Konica: Ca kujtime mbi At Gjeçovin

[shendelli]

Sicilidò prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë që në gjallësí për nga një lotore ku të mbledhim lotët t'ona për At Gjeçovin




Faik KONICA



At Gjeçovin e pata njohur me anë letrash disa vjet përpara luftës Ballkanike. Më 1913 shkova në Shkodrë dhe atjè, në Kuvënt të Franciskânëve, nji ditë u-njohmë me sy e me fjalë të gjalla. Mendimet nderimi që kisha patur për At Gjeçovin për së largu, m'u-shtuan ca mê tepër që kur u-poqmë. I mesmë nga gjatësia e trupit, pakë si i thatë, me një palë sy të zeza ku çkëlqente mendia po dhe zëmërmirsia, At Gjeçovi fitonte menjëherë besimin dhe dashurinë. Fjalët i kish të pakta po kurdoherë në vënt. Vetëm kur në të kuvënduar e sipër takohej nonjë pikë mi të cilën kish dituri të veçantë - si për shembëll Kanuni i Lek Dukagjinit ose vjetëritë greko-romane - At Gjeçovi çelej ca mê gjatë, dhe ahere ish gëzim t'a dëgjonte njeriu. Asì kohe At Gjeçovi ish "famullitar", domethënë prift i ngarkuar me shërbimin e një fshati ose rrethi, dhe rronte në Gomsiqe, i pari katûnt i Mirditës mb'udhë nga Shkodra n'Orosh. A i vemi musafirë At Gjeçovit nonjë ditë të kësáj jave? Më pyeti një herë At Fishta, me të cilin píqesha çdo ditë në Shkodrë. Mendimi i një vizite At Gjeçovit më pëlqeu pa masë. Ashtû, pa humbur kohë, u-nismë. Një gjë për të vënë ré, dhe që më mbushi me habí dhe trishtìm, është se nga Shkodra gjer në Gomsiqe, një udhëtìm shtat' a tet' orësh me kalë, nukë gjetmë as katûnt as shtëpí; veç një hani të varfër, ku qëndruam për të pirë kafé, s'pamë gjëkundi nonjë shënjë gjallësie: një vënt i zbrazur e i shkretë, si i harruar nga Perëndia dhe nga njérëzit. Po mërzia e udhëtimit na u-çpërblye përtèj shpresës posa arrijtëm në Gomsiqe, ose, që të flasim me dréjt, në famullí të Gomsiqes, - se katundi vetë i shpërndarë tutje-tëhû, një shtëpí këtû, një shtëpí nj' a dy mile më tej, as që dukej.



Famullia - një biná prej guri, e ndritur dhe e pastër, gjysm' e zbrazur nga plaçka po e mbushur dhe e zbukuruar nga zëmëra e madhe dhe nga buzëqeshja e të zotit shtëpisë - qëndronte, mirëpritëse dhe e qetë anës një lumi. Këtû ronte At Gjeçovi. Këtû e shkonte jetën, në mes të lutjes e mësimeve, një nga njérëzit më të lartë që ka patur Shqipëria: një lartësí e përulur, në munt t'afròj e të lith dy fjalë aqë të perkûndërta; një lartësí shpirti dhe mendjeje e panjohur nga njeriu vetë, i cili, bir i vërtetë i të Várfërit t' Assisit, në pastërí e në vobësí të zëmrës tij e dinte veten të vogël. Famullia, shkollë dhe vënt këshillash të mira, u jipte fëmiíjëve themelet e stërvitjes, u përndante fjalët e urta dhe ngushëllimet njérësve në nevojë. Kohën që i tepronte, At Gjeçovi j' a kushtonte studimit.



Merej ahere me institutat e vjétëra të Shqipërisë, nga të cilat një që arriu gjer në ditët t'ona është Kanuni i Lekë Dukagjinit. Askùsh nukë munt t'i afrohej At Gjeçovit në diturín' e këtíj Kanuni. Na tregój një dorëshkrìm nj'a dy-mij faqesh, sudiím i palodhur e i hollë ku kish mbledhur, radhitur e ndritur të gjitha sa kanë mbetur nga mendimet juridike të Shqipërisë në Kohën e Mesme, mendime të cilat ngjan t'i kenë rrënjët shumë përtèj Kohës së Mesme.



Në kat të sipërm të famullisë, permi një tryezë të madhe, ishin shtruar një tok vjetërsirash greko-romane, të zbulúara e të mblédhura një nga një, me një fatbardhësí të rrallë dhe me një shie të mbaruar, nga dora vetë e At Gjeçovit. Mbaj mënt, veçàn, një enë të vogël të qojtur "lacrumatorium" lotore, asìsh që të vjétërit, në besim se të vdékurit qajnë të shkúarit e jetës tyre, i mbulojin në varr bashkë me të vdékurin që ky të kish se kû t'i mblithte lottë. Nuk më shkonte ahere kurrë nër mënt se pas ca vjet sicilidò prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë qi në gjallësí për nga një lotore ku të mbledhim lottë t'ona për At Gjeçovin…



Bir i përulët i Shën Franciskut, e ditur me një diturí pa tingëllìm, po dhe Shqipëtár i kthiellt, At Gjeçovit, që përkiste çdo mirësí, nuk i mungój asnjë hidhërim, asnjë çpifje, më e çudítshmia e të cilave ndoshta është të mohúarit se ay ish Shqipëtár. Sepsè ish lindur në një kufí gjúhërash, në një kufí ku sot mbaròn shqípia dhe nis një tjatër, ca mëndje të klasës katërt, të pazonjat të kuptojnë se fólësit e shqipes në vijën me të përparuara janë stërnípërit e atýreve që me qëndrimin e tyre në Kohën e Mesme dhe pastaj ndaluan të mbrápsurit e vijës më tehû, ca mëndje të klasës katërt e përmbysin të vërtetën dhe e kthejnë në të sharë atë që është një lavdí.



Po At Gjeçovi është përmi çdo sharje. Emëri i këtíj njeriu të rrallë do të vejë duke u-ritur - dhe një ditë famullia e Gomsiqes do të jetë një nga gurët e shëntëruar të Shqipëtarësisë.



(Marrë nga "Dielli" 18 Mars 1930, nr. 5156, fq. 2.)

[Xhuxhumaku]

Konica: Princ Vidi, për mendjelehtësi nuk e kishte shokun

» Vendosur: 11/08/2009 - 08:07
•

alma mile

E dëshiruar për pak stabilitet, Shqipëria shpresoi shumë tek Princ Vidi, i përzgjedhuri i fuqive të mëdha. Por princi më shpejtë iku se sa erdhi dhe vendi i vogël ballkanik u mbërthye nga një krizë edhe më e rëndë. Pas copëtimit të trojeve në vitin 1913, Shqipëria rrezikonte sërish të gjymtohej mes Serbisë dhe Greqisë. Ishte pikërisht kjo kohë, kur intelektuali shqiptar, Faik Konica, bëhet zëri i shqiptarëve pranë një prej forcave më të mëdha të kohës, Gjermanisë, ku demaskon politikat e kësaj të fundit dhe deklaratat kontradiktore të përfaqësuesve të saj. Më 12 nëntor 1915, nga shëtitorja “Ryshone”, Lozanë, 35 e Zvicrës, Faik Konica i dërgoi një letër të hapur zotit profesor Hans Delbruck, këshilltar i afërt i Qeverisë, profesor i historisë moderne në Universitetin e Berlinit. Punimin e shkroi frëngjisht me titullin: “Gjermania dhe Shqipëria” (L’Allemagne et L’Albanie) në 15 faqe të shtypura. Pjesën më të rëndësishme të kësaj letre na e ofron studiuesi Jup Kastrati në studimin e tij “Mbi krijimtarinë letrare të Faik Konicës”, pjesë e veprës “Studime për autorë të ndaluar”. Një botim ky i Qendrës së Studimeve Albanologjike. Në studimin e tij, Kastrati analizon hap pas hapi veprimtarinë krijuese të atdhetarit dhe publicistit, duke u ndalur pak më gjatë në aktivitetin e tij patriotik, në mbështetje të çështjes shqiptare. Duke iu referuar letrës së hapur “Gjermania dhe Shqipëria”. Me këtë broshurë Konica godiste aleaten e madhe të Austro-Hungarisë, Gjermaninë rreth planit që po gatuante për ta copëtuar më tej Shqipërinë, midis Serbisë dhe Greqisë. Letra përshkohet nga toni polemizues i autorit rreth shumë çështje të së interesit kombëtar shqiptar. “Edhe në këtë vepër, Konica shquhet për forcën e tij njohëse, për horizontin e gjerë të diturisë, për argumentimin shkencor dhe për tonin e kulturuar dhe të intelektualizuar e plot sens kritik të polemikave të tij. Në këtë libër shihet se Konica, përveç se ishte i mbrujtur me kulturë të Lindjes dhe Perëndimit, pati kontakte dhe me njerëz të lartë dhe të shquar të kulturës, artit, letërsisë, shkencës dhe diplomacisë”, shkruan studiuesi Jup Kastrati. Në letrën e hapur drejtuar profesorit gjerman të historisë moderne, Konica reagoi me rreptësi ndaj qëndrimeve të tij antishqiptare dhe antishkencore. Punimi ka përsosmëri stilistike dhe pasuri mendimesh në një lëmë krejtësisht strategjiko-politik.

Faik Konica për Hans Delbruck

Zotni, një grup atdhetarësh shqiptarë më ngarkuan t’ju shkruaj dhe t’ju bëj një pyetje të vogël. Me këtë rast dëshiroj t’ju parashtroj, në të njëjtën kohë, disa mendime vetjake. Këto ditë, fletoret franceze kanë riprodhuar një bashkëbisedim, që ju keni pasur me një redaktor të “New York American”. Midis të tjerash ju atribuohet kjo deklaratë: “Siç e kemi bërë të ditur, në këtë luftë, Gjermania do të çlirojë “kombësitë e vogla”. Pikërisht është ky, Zotni, një ndryshim i dëshiruar në qëndrimet tuaja kombëtare, mbasi ajo që i ka munguar gjithmonë madhështisë morale të Prusisë, është kapaciteti për t’u interesuar për fatin e më të dobëtëve. Por, nga ana tjetër, mund t’ju vë në dijeni për ekzistencën e një traktati bullgaro-grek për ndarjen e Shqipërisë, traktat i sugjeruar, miratuar, vulosur dhe garantuar nga Gjermania. Për këtë arsye, marr guximin t’ju drejtoj, i lutur nga bashkatdhetarët e mi një pyetje: “Si do të arrini ju të pajtoni deklaratën tuaj me planin brutal të copëtimit të Shqipërisë?”
Ja një vend, ja një popull që hyn në kategorinë e “kombësive të vogla” dhe që do të meritonte, në mënyrë të veçantë, mirësinë dhe vlerësimin tuaj. A nuk ka thënë Mommseni juaj se kombi shqiptar është më i vjetri në Ballkan? A nuk a ka quajtur shpesh Virchow-i juaj “kombin me të vërtetë më superior” të Evropës Lindore? A nuk e kanë përsëritur në çdo kohë, dijetarët tuaj, që dallohet nga fqinjët e tij për nga gjuha dhe shpirti? A nuk e kanë mbrojtur të drejtën e kombësisë shqiptare për ekzistencë diplomatët tuaj në Konferencën e Londrës dhe kanë nënshkruar protokollin që kurorëzonte përpjekjet e tyre? Kjo “copë letre” sapo është firmosur dhe boja, me të cilën i plotfuqishmi juaj ka shkruar emrin e tij nuk është tharë ende. Mos vallë, menjëherë Shqipëria pushoi së qeni një kombësi, apo nuk është më e vogël? Së fundi, cilat janë këto “kombësi të vogla” që ju “do të çlironi”? Belgjika, apo Polonia? Serbia ndoshta? Ju lutem, Zotni, na e shuani kuriozitetin tonë dhe përmendni një emër!..
Sjellja e Gjermanisë ndaj shqiptarëve merr një karakter veçanërisht të urryeshëm, nëse do të gjykojmë mbi ngjarjet që ndodhën në Shqipëri gjatë dhe pas Luftës Ballkanike. Pushtimi serb dhe gjithçka që ndodh më vonë, janë aq të njohura, sa që nuk ia vlen t’i kujtosh. Por mirë është të mos harrohet ajo që serbët thoshin atëherë dhe që vazhduan ta përsërisin më vonë: Serbët i përligjin veprimet e tyre, duke deklaruar se nuk kishin asgjë ndaj nesh si shqiptarë, por ishin të detyruar të na luftonin si “miqtë dhe përkrahësit e Soumabes (Zhvabisë)”. Kështu, gjermanët, por në mënyrë të sigurt, bëheshin shkaku i dhimbjeve tona. Megjithatë, në rrënimin e gjatë që na kishte pllakosur, një shpresë ngushëllonte zemrën tonë: (ardhja) e një princi të zotë (të aftë) për të menduar dhe vepruar. Prusia nuk vonoi shumë për të na e dhënë këtë kënaqësi duke na dërguar një Mesi, një farë gjiganti me gjashtë këmbë, të sjellshëm, të qeshur (edhe pa arsye), fëmijë engjëllor, por që për mendjelehtësinë e tij, që nga Niemn në Rhin, nga Lubeck-u në Passan, nuk e kishte shokun. Tersllëk u çuditshëm! Këtij populli pre e intrigave dhe e grupazheve, që priste një mendje të kthjellët dhe një dorë të fortë për ta shpëtuar e udhëhequr, princi Wilhelm zu Wied i shtoi inkoherencën e tij dhe rritjen e trazirave.
Më në fund, një ditë të bukur, Doktor von Jagow, shef i policisë së Berlinit, zbarkoi në Durrës. Mysafir i princit, ai i sillte atij këshilla. Dhe ato u zbatuan. Po atë natë, mjete artilerie u vendosën në pozicion luftimi në hyrje të pallatit, dhe në agim u bombarduan rëndë shtëpia, ku kryeministri, as i akuzuar, as i gjykuar dhe ende i veshur me pushtet, flinte qetë me gruan e tij. Rrjedhimet e këtij veprimi në parim janë mëse të njohura. Pandehën se mbaruan me gjermanët. Por ja feldmareshali Mackesen që futet në Ballkan në krye të ushtrisë së tij. Menjëherë shqiptarët naivë rrëmbejnë armët dhe ngrenë krye, për të tërhequr mbi vete dhe për të mbajtur një pjesë të forcave serbe, që luftonin kundër pushtimit. Pjesa tjetër, e rekrutuar nga ushtria serbe, deri tashti të nënshtruar ndaj fatit të tyre, dezerton në masë, për të mos u detyruar që të shtijë mbi ushtarët gjermanë e austro-hungarezë. Në këtë mënyrë, popullsia shqiptare pëson reprezalje të rënda, për të cilat ishte e vetëdijshme. Por ajo beson se sakrifikon për lirinë e saj. Ajo ende nuk e di ende se pushtuesit i sollën robërinë e plotë dhe që trumbetat gjermane do të luajnë marshin funebër të kombit antik ilir, të respektuar njëri pas tjetrit, për njëzet shekuj, nga Cezari i Romës, nga perandorët e Bizancit dhe nga sulltanët...
Kuptohet, zotni, Delbruck, se ju nuk më urreni. Është diçka e palogjikshme ta mendosh. Motive të tjera e shpjegojnë sjelljen tuaj. Nga këto po përmend të paktën dy.
Gjermania tashmë, ka vetëm një qëllim: paqen, - edhe një paqe e pa nder, mjafton të jetë një paqe me para; dhe, për të arritur këtë dëshirë pasiononte, japin atë që kanë dhe atë që nuk kanë, heqin dorë edhe nga parimet që, në fillim të luftës, ishin themelore dhe të një rëndësie jetësore.
Ka qenë një kohë kur Anglia, si sot Gjermania, donte të pengonte sundimin sllav në juglindje të Evropës. Për këtë qëllim, plasi lufta e Krimesë. Ajo grisi traktatin e Shën Stefanit dhe e zvarriti Rusinë në Kongresin e Berlinit. Ajo shkurtoi me gërshërë Bullgarinë e madhe të kontit Ignatieff. Diplomatët e saj studiuan problemin e ekuilibrit të forcave në Ballkan. Lordi Goschen ambasador britanik në Kostandinopol, sugjeronte në 1880, si kundërpeshë të domosdoshme ndaj ekspansionit sllav, krijimin e një Shqipërie të madhe, që do të shtrihej nga Mitrovica në Selanik. Ja çdo të thotë të kesh një vizion të qartë politik, ide të ndritura, koncepte të pastra, të drejta.
Gjermanët duhet të merrnin mësime nga këta mjeshtra të diplomacisë. Por, duke adoptuar programin e vjetër anglez për të luftuar mbizotërimin sllav në Lindjen e Afërme, Near Est, gjermanët e braktisën këtë politikë para se ta nisnin. Serbia do t’i aneksohej Bullgarisë. Dhe çdo të thuhej tjetër veç asaj që të dy shteteve të vogla sllave, të dobësuara nga rivalitetet, uniteti artificial do të çonte në lindjen e një mbretërie të vetme sllave, të fortë dhe të disiplinuar, të aftë për të vënë në radhë një milion ushtarë të shkëlqyer? Dhe sikur të mos mjaftonte kjo, do t’i shtoheshin territoret e gjera shqiptare, në mënyrë që perandoria e ardhshme jugosllave të shkonte nga Deti i Zi në Adriatik. Para këtij rezultati, a mjafton verbëria e një diplomacie mediokre për të shpjeguar politikën kontradiktore të Gjermanisë në Ballkan? Nëse bëhet një kthesë, nëse kthehet shpina e qëllimit kryesor të luftës, kjo bëhet me ndërgjegje të plotë. Dhe vetëm një domosdoshmëri e jashtëzakonshme do të bënte të hiqej dorë nga një program që, tashmë, u ka kushtuar shumë gjatë mbrojtësve të saj. Motivi është territori i falimentimit. Arsyet ekonomike janë ato që paraprijnë çdo vlerësim (konsideratë). Hiqet dorë nga fitorja morale politike; hiqet dorë nga garancitë e një rregullimi të paramenduar e stabël, të hartës. Duhet vetëm një dëmshpërblim, dhe sa më shpejt të jetë e mundur...
Është e qartë se Shqipëria, para së gjithash, ka gabim të qenit pa miq e mbrojtje dhe të ndodhurit atje ku ndodhet një dhuratë (pre) e lehtë mbi një rrugë të rëndësishme. Ajo ka një gabim tjetër të madh në sytë e gjermanëve: sipërfaqja është shumë e vogël. Jo, zotni profesor, asnjëherë kombi i vogël nuk u detyrohet për lirinë e tij. E keni të tepërt kultin e sasisë për t’u interesuar për një atom. Etika juaj është nga më kuriozet: ajo i ka rrënjët e veta në shkencën e numrave dhe nuk është gjë tjetër veçse degë e statistikës. Për ju, vlerat morale dhe dinjiteti njerëzor, si vlera në vetvete, nuk ekzistojnë fare. Meqenëse Franca, vendi kalorësiak, numëron 40 milionë banorë kundrejt 90 milionë gjermanëve të perandorisë aleate, atëherë një francez mezi vlen sa gjysma e një gjermani, që nga ana e tij, barazohet me 11 belgë. Edhe një shqiptar është ekuivalent me 1/40 e një gjermani. A mundeni, ju, ashtu siç duhet, të pranoni të merreni me një popull që, për nga volumi, është sa gishti juaj tregues, apo gishti i madh i dorës?
Por kjo metodë aritmetike e konceptimit të problemeve morale, ka të këqijat e saj. Ky konceptim i ka vënë shpesh në pozitë diplomatët tuaj. Bismarku ka thënë: “Bullgaria nuk vlen as sa eshtrat e një këmbësori pomeranian. Dhe, në një farë mënyre, është e vërtetë, mbasi sot Bullgaria vlen jo vetëm sa eshtrat e një të vetmi, por të mijëra ushtarëve gjermanë. Një anekdotë tjetër historike: Boerët, të inkurajuar nga Berlini, u shpallën luftë anglezëve; por, kur pas disfatës, presidenti Kruger, figurë e lutësit patetik e të respektuar, vizitoi Berlinin, i treguan brutalisht derën, këtij shefi të mundur nga një grusht fshatarësh. Gjithashtu, siç duhej të pritej, gjeneral Botha, në përgjigje të përpjekjeve tuaja të fundit për t’i vënë Boerët në lojën tuaj do t’ju tregojë portën dhe do t’i japë pavetësijes suaj një mësim të merituar.
Nga këto shembuj tipikë, ju mund të nxirrni një mësim: që largpamësia juaj lë për të dëshiruar dhe gabimet e gjykimeve të kaluara duhet t’ju ruanin nga çdo nxitim në vendimet e së sotmes. Pranoni zotni, konsideratën time më të lartë.

Antologji studimore për shkrimtarët e ndaluar në diktaturë

“Studime për autorë të ndaluar”, titullohet botimi i Qendrës së Studimeve Albanologjike, i cili për herë të parë ofron një përmbledhje studimore për autorë të shquar shqiptarë, të konsideruar “të ndaluar” gjatë viteve të diktaturës. Ndër këta autorë janë Gjergj Fishta, Faik Konica, Ernest Koliqi, Zef Skiroi, Mitrush Kuteli, Martin Camaj, Astrit Delvina, Kudret Kokoshi, Ali Asllani dhe Pjetër Arbnori. Kjo përmbledhje studimore është rezultat i një pune të gjatë, e cila nisi 13 vite të shkuara, për t’u lënë në mes, për shkak ngjarjeve të vitit 1997, e cila u pasua me ndryshimin e pushteteve. Hartimi i kësaj përmbledhjeje nuk ishte më në prioritetet e drejtuesve të rinj. Por puna rinisi sërish. Studimet mbajnë autorësinë e studiuesve të njohur të letrave shqipe, si Klara Kodra, Jup Kastrati, Gjergj Zheji, Koçi Petriti, etj. Për hartimin, seleksionimin, por edhe rifreskimin e studimeve, të realizuara kohë më parë, u kujdes prof.dr. Kudret Velça, i cili në këtë përmbledhje ofron kontributin e tij me një studim mbi shkrimtarin Ali Asllani. Në hyrje të librit ai shpreh mendimin e tij, që ky libër do të jetë një doracak i nevojshëm për çdo student në Shqipëri e trojet shqiptare jashtë kufijve, por edhe për të gjithë të interesuarit për të mësuar më shumë mbi veprën e këtyre autorëve. Disa prej tyre edhe pse tepër të njohur, janë parë nga këndvështrime të reja nga ana e studiuesve, ndërkohë që na vijnë të reja informacione dhe analiza për autorë më pak të trajtuar si Astrit Delvina e Kudret Kokoshi. Vepra vjen përmes shtëpisë botuese “Fan Noli” dhe kushton 1 mijë lekë.

panorama.

[Xhuxhumaku]

80 vjet nga ndarja me Shtjefën Gjeçovin

Tetëdhjetë vjet më parë, në Zym të Prizrenit, At Shtjefën Kostandin Gjeçovi u vra nga shovinistët serbë, për shkak të idealeve dhe veprimtarisë së tij patriotike. Po ai njihet veçanërisht për mbledhjen e "Kanunit të Lekë Dukagjinit"

Prof. Ismet Elezi

Historia e popullit shqiptar përmban plot ngjarje e figura të shquara që meritojnë të përkujtohen për kontributet e dhëna në fusha të ndryshme të jetës. Ky vit, 2009-a, përkon edhe me tri data simbolike kushtuar At Shtjefën Gjeçovit: 80-vjetori i vdekjes, 20-vjetori i përkthimit të Kanunit të Lekë Dukagjinit në gjuhën angleze nga kompania botuese "Gjonlekaj" në Nju Jork (1989) dhe 10-vjetori i mbajtjes së simpoziumit kushtuar 70- vjetorit të vdekjes së Gjeçovit në Nju Jork (1999). Të tri këto data janë të lidhura ngushtë me jetën e veprimtarinë e një patrioti dhe intelektuali shqiptar që zë vend nderi në historinë dhe shkencën shqiptare. Tetëdhjetë vjet më parë, në Zym të Prizrenit, At Shtjefën Kostandin Gjeçovi u vra nga shovinistët serbë, për shkak të idealeve dhe veprimtarisë së tij patriotike. Kundërshtoi me të gjitha forcat, duke marrë pjesë aktive në lëvizjet kombëtare kundër padrejtësive dhe synimeve shkombëtarizuese të serbomëdhenjve ndaj popullsisë shqiptare e kulturës kombëtare. Shtjefën Gjeçovi, njihet për veprimtarinë e tij atdhetare të pandërprerë, që në kryengritjet kundërosmane në krahinën e Kurbinit më 1906, 1909 - 1912, për pjesëmarrjen në çetat e luftëtarëve të lirisë e për pjesëmarrjen në Kuvendin e Vlorës (1912) etj. Por, Gjeçovi nuk ishte vetëm një atdhetar i flaktë, por edhe një dijetar, etnolog, arkeolog e shkrimtar, duke i dhënë kulturës kombëtare vepra me vlerë të madhe. Shtjefën Gjeçovi është pionieri i mbledhjes nga gojëdhëna popullore të zakoneve e traditave të malësorëve tanë, posaçërisht në Mirditë. Veprimtaria e tij shkencore në fushën e etnologjisë u kurorëzua me mbledhjen dhe botimin pjesë-pjesë të normave të Kanunit, fillimisht në revistën "Hylli i Dritës", nga viti 1913 e deri në vitin 1929, kur u vra. Pas vdekjes së tij u përgatit e u botua Kanuni i Lekë Dukagjinit (1933) nga kleri katolik françeskan i Shkodrës, me parathënien e mrekullueshme të poetit të madh kombëtar, At Gjergj Fishtës. Karakteristika themelore e veprës madhore të Gjeçovit, Kanuni i Lekë Dukagjinit, është se normat e tij i mblodhi drejtpërdrejt nga goja e popullit, pranë të cilit jetoi e punoi deri në fund të jetës së tij. Me normat e Kanunit, malësorët vetëqeveriseshin dhe me to rregullonin të gjitha marrëdhëniet shoqërore në fusha të ndryshme të jetës, marrëdhëniet familjare e martesore, marrëdhëniet e pronësisë, të trashëgimisë, të punës, të vetëmbrojtjes, si dhe në fushën penale e procedurale për dhënien e drejtësisë nga pleqtë e zakonit. Natyrisht, vendin kryesor në Kanun e zinin vlerat e larta etike morale shoqërore: nderi, besa, mikpritja, burrëria, falja, pajtimi, gjakmarrja etj. Pikërisht për shkak të kësaj përmbajtjeje Kanuni tërhoqi vëmendjen dhe interesimin e shumë studiuesve të vendit e të huaj, që nga Johanes G. Hahn (1853), Edith Durham e deri në ditët tona. Por, këto arsye Kanuni u përkthye në gjuhët italiane, gjermane, ruse dhe në gjuhën angleze, duke i bërë një shërbim të madh kombit dhe kulturës sonë kombëtare. Përkthimi i Kanunit të Lekë Dukagjinit në gjuhën angleze u bë nga prof. Leonard Fox, me cilësi të lartë. U botua në tetor të vitit 1989 nga kompania atdhetare e mirënjohur Gjonlekaj (Nju Jork). Kjo ishte një ngjarje e madhe për kulturën shqiptare, sepse krijoi mundësira të gjera për njohjen e saj, në një gjuhë kryesore me përmasa botërore në vendet anglishtfolëse e në radhë të parë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Angli e më gjerë. Të shumta kanë qenë vlerësimet e bëra për Kanunin e Lekë Dukagjinit në gjuhën angleze, për kulturën e lashtë juridike të popullit shqiptar. Për Kanunin e Lekë Dukagjinit brenda dhe jashtë vendit janë botuar vepra dhe artikuj të panumërt (edhe unë personalisht kam dhënë kontributin modest me më shumë se 25 botime), por botimi i tij në gjuhën angleze do të rrisë në mënyrë të pakrahasueshme studiuesit dhe botimet për vlerat e tij. Në tetor 1999, 10 vjet më parë, në Nju Jork të SHBA, me nismën dhe sponsorizimin e kompanisë botuese "Gjonlekaj", u organizua simpoziumi kushtuar 70-vjetorit të vdekjes së At Shtjefën Konstandin Gjeçovit. Në këtë simpozium morën pjesë shumë bashkatdhetarë të diasporës në Amerikë, studiues - albanologë amerikanë, anglezë, japonezë dhe tre studiues nga Shqipëria, ku bëja pjesë dhe unë, At Zef Pëllumi, Pal Doçi dhe amerikania Kathlen Imholz. Ligjëratat e mbajtura në simpozium ishin të larmishme, ashtu siç ishte figura e madhe e polivalente e vetë Gjeçovit. Ato merita ruajnë plotësisht vlerat e tyre dhe tani me rastin e 80-vjetorit të ndarjes së tij nga jeta dhe do të ruhen përgjithmonë. U larguam nga Nju Jorku me përshtypjet më të mira për zhvillimin e simpoziumit dhe me admirim të thellë për popullin amerikan e respekt për diasporën atdhedashëse shqiptare, si dhe me falënderim e mirënjohje për organizatorin, z.Gjonlekaj, i cili bëri të pamundur të përkujtohej në vendin ku nderohen e respektohen vlerat njerëzore, 70-vjetori i të paharruarit Gjeçov.

Përkujtimi i këtyre tri datave simbolike na shërben për të ruajtur me respekt e nderim të thellë kujtimin e Gjeçovit, që u përpoq e luftoi për çështjen kombëtare shqiptare dhe që na la veprën madhore: Kanunin e Lekë Dukagjinit.

Në kushtet e sotme të pluralizmit në Shqipërinë e lirë e të pavarur, të shtetit demokratik ku veprojnë Kushtetuta e ligjet demokratike, për rregullimin e marrëdhënieve shoqërore e juridike, kuptohet se Kanuni ka vlera historike dhe ruhet vetëm si monument i kulturës kombëtare, por jo për t‘u zbatuar.

shqip