë ç’t’iu japë fëmijëve për të ngrënë, atij nuk do t’i ngelet tjetër veçse të dalë në rrugë e të përsërisë 1997-ën.
Domethënia ekonomike e shembullit të bukës
Shembulli i mësipërm ilustron më së miri se ç’pjesë e vlerës së mallrave dhe shërbimeve krijohet jashtë Shqipërisë. Nga llogaritje të përafërta, të bazuara në të dhënat e “Economist Intelligence Unit”, rezulton se përqindja mesatare e vlerës së krijuar jashtë Shqipërisë për të gjithë mallrat dhe shërbimet që i ofrohen konsumatorit shqiptar, është pothuaj e njëjtë me përqindjen respektive për bukën. Më shqip, kjo do të thotë se pothuajse gjysma e totalit të parave të shpenzuara nga konsumatorët shqiptarë shkon për të mbuluar koston e importit që trupëzohet në mallrat dhe shërbimet e blera prej tyre.
Çdo ekonomist e kupton që një strukturë e tillë konsumi e çon eventualisht në greminë një vend në qoftë se nuk gjenden burime të qëndrueshme për balancimin e importeve. P.sh., SHBA ka dekada që e mbyll çdo vit me deficit të ndjeshëm tregtar, por ky deficit balancohet kryesisht nga paratë që futen nga jashtë për blerjen e aksioneve dhe bondeve në bursat amerikane. Duke qenë se tregu financiar shqiptar, ndryshe nga ai amerikan, nuk ka gjasa të thithë valutë të huaj edhe për disa dekada, i takon klasës politike shqiptare të gjejë alternativa që do ta shpëtonin Shqipërinë nga një humnerë e ngjashme me të 1997-ës.
Si mund të shmanget kolapsi?
Që shumica e qeveritarëve dhe ligjvënësve shqiptarë e kanë të qartë se valuta e emigracionit dhe e trafiqeve ilegale eventualisht do të shterrojë, nuk duhet vënë në dyshim. Por problemi është se pak prej tyre e kanë të qartë se sa urgjente është të fillohet të mendohet dhe punohet që sot për ditën kur ajo gjë të ndodhë. Kështu, ka 13 vjet që qeverisësit shqiptarë deklarojnë se turizmi do të përbëjë burimin afatgjatë më të rëndësishëm për futjen e valutës në Shqipëri. Por shumë pak është bërë për ta kthyer në realitet këtë deklarim. Bujqësia gjithashtu është parë që në fillim të viteve '90 si një degë që ka goxha potencial për të zbutur deficitin tregtar. Por akoma sot e kësaj dite, shumica e shqiptarëve hanë perime, fruta, dhe ushqime të prodhuara në shtetet fqinj. Dhe së fundi, edhe shqiptari më i thjeshtë e di se në vitet '80 industria e kromit dhe disa metaleve të tjera përbënte një burim shumë të rëndësishëm eksporti. Por pas 13 vjetësh, kjo industri jo vetëm që nuk është zgjeruar, por ka rënë ndjeshëm poshtë niveleve të para 1990-ës.
Berisha, Nano, Meta dhe shmangia e kolapsit
Kuptohet që barra e fajit për këtë situatë ekonomike bie mbi të gjithë klasën politike të vendit, e cila jo rrallë ka vënë interesat e ngushta politiko-financiare mbi ato të kombit. Por në mënyrë të veçantë ajo bie mbi Berishën, Nanon, dhe Metën, tre politikanët që në etapa të ndryshme të 13 vjetëve të fundit kanë patur në duart e tyre të gjitha levat për qeverisjen e Shqipërisë. Aktualisht, Meta me makinacione parlamentare që nuk kanë fare gjasa të jenë të suksesshme, dhe Berisha me agresivitetin e tij tradicional, po mundohen t'i marrin pushtetin Nanos, njeriut që kontrollon totalisht qeverisjen, dhe që nuk jep shpresë se do të kthjellohet një ditë nga deliri i pushtetit. Secili nga këta rivalë të Nanos, duke pranuar publikisht disa nga gabimet e qeverisjeve të tyre të mëparshme, pretendon se po të hipë përsëri në kalë, do të dijë shumë më mirë si të kalërojë. Ndër të dy, në sens probabilitar, Berisha është padyshim sfidanti më serioz i Nanos. Për këtë arsye, vlen të analizohet se sa janë shanset që ai të fitojë në përballjen me Nanon dhe, në qoftë se fiton, ta udhëheqë vendin drejt normalizimit të ekonomisë.
Që nga shpallja e motos “Për një Fillim të Ri”, Berisha është përpjekur të grumbullojë rreth vetes ca njerëz të aftë për të realizuar një qeverisje të mirë. Por shumë shqiptarë janë skeptikë për sinqeritetin e këtyre përpjekjeve. Kjo sepse ekziston një probabilitet jo i vogël që ato, në vend që të reflektojnë një ndryshim themelor të brendshëm të tij, të jenë thjesht lëvizje taktike të momentit. Si rezultat, “Fillimi i ri” i Berishës nuk ka shanse të krijojë eksitimin elektoral që nevojitet për realizimin e rotacionit të pushtetit. Ndërkohë, edhe po të supozohet se Berisha do të fitojë, ai nuk jep garanci se do ta përmbajë sedrën lehtësisht të lëndueshme kur ndonjë bashkëpunëtor politik të mos jetë dakord me të ose, më keq akoma, ta kritikojë atë. Dhe asnjeri nuk do të çuditej kur në fund të katër viteve të qeverisjes së Berishës, gjysma e ekipit politik në krye të administratës të përgjysmohej. Me pak fjalë, shanset për suksesin e qeverisjes së Berishës (në qoftë se i vjen radha të qeverisë) janë në korelacion të zhdrejtë me egon e sëmurë të tij.
Në skenë futet Edi Rama, Kadare dhe “Mjaft!”
Siç sugjeron analiza e mësipërme, asnjë nga sfidantët tradicionalë të Nanos nuk i ofron Shqipërisë garanci për shmangien e kolapsit eventual ekonomik. Për këtë arsye, vështrimi duhet hedhur nga një alternativë e re që, siç tregojnë zhvillimet e fundit, mund të ketë si strumbullar Edi Ramën, kryebashkiakun aktual të Tiranës. Me rezultatet e arritura në qeverisjen e Tiranës gjatë mandatit të tij të parë si kryebashkiak dhe me platformën politike që paraqiti në kongresin e fundit të PS-së, Edi Rama e ka pozicionuar tashmë veten si një kandidat eventual për kryeministër. Ndërkohë, aftësitë e tij ekzekutive japin shpresë që ekonomia shqiptare ta mënjanojë mbytjen po të ketë atë në timon. Dhe në qoftë Edi Rama fillon që sot konturimin e një rrjeti të strukturuar bashkëpunëtorësh dhe mbështetësish, mund të krijohen premisat për katapultimin e tij në krye të qeverisjes.
Ndërkohë, duhet mbajtur shënim fakti se lëvizja “Mjaft!”, e cila filloi si një fushatë rinore për ndërgjegjësimin qytetar, është kthyer brenda disa muajsh në një lëvizje të fuqishme qytetare me mbi tre mijë anëtarë. Kjo lëvizje e tregoi forcën në protestën kundër ish-ministrit të Brendshëm, e cila eventualisht solli dorëheqjen e tij, e për pasojë, edhe krizën e fundit qeveritare. Gjithashtu, kjo lëvizje e tregoi forcën me protestat e fundit para Albtelekomit, KESH-it dhe Këshillit të Ministrave.
Për t’u mbajtur shënim në lidhje me lëvizjen “Mjaft!” është edhe deklarata e Ismail Kadaresë rreth pranimit të ftesës për t’u bërë Kryetar Nderi i saj (kjo deklaratë nuk është promovuar shumë deri më sot, por ta do mendja se në një moment oportun do të promovohet gjerësisht nga drejtuesit e lëvizjes). Pranimi i postit të Kryetarit të Nderit të Lëvizjes “Mjaft!” nga ana e Kadaresë është në thelb një apel për përfshirje në të që intelektuali i shquar i bën të gjithë shqiptarëve të deziluzionuar nga qeverisja e 13 vjetëve të fundit. Dhe pavarësisht se nuk ka gjasa që ai angazhohet drejtpërdrejt në lëvizjen “Mjaft!” (titulli “Kryetar Nderi” e presupozon këtë gjë), simbolika që përcjell akti i Kadaresë mund të shërbejë si një magnet i fuqishëm për shtimin masiv të radhëve të saj. Shtim ky që, po arriti atë që në fizikë quhet masë kritike, mund të shërbejë si fillesë e një orteku që do të realizonte përmbysjen që simotra e lëvizjes “Mjaft!” realizoi kohët e fundit në Gjeorgji.
Dhe në qoftë se një nga alternativat e mësipërme do të rezultonte e suksesshme, atij qytetarit të thjeshtë të bukës 600-lekëshe nuk do t’i lindte më nevoja për të dalë në rrugë si në marsin e 1997-ës...



14/01/2004

[DGman]

Po te shperndajne gjithe lekat qe kane qeveritaret dhe te kujdesen 10% te vetes se tyre per popullin une mendoj se ne mund te behemi nje nga popujt me te pasur ne bote.
Cdo gje tjeter qe mund te duhet ne e kemi pervec qeverise.