Dr.Petro Nako, mjeku i fukarasë

[Brari]

Gazeta 55
--------

Nga Ideal Serjani

Si nderohet dr.Petro Nako nga bashkia e Sarandës

* Dr.Petro Nako ishte mjeku i fukarasë

Duke kaluar rrugës, apo duke shkruar një adresë mbi zarf etj, shpesh zemë në gojë edhe emrin e një individi që mban kjo rrugë ky institucion apo objekt tjetër. Kaq shumë herë përmenden këta emra, sa që nga përsëritja e shumtë, në vend që të shkëlqenin janë zbehur, janë bërë fare abstrakte. Si shumë të tjerë, i tillë është edhe dr.Petro Nako, emrin e të cilit mban spitali civil i Sarandës. Emri i këtij spitali, emri i dr.Petro Nakos, i është dhënë në kohën e diktaturës moniste. Por, para se të japim sugjerimet tona, le të shohim se cili është dr.Petro Nako.

- Dr.Petro Nako lindi në fshatin Zminec të rrethit të Sarandës, më 15 gusht 1883, në një familje tejet të varfër. Që në moshë të vogël, i ati i tij, Kostandini, që kishte emigruar në Stamboll, si shumë të tjerë, për bukën e gojës, e mori Petron me vete. Atje kreu shkollën fillore dhe të mesme dhe mësoi turqishten dhe arabishten. Më vonë, me mundime e sakrifica, punoi për pak vjet si mësues në Delvinë, ku dhe mundi të rezervonte pak të holla. Pas kësaj, u regjistrua në fakultetin e mjekësisë të universitetit të Athinës, të cilin e vazhdoi me ndërprerje, për shkak të vështirësive ekonomike dhe e mbaroi shkëlqyeshën, me 10 maj (numri i diplomës 835).

Falë rezultateve të shkëlqyera dhe aftësive të veçanta, i pajisur me një kulturë shumë të gjerë shkencore, mjekësore e shoqërore, emërohet mjek në një spital të madh të asaj kohe në Athinë, në spitalin "Vangjelizmo". Tashmë ai ishte kompletuar edhe me zotërimin e gjuhëve anglisht, frengjisht, gjermanisht, italisht dhe rusisht, përvec turqishtes dhe arabishtes.

Gjatë viteve që punoi në Greqi, ai shfaqi me kompetencë të lartë nivelin e shkëlqyer mjekësor, shkencor dhe shoqeror, duke nxjerrë shpejt në pah pikëpamjet e tij humane e demokratike. Tek personaliteti i tij u panë dashuria dhe mëshira për të varfrit, humanizmi i tij i jashtëzakonshëm, si dhe urrejtja për ata që mashtronin e shfrytëzonin njerëzit e varfër. Në punë e sipër, aktivizohet në lëvizjet përparimtare të kohës dhe si pasojë e kësaj veprimtarie, bie në sy të reaksionit grek dhe dëbohet nga Greqia, në vitin 1925. Kthehet në fshatin e lindjes ku me 1926, martohet me një vajzët të varfër, me të cilën pati gjashtë fëmijë.

Doktor Nakua, me t'u kthyer në fshatin e lindjes iu fut punës me një zell shumë të madh. Kalonte fshat më fshat e shtëpi më shtëpi. Kuptohet se në ç'gjendje ishte Vurgu i Delvinës në atë kohë, me moçale, sëmundje ngjitëse, sidomos malarja, tifoja etj, dhe niveli ekonomik e kulturor. Ai i vizitonte të sëmurët me shumë kujdes, u jepte këshilla, receta dhe shpesh herë edhe ilaçe falas, që i blente me ato pak të holla që i siguronte nga vizitat, nga ata që ishin të pasur. Janë me qindra tregimet gojore dhe të shkruara nga njerëzit e varfër të asaj kohe, që dëshmojnë për shpirtin e gjerë të doktor Nakos.

Janë pothuajse, nga të gjitha fshatrat e rrethit të Sarandës, e deri në Dropull të Gjirokastrës tregimet për bamirësitë e këtij njeriu të rrallë. Në atë kohë të vështirë kur skamja dhe sëmundjet bënin kërdinë me jetë njerëzish, të tjerët ngiheshin me djersën dhe gjakun e fukarasë, doktor Nakua falte sakrificën e tij dhe dhuronte humanizmin së bashku me jetën e njerëzve të varfër. Punonte falas, u falte të sëmurëve nga jeta dhe gjaku i tij, shkonte më këmbë fshat më fshat e shtëpi më shtëpi, me orë e pa orë, ditën dhe natëh, i ngrënë e i pangrënë, pa përtuar e me shpejtësi, se sëmundja nuk pret, në shi e në të ftohtë, mespërmes moçaleve të Vurgut të Delvinës e Dropullit të Gjirokastrës, në Konispol, Dhrovjan, Markat, Sopik, Janjar, Vervë, Dishat, Shalës e Nimat, kudo që e kërkonin, kudo që vuanin nga ethet e malarjes, plevitit, nga të thermet e reumatizmit e të tjera, pa shpërblim, pa elozhe e pekule, ashtu i thjeshtë, kurajoz e optimist për çdo lloj triumfi mbi sëmundjen dhe të sëmurin, i kompletuar si mjek, i talentuar, aq sa shumë e shumë kujtime nga dëshmitarë bashkëkohorë, sidomos ato të shkruara, shumë herë janë edhe të pabesueshme për atë kohë, duke marrë parasysh nivelin kulturor e shoqëror. Bile, disa edhe sot në drejtim të terapisë, fenomeneve klinike, duken si të pabesueshme, por janë të vërteta e plotësisht të besueshme, sepse kanë ndodhur në jetën dhe punën e tij. Ata që i tregojnë dhe që i kanë shkruar, janë njerëz të thjeshtë, fshatarë, pa arsimin e duhur, por të pastër e të sinqertë. Ata kanë mbetur të mahnitur nga forca e tij diagnostikuese e mjekuese. Ata njerëz të nderuar kanë përcjellë tregimet e tyre, vetë jetën, fatkeqësitë dhe dramat e vdekjeve të asaj kohe të vështirë, në të cilat doktor Nakua ka asistuar pa hezitim, duke u përpjekur me të gjitha forcat dhe mjetet e pakta për të bërë më të mirën, sadopak.

I ndodhur përballë sëmundjeve shumë të rënda dhe të vështira, në terrenin e varfërisë së tejskajshme të kohës, përballë mungesës së barnave, mjekëve të tjerë e farmacistëve ziliqarë e të paaftë, kundërshtarë të dështuar shkencorë e mjekësorë, doktor Nakua luftoi me forcë titanike e gjiganteske për 19 vjet rresht, duke mjekuar e shëruar me qindra e mijëra njerëz, fali çdo gjë që pati për ta, edhe jetën e tij, duke u respektuar edhe sot, si rrallë kush, nga i gjithë populli shqiptar.

Nga kujtimet po riprodhojmë, ato të infermierit Sheref Nelaj:

"Unë isha infermier në Markat. Sa e sa herë kisha zbatuar porositë që Nakua u jepte të sëmurëve, sa e sa receta të tij kisha kaluar në dorë. Pas tyre unë shihja shërimin dhe shëndetin e të sëmurëve. Në nëntor 1942, isha sëmurë rëndë në shtrat. Të thërrisja ndonjë mjek tjetër, vetëm për të biseduar, duheshin tre napolon flori, pale më të vinte këtu (donte kalë dhe lekë për rrugën), do ta paguaje për vizitën, për këshillat, për recetën veç pritjes e shpenzimeve që do t'i bëje. Por më e keqja gjë që unë e dija mirë si infermier ishte se ky lloj mjeku nuk kuronte përgjithmonë, linte shteg për të ardhur edhe herë të tjera, pra bënte mjekim të cunguar. Thirrëm doktor Nakon ( kështu e njihte i gjithë populli). Vëllai im i shkoi ta hipte në kalë. Menjëherë u nis. Nuk pranoi të hipte në kalë.

Kali të takon ty - i tha ai tim vëllai - sepse ke bërë gjithë atë rrugë, ndaj hipë. Erdhi në shtëpi vonë. Më vizitoi e fjeti, mbuluar vetëm me një velenxë në krahun tjetër të vatrës, pranë zjarrit. Në mëngjes më vizitoi përsëri.

- Doktor - i thashë - bëmë derman, më nis ku të duash!

- Jo, jo - më tha - do të shërohesh dhe për festën e 28 nëntorit do të jesh më këmbë.

Ndjenji plot një javë tek ne. Më mjekonte mua, pastaj shkonte e vizitonte të tjerë në Ninat, Janjar e Konispol, dhe mbrëmjeve kthehej tek ne. Një mbrëmje erdhi shumë i lodhur. Të gjithë pjesëtarët e familjes sonë ishin në punë. Hoqi xhaketën e leshtë dhe kasketën e zezë, i vuri të thaheshin, më vizitoi e më mjekoi mua dhe pastaj hapi sepeten mori një copë bukë misri, disa kokrra ullinj, një qepë e filloi të hante.

- Sulua - më tha për atë që kishte vizituar -është shumë i këputur. Më vuri për të ngrënë, por pashë që fëmijët e tij ishin shumë të uritur dha ua ndava atyre bukën. I thashë se do t'ia bleja unë ilaçet me lekët që do marr nga prefektura, për katër-pesë ditët që punova atje. Me 28 nëntor u pastrua, shkundi rrobat, më vuri krahun dhe dolëm për festë.

- Vetëm si datë e kemi festë, se si jetë e kemi zi - më tha. Kur iku, për tetë ditët që më shërben, i nxorrëm 10 napolona flori.

- Joooo, jooo, joooo, je hollë vetë - më tha. Fjalën "hollë" që u thoshte me një tingëllimë të vecantë si një psherëtimë. Ja, do marr vetëm pesë sa të blej pak misër për fëmijët (kishte gjashtë fëmijë dhe qe në një nivel me fukarallëkun e fshatarësisë). Mjekët e tjerë majmeshin, si kushdo që rron me gjakun e fukarait.

- Doktor, - iu luta kur do ndaheshim. Vizitoni edhe komshiun tim, lekët do t'jua japim ne! Por sytë e tij të zez, si dy thëngjij të ndezur kundërshtuan pagesën.

- Jemi hollë, por do kalojë - dhe iku për te gjitoni, pa marrë gjë. Më vonë, erdhi gjitoni dhe na tregoi recetën. Bënte katër napolona. I thashë gruas t'i jepte ato që na mbetën.

- Kam - m'u përgjigj ai - m'i dha doktori.

Pra, doktor Nakua i dha edhe ato që mezi i mori, me këmbënguljen e miqve.

***

Dhe vitet kalonin. Doktor Nakua mbetej gjithmonë i thjeshtë e i dashur me njerëzit e varfër. Kur njerëzit nxirrnin para nga xhepi për ta paguar, ai conte kokën lart, shikonte trarët e kalbur e të tymosur nën çati dhe qeshte hidhur:

- Nuk varët ndonjë varg kallamboq sivjet?!

- Eh, ku tepron për ne, o doktor!

- Dhe ju tepron të më paguani mua?!

- Po është haka juaj.

- S'ka gjë, s'ka gjë, mbajini për ilaçet e të sëmurit. Doktor Nakua ishte miku i tyre i ngushtë dhe ata miqtë e tij të dashur.

Disa, qoftë mjekë, qoftë afendilerë, qoftë idiotë e provokonin:

- Pse nuk merr lekë?

- Sepse nuk kanë, çfarë t'u marr, shpirtin?

Vetëm ai u ka mbetur.

- Je komunist!

- Jam doktor! Qëllimi im është t'u shërbej njerëzve dhe jo t'i rrjep - dhe shpërthente kundër mjekëve dhe farmacistëve të pashpirt. Ju shfrytëzoni të varfërit, pini gjakun e tyre! Ju doni që populli të jetë gjithmonë i sëmurë, që ta rripni, ta dobësoni e ta vdisni.

***

Me fillimin e lëvizjes antifashiste nacionalclirimtare të popullit shqiptar, ai u lidh me të. Që në fillim ai u takua me Heroin e Popullit Lefter Talo. Shtëpia e tij u bë bazë kryesore për partizanët dhe më vonë ai, atë e ktheu në spital partizan.

Partizanët që e kanë njohur dhe e kanë pasur pranë plagëve të luftës, në ato vite të stuhishme tregojnë:

"Doktor Nakua edhe pse i moshuar, kujton Bajram Sinoimeri, mori pjesë aktive në Luftën Nacionalclirimtare. Ai zbatoi me ndërgjegje të lartë dhe me devotshmëri të gjitha detyrat që ju ngarkuan. Një dhomë të shtëpisë së tij, ai e ktheu në spital, ku mjekonte partizanët e plagosur apo të sëmurë. Armiqtë duke qenë se shtëpia e tij ishte bazë e partizanëve, e dogjën aty dy herë gjatë luftës".

Ismail Halili, ish-partizan, ka shkruar:"Më kujtohet kur më mjekonte plagët e luftës, se me sa kujdes e dashuri punonte për ne partizanët. Ai ishte i palodhur si mjek". Në shtëpinë e tij janë mjekuar dhe shëruar partizanët: Ismail Halili, Luto Demce, Hysen Muharremi, Muho Idrizi, Ahmet Demi, Qerim Azemi, Islam Minga e shumë të tjerë. Dhe ku e kur? Përmes terrorit ballisto-hitlerian. Reaksioni duke parë tek ky mjek vetëm me syrin e egër të sadizmit, dhe aspak me atë të humanit, të bashkatdhetarit, të shokut, e vrau pabesisht me 20 prill 1944, gjatë një operacioni në atë zonë. Lajmi i vrasjes së doktor Nakos u prit me pikëllim dhe urrejtje të pakufishme mbarëpopullore. I gjithë fshati i tij i lindjes dhe repartet partizane mbajtën zi për të, në kujtim të jetës dhe veprës së tij.

Në kujtimet e shumë të njohurve, miqve, shokëve dhe patriotëve të tij, sidomos të Ismail Halilit Bajram Sinoimerit, Dilaver Poçit, Spiro Papashomos, Vasil Dalanit, Rushit Omarit, Stavro Manxheqit, Sokrat Nashos, Thoma Ballkonit, Petro Raka, Sheref Nelajt nga Markati, Haxhi Kakacit, Ruhan Dahri, Zulude Dule, Sadik Maze, Hazbi Taho, Miçi Fili, Urani Vito, Teli Raka, Pavlle Dako, Taip Hodo, Shaqir Dule, Mehmet Lame, Neki Beqi, Rahit Duro, Ibrahim Dule, Sadik Maze, Fato Meleqi, Kristo Çuçi, Filip Zisi, Joti Kotika, Theodhor Çuçi, Maze Sulo, Qazim Ibrahimi, Sali Saliu, Shipe Ramadani, Demo Abazi, figura humane, lartësia e intelektualit, zemërgjerësia dhe humanizmi i doktor Petro Nakos do të jenë të nderuara dhe të lartësuara në mënyrë të lavdishme në shekuj. Doktor Nakua, la jetën e tij të rehatshme të cilën mund ta shijonte në Athinë dhe Europë apo Amerikë, dhe iu fut tuberkulozit, malarjes, sifilizit, dezanterisë e mjaft sëmundjeve të tjera, që bënin kërdinë në Dropull, Vurg dhe në të gjithë Shqipërinë, për t'i çrrënjosur nga kufomat gjysmë të vdekura të shqiptarëve të cfilitur. Ai nuk mund të ishte i lumtur, kur të tjerët, rënkonin, vuanin dhe vdisnin. Ai nuk e ngriti lumturinë e tij mbi fatkeqësitë e të tjerëve, por e sakrifikoi këtë lumturi për lumturinë e fukarenjve për të vobektit. Kjo është deviza më e madhe e humanizmit, veçanërisht për një mjek dhe simboli më i lartë rrezatues i veprës së tij.

***

Por si është trajtuar kjo figurë në Sarandë. Shumë thjesht, por aspak me humanizëm ashtu siç e meritojnë dimensionet humane, shkencore e shoqërore të këtij humanisti të madh e jo mjeku të thjeshtë. Asnjë simpozium shkencor nuk është organizuar për të njohur thellë figurën poliedrike të doktor Petro Nakos. Ka vetëm një pllakë përkujtimore në të hyrë të spitalit dhe asnjë bust brenda në spital, ashtu siç ka shtëpia e lindjes atë të Kristo Kalivopullit.

Vitin e kaluar bashkia e Sarandës u dha diploma mjaft njerëzve të rëndomtë pa kurrfarë vlere dhe u harrua shkencëtari, humani, dëshmori Petro Nako. Si doktor Petro Nako ka edhe figura të tjera pë t'u nderuar në qytetin e Sarandës. Drejtoria e Kulturës pranë bashkisë këtej e tutje duhet të ridimensionojë planet e veprimtarisë së saj dhe të vërë në vend në mënyrë dinjitoze figurat e ndritura të shkencës, kulturës dhe humanizmit.


--------------